Γεωγραφία Στοιχειώδης/Μέρος Α΄/Βιβλίον Β΄/Κεφάλαιον Γ΄
| ←Κεφάλαιον Β΄ | Γεωγραφία στοιχειώδης μαθηματικὴ, φυσικὴ καὶ πολιτικὴ, ἀρχαία καὶ νεωτέρα, περιόδου Β′ Μέρος Α΄, Βιβλίον Β΄, Κεφάλαιον Γ΄ |
Κεφάλαιον Δ΄→ |
141. Ἡ ἐπιφάνεια τῶν στερεῶν τῆς Ὑδρογείου σφαίρας δὲν εἶναι ὁμαλὴ, ἀλλὰ φαίνεται ἔχουσα ἐσοχὰς καὶ ἐξοχὰς, καὶ ἐπίπεδα ἢ πεδιάδας. Αἱ ὑψηλόταται ἐξοχαὶ αὐτῆς ὀνομάζονται ὀροπέδια καὶ ὄρη. Τὰ ὀροπέδια εἶναι μεγάλοι ὄγκοι Γῆς ὑψηλοὶ, συστήνοντες ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον τὸ κέντρον μιᾶς ἠπείρου, ἢ μεγάλης χώρας, ἢ μεγάλης νήσου, ἔχοντες ἐγκλίσεις (κατηφόρους) μακρὰς καὶ μαλακὰς, ἢ μὴ ἀποτόμους. Τὸ μέγιστον τῶν τοιούτων ὀροπεδίων εἶναι τὸ τῆς Θιβετίας εἰς τὸ μέσον τῆς Ἀσίας, ὅθεν οἱ μέγιστοι ποταμοὶ αὐτῆς ἔχουσι τὰς πηγάς των· εἰς δὲ τὴν Ἀμερικὴν τὸ ὀροπέδιον τοῦ Πάστου εἶναι τὸ σημαντικώτερον.
142. Τὰ δὲ ὄρη ἐξεναντίας ἔχουσι κατηφόρους τραχεῖς καὶ κατὰ τὸ μᾶλλον καὶ ἧττον ἀποτόμους· καὶ τὰ ὑψηλὰ αὐτῶν μέρη ἢ αἱ κορυφαὶ ὀνομάζονται ἐκ τοῦ σχήματός των διαφόρως· οἷον ὀβελοὶ, (aiguilles) ὀδόντες, κέρατα, πρηῶνες (pics) κτλ. Εὑρίσκονται δ’ ἐνίοτε μεμονωμένα ὄρη· ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ὅμως σχηματίζουν ποτὲ μὲν σωρείας, ποτὲ δὲ σειρὰς ἀδιακόπους, αἱ ὁποῖαι εἰς πᾶσαν Ἤπειρον φαίνονται συνενούμεναι εἰς ἓν κοινὸν κέντρον. Αἱ σειραὶ αὗται, καὶ καθὲν ὄρος ἰδίως, διαχωρίζονται ἀπ’ ἀλλήλων διὰ κοιλοτήτων, αἱ ὁποῖαι λέγονται κοιλάδες, ὅταν ἔχωσι πολλὴν ἔκτασιν καὶ ὀλίγον βάθος, ἢ φάραγγες, ὅταν εἶναι βαθεῖαι καὶ ἀπόκρημνοι. Αἰ διὰ τῶν βουνῶν δίοδοι ὀνομάζονται στενὰ καὶ πύλαι· ὅταν δ’ ἦναι πολλὰ ὑψηλαὶ, λέγονται αὐχένες ἢ διάσελα κοινῶς. Τὰ χαμηλότερα τῶν ὀρέων ὑψώματα ὀνομάζονται βουνὰ, καὶ τὰ ἔτι τούτων χαμηλότερα λόφοι, κολωνοὶ, γήλοφοι κτλ. τὸ δὲ κεκλιμένον μέρος τῆς γῆς, τὸ ἐκτεινόμενον πλαγηνὰ τῶν πεδιάδων, λέγεται πλευρὰ (πλεύρα κοινῶς).
143: Αἱ πεδιάδες αἱ ὑπερέχουσαι ὀλίγον τῆς θαλάσσης λέγονται χαμηλαὶ, οἷαι εἶναι αἱ Σαβάναι τῆς Ἀμερικῆς· τὰς ὀνομάζουσι δὲ ὑψηλὰς, ὅταν εὑρίσκωνται εἰς ὑψηλὸν ὀροπέδιον, ὡς αἱ πεδιάδες τοῦ Κυΐτου, κείμεναι 15,000 ὀργυιὰς ὑπεράνω τῆς ἐπιφανείας τῆς θαλάσσης. Παρόμοιαι μὲ αὐτὰς εἶναι καὶ αἱ εἰς τὰ ἐσώτερα τῆς Ἀσίας λεγόμεναι Στέπαι, ἀμμώδεις πεδιάδες ἢ κατεσκεπασμέναι ἀπὸ χαμαίφυτα, ἢ μικροὺς θάμνους.
144. Σειραι ὀρεων. Εἰς πᾶσαν Ἤπειρον ὑπάρχει κεντρική τις σειρὰ ὀρέων, ἀφ’ ἧς ὡς ἀπὸ κέντρου ἐξέρχονται καὶ διακλαδίζονται αἱ λοιπαὶ Σειραὶ αὐτῶν διατρεχόντων τὴν Ἤπειρον κατὰ διαφόρους διευθύνσεις, καὶ συστηνόντων κοιλάδας καὶ πεδιάδας διαφόρου ἐκτάσεως. Οὕτως εἰς τὴν Εὐρώπην αἱ Ἄλπεις εἶναι ἡ κεντρικὴ σειρὰ, συστήνουσα ὀροπέδιον ἱκανῶς μεγάλον τὸ μεταξὺ Ἑλβετίας, Γερμανίας, Γαλλίας καὶ Ἰταλίας, τοῦ ὁποίου ὁ κυριώτερος πρηὼν εἶναι τὸ Μοντεβλάγκον, 4,770 μέτρα ὑψηλὸν, ἢ 15,000 ποδ. περίπου· καὶ τοῦτο εἶναι τὸ ὑψηλότατον Εὐρωπαϊκὸν ὅρος. Ἐξ αὐτῆς δὲ τῆς σειρᾶς ἐξέρχονται τὰ Γύρα, τὰ Βόσγια, αἱ Κηβέναι εἰς τὴν Γαλλίαν· τὰ Πυρηναῖα μεταξὺ Γαλλίας καὶ Ἱσπανίας· ἡ Ἰβηρικὴ σειρὰ εἰς τὴν Ἱσπανίαν. — Τὰ Ἀπέννινα εἰς τὴν Ἰταλίαν· ὁ Αἶμος εἰς τὴν Τουρκίαν· τὰ Καρπάθια εἰς τὴν Αὐστρίαν· τὰ Δοφρῖνα εἰς τὴν Σβεκίαν· τὰ ὄρη Πόϊα καὶ Οὐράλια, τὰ διαχωρίζοντα τὴν Εὐρώπην ἀπὸ τῆς Ἀσίας, καὶ ὁ μεταξὺ Μαύρης καὶ Κασπίας θαλάσσης Καύκασος.
145. Εἰς τὴν Ἀσίαν· Ὁ Καύκασος, καὶ ὁ Ταῦρος κείμενος εἰς τὴν Ἀσιατ. Τουρκίαν· Τὰ Οὐράλια μεταξὺ Εὐρ. καὶ Ἀσιατικῆς Ῥωσσίας· τὰ Γαταῖα εἰς τὰς Ἰνδίας· ὁ Ἴμαος ἢ Ἰμαλάϊα ὄρη, τὰ χωρίζοντα τὰς Ἰνδίας πρὸς Β: ἀπὸ τὴν Θιβετίαν (439) καὶ διερχόμενα τὸ Θιβέτιον ὀροπέδιον εἰς τὸ κέντρον τῆς Ἀσίας, ὅπου εὑρίσκονται τὰ ὑψηλότατα ὅλων τῶν ὀρέων τῆς Ὑδρογείου σφαίρας, ὑπερέχοντα 8,700 μ. ἢ 26,800 πόδ. περίπου ἀπὸ τὴν ἐπιφάνειαν τῆς θαλάσσης· τὰ Ἀλταϊκὰ ὄρη μεταξὺ τῆς Ἀσιατικῆς Ῥωσσίας καὶ τῆς Σινικῆς.
146. Εἰς τὴν Ἀφρικὴν ὁ Ἄτλας ἐκτεινόμενος κατὰ μῆκος τῶν παραλίων τῆς Μεσογείου θαλάσσης· τὰ ὄρη τῆς Σελήνης Μ. Δ: τῆς Ἀβυσσινίας· τὰ Λύπατα, εἰς τὴν Καφρερίαν, καὶ τὰ ὄρη τῆς Βορείου Γουϊνέας λεγόμενα Κόγγια.
147. Εἰς τὴν Ἀμερικὴν τὴν Ἀρκτῴαν· τὰ Ἀπαλάχια, καὶ Ἀλεγγάνια εἰς τὰς Συσπόνδους Πολιτείας· τὰ λιθώδη ὄρη ἢ τὰ Δυτικὰ, κατὰ τὸ μῆκος τοῦ Μεγάλου Ὠκεανοῦ ἀπὸ Β. πρὸς Μ. ἐκτεινόμενα—Εἰς τὴν Μεσημβρινὴν Ἀμερικήν· τὸ Ματτόγροσον, εἰς τὴν Βρασιλίαν· αἱ Κορδιλιέραι εἰς τὰς Ἄνδας κατὰ μῆκος τοῦ Μεγάλου Ὠκεανοῦ· ἡ ὑψηλοτάτη κορυφή αὐτῶν εἶναι ἡ λεγομένη τὸ Νευάδον τοῦ Σοράτα (529) ἔχουσα ὕψος, 7,696 μ. ἡ δὲ τοῦ Κιμβοράσου, λογιζομένη πρότερον ὡς ἡ ὑψηλοτάτη, δὲν ἔχει πλέον τῶν 6,500 μ. ἢ 20,000 πόδ. ὕψος.
* Εἰς ὅλας τὰς ἄνω ἐκτεθείσας σειράς τῶν ὀρέων τῶν εἰς τὰς διαφόρους ἠπείρους τοῦ Π: καὶ Ν: Κόσμου παρατηρεῖται μία σειρὰ ὡς πρωτίστη καὶ πρωτογενὴς, εἰς τὴν ὁποίαν συνδέονται αἱ λοιπαί. Τοιαύτη σειραὶ πρωτίστη ἐκλαμβάνεται μία, ἥτις ἀρχομένη ἀπὸ τὸν Βερίγγιον πορθμὸν ὡς ἀπὸ κέντρου διΐσταται διευθυνομένη πρὸς τὸ νότιον ἡμισφαίριον κατὰ δύο διευθύνσεις· διερχομένη ἀφ’ ἑνὸς μὲν μέρους ὅλην τὴν Ἀμερικὴν κατὰ μῆκος, φθάνει εἰς τὸ Ὄρνον ἀκρωτήριον, τὸ ὁποῖον διαιρεῖ τοὺς δύο ὠκεανοὺς, τὸν Ἀτλαντικὸν καὶ τὸν Εἰρηνικόν· ἀφ’ ἑτέρου δι’ ὅλην τὴν Ἀσίαν καὶ τὴν Ἀφρικὴν καταντᾷ εἰς τὸ Εὔελπι ἀκρωτήριον, τὸ χωρίζον ὁμοίως δύο ὠκεανοὺς, τὸν Ἀτλαντικὸν ἀπὸ τὸν Ἰνδικόν. Τοιουτοτρόπως ὁρίζει τὴν Οἰκουμένην εἰς δύο τμήματα ἡ γραμμὴ αὕτη τῶν ὀρέων, εἰς τὴν ὁποίαν συνέρχονται αἱ διάφοροι σειραὶ τῶν ὀρέων ἑκάστης τῶν Ἠπείρων, περὶ τὸ μέσον τῶν ὁποίων καταντῶσιν ὑψηλόταται, οἷαι αἱ Ἄλπεις εἰς τὴν Εὐρώπην, ὁ Ἴμαος καὶ τὰ τῆς Θιβετίας ὄρη εἰς τὴν Ἀσία. Ἐκ τούτων δὲ πάλιν, θεωρουμένων ὡς κέντρον εἰς ἑκάστην Ἤπειρον, ἐξέρχονται αἱ διάφοροι σειραὶ τῶν ὀρέων αὐτῆς, αἵτινες φερόμεναι κατὰ διαφόρους, διευθύνσεις συνιστῶσι τὰ κατὰ τόπους ὄρη διαφόρου ὕψους καὶ μεγέθους, τὰ ὀροπέδια, τὰς λεκάνας, τὰς κοιλάδας καὶ τὰς πεδιάδας διαφόρου ἐκτάσεως, δι’ ὧν προσδιορίζεται ὁ σχηματισμὸς τῆς ἐπιφανείας τῆς οἰκησίμου Γῆς, ποικίλλεται τὸ κλίμα τῶν πεδιάδων ὡς πρὸς τὴν θερμότητα ἢ τὸ ψύχος, τὴν εὐκρασίαν, τὴν ὑγρασίαν, ἢ τὴν ξηρασίαν καὶ διαφάνειαν τοῦ ἀέρος, τὴν συχνότητα καὶ τὴν σφοδρότητα, ἢ τὴν μετριότητα τῶν ἀνέμων κτλ. τὰ ὁποῖα ἐπηρεάζουσι καὶ τὸν φυσικὸν καὶ τὸν πολιτικὸν βίον τῶν κατοίκων, καθώς καὶ τῶν φυσικῶν καὶ διανοητικῶν αὐτῶν δυνάμεων τὴν ἀνάπτυξιν. Αὗται δὲ αἱ ἐκ τῶν ὀρέων φυσικαὶ διαιρέσεις χρησιμεύουσιν ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ καὶ εἰς τὰ φυσικὰ ὁροθέσια τῶν ἐπικρατειῶν, δαἱ αὐτῶν τῶν ἐθνῶν προσέτι ([1]).
148. Ἡφαιστεια Μεταξὺ τῶν ὀρέων εἶναι καί τινα πυρίπνοα, ἐξερνῶντα δηλ. φλόγας κατὰ καιροὺς, καὶ καπνὸν ἀδιακόπως. Ὅταν συμβαίνωσιν αἱ ἐκρήξεις τοῦ πυρὸς, ἀποπτύουσιν ὄχι μόνον αὐτὸ τὸ πῦρ, ἀλλὰ καὶ στάκτας, πέτρας κεκαυμένας λάβας ἢ ἀναλελυμένας ὕλας, αἱ ὁποῖαι καταβαίνουσιν ὡς πύρινοι ποταμοὶ ἀπὸ τὰ πλευρὰ αὐτῶν τῶν ὀρέων. Συχνάκις ὁμοῦ μὲ τὰς ἐκρήξεις συμβαίνουσι καὶ σεισμοὶ, γινόμενοι ἀπὸ τοὺς ἐγκεκλεισμένους ἀτμοὺς εἰς ἐσωτερικὰ κοιλώματα, ἐκτεινομένους ὑπὸ τῆς θερμότητος τοῦ πυρός.
Τὰ διασημότερα ἡφαίστεια ὄρη εἶναι· ἡ Αἴτνα τῆς Σικελίας, ὁ Βεσούβιος εἰς τὴν Ἰταλίαν· ἡ Ἕκλα εἰς τὴν νῆσον Ἰσλανδίαν ὑποκειμένην εἰς τὴν Δανιμαρκίαν, τὸ Κοτοπάξιον καὶ τὸ Ἀντίσανον εἰς τὰς Κορδιλιέρας, περιεχούσας ὑπὲρ τὰ 50 ἡφαίστεια· τὸ βουνὸν τοῦ Ἁγίου Ἡλιοῦ εἰς τὴν Ῥωσσικὴν Ἀμερικήν· ὁ πρηὼν τῆς Τενερίφης εἰς τὴν ὁμώνυμον νῆσον, ἀνήκουσαν εἰς τὰς Καναρίας νήσους παρὰ τῇ Ἀφρικῇ κτλ.
149. Αἰ ὑψηλότεραι κορυφαὶ τῶν ὀρέων εἶναι ἀδιακόπως χιονοσκέπαστοι (131). Τὴν ἄνοιξιν κόπτονται στεφάναι χιόνων, αἱ ὁποῖαι, κατακρημνιζόμεναι μετὰ κρότου εἰς τὰς κοιλάδας, ἀφανίζουν ὅ,τι τύχωσιν ἐμπρός των. Διὰ δὲ τὴν ἔντασιν τοῦ κρύους (132) καὶ τὴν ἀραιότητα τοῦ ἀέρος (130) εἰς τὰ ὑψηλότατα μέρη δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ κατοικήσῃ τις ἐκεῖ. Διὰ ταῦτα ὁ ὑψηλότερος τόπος, ὁ κατοικημένος εἰς τὴν Εὐρώπην, εἶναι ὁ Ξενὼν τοῦ μεγάλου Σαινβερνάρδου ὅρους εἰς τὰς Ἄλπεις εἰς 7,500 ποδ: ὕψος· εἰς δὲ τὴν Ἀμερικὴν ἡ ἔπαυλις τοῦ Ἀντισάνου, εἰς τὰς Κορδιλιέρας, 12,600 πόδ: ὑψηλὰ, καὶ ἡ πόλις Ποτόσιον 12,500 πόδ: (529).
150. Προϊοντα. Τῆς γῆς τὰ προϊόντα διαιροῦνται εἰς 2 μεγάλας κλάσεις, ἐξ ὤν ἡ μὲν περιέχει τὰ ὀργανικὰ σώματα· τὰ συγκείμενα δηλ: ἐξ ὑφάσματος στεῤῥῶν μερῶν, περιεχόντων ὑγρὰ κινούμενα· (ὅλα δ’ αὐτὰ τὰ σώματα γεννῶνται ἐξ ὁμοίων των, αὐξάνουσι καὶ φθείρονται εἰς ἐποχὰς ὡρισμένας)· ἡ δὲ περιέχει τὰ μὴ ὀργανικὰ σώματα ἢ ὀρυκτὰ, συγκείμενα ἀπὸ μόρια συσσωρευμένα, μὴ ἔχοντα ἄλλο τι πρὸς ἄλληλα παρὰ τῆς συνοχῆς καὶ συναφείας σχέσεις. Ἡ ἐπιστήμη ἡ διαλαμβάνουσα περὶ ὅλων αὐτῶν τῶν σωμάτων λέγεται Φυσικὴ Ἱστορία, διαιρουμένη εἰς πολλοὺς κλάδους.
151. Τὰ ἐνωργανισμένα σώματα συστήνουσι δύο σειρὰς, τὴν τῶν ζώων καὶ τὴν τῶν φυτῶν, ἢ, ὡς λέγουσιν οἱ νεώτεροι, τὸ βασίλειον τῶν ζώων καὶ τὸ βασίλειον τῶν φυτῶν. Τὸ πρῶτον ἐξετάζει ἡ ἐπιστήμη ἡ λεγομένη Ζωολογία. Αὕτη δὲ περιλαμβάνει· ά) τὰ Μαστοφόρα ἢ Ζωοτόκα, ἤγουν τὰ ζῶα τὰ γεννῶντα ὅμοιά των ζωντανὰ, καὶ τρέφοντα αὐτὰ μὲ γάλα· ὅλα αὐτὰ σχεδὸν εἶναι τριχωτά· β′) Τὰ πτηνὰ ὄντα ὠοτόκα, ἤγουν γεννῶντα αὐγὰ, ἐκ τῶν ὁποίων ἐκλέπονται οἱ νεοσσοί των· εἰσὶ δ’ ὅλα πτιλωτὰ, καὶ ἔχουσι τὴν ἰδιότητα νὰ ἵπτανται εἰς τὸν ἀέρα· γ′). Τὰ ἀμφίβια, ζῶντα ἐνταὐτῷ καὶ εἰς τὸν ἀέρα καὶ εἰς τὸ νερὸν, καὶ ὄντα καὶ αὐτὰ ὠοτόκα· ὀνομάζονται δὲ καὶ ἑρπετὰ ὀρθότερον· διότι τὰ μὲν ἐξ αὐτῶν, ἔχοντα σῶμα κυλινδρικὸν, κινοῦνται συρόμενα, οἷον τὰ ὀφείδια· τὰ δ’ ἔχοντα βραχυτάτους πόδας μόλις ἕρπουσι καὶ αὐτὰ κατὰ γῆς, οἷον αἱ χελῶναι, αἱ σαῦραι, οἱ βάτραχοι· ὅλα δ’ αὐτὰ σχεδὸν εἶναι φωλιδωτά· δ′). Τοὺς ἰχθύας ἢ τὰ ὀψάρια, ζῶντα εἰς τὰ νερὰ τῆς θαλάσσης ἢ τῶν ποταμῶν καὶ λιμνῶν, καὶ ἔχοντα λέπια. Τινὰ ζῶα μεγάλα, ὁμοιάζοντα μὲ τὰ ὀψάρια, καὶ μὴ δυνάμενα νὰ ζήσωσιν εἰμὴ διατρίβοντα εἰς τὸ νερὸν, ἔχοντα ὅμως χρείαν ν’ ἀναπνεύσωσι καὶ ἀέρα, χωρίζονται ἀπὸ τὴν τάξιν τῶν ἰχθύων, ἐπειδὴ καὶ αὐτὰ εἶναι ζωοτόκα μαστοφόρα, ὅθεν κατατάσσονται μεταξὺ τῶν μαστοφόρων, οἷον αἱ φάλαιναι, αἱ φῶκαι, οἱ δελφῖνες καὶ ἄλλα λεγόμενα κητώδη καὶ κυρίως Ἀμφίβια· έ). Τὰ ζῶα τὰ λεγόμενα ἄναιμα ἢ λευκόαιμα· τουτἔστι τὰ ἔντομα ἱπτάμενα, ἢ μὴ, (οἷον αἱ ψυχαροῦδαι, τέττιγες, μύρμηκες) τὰ μαλάκια, τὰ ὀστρακόδερμα, τὰ κρικκώδη, τὰ ἀκτινωτὰ, καὶ τὰ ζωόφυτα τέλος ζῶντα μέσα εἰς τὰ νερὰ, καὶ συστήνοντα τὸν τελευταῖον κρίκον τῆς σειρᾶς τῶν ζώων.
*Τὸ δὲ φυτικὸν βασίλειον εἶναι τὸ ἀντικείμενον τῆς ἐπιστήμης τῆς Φυτολογίας. Τὰ δὲ φυτὰ εἶναι καὶ αὐτὰ ὀργανικὰ σώματα, ὡς εἴπομεν ἀνωτέρω, καὶ λέγονται φυτὰ, ὅσα φυόμενα ἐκ τῆς Γῆς ζῶσι καὶ αὐξάνονται, δεχόμενα τὴν τροφήν των διὰ πολλῶν στομάτων (ἤγουν τῶν ῥιζῶν)· δὲν ἔχουσιν αἴσθησιν οὐδὲ προαιρετικὴν κίνησιν, ὡς τὰ ζῶα, ἀλλὰ μένουσι ῥιζωμένα, ὅπου φυτρώσωσι. Διαιροῦνται δὲ τὰ φυτὰ εἰς δένδρα, εἰς θάμνους καὶ εἰς χαμαίφυτα. Τὰ δένδρα ἔχουσι κορμὸν ἢ στέλεχος ὑψηλὸν, πρέμνους, κλάδους, κλώνους καὶ φύλλα. Οἱ θάμνοι ἔχουσι μόλις στέλεχος σμικρὸν, κλάδους, κλώνους καὶ φύλλα· τὰ δὲ χαμαίφυτα ἔχουσι φύλλα ἢ καὶ ἕνα βλαστὸν, ἢ καυλὸν μὴ ξυλώδη. Ὅλα δὲ τὰ φυτὰ ἔχουσι φύλλα, ἄνθη παντοειδῆ καὶ σπόρους, ἐξ ὧν σπειρομένων εἰς τὴν γῆν ἀναφύονται.
152. Τὰ δὲ ἀνόργανα σώματα ἢ ὀρυκτὰ εἶναι ὅλα, ὅσα συστήνουσι τὸν στερεὸν φλοιὸν τῆς Γῆς, διαιρούμενα εἰς τέσσαρας πρωτίστας κλάσεις. Ἡ πρώτη περιέχει τὰς ὀξεοφόρους οὐσίας, μεταξὺ τῶν ὁποίων διακρίνωνται τὰ λεγόμενα ἅλατα· οἷον τὸ ἀμμωνιακὸν, τὸ νίτρον, τὸ μαγειρικὸν ἅλας (τὸ ὁποῖον λέγεται θαλάσσιον, ὅταν ἐκβάλλεται ἐκ τῶν θαλασσίων νερῶν, καὶ ἅλας ὀρυκτὸν, ὅταν ἐκσκάπτεται ἀπὸ τὴν γῆν, εὑρισκόμενον ἄφθονον εἰς τὰ μεταλλουργεῖα)· ἡ στυπτηρία, ἢ τίτανος τὸ μάρμαρον, τὸ ἀλάβαστρον κτλ. Ἡ δευτέρα περιέχει, τὰς γαιώδεις οὐσίας, εἰς τὰς ὁποίας συγκατατάσσονται καὶ οἱ πολύτιμοι λίθοι. Ἡ τρίτη τὰς φλογιστὰς οὐσίας, οἷον τοὺς γαιάνθρακας, τοὺς λιθάνθρακας, τὴν ἄσφαλτον, τὸ ἤλεκτρον (κεχριμπάρι) κτλ. τὸ θεῖον, τοὺς ἀδάμαντας κτλ. Καὶ ἡ τετάρτη τὰ μέταλλα ὄντα 28, καὶ διαιρούμενα εἰς μέταλλα καὶ εἰς ἡμιμέταλλα. Τὰ κυριώτερα ἐξ αὐτῶν εἶναι ὁ λευκόχρυσος, τὸ βαρύτατον πάντων τῶν μετάλλων, ὁ χρυσός, ὁ ἄργυρος, ὁ σίδηρος, ὁ χαλκὸς, ὁ μόλυβδος, ὁ κασσίτερος, ὁ ψευδάργυρος, κτλ.
153. Ἐκ τῶν σωμάτων τούτων τὰ μὲν εὑρίσκονται ἐπίσης καθ’ ὅλον τὸ πρόσωπον τῆς Γῆς· τὰ δὲ εἶναι ἴδια εἴς τινα τόπον, καὶ δὲν ὑπερεκτείνονται περαιτέρω τινῶν κλιμάτων. Ἐν γένει εἰς τὰ θερμότερα κλίματα γεννῶνται καὶ τὰ ἀρωματικώτερα φυτά· οἷον, τὸ πιπέριον, τὸ μοσχοκάρυδον, τὸ κινάμωμον (κανέλλα), τὸ ζιγγίβερι, ἡ καφορὰ, τὸ κακάον, τὸ ζαχαροκάλαμον, ὁ καφὲς, ἡ σμύρνα· τὰ πτηνὰ τὰ ἔχοντα λαμπρότατον καὶ ποικιλώτατον πτέρωμα, οἷον οἱ ψιττακοὶ, τὰ παραδείσια πτηνὰ, αἱ κολιβρίδες· τὰ ζῶα τὰ θηριωδέστατα ἢ τὰ μεγαλώτατα, οἷον ὁ Ἐλέφας, ὁ Ῥινοκερως, ὁ Λέων, ἡ Τίγρις, ὁ Ζέβρας, ἡ Καμηλοπάρδαλις, ἡ Κάμηλος, ἡ Στρουθοκάμηλος, ὁ Κροκόδειλος, καὶ τὰ φαρμακερώτατα ὀφείδια.
Ὁ δὲ σηρικὸς σκώληξ, ὁ γεννῶν το μετάξιον, καὶ αἱ μέλισσαι δὲν δύνανται νὰ ζήσωσιν εἰμὴ εἰς τὰ εὔκρατα κλίματα· ἐξ εναντίας πάλιν αἱ λευκαὶ ἄρκτοι, οἱ Ῥέννοι, αἱ Ἄλκαι κατοικοῦσι τοὺς ἀρκτῴους καὶ κατεψυγμένους τόπους. Τ’ ὀρύζιον δὲν φυτρόνει ἐκεῖθεν τῶν 48° τοῦ πλάτους. Ἡ ἄμπελος δὲν ὡριμάζει τὸν καρπόν της πέραν τῶν 50°, πλὴν τῶν τόπων τῶν περὶ τὸν Ῥῆνον, ὅπου ὑπερεκτείνεται ἀνώτερον ὀλίγον τῶν προειρημένων μοιρῶν· σιτάριον δὲν γίνεται πλέον πέραν τῶν 55°, ἀλλ’ ἡ βρόμη καὶ τὸ κριθάριον βλαστάνουσι καὶ εἰς ὑπέρτατον πλάτος.
154. ειδη γηϊνων στρωματων. Ἀνασκάπτοντες τὴν ἐπιφάνειαν τῆς Γῆς εἴς τι βάθος εὑρίσκομεν διαφόρου εἴδους ἀλλεπάλληλα στρώματα, τὰ ὁποῖα πολλάκις ἐκτείνονται εἰς μεγάλον διάστημα τόπου ἔχοντα πάχος διάφορον.
155. Διαιροῦσι δὲ τὰ γήϊνα στρώματα (εἴτε πεδινὰ εἴτε ὀρεινὰ ὄντα) κατὰ τὴν φύσιν των· ά) Εἰς πρωτογενῆ (primilifs), συστηνόμενα ἐν γένει ἀπὸ τὴν σκληροτάτην οὐσίαν τοῦ λίθου, ὅστις ὀνομάζεται Γρανίτης. Ἐκ τούτου σύγκεινται κυρίως τὰ ὑψηλότατα καὶ μεγαλώτατα τῶν ὀρέων· δὲν περιέχουσι δὲ κανὲν λείψανον ἢ τρίμμα ζώων ἢ φυτῶν· β′). Εἰς δευτερογενῆ, διατεταγμένα κατὰ στιβάδας τακτικὰς, καὶ περιέχοντα πολλὰ λείψανα ζωϊκὰ καὶ φυτικὰ, καὶ μάλιστα θαλάσσια ὄστρεα, τὰ ὁποῖα μαρτυροῦσιν ὅτι ἡ θάλασσα κατεκάλυψέ ποτε καὶ τὰ ὑψηλότατα ὄρη· αὐτὰ δὲ τὰ στρώματα εὑρίσκονται κείμενα ἐπὶ τῶν πρωτογενῶν· γ′). Εἰς τὰ τριτογενῆ, τὰ ὁποῖα ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ εὑρίσκονται πρὸς τὰς ὑπωρείας τῶν ὀρέων τῶν δευτερογενῶν, καὶ σύγκεινται ἀπὸ τρίμματα τῶν δύο ἄλλων εἰδῶν τεταγμένα κατὰ στιβάδας· δ′). Εἰς στρώματα ἡφαιστείων ὑλῶν (148). Αὐτὰ σύγκεινται ἀπὸ τὰς ἀποπτυομένας ὕλας ὑπὸ τῶν ἡφαιστείων ὀρέων, αἱ ὁποῖαι εἶναι ὑδαραὶ κατὰ πρῶτον καὶ ἀναλελυμέναι, καλούμεναι λάβαι· ἔπειτα δὲ ψυχραινόμεναι πήγνυνται καὶ σκληρύνονται, λαμβάνουσαι διάφορα σχήματα. Ὅλα δὲ τὰ ἄνω εἰρημένα εἴδη τῶν γηΐνων στρωμάτων ἐπικαλύπτει ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ἡ λεγομένη φυτικὴ ἢ βλαστητικὴ γῆ, ἡ ἐπιτηδεία δηλ: εἰς τῶν φυτῶν τὴν βλάστησιν.
156. Τὰ τρίμματα τῶν ζωϊκῶν οὐσιῶν ἡ φυτικῶν, ἡ τῶν ἀπολιθωμάτων, τῶν εὑρισκομένων εἰς τὰ δευτερογενῆ καὶ τριτογενῆ στρώματα, μᾶς δεικνύουσι πράγματα πολλὰ περίεργα. Εὑρίσκονται ὀστρέων καὶ ἰχθύων στιβάδες ἐπάνω εἰς ὄρη δισχιλίων ὀργυιῶν ὑψηλά· καὶ τοῦτο ἀποδεικνύει, ὅτι ἔφθασαν ἕως εἰς αὐτὸ τὸ ὕψος τὰ θαλάσσια ὕδατα. Τινὰ δ’ ἐξ αὐτῶν τῶν ζώων τὴν σήμερον ζῶσιν εἰς θαλάσσας πολὺ μακρὰν ἀπεχούσας τοῦ τόπου, ὅπου εὑρίσκονται χωσμένα. Τὸ αὐτὸ παρατηρεῖται καὶ περὶ τῶν φυτῶν. Ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον αὐτὰ ὑπάγονται εἰς γένη ἢ εἰς εἴδη, τὰ ὁποῖα ἠφανίσθησαν, ἢ δὲν εὑρίσκονται πλέον εἰ μὴ εἰς ἄλλο μέρος τοῦ κόσμου. Τὰ ζῶα τέλος, οἷον ὁ ὀρυκτὸς Ἐλέφας ὁ ἐπιλεγόμενος μάμμουθος, καὶ πολλὰ ἄλλα ἠφανίσθησαν ἐξ ὁλοκλήρου ἀπὸ τὸ πρόσωπον τῆς Γῆς· ὅλα δὲ ταῦτα μαρτυροῦσιν ὅτι ἡ γήϊνος σφαῖρα ἔπαθε πολλὰς μεταβολάς.
- ↑ Ἴδε mœrs et usages et Costumes de lous les peuples du Monde par. Aug. Wauten 1843 T. I. a P introduction. ὁ Μ.