Γεωγραφία Στοιχειώδης/Μέρος Α΄/Βιβλίον Β΄/Κεφάλαιον Δ΄
| ←Κεφάλαιον Γ΄ | Γεωγραφία στοιχειώδης μαθηματικὴ, φυσικὴ καὶ πολιτικὴ, ἀρχαία καὶ νεωτέρα, περιόδου Β′ Μέρος Α΄, Βιβλίον Β΄, Κεφάλαιον Δ΄ |
Κεφάλαιον Ε΄→ |
157. Καὶ τοιαύτη μὲν εἶναι ἡ σύνταξις ἐν γένει τοῦ στεῤῥοῦ μέρους τῆς γηΐνου σφαίρας· τὸ δὲ μὴ στεῤῥὸν τῆς ἐπιφανείας αὐτῆς κατέχεται ὑπὸ τῶν ὑδάτων. Τὸ ὕδωρ εἶναι οὐσία ῥευστὴ, διαφανὴς, ἔχον ὡς ἴδιον μίαν μεγίστην κινητικότητα, καὶ παρουσιαζόμενον ὑπὸ τρεῖς μορφάς· ά.) ὡς στερεὸν σῶμα, ὅταν τῷ ἀφαιρεθῇ ἡ θερμότης, καὶ τότε εἶναι πάγος· β′.) ὡς ὑγρὸν, ὅταν ἔχῃ ἱκανὴν θερμότητα, ὥστε νὰ διατηρῶνται τὰ μόριά του διαχωρισμένα, καὶ τότε εἶναι τὸ λεγόμενον ὕδωρ ἢ νερόν· γ′.) ὡς ῥευστὸν ἢ ἀερόμορφον, ὅταν δι’ ὑπερβολὴν θερμότητος μετασχηματίζεται εἰς ἀτμόν.
158. Τὸ ὕδωρ, ὃν εἰς τὴν ὑγρὰν κατάστασιν αὐτοῦ, τείνει πάντοτε πρὸς τοὺς χαμηλοτέρους τόπους, τουτἔστιν εἰς τοὺς πλησιεστέρους εἰς τὸ κέντρον τῆς Γῆς. Ὅταν κῆται ἐπὶ τόπου κατωφεροῦς, μετατοπίζεται καὶ καταβαίνει πρὸς τὰ κάτω, ἤγουν, ῥέει, ὡς λέγομεν· ἀλλ’ ὅταν δὲν εὑρίσκῃ πλέον κατήφορον, σταματᾷ, καὶ τότε ἡ ἐπιφάνεια αὐτοῦ εἶναι κατ’ ἀκρίβειαν ὁριζόντειος ἢ παράλληλος μὲ τὸν ὁρίζοντα, ἤγουν κάθετος ἐπὶ μιᾶς εὐθείας γραμμῆς, ἥτις τελευτᾷ εἰς τὸ κέντρον τῆς Γῆς. Τοῦτο δὲ ὀνομάζεται ὁμοστάθμησις τῆς ἐπιφανείας τοῦ ὕδατος.
Διαιροῦσι δὲ τὰ ὕδατα τῆς ὑδρογείου σφαίρας εἰς ὕδατα θαλάσσια καὶ εἰς ὕδατα τῆς στερεᾶς.
159. υδατα θαλασσια. Αὐτὰ συνεχόμενα κατὰ μεγίστην τινὰ ἔκτασιν περικυκλόνουν ὅλας τὰς Ἠπείρους, ὀνομαζόμενα μὲ ἓν κοινὸν ὄνομα Ὠκεανὸς, ὅστις διαιρεῖται εἰς πολλὰς θαλάσσας (119).
Τὸ χαρακτηριστικὸν, διὰ τοῦ ὁποίου διακρίνονται τὰ θαλάσσια ὕδατα, εἶναι ἡ ἀλμυρότης, ἥτις δὰ κατὰ τόπους διαφέρει, καὶ εἶναι πάντοτε ὀλιγωτέρα εἰς τὰς ἐσωτερικὰς θαλάσσας ἐξ αἰτίας τῶν χυνομένων εἰς αὐτὰς ποταμῶν. Τὸ δὲ ἅλας, τὸ περιεχόμενον εἰς τὰ θαλάσσια νερὰ, κάμνει αὐτὰ νὰ ἔχωσι πλειοτέραν βαρύτητα παρὰ τὸ κοινὸν νερὸν κατὰ λόγον τοῦ 103: 100· (δηλαδὴ ἴσου ὄγκου νερὸν ἁλμυρὸν, 100 λιτρῶν, φέρ’ εἰπεῖν, ζυγίζει ἴσα μὲ 103 λίτρας νεροῦ γλυκέος). Ἡ ἀρχὴ τῆς ἁλμυρότητος ταύτης δέν εἶναι ἐγνωσμένη· ἀλλ’ ἡ ἐξ αὐτῆς ὠφέλεια εἶναι προφανὴς, ἐπειδὴ ἐμποδίζει τὰ θαλάσσια νερὰ ἀπὸ τὴν σῆψιν.
160. Καὶ ἡ θερμοκρασία αὐτῶν δὲν εἶναι πανταχοῦ ἡ αὐτή. Διαφέρει πρῶτον κατὰ τοὺς τόπους, ἔπειτα κατὰ τὸ βάθος τῆς θαλάσσης, τὸ ὁποῖον καὶ αὐτὸ παραλλάσσει πολύ· διότι καὶ ἡ ἐπιφάνεια τοῦ πάτου τῆς θαλάσσης παριστάνει τὰς αὐτὰς ἐσοχὰς καὶ ἐξοχὰς, τὰς ὁποίας ἔχει καὶ ἡ ἐπιφάνεια τῆς ξηρᾶς. Αἱ μεγαλείτεραι βολίδες (καθεταὶ ἢ σκανδάλια), τὰς ὁποίας ἔῤῥιψαν πρὸς καταμέτρησιν τοῦ θαλασσίου βάθους, νῦν ἔφθασαν εἰς βάθος 48: χιλ: ποδ: γεωμ: Εἶναι δὲ ἀποδεδειγμένον ὅτι τὰ ὕδατα ψυχραίνονται ἀναλόγως μὲ τὸ βάθος κατὰ πρόοδόν τινα ἐπαισθητήν· εἰς τρόπον ὥστε φαίνεται ἐνδεχόμενον νὰ ἦναι ὁ πάτος τῶν πολλὰ βαθέων θαλασσῶν πανταχοῦ παγωμένος ([1]). Ἀπὸ τὴν 60° τοῦ πλάτους ὅλοι οἱ κόλποι παγόνουν ὁλοτελῶς τὸν χειμῶνα. Εἰς τὴν 70° οἱ πάγοι ἐπιπλέουσι παντοτεινά· εἰς δὲ τὴν 80° μοῖραν αἱ θάλασσαι εἶναι διὰ παντὸς πεδιάδες πάγου.
161. Εἰς πολλῶν εἰδῶν κινήσεις ὑπόκειται ἡ ὑγρὰ οὐσία τῶν ὑδάτων. Αἱ μὲν ἐξ αὐτῶν ἐπηρεάζουσι μόνον τὴν ἐπιφάνειαν τοῦ ὕδατος ἄλλαι δὲ ἓν μέρος τοῦ ὄγκου του· καὶ ἄλλαι, τὸν ὄγκον αὐτοῦ ὁλόκληρον.
Αἱ πρῶται προέρχονται ἀπὸ κινήσεις τῆς Ἀτμοσφαίρας, αἱ ὁποῖαι ταράσσουσι τὴν ἐπιφάνειαν τῶν ὑδάτων. Μακρὰ ταραχὴ καὶ ἐπίμονος ἀνακυλίει ἐλαφρῶς τὰς ἀνωτέρας στιβάδας τοῦ ὑγροῦ ἐπ’ ἀλλήλας· οἷον οἱ κυματισμοί οἱ λεγόμενοι μακροκύματα. Ἂν ἦναι ταχύτεροι καὶ ἰσχυρώτεροι, κάμνουσι τὰ κύματα. Μία μεγάλη ταραχὴ στιγμιαία προξενεῖ τὰς τρικυμίας, καθ’ ἂς τὰ κύματα ἐνίοτε ἀνυψόνονται εἰς ὕψος μέγιστον· ἀλλὰ καὶ τότε, ὡς ἐβεβαιώθησαν ἐκ πείρας, τὸ νερὸν μένει ἀτάραχον εἰς τὸ βάθος μιᾶς ἑκατοστύος ποδῶν.
162. Αἰ δεύτεραι λέγονται ῥεύματα, διαιρούμενοι εἰς γενικὰ καὶ εἰς μερικά. Τὰ γενικὰ ῥεύματα εἶναι δύο· ά) Τὸ Πολικὸν ῥεῦμα, φέρον τὰ ὕδατα ἀπὸ τοὺς Πόλους πρὸς τὸν Ἰσημερινόν· Ὅτι δὲ ὑπάρχει τοῦτο, ἀποδεικνύεται ἀπὸ τὴν φορὰν τῶν εἰς τοὺς Πόλους πάγων, οἵτινες καταφέρονται ἐπιπλέοντες ἀπ’ Ἄρκτου πρὸς Μεσημβρίαν, ἕως οὗ διαλυθῶσιν ὑπὸ τῆς θερμότητος· β′.) Τὸ Τροπικὸν ῥεῦμα, μεταξὺ τῶν τροπικῶν φερόμενον ἀπὸ Ἀν: πρὸς Δυσ: κατὰ κίνησιν ἐναντίαν εἰς τὴν περιστροφὴν τῆς γηΐνου σφαίρας· ἡ δὲ αἰτία αὐτοῦ εἶναι ὁμοία μὲ τὴν τῶν ἀλιζῶν ἀνέμων (137). Καὶ αὐτὸ δὲ παράγεται ἀπὸ τὰ ὕδατα τοῦ Πολικοῦ ῥεύματος, τὰ ὁποῖα φθάνοντα μεταξὺ τῶν τροπικῶν δὲν ὑπείκουσι παρευθὺς εἰς τὴν περιστροφικὴν κίνησιν τῆς Γῆς, ἐπιπλέον ταχυνομένην, καθ’ ὅσον πλησιάζει τις εἰς τὸν Ἰσημερινόν. Φαίνονται λοιπὸν διευθυνόμενοι πρὸς Δυσμὰς, ἐπειδὴ μένουσί τινα καιρὸν σχεδὸν στάσιμα.
163. Τὸ μέγα ῥεῦμα τοῦτο, προσβάλλον εἰς διάφορα μέρη ἐναντίον ἠπείρων καὶ σωρειῶν νήσων. γεννᾷ ἄλλα πολλὰ ῥεύματα μερικὰ, τῶν ὁποίων τὰ πρώτιστα εἶναι· ά.) Εἰς τὸν Ἀτλαντικὸν Ὠκεανὸν τὸ λεγόμενον ῥεῦμα τοῦ Κόλπου, φερόμενον ἀπὸ Μ: πρὸς Ἄρκ: κατὰ τὸ μῆκος τῶν Ἀν: παραλίων τῆς Βορείου Ἀμερικῆς· τὸ Βρασιλιανὸν ῥεῦμα, φερόμενον πρὸς Μ: παρὰ τὰ ἀνατολικὰ παράλια καὶ ἕως εἰς τὴν νοτίαν ἄκραν τῆς Μεσημβρινῆς Ἀμερικῆς· β′) Εἰς τὸν Μέγαν Ὠκεανὸν ἄλλο μέγα ῥεῦμα, ῥέον ἀπὸ Μ: πρὸς Β: παρὰ τὰ ἀνατολικὰ παράλια τῆς Νέας Ὁλλανδίας, καὶ ἄλλο Β: Ἀν: ῥέον πρὸς τὸ Μ: Δ: παρὰ τὴν παραλίαν τῆς Ἀφρικῆς.164. Ὅταν δύο ἐναντία ῥεύματα ἀντικρούονται συστρέφονται καὶ τὰ δύο κατὰ μίαν καμπύλην, καὶ κάμνουσι μίαν δίνην ἢ θαλασσοστρόβιλον. Τοιαύτη εἶναι ἡ Χάρυβδις εἰς τὴν Σικελίαν, καὶ ὁ Μαέλστρων εἰς τὴν Νορβηγίαν. Συμβαίνει δ’ ἐνίοτε νὰ ἔχωσι διάφοροι στιβάδες ἑνός τινος ὄγκου ὑδάτων ἐναντίας διευθύνσεις· δηλαδὴ αἱ μὲν πρὸς τὴν ἐπιφάνειαν νὰ ῥέωσι πρὸς Ἀνατολάς· αἱ δὲ εἰς 20 ἢ 30 ποδ. βάθος νὰ ἔχωσιν ἄλλο ῥεῦμα πρὸς Δ: ἢ πρὸς Β: ταῦτα δὲ ὀνομάζονται ἀντιῤῥεύματα.
165. Αἱ δὲ κινήσεις αἱ ἐπηρεάζουσαι ὁλόκληρον τὸν ὄγκον τῶν ὑδάτων ὀνομάζονται Παλίῤῥοιαι· καὶ αὗται δὲ εἶναι τακτικαὶ, οὕτως εἰπεῖν, ταλαντεύσεις τῶν ὑδάτων, ἐπανερχόμεναι δὶς τῆς ἡμέρας. Τὰ ὕδατα φουσκόνονται κατὰ τὸ ἓν τέταρτον τῆς ἡμέρας καὶ καταπλημμυροῦσι τὰ παράλια· τοῦτο ὀνομάζεται πλημμυρίς. Ἀφ’ οὗ δὲ φθάσωσιν εἰς τὸ μέγιστον τοῦ φουσκώματός των, μένουσιν εἰς αὐτὴν τὴν κατάστασιν ὀλίγας στιγμὰς, καθ’ ἂς εἶναι τὸ μέγιστον τῆς πλημμυρίδος· ἔπειτα ἀπ’ ὀλίγον κατ’ ὀλίγον ἀποσύρωνται, καὶ τότε γίνεται ἡ Ἄμπωτις, Ἀφ’ οὗ δ’ ἀποσυρθῶσιν εἰς τὸν ἔσχατον βαθμὸν, μένουσιν οὕτως ὀλίγων καιρὸν, καθ’ ὃν λέγομεν ὅτι τὰ νερὰ εἶναι τραβιγμένα· ἔπειτα ἐξαναρχίζουσιν αἱ κινήσεις κατὰ τὴν αὐτὴν τάξιν. Ἐπειδὴ δὲ πάντοτε γίνονται τακτικὰ, μᾶς δίδουσιν νὰ ἐννοήσωμεν, ὅτι παράγονται ἀπό τινα αἰτίαν σταθεράν. Ὁ μέσος ὅρος τῆς διαρκείας αὐτῶν εἶναι μιᾶς ἡμέρας καὶ 50 λεπτῶν· οὗτος δὲ ὁ χρόνος εἶναι ἀκριβῶς ἴσος μὲ τὸν ὅσον χρειάζεται ἡ Σελήνη διὰ νὰ ἐπανέλθῃ εἰς τὸν Μεσημβρινὸν καὶ ἐπειδὴ αἱ ἀνωμαλίαι, εἰς τὰς ὁποίας αἱ Παλλίῤῥοιαι ὑπόκεινται, εἶναι καθ’ ὅλα ὅμοιαι μὲ τὰς τῆς Σελήνης, δὲν μένει ἀμφιβολία ὅτι αὕτη εἶναι τὸ αἴτιον ἐκείνων. Ἐκ τούτων ἕπεται ὅτι, ἂν σήμερον τὸ μέγιστον τῆς Πλημμυρίδος συνέβη τὸ μεσημέριον, αὔριον θέλει γενῆ τὴν 12 ὥρ: καὶ 50 λεπτὰ μετὰ τὴν μεσημβρίαν· μεθαύριον τὴν 1 ὥρ: 40 λεπτὰ, καὶ οὕτω καθεξῆς.
166. Ἀλλ’ ἡ Σελήνη μόνη δέν ἐπενεργεῖ εἰς τὰς Παλιῤῥοίας· ἔχει καὶ ὁ Ἥλιος ἐπαισθητήν τινα ἐνέργειαν εἰς αὐτάς. Τῷ ὄντι παρατηρεῖται, ὅτι αἱ μεγαλείτεραι Παλίῤῥοιαι συμβαίνουσι κατὰ τὰς συζυγίας καὶ τὰς ἀντιθέσεις (90 καὶ 93), ἐπειδὴ τότε ἡ ἐνέργεια τοῦ Ἡλίου συνδυάζεται μὲ τὴν τῆς Σελήνης· αἱ δὲ μικρότεραι συμβαίνουσι κατὰ τοὺς τετραγωνισμοὺς ἢ κατὰ τὰ τέταρτα (92), ἐπειδὴ ἡ ἐνέργεια τοῦ ἑνὸς τῶν φωστήρων ἀντιπαλαίει τὴν τοῦ ἑτέρου.
167. Αἱ Παλίῤῥοιαι γίνονται τακτικαὶ εἰς τὰς ἐκτεταμένας καὶ ἐλευθέρας θαλάσσας· πολλὰ δὲ ἐμπόδια δύνανται νὰ συγχύσωσι τὴν τάξιν αὐτῶν. Εἰς τὸν Μέγαν Ὠκεανὸν αἱ Παλίῤῥοιαι εἶναι δύο περίπου ποδῶν, ἐν ᾧ εἴς τινα παράλια, οἷον εἰς τὰ τῆς Γαλλίας εἰς τὴν Μάγχην, εἶναι ἐνίοτε 40—50 ποδῶν· εἰς δὲ τὰς μικρὰς θαλάσσας, οἷον εἰς τὴν Μεσόγειον, γίνονται πολλὰ ὀλίγον ἐπαισθηταί.
168. Ἓν ἄλλο φαινόμενον παράδοξον εἶναι ὁ φωσφορισμὸς τῆς θαλάσσης, ὅστις κατ’ ἐξοχὴν παρατηρεῖται μεταξὺ τῶν τροπικῶν. Ἡ ἐπιφάνεια τοῦ ὕδατος φαίνεται ἀποστίλβουσα, ὥς τι ὕφασμα ἀργυροῦν. Εἰς καθὲν κωπηλάτημα, τὸ κτύπημα τῆς κώπης, ἢ ἡ τριβὴ τοῦ διασχίζοντος τὰ κύματα πλοίου, γεννᾷ πλῆθος σπινθήρων. Ἄλλοτε ἡ θάλασσα φαίνεται λευκὴ ὡς γάλα, κοκκίνη ὡς φωτιὰ, ἢ φαιὰ ὡς ὁ κονιορτός. Τὰ διάφορα ταῦτα φαινόμενα προέρχονται, κατὰ μέγα μέρος, ἀπὸ ἓν ἄπειρον πλῆθος ζωϋφίων μικρῶν, τὰ ὁποῖα ἔχουσι τὴν ἰδιότητα, ὡς αἱ πυγολαμπίδες, ν’ ἀντανακλῶσιν ἓν φῶς ζωηρὸν, ἢ μὲ τὰ διάφορά των χρώματα νὰ παραλλάσσωσι τὸ χρῶμα τῆς ἐπιφανείας τῆς θαλάσσης.
- ↑ Οὕτως ὑπέλαβον· ἀλλὰ ἡ πεῖρα ἀπέδειξε τὸ ἐναντίον. Είς ὁποιονδήποτε βάθος καὶ ἂν κατέβησαν, δὲν εὕρηκαν τὸν πάτον τῆς θαλάσσης παγωμένον. ὁ Μ.