ἢ ὁ χαρακτηρισμὸς τῆς πράξεως, περὶ αὐτὰς δὲ αἱ ἀντιφάσεις εἶναι συνηθέσταται. Πολλάκις ἔτυχε, παρακαθήσας ὡς ἔνορκος εἰς τὸ Κακουργιοδικεῖον, νὰ εὑρεθῶ εἰς μεγάλην ἀμηχανίαν, προκειμένου νὰ μορφώσω γνώμην καὶ νὰ δικάσω περὶ τῆς πράξεως, ἕνεκα τῆς τοιαύτης ἀσυμφωνίας τῆς μνήμης τῶν διαφόρων μαρτύρων. Ἡ μνήμη ἀδυνατεῖ νὰ διακρατήσῃ σαφῆ καὶ ὡρισμένην ἐντύπωσιν περὶ ὡρισμένων πραγμάτων ἀφῃρημένων, λόγου χάριν περὶ χρονικῆς διαρκείας ἢ περὶ ἀποφάσεως. Μία ὥρα, βεβαιοῖ ὁ εἰς τῶν μαρτύρων, εἴκοσι λεπτά, λέγει ὁ ἄλλος· ἑκατὸν βήματα, ὁρίζει ὁ μέν, πενῆντα, διατείνεται ὁ δέ. Καὶ τότε ἐνθυμεῖται κανεὶς τὸ περίφημον σπειρὶ τοῦ Κολοκοτρώνη. Ὁ Γέρος τοῦ Μωρηᾶ ἔβγαλε κάποτε ἕνα σπειρὶ εἰς τὴν πλάτην, τὸ ὁποῖον δὲν ἠμποροῦσεν αὐτὸς νὰ ἴδῃ καὶ ἐρωτοῦσε τοὺς προσερχομένους φίλους του περὶ τοῦ μεγέθους του. Ὁ ἕνας τοῦ ἔλεγεν ὅτι εἶναι σὰν ἕνα ῥεβίθι· ὁ ἄλλος σὰν ἕνα καρύδι, ὁ τρίτος σὰν ἕνα φουντοῦκι· ὅθεν ἀγανακτήσας ὁ Κολοκοτρώνης ἀνεφώνησε τὸ περίφημον ἐκεῖνο: «Πῶς μπορεῖ κανεὶς νὰ μάθῃ τί γίνεται μακρυά, ἀφοῦ ἐγὼ ἀπ’ ἐδῶ ὅσῳ μὲ τὴν πλάτην μου δὲν μπορῶ νὰ μάθω τί συμβαίνει». Πολλάκις δὲ μερικὰ περιστατικά, μερικὰ γνωρίσματα διαφεύγουν τὴν προσοχὴν καὶ τὴν μνήμην. Φερ’ εἰπεῖν, ἐὰν ἐρωτηθῆτε ἐξ ἀπροόπτου, περὶ προσώπου τινὸς πολὺ γνωστοῦ σας, ἀλλὰ τὸ ὁποῖον δὲν συμβαίνει νὰ βλέπετε καθ’ ἑκάστην, ἂν φέρη ἢ ὄχι γένειον, θὰ εὑρεθῆτε πιθανῶς εἰς ἀπορίαν καὶ δὲν θὰ δυνηθῆτε ν’ ἀπαντήσητε ἀμέσως καὶ ἀδιστάκτως· ἐὰν ἐρωτηθῆτε περὶ τοῦ χρώματος τῆς κόμης τοῦ ἀτόμου, ὁ δισταγμός σας θὰ εἶναι ἀκόμη μεγαλείτερος· ἐκτὸς ἐὰν ἰδιαίτερόν τι περιστατικὸν σᾶς ἔκαμεν ἄλλοτε νὰ προσέξετε ἰδιαιτέρως καὶ νὰ ἔχετε ζωηροτέραν τὴν ἐντύπωσιν.
Περὶ τὴς ἀξίας τῶν τοιούτων μαρτυριῶν ἠσχολήθη κατὰ τοὺς τελευταίους τούτους χρόνους ἡ πειραματικὴ ψυχολογία, τὰ πορίσματα δὲ τῶν μελετῶν αὐτῆς ἦσαν ὄντως περιεργότατα. Ἀπευθύνεται, λόγου χάριν, ἡ παράκλησις εἰς ἀριθμόν τινα ἀνθρώπων, ὅπως ἐνθυμηθῇ ἕκαστος καὶ παραστήσῃ ἐπὶ τοῦ χάρτου τὸ σημεῖον τῆς ἕκτης ὥρας, ὅπως εἶναι χαραγμένον εἰς τὴν πλάκα τοῦ ἰδικοῦ του ὡρολογίου. Πάντες σχεδὸν θὰ γράψουν ἀδιστάκτως τὸν ἀριθμὸν ἓξ διὰ λατινικῶν ἢ δι’ ἀραβικῶν
