ἔστρεψα ἐπίτηδες τὸ νῆμα τῆς συνομιλίας καὶ κατόπιν διαφόρων ἑλιγμῶν τοῦ ἐπαρουσίασα τὴν ἀφορμὴν νὰ ὁμιλήσῃ περὶ Βατερλώ. Μετὰ τοῦτο, ἐπειδὴ εἶχα ὑποστῇ πολλάκις αὐτὴν τὴν μάχην καὶ ἐγίνωσκα ἐκ πείρας ὅτι ἡ διήγησις διήρκει περίπου ὅσον καὶ τὸ φονικὸν ἐκεῖνο γεγονός, ἐξῆλθα λαθραίως ἐκ τοῦ γραφείου καὶ ἀφῆκα τοὺς ἀκροατὰς νὰ ὑφίστανται τὰς ἐπελάσεις τῶν θωρακοφόρων καὶ τοὺς τουφεκοβολισμοὺς τῆς φρουρᾶς, ἐπὶ ὥρας, ἡττημένοι ὡς ὁ Ναπολέων, ἐξηντλημένοι, συντετριμμένοι καὶ μὴ ἔχοντες ὑποχώρησιν, διότι εἶχα φροντίσει κακεντρεχῶς ἐξερχόμενος νὰ κλείσω ἔξωθεν τὴν θύραν.
Ὑπολείπεται ἡ τρίτη, ἡ ἀπέραντος κατηγορία τῶν ἀνθρώπων, οἵτινες ἔχουν τὴν κοινὴν μνήμην, τὴν μνήμην μὲ τὴν συνήθη ἔκτασιν καὶ ἐγρήγορσιν, ἥτις δὲν παρουσιάζει τίποτε τὸ ἐξαιρετικόν.
Αὕτη δὲ ἡ κατηγορία εἶναι ἡ σπουδαιοτέρα, διότι αὐτὴ ἀποτελεῖ τὴν μεγάλην πλειονότητα ἐν τῷ κόσμῳ. Αὐτὴ τῶν ἀσυγκρίτως περισσοτέρων ἡ μνήμη εἶναι ὁ ὁδηγὸς τὴς ζωῆς, τὸ κάτοπτρον τοῦ παρελθόντος, ὁ σύνδεσμος ὁ συνενῶν τὸν προγενέστερον βίον καὶ τὰς φάσεις καὶ τὰ συμβάντα αὐτοῦ μετὰ τοῦ παρόντος· αὐτὴ ὑπαγορεύει τὴν ἱστορίαν καὶ μορφώνει τὴν κρίσιν. Ποῖαι ὅμως ὑπάρχουν ἐγγυήσεις περὶ τοῦ εἰλικρινοῦς καὶ τοῦ ἀλανθάστου τῆς μαρτυρίας; Ἰδοὺ ἔν πρόβλημα, τὸ ὁποῖον δὲν εἶναι εὔκολον νὰ λυθῇ, ἂν καὶ παρουσιάζεται κατὰ πᾶσαν ἡμέραν καὶ κατὰ πᾶσαν ὥραν εἰς τὴν ζωὴν καὶ ἔχει ὑψίστην σπουδαιότητα εἰς πάσας τών ἀνθρώπων τὰς σχέσεις καὶ εἰς πάσας τοῦ ἀνθρωπίνου βίου τὰς περιστάσεις.
Καὶ ἀρκοῦμαι ν’ ἀναφέρω τὴν σημασίαν, τὴν ὁποίαν ἔχει ἡ μνήμη εἰς τὰς ἐνώπιον τοῦ δικαστηρίου μαρτυρίας, ἰδίως δὲ καὶ πρὸ πάντων εἰς τὰς ποινικὰς ὑποθέσεις. Τὰ κύρια γεγονότα ἐνθυμεῖται καὶ καταθέτει ὁ μάρτυς—καὶ ὁμιλῶ περὶ τῶν καλῆς πίστεως καὶ ἀρτίας νοημοσύνης μαρτύρων—μολονότι καὶ περὶ τὰ κύρια αὐτὰ γεγονότα αἱ καταθέσεις παρουσιάζουν πολλάκις παραδόξους ἀντιφάσεις. Ὑπάρχουν ὅμως καὶ λεπτομέρειαι, αἵτινες εἶναι σπουδαιόταται, διότι ἐξ αὐτῶν ἐξαρτᾶται τὸ ἐλατήριον
