εἰς ἡμᾶς ἐκ τῆς δευτέρας, πλὴν τῶν καλλιγραφιῶν[1] τῶν κωδήκων, αἱ ὁποῖαι, κατὰ μὲν τὴν εὕρεσιν εἶναι μᾶλλον ἢ ἧττον ἐπιτυχεῖς, κατὰ δὲ τὴν ἐξεργασίαν μᾶλλον ἢ ἧττον ἀτυχεῖς. Ποία δὲ ἦτο πρὸ τῆς ἁλώσεως τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἡ ἐν τῇ Ἑλλάδι κατάστασις τῆς ἱερᾶς ζωγραφίας, ἐξ ἧς καὶ περὶ ὅλης ἐν γένει τεκμαιρόμεθα τῆς τέχνης, τοῦτο ἔκριναν ἤδη καὶ ἀνεγνώρισαν οἱ εἰδήμονες[2]. Παραλείποντες δὲ τὰ λείψανα, ὅσα ἐκ τῆς μανίας περιεσώθησαν τῶν εἰκονοκλαστῶν εἴτε ἐμβαπτίστων εἴτε ἀβαπτίστων, τὰ ὁποῖα παρατηρηταὶ ἐπιμελέστεροι καὶ σοφώτεροι ἔτι καὶ νῦν δύνανται ν' ἀνεύρωσιν ἕκαστος ἐν τῇ ἰδίᾳ πατρίδι, ὑποδείγματα σώζονται εἰσέτι κατὰ τὴν δύσιν καὶ μάλιστα τὴν Ἰταλίαν, εἴτε εἰργασμένα ἐκεῖ, εἴτε μετακομισθέντα ὑπὸ τῆς ἐμπορίας, τοῦ πολέμου, τῆς εὐσεβεῖς ἢ τῆς φιλομαθείας. Τοιαῦτα εἶναι αἱ καλλιγραφίαι ἐν αἷς παριστάνονται αἱ ὑποθέσεις τῆς παλαιᾶς καὶ νέας διαθήκης, τῶν μηνολογίων, τῶν πονημάτων τῶν πατέρων, τὰ ὁποῖα ἀνάγονται μέχρι τοῦ ς’ αἰῶνος· τοιαῦτα, οἱ ἀπὸ τοῦ IΑ’ μέχρι τοῦ ΙE’ αἰῶνος γραπτοὶ πίνακες φέροντες εἰκόνας, καὶ μάλιστα τῆς Θεοτόκου, τῶν ὁποίων οὐδεμία τῶν ἐπισήμων ἐκκλησιῶν στερεῖται, διότι μόνον τὸ νὰ λέγωνται ἑλληνικὰ ἔργα ἐμπνέει ἰδιαιτέραν τινὰ εὐλάβειαν εἰς τοὺς χριστιανούς· τοιαῦτα, τέλος πάντων, τὰ ψηφοθετήματα, ὅσα ἐπὶ τῶν ἁψίδων καὶ τῶν τοίχων τῶν ναῶν εἰργάσαντο ἀπὸ τοῦ ΙΑ’ αἰῶνος οἱ ἐπίτηδες προσκληθέντες Ἕλληνες τεχνῖται, τὰ ὁποῖα ἐχρησίμευσαν ὡς πρότυπα, καὶ ἐξ ὧν προῆλθον οἱ μετὰ ταῦτα τῆς ἰταλικῆς ζωγραφίας θαυμάσιοι τρόποι. Εἶναι ἄρα δίκαιον νὰ ὁμολογήσομεν ὅτι ἡ τέχνη ἐν τοῖς τοιούτοις δὲν φαίνεται εἰμὴ ὡς μηχανισμός τις δι’ οὗ πάν-
- ↑ Μεταχειριζόμεθα τὴν λέξιν ταύτην εἰς τὴν πρώτην καὶ προσφυεστέραν αὐτῆς σημασίαν τοῦ κοσμεῖν τοὺς κώδηκας διὰ ζωγραφιῶν, καὶ ὄχι τοῦ σχηματίζειν συμμέτρους καὶ ὡραίους χαρακτήρας.
- ↑ Ὅρα πρὸς τοῖς ἄλλοις καὶ τὸν Lanzi storia pittorica καὶ τὸν Seraux d' Angicourt- ἱστορία τῆς τέχνης ἀποδεικνυομένη διὰ τῶν μνημείων τῆς παρακμῆς κατὰ τὸν Δ' αἰῶνα μέχρι τῆς ανεγέρσεως αὐτῆς κατὰ τὸν ις΄
