ὑψωθέντα ἐκ τοῦ πρακτικοῦ εἰς τὴν σκέψιν τῶν θεωρητικῶν τῆς τέχνης ἀρχῶν, παρὰ τὴν δυναμένην τότε νὰ προξενηθῇ εἰς τοὺς ὁμογενεῖς αὐτοῦ ζωγράφους· διότι ὀλίγους ὀπαδοὺς ἠδύνατο νὰ ἐλπίσῃ ἐν τῇ Ἑλλάδι, προσφέρων τὰ πονήματα τῶν Ἰταλῶν διδασκάλων. Οὔτε αἱ πραγματεῖαι, οὔτε αἱ ἀκαδημίαι, οὔτε τὰ πρότυπα μορφόνουσι βέβαια τοὺς ζωγράφους, ἀλλ’ ἡ φύσις καὶ αἱ περιστάσεις. Καὶ ἡ μὲν φύσις, ἐλευθεριωτέρα ἐν τῇ Ἑλλάδι οὖσα ἢ ἀλλαχοῦ, ἐπεδείκνυεν εἰς τοὺς μιμητὰς αὐτῆς τὴν ποικιλίαν καὶ τὸ κάλλος της κατὰ τε τὴν χώραν, τὸ κλίμα καὶ τὴν μορφὴν τῶν κατοίκων της, καὶ τοὺς ἐπροίκιζε μὲ ἐξαίρετον εὐαισθησίαν, λεπτὸν νοῦν, ἀκμαίαν φαντασίαν καὶ ἐνέργειαν· ἀλλὰ τὰ δῶρα ταῦτα τῆς φύσεως δὲν εἶναι εἰμὴ ζώπυρά τινα τῆς τέχνης, τὰ ὁποῖα πρὸς ἀνάπτυξιν ἀπαιτοῦσι τὴν δόξαν καὶ τὸ κέρδος. Ἀλλὰ ποία δόξα, ποῖον κέρδος ὅπου, ὄχι πολιτῶν καὶ πολιτειῶν ἅμιλλαι, ὄχι δημόσιαι ἀρεταὶ καὶ πλοῦτος, ἀλλ’ οὐδὲ βίος ὑπῆρχον ἀνέσιμος, οὐδὲ ζωὴ ἀσφαλής; Ἐὰν ἐξαιρεθῶσιν ὀλίγοι τινὲς νησιῶται, ποίαν διάθεσιν, ποῖον αἴσθημα, ποῖον σκοπὸν ἔχοντες ἠδύναντο νὰ καλλιεργῶσι τὰς ὡραίας τέχνας οἱ ἀείποτε καταδιωκόμενοι καὶ ἔντρομοι δοῦλοι τῶν βαρβάρων;
Περὶ τῆς τότε καταστάσεως τῆς ζωγραφίας, τῆς μόνης τῶν ὡραίων τεχνῶν τῆς ὁποίας διέσωζεν ἔτι τὴν ἄσκησιν ἡ θρησκεία, εἶχεν ἤδη εἰπεῖ τὰ δέοντα ὁ Λεόντιος· ἀλλὰ καὶ ὁ Σπὸν, πρὸ δύο σχεδὸν ἑκατονταετηρίδων ὄχι ἄλλως ἱστόρησε τὰ περὶ τούτου. «Οἱ Ἕλληνες, λέγει, μετέβαλον τὸν ναὸν τῆς Δήμητρος παρὰ τὸν Ἰλισσὸν εἰς ἐκκλησίαν ἐπ’ ὀνόματι τῆς Παναγίας καὶ τὸν κατεκάλυψαν μὲ τοιχογραφίας τοῦ ἰδιάζοντος εἰς αὐτοὺς τρόπου, ὅστις εἶναι ἀθλιώτατος· διότι τὰς ῥίνας καὶ τὰ δάκτυλα σχηματίζουσι μακρότατα ὥσπερ ἀτράκτους, καὶ τὰ λοιπὰ μέλη ἀσύμμέτρα… Πρέπει ὅμως νὰ ὁμολογήσωμεν ὅτι τὰ χρώματα εἶναι γλυκύτατα, ἂν καὶ ἡ γραφὶς, ἡ ψυχὴ τῆς
