ὥστε καὶ τὰ ἰσχυρότερα, μικροσκόπια δὲν δεικνύουσιν αὐτὰ, ἢ ὡς στιγμὰς κινουμένας. Αἱ μονάδες, σωματίδια, ἅτινα φαίνονται, συγκείμενα ἐκ μιᾶς καὶ μόνης τῆς αὐτῆς ὕλης, ὥς ζῶντα μόρια· ἕνεκα ὅμως τοῦ διαφανοῦς τοῦ σώματός των δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἀνιχνεύσῃ τις τὰ ὄργανά των.
Αἱ μονάδες διατηροῦνται διὰ τῆς ἐκπομπῆς ὠϊδίων ἀποσπωμένων ἀφ’ ἑαυτῶν κατὰ τὴν στιγμὴν τῆς ὡριμάνσεώς των, καὶ σχηματιζόντων νέας μονάδας.
Ὑπολογίζεται ὅτι περὶ τὰ 500 ἑκατομμύρια μονάδων ζῶσιν ἐν ἀνέσει ἐπὶ σταγόνος ὕδατος· ὅθεν ἀφ’ οὗ ὑπολογίζεται εἰς ἓν δισεκατομμύριον ὁ πληθυσμὸς τῆς γῆς δὲν εἶναι ἄσκοπον νὰ ὑπολογίσῃ τις ὅτι, τὴν σφαιρικὴν ἐπιφάνειαν κατοικεῖ πληθυσμὸς διπλάσιος τοῦ κατοικοῦντος ἐν σταγόνι ὕδατος!
Ὁ Cuvier ὠνόμασε τροχοφόρα ἢ τροχίτας γένος ζωϋφίων ἐχόντων πρὸ τοῦ στόματος αὐτῶν δύο λοβοὺς εἰς σχῆμα τροχῶν, οὓς κινοῦσι μὲ καταπληκτικὴν ταχύτητα καὶ κατ’ ἐναντίαν τὸν ἕνα τοῦ ἄλλου διεύθυνσιν, ὡς δύο ἐν συμπλοκῇ τροχούς. Οἱ λοβοὶ οὗτοι εἶναι περιτειχισμένοι ὑπὸ ἀειπαλῶν βλεφαρίδων, χρησιμευουσῶν αὐτοῖς ὅπως δι’ αὐτῶν προκαλῶσιν ἐν τῷ ὕδατι μικρὰς δίνας, δι ὧν ἕλκουσι καὶ ῥοφῶσι τὴν λείαν των· ἡ κίνησις ὅμως αὕτη μεταδίδοται εἰς τὸ ἀσθενὲς σῶμά των καὶ περιστρέφεται καὶ αὐτὸ περιγράφον ταχεῖς κύκλους. Μικρὰ νηματοειδὴς οὐρὰ τοῖς χρησιμεύει ὣς πηδάλιον,
Τοιαῦτα εἶναι τὰ εὐτυχῆ ταῦτα τροχοφόρα, ἅτινα ἐκτὸς τῶν ἄλλων ἔχουσι καὶ τὸ προνόμιον τῆς ἀναστάσεως. Ἀφ’ οὗ διατηρηθῶσι καλῶς ξηρὰ ἐπὶ κατὰ τὸ μᾶλλον καὶ ἧττον ἀρκετὸν χρόνον χωρὶς νὰ φονευθῶσιν, ἀρκεῖ νὰ τὰ μουσκεύσῃ τις διὰ νὰ τὰ ἴδῃ εὐθὺς ἐξογκούμενα καὶ ἐπανερχόμενα εἰς τὴν ζωήν.
Ὅλα τὰ ζωύφια ἕν τούτοις δὲν εἶναι γυμνά. Εἴδη τινὰ μεταξὺ αὐτῶν, οἷα τὰ πολυθάλαμα καὶ τὰ νομισματοειδῆ, περιβἀλλονται διὰ πυριτοειδοῦς ἢ τιτανώδους χελωνίου.
Τὰ πολυθάλαμα ταῦτα ἔβρυον ἐν ταῖς θαλάσσαις τῶν γεωλογικῶν ἐποχῶν· πλεονάζουσι δὲ ἔτι ἐν τοῖς ἁλμυροῖς ὕδασι ὅπου τὰ περιβλήματά των (λεβηρίδες) ἀποτελοῦσι κατὰ τὸ πλεῖστον μέρος τὴν ἄμμον τοῦ βυθοῦ τῶν θαλασσῶν.
Ἡ κρητὶς (κοιν. πουρὶ) ὡς καὶ ὁ χάλιξ, ἅτινα χρησιμεύουσιν εἰς οἰκοδομὴν τῶν οἰκιῶν, δὲν εἶναι ἢ σωρεῖαι ζωϋφίων ἐχόντων τιτανῶδες χελῶνιον: καὶ πρᾶγμα ὄχι εὐχάριστον νὰ τὸ συλλογισθῇ τις, ἡ τρυγία ἡ καλύπτουσα τοὺς ὀδόντας μας σχηματίζεται διὰ τοῦ αὐτοῦ τρόπου!
Εἶναι πασίγνωστον πλέον ὅτι ἡ σμηκτρὶς (tripoli), ἡ ἐρυθρὰ αὕτη γῆ δι' ἧς καθαρίζουσι τὰ μαγειρικὰ σκεύη συντίθεται, σχεδὸν ἐξ ὁλοκλήρου, ἐκ πυριτοειδῶν σκελετῶν ὑγροδιαίτων ζωϋφίων· ἀλλὰ, τὸ θαυμαστότερον, καὶ αὐτὴ ἡ λίθος ἡ χρησιμεύουσα εἰς ἀκόνισμα τῶν ξυραφίων, ἡ τόσῳ συμφυεῖς ἔχουσα τοὺς κόκκους, ἀποτελεῖται ἐξ ὀρυκτῶν περιβλημμάτων ζωϋφίων, συνδεδεμένων διὰ σιλιγνίδος, οὐσίας, ἥτις ἀπαρτίζει τὸν χάλικα.
Καὶ ἄχρι μὲν τοῦδε εἴδομεν ὅτι ζωΰφιά τινα ἀποτελοῦσι τὴν οἰκοδομήσιμον ἡμῶν ὕλην, περίεργον ὅμως εἶναι ὅτι ἄλλα ἀποτελοῦσιν ὀρυκτὸν σιδήρου πολύτιμον ἐν τε Σουηδίᾳ καὶ ἐν Πρωσσίᾳ· καὶ τέλος ὅτι, ἄλλα ἀποτελοῦσι τροφὴν κατὰ τὸ μᾶλλον καὶ ἧττον θρεπτικήν. Εὑρίσκεται ἐν ἀφθονίᾳ παρὰ τὰς ὄχθας τῶν λιμνῶν τῆς Σουηδίας κόνις λευκὴ, ἀψηλάφητος σχεδὸν, ἀνάλογος πρὸς τὴν κρητίδα· οἱ κάτοικοι τῶν χωρῶν ἐκείνων τὴν ἀποκαλοῦσιν ἄλευρον τῶν ὀρέων καὶ τὴν μιγνύουσι μὲ τὴν ζύμην τοῦ ἄρτου των ἐν καιρῷ σιτοδείας. Τὸ μικροσκόπιον μᾶς διδάσκει ὅτι τὸ ἄλευρον τοῦτο δὲν εἶναι, ἢ ἀξιοθέατος συσσώρευσις ζωϋφίων ζώντων ἐν τοῖς ὕδασι τῶν λιμνῶν τούτων. Τὰ συντρίμματα ταῦτα ἐπισωρευόμενα ἀπὸ ἡμέρας εἰς ἡμέραν, καὶ μὴ συνδεόμενα διὰ τῆς σιλιγνίδος ἀποτελοῦσιν παχέα στρώματα ἀλευρώδους γῆς.
Οἱ Ὀττομάκοι τοῦ Ὀρενὸκ τρέφονται ἐπί τινα ὥραν τοῦ ἔτους διὰ λιπαρᾶς τινος ἀργίλλου, ὁμοίας πρὸς μαστίχην, ἣν συνάγουσι παρὰ τὰς ὄχθας τῶν ποταμῶν των: τὴν ὕλην ταύτην ζυμώνοντες σχηματίζουσι μικροὺς πλακοῦντας, οὓς ξηραίνουσιν ἐν τῷ πυρί· ὅταν θέλουσι δὲ νὰ φάγωσιν ἐξ αὐτῶν τοὺς μαλακύνουσι μουσκεύοντες αὐτούς.
Ἄλλοι λαοὶ τῆς Βορείου Ἀμερικῆς τρώγουσι χοῦν.
Ὁσάκις οἱ φυσιολόγοι ἐξήτασαν διὰ τοῦ μικροσκοπίου τὰς ἐδωδίμους ταύτας γαίας, ἀπέδειξαν δι’ ἀναμφισβητήτων τεκμηρίων ὅτι ἀποτελοῦνται ἐκ συντριμμάτων ζωϋφίων.
Οὕτω δὲν δυνάμεθα οὔτε εἰς τὴν καυστικὴν ἄμμον τῆς ἐρήμου νὰ βαδίσωμεν, οὔτε τὰς ὑψηλὰς τῶν ὀρέων κορυφὰς νὰ ἀναβῶμεν, οὔτε τοὺς πάγους τῶν πόλων νὰ ἐπισκεφθῶμεν, οὔτε τὰ ζοφερὰ τῶν θαλασσῶν καὶ τῆς ξηρᾶς σπήλαια νὰ ἀνασκάψωμεν, χωρὶς νὰ ἀπαντήσωμεν ἀναρίθμητον πληθὺν εὐτελεστάτων ὄντων, ἔνθα οὐδ’ ἴχνος ἀνθρώπινον φαίνεται· καὶ ὅμως πάντα εἶναι ἴχνη δεικνύοντα τὴν ὕπαρξιν καὶ τὸν ἀγαθὸν χαρακτῆρα τοῦ Δημιουργοῦ.
Τίς δὲν ἐθαύμασε καὶ δὲν θαυμάζει τὸ μεγαλεῖον τῆς φύσεως ὁσάκις εἰς ἐαρινὴν τινὰ πρωΐαν, ὅτε τὰ ἄνθη κύπτουσι χαριέντως ὑπὸ τὰς διαυγεῖς σταγόνας τῆς δρόσου, περιπατεῖ ἐντὸς ὡραίου κήπου, ἢ δάσους εὐθαλοῦς; Τίς δὲν εὐγνωμονεῖ εἰς τὸν παντοδύναμον Δημιουργὸν διὰ τὰ πολύτιμα δῶρα τὰ ὁποῖα τῷ ἐπιδαψιλεύει καθ’ ἑκάστην διὰ τῶν φυτῶν; Τίς λησμονεῖ ὅτι διέφυγε πολλάκις τὸν θάνατον βοηθείᾳ ἑνὸς ἄνθους ἢ ἑνὸς καρποῦ ἀγρίου συλλεγέντος ἐν τῇ ἐρήμῳ; Τίς γεωργὸς, τίς κηπουρὸς, τίς ἀνθοκόμος δὲν βλέπει καὶ δὲν περιποιεῖται, ὡς ἄλλα τέκνα του, τὰ φυτὰ παρὰ τῶν ὁποίων προσδοκᾷ πρόσοδον, εὐημερίαν καὶ τέρψιν; — οὐδείς! Μόνον ψυχὴ φύσει κακὴ, ἀναισθητοῦσα πρὸς πᾶν ὅ,τι καλὸν καὶ ὡραῖον, ἐξαγρεωθεῖσα διὰ τῶν ἀγενῶν παθῶν, ἀποθηριωθεῖσα διὰ τῆς ἀσεβείας δύναται νὰ πνίξῃ τὴν ἔμφυτον ταύτην στοργὴν
