τεσσάρων γραμμάτων, «τίς θέλει μᾶς ἑτοιμάσει τὴν σοῦπαν; «Τίς θὰ μοὶ σιδηρώσῃ τὸ λευκόν μου ὑποκάμισον διὰ τὴν Κυριακήν; Τίς θέλει φροντίζει διὰ τὴν οἰκίαν;» Καὶ διὰ τοῦτο ἐξεπλάγην ὅτε τὴν μεσημβρίαν εὗρον τὸ γεῦμα ἐπὶ τῆς τραπέζης, τὸν προθάλαμον καθαρὸν, τα ἔπιπλα στίλβοντα καὶ τὴν σκροψίδεμον πλήρη κραμβῶν. Τὴν Κυριακὴν εἶχον ὑποκάμισον καθαρὸν, καλῶς σιδηρομένον κατὰ τὸ σύνηθες, χωρις νὰ στερηθῶ οὐδὲ τοῦ ἐλαχίστου, οὔτε κατὰ τὴν ἑβδομάδα ταύτην οὔτε κατὰ τὰς ἑπομένας. Συνεπέρανα δ’ ἐκ τούτου, ὅτι ἡμεῖς δὲν εἵμεθα ὅμοιοι πρὸς τὰ λοιπὰ ὀρφανὰ καὶ ἠρώτων ἐμαυτόν· πόθεν τοῦτο; Δὲν ἔλειψα τοῦ νὰ ὑποπτεύσω νηρηΐδα τινα ἢ πνεύματα πρόθυμα εἰς βοήθειαν ἡμῶν· ἀλλὰ τέλος ἀνεκάλυψα τὴν νηρηΐδα· ἡμέραν τινα τυχὼν ἀδείας πρὸς ἀπουσίαν, ὅτε ἤμην ἠναγκασμένος νὰ μένω οἴκοι, διότι εἶχα κτυπήσει τὸν πόδα μου ἐπὶ μεγάλου λίθου «Πόσον ὡραῖα γνωρίζεις τὴν οἰκιακὴν οἰκονομίαν!» εἶπον κατενθουσιασμένος εἰς τὴν ἀδελφήν μου Αἰκατερίνην· καὶ ὅτε μοι παρέθηκεν ὀρεκτικώτατον πρόγευμα «Ἆ! σὺ ἦσαι ἀξία θαυμασμοῦ τῇ προσέθηκα· πόθεν ἐδιδάχθης τόσω γρήγορα ὅλα ταῦτα;»
—Εἷναι πολὺς χρόνος ἀφ’ ὅτου τὰ γνωρίζει αὐτὴ καὶ θὰ τὴν ἔβλεπες πρὸ πολλοῦ ἐκτελοῦσαν αὐτὰ, ἐὰν δὲν ἐγύριζες πάντοτε», ἦτο ἡ ἐκ μέρους τῆς Αἰκατερίνης ὑπὸ τῆς Μαρίας ἐν εἴδει ἐπιπλήξεως ἀπάντησις. Ἦτο αὕτη ἡ πρώτη ἡμέρα καθ’ ἣν ἔμαθον, ὅτι πρὸ πολλῶν ἤδη μηνῶν ἡ Αἰκατερίνη, οὐδὲν ἄφινεν εἰς τὴν μητέρα νὰ πράττῃ, καθότι ὑπέφερεν.
Δὲν δύναμαι νὰ ἐκφρασθῶ πῶς κατελήφθην ἀμέσως ὑπὸ αἰσθήματος σεβασμοῦ πρὸς τὴν ἀδελφήν μου καὶ πῶς μοὶ ἐφαίνετο αὕτη ὡς αὐξήσασα αἰφνηδίως. Μάτιά μου Αἰκατερίνη! ἀντὶ ἡ καϋμένη νὰ τρέχῃ νὰ παίζῃ μετα τῶν ὁμιλίκων της, ἔμενεν οἴκαδε ἐργαζομένη ἀπὸ πρωΐας μέχρις ἑσπέρας δι’ ἡμᾶς. Ἤθελον νὰ ἤμην τότε δέκα ἔτη μεγαλῄτερος, ὅπως ἐκτελῶ τὰς βαρείας ἐργασίας, αἵτινες παρήγαγον τίλλους εἰς τὰς χεῖρας τῆς. Αὕτη ἔκοπτε διὰ τοῦ πρίονος τὰ βαρέα ξύλα, ἐσώρευε τὰ βαρέα πρύμνα ὑπὸ τὸ ἁμαξοστάσιον, ἀνέσυρε τοὺς μεγάλους κάδους τοῦ φρέατος, μετεχειρίζετο τὸ σκαφεῖον καὶ ἠροτρία τὸν κῆπον, διὰ νὰ καρποφορήσωσι τὰ γεώμηλα καὶ αἱ κράμβαι. Ὦ! εὐθὺς ὅπου θὰ ἀνελάμβανον ἐκ τῆς ἀσθενείας μου, θὰ ἤρχιζον τὴν ἐργασίαν καὶ τότε θὰ ἔβλεπεν ἐὰν δὲν ἦμαι εἰς οὐδὲν ἱκανός. Ἤμην ὁ ἰσχυρότερος τῶν ὁμηλίκων μου· πῶς θὰ ηὐχαριστούμην ὑπηρετῶν τὴν Αἰκατερίνην!
Καὶ ἀληθῶς μετὰ τὴν ἡμέραν ταύτην οὐδεὶς ἤθελε μὲ ἴδει μετὰ τῶν κακοήθων τοῦ χωρίου. Ἔμενον κατ’ οἶκον ἐκτελῶν τὰς παραγγελίας τῆς Αἰκατερίνης. Ὁ πατήρ μου βλέπων με ἐργαζόμενον, ὁσάκις ἐπανείρχετο εἰς τὴν οἰκίαν (καὶ ἐπανήρχετο συνεχέστερον ὅπως ἐπαγρυπνῇ ἔτι μᾶλλον ἐφ’ ἡμῶν) ηὐχαριστεῖτο πολὺ ἑπαναλέγων πολλάκις, ὅτι θὰ γίνω ἄριστος ξυλοκόπος.
Ἀλλ’ οὐδόλως εὐχαριστεῖτο ἐκ τῆς ὑποθέσεως ταύτης τοῦ πατρός μου, δὲν προσεδόκα παρ’ ἐμοῦ μόνον τοῦτο ἐκείνη. Εἶχε πάντοτε κατὰ νοῦν τὴν τελευταίαν τοῦ πατρός μου παραγγελίαν: «Στεῖλε τὸν Ῥοβέρτον εἰς τὸ σχολεῖον», καὶ διὰ νὰ πληρώσω τὰς προσδοκίας της νὰ ἀριθμοῦμαι μεταξὺ τῶν φιλοπονωτέρων μαθητῶν. Οἴμοι! ἤμην ὁ βασιλεὺς τῶν ὀκνηρῶν, ἡ κεφαλὴ τῆς σειρᾶς τῶν ἀναγώγων, ὁ μᾶλλον θορυβοποιὸς, ὁ ἀτακτώτερος, καὶ ὁ μᾶλλον ἐπιρρεπὴς εἰς ἀνοήτους ἐφευρέσεις. Καὶ ὅταν εἰς τὸ τέλος τοῦ μηνὸς, ἔσυρα ἀκουσίως ἐκ τοῦ χαρτοφυλακείου τὸν ἔλεγχον, ὃν ἡ Αἰκατερίνη δὲν ἔπαυσε νὰ αἰτῇ, δὲν θά εἶχον ἀνάγκην νά μοῦ ἀναγνώσῃ τὸ ἐμπεριεχόμενον ὅπως λάβω γνῶσιν αὐτοῦ. «Διαγωγὴ, ἀπερίσκεπτος· προσοχὴ, ἀθλία· μαθήματα, πάντοτε ἠμελημένα· καθήκοντα, ἀνακριβῆ· πρόοδος, βραδυτάτη· ὀκνηρία, ἀνίατος.»
Ἡ Αἰκατερίνη ἐστέναζεν· ἐδίπλου πάλιν τὸ ὀλέθριον χαρτίον καὶ τὸ ἀπέθετο εἰς τὴν βιβλιοθήκην μετὰ τῶν λοιπῶν συναδέλφων του, λέγουσα μοι· «θὰ αἰσχύνησαι ὅταν τὰ ἀναγινώσκῃς κατόπιν· ἀθροίζεις προμήθειαν λύπης καὶ ἀμαθείας, ὁ πατὴρ θὰ εἶχεν ἀνάγκην ἐγγραμμάτου βοηθοῦ πρὸς ἐπέκτασιν τοῦ ἐμπορίου του· σὺ δὲ δὲν θὰ ἦσαι ἱκανὸς, ἢ τὸ πολὺ πολὺ δι’ ἐργάτης. Εἶσαι περισσότερον ἢ ὅσῳ νομίζεις ἄξιος οἴκτου, πτωχόν μου παιδίον.»
Ἐν τούτοις ἡμέραν τινα τοῦ βαθμολογίου, καθ’ ἣν ἡ Αἰκατερίνη μὲ εἶχε παρατηρήσει διὰ τόσῳ σκυθρωποῦ τρόπου, ὥστε ἔφευγον χωρὶς νὰ τολμήσω νὰ τῇ προσφέρω τὰς ὑπηρεσίας μου, δὲν ηὐχαριστούμην παντάπασιν εἰς τὰς παιδιάς καὶ διηυθύνθην εἰς τὸ δάσος, ἵνα ἐκεῖ μόνος διασκεδάσω. Ἀλλὰ δύναταί τις νὰ διασκεδάσῃ ὅταν ἔχῃ τεταραγμένην τὴν συνείδησιν;
Ἐννεατὴς παῖς δὲν εἶναι ἀρκούντως ἐξῳκειωμένος πρὸς τὸ ἔγκλημα, ὅπως ἀποσείσῃ τοὺς ἐλέγχους τῆς συνειδήσεως, ὡς τὴν πρὸ τῆς θύρας του χιόνα. Οὐδεμίαν πλέον εὕρισκον ἡδονὴν, εἰς τὸ διὰ λίθων κυνήγιον τῶν κοσσύφων, οὐδὲ εἰς τὴν καταδίωξιν τῶν λαγιδέων ἢ εἰς τὸ κελάδημα τοῦ σπίνου· αὐτὸς ὁ φαιδρὸς ἥλιος τοῦ ἔαρος ἐφαίνετό μοι φορτικός· ἐφ’ οἷς ἐπανῆλθον πλήρης ἀδημονίας οἴκαδε.
Ἐν ᾧ διέβαινον πρὸ τοῦ τοίχου τοῦ κοιμητηρίου, ὡραία σαῦρα διέβη πρὸ τῶν ὀφθαλμῶν μου καὶ διωλίσθησε μεταξὺ δύο λίθων· δὲν ἔβλεπον πλέον ἢ τοὺς λαμπροὺς ὀφθαλμούς της δι’ ὧν μὲ παρετήρει.
Ὁ τοῖχος ἦν ἐφθαρμένος· καὶ ἑπομένως δὲν ἦτο δύσκολον νὰ ἀναρριχηθῶ εἰς αὐτόν· ἀναρριχήθην λοιπὸν, παραφυλάττων πάντοτε τὴν σαύραν μου.
—«Ναὶ φιλτάτη μου, ἐσκεπτόμην, δὲν δύναμαι νὰ σὲ ἐνοχλήσω ὅπου εὑρίσκεσαι· ἔξελθε ὅμως καὶ λογαριαζόμεθα.» Ἤμην ἠναγκασμένος νὰ πιστεύσω ὅτι μὲ ἠννόησε· διότι δὲν ἐξήρχετο ἐκεῖθεν περιμένουσα τὴν ἀναχώρησίν μου. Ἤμην ἐπίσης μετ’ αὐτῆς ἰσχυρογνώμων. Μὴ ἔχων τί νὰ πράξω, ἐκάθισα ἐπὶ
