Ιστορία του Όθωνος Βασιλέως της Ελλάδος (1832-1862)/Μέρος δεύτερον/Κεφάλαιον Α΄
| ←Μέρος πρῶτον – Κεφάλαιον Α′. | Ἱστορία του Ὄθωνος Βασιλέως της Ἑλλάδος (1832-1862) Μέρος δεύτερον – Κεφάλαιον Α′ |
Μέρος τρίτον – Κεφάλαιον Α′.→ |
Τέλος τῆς Ἀντιβασιλείας. — Ἐνηλικίωσις Ὄθωνος. — Ταξείδιον βασιλέως. — Γάμος Ὄθωνος. — Ἄρμανσβεργ ἀρχιγραμματεύς. — Συνέχεια τῶν σφαλμάτων τῶν Βαυαρῶν. — Πρωθυπουργία Ρούδαρτ. — Στάσις ἐν Πάτραις. — Λοιμὸς ἐν Πόρῳ. — Ἵδρυσις Πανεπιστημίου. — Πρωθυπουργία Ὄθωνος. — Ἡ κε′ Μαρτίου. — Θρησκευτικαὶ ἔριδες. — Οἰκονομικά. — Κρητικὴ Ἐπανάστασις. — Συνωμοσία κατὰ τής μοναρχίας πρὸς ὑπογραφὴν τοῦ Συνταγματ. Χάρτου.
Ἐν τούτοις ὁσημέραι ἡ διαγωγὴ τῆς ἀντιβασιλείας ἀπέβαινεν ἀφόρητος, ὁ δὲ ἑλληνικὸς λαὸς κατεξανίστατο κατὰ τῶν παραδοξολογιῶν αὐτῆς καὶ τῶν ἄλλων ἀνθελληνικῶν τάσεων καὶ ἡμέρα τῇ ἡμέρᾳ περιέμενέ τις νὰ ἴδῃ καὶ δευτέραν τινὰ στάσιν. Εὐτυχῶς ὅμως μετὰ ἓξ περίπου μῆνας ἀπὸ τῆς εἰς Ἀθήναις μεταθέσεως τῆς πρωτευούσης τοῦ Βασιλείαν, ἔμελλε νὰ κηρυχθῆ ἐνῆλιξ ὁ Ὄθων καὶ θὰ ἐλάμβανε τὰς ἡνίας τῆς κυβερνήσεως τοῦ Κράτους. Τὸ εὐχάριστον δὲ τοῦτο γεγονὸς μετὰ παλμῶν καρδίας ὑπὸ τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ ἀναμενόμενον ἀνηγγέλθη, τέλος πάντων, τῇ ἑσπέρᾳ τῆς 19ης Μαΐου 1835. Τῇ πρωΐᾳ δὲ τῆς ἐπαύριον, στρατιωτικαὶ μουσικαὶ περιερχόμεναι τὴν πόλιν ἔκρουον τὸ ἑωθινὸν καὶ ἑβδομήκοντα καὶ πέντε κανονοβολισμοὶ ἐχαιρέτιζον τὸ χαρμόσυνον τῆς ἡμέρας. Πρὸς δὲ τὸν λαὸν τῆς πρωτευούσης καὶ ὁλοκλήρου τοῦ Κράτους διενέμετο ἡ προκήρυξις ἥδε:
- Ἕλληνες!
«Ὅτε διὰ τῆς ἐμπιστοσύνης τῶν μεγαλοψύχων μεσιτῶν τῆς ἀνεξαρτησίας σας καὶ κατ’ ἰδίαν ὑμῶν ἐλευθέραν ἐκλογὴν προσεκλήθην ἐπὶ τοῦ θρόνου τῆς Ἑλλάδος, κατέλιπον γονεῖς καὶ πατρίδα, κατέλιπον πᾶν ὅ,τι εἶχον προσφιλὲς καὶ προτρεπόμενος ἀπὸ τὴν ἐπιθυμίαν τῆς ἐκπληρώσεως τῶν καθηκόντων Μου, ἔσπευσα ἐν τῷ μέσῳ ὑμῶν διὰ νὰ ἀφιερώσω εἰς ὑμᾶς τὰς δυνάμεις, τὰς φροντίδας, τὴν πλήρη ἀγάπην Μου. Μ’ ἐδέχθητε μὲ ἀγαλλίασιν· μὲ ἀγάπην ἀνταμείψατε τὴν πρὸς ὑμᾶς ἀγάπην Μου. Σᾶς παρήγγειλα ὁμόνοιαν· καὶ εἰς ταύτην τὴν παραγγελίαν Μου πάντες ὑπήκουσαν. Ἡ ἀναρχία συνετρίβη· ἀθέμιτα ἐπιχειρήματα ὀλίγων τινῶν διεσκεδάσθησαν χωρὶς ν’ ἀφήσουν οὐδὲ ἴχνη. Ἡσυχία καὶ εὐταξία διεχύθη ἐπὶ τῆς ὡραίας ἡμῶν γῆς, αἱ οἰκογένειαί σας, ἡ ἰδιοκτησία σας εὗρον τὴν ἀπὸ πολλοῦ στερουμένην ὑπεράσπισιν.
«Ὑπὸ τὴν σκέπην τοῦ θρόνου ἐπηυξήθη ἔκτοτε ἡ καλλιέργεια τῶν ἀγρῶν σας, ἀνηγέρθησαν ἀπὸ τὰ ἐρείπια των αἱ οἰκίαι σας, συνεδέθησαν με σφιγκτοτέρους δεσμοὺς αἰ κοινότητες· κατεστάθησαν τὰ δικαστήρια, ἐσυστήθησαν διάφορα καταστήματα, ἐσυντάχθησαν διάφοροι θεσμοθεσίαι· ἐτέθησαν αἱ βάσεις πολλῶν καλῶν, ἐθεραπεύθησαν πολλαὶ πληγαί, χάρις εἰς τὴν ὑπὲρ ὑμῶν ἐπαγρυπνοῦσαν θείαν πρόνοιαν, χάρις εἰς τὰς τρεῖς μεγάλας Δυνάμεις,.jpg)
Κανέλλος Δηλιγιάννης
- Ἕλληνες.
«Μ’ ὅλας τὰς εὐεργεσίας, τὰς ὁποίας ἡ χάρις τοῦ Ὑψίστου ἐπεδαψίλευσεν ἐπὶ τῆς Ἑλλάδος, μένουν εἰσέτι ἀνοικταὶ πολυπληθεῖς πληγαὶ τῶν παρελθόντων χρόνων· μ’ ὅλας τὰς μεγάλας προόδους, τὰς ὁποίας ἡ πατρὶς ἔκαμεν, ἔχει εἰσέτι χρείαν ἀπείρων βελτιώσεων, ἄκρας ἐπιμελείας, ὑπομονῆς εἰς πολυειδεῖς στερήσεις, συντονοτάτης σπουδῆς ἕως οὗ νὰ ἐξαλειφθῶσι τὰ ἴχνη τῶν ἀπείρων δυστυχιῶν, αἱ ὁποῖαι εἰς τοσούτων αἰώνων διάστημα κατερήμωσαν μὲ ἀπαραδειγμάτιστον καταστροφὴν τὴν ὡραίαν γῆν τῆς Ἑλλάδος.
- Ἕλληνες!
Γνωρίζω τὰ παθήματά σας, τὰς ἀνάγκας σας, τὰς εὐχάς σας, γνωρίζω τὰς ἀπαραδειγματίστους θυσίας, ὅσας ἐπροσφέρετε ὑπὲρ τῆς πατρίδος· τὴν μεγαλοψυχίαν σας, τὴν ἡρωϊκήν σας ἀνδρίαν μὲ τὴν ὁποίαν ἠγωνίσθητε, τὴν δόξαν τῶν ἀθανάτων προγόνων σας· τὴν ἰδίαν ὑμῶν δόξαν· γνωρίζω ὁλόκληρον τὴν ἔκτασιν τῆς ἀξίας σας, καὶ τὰς δικαίας ὑμῶν περὶ λαμπροτέρας τύχης καὶ εὐδαιμονίας ἀξιώσεις.
- Ἕλληνες!
Σταθερῶς θέλω διαμένει ἐν τῷ μέσῳ ὑμῶν· ἀμεταστρέπτως θέλω ἔχει προσηλωμένα τὰ βλέμματά Μου, ἐπάνω σας εἰς τὸ καλόν σας καὶ τὴν εὐδαιμονίαν σας. Δὲν θέλει μὲ ἀπαυδήσει μηδὲ κόπος, μηδὲ δυσκολία καμμία· ἐν ὑμῖν θέλω ζῇ, καὶ ὑπὲρ ὑμῶν μόνον. Σήμερον, καθ’ ἦν ἡμέραν ἀναλαμβάνω ἐγὼ αὐτὸς τὰς ἡνίας τῆς Κυβερνήσεως, καθ’ ὅλην αὐτῆς τὴν ἔκτασιν, σᾶς ὑπόσχομαι κατ’ ἐπανάληψιν, νὰ ὑπερασπίζω πάντοτε τὴν ἱερὰν θρησκείαν τῶν ὑπηκόων Μου, νὰ ἦμαι στερεὸν στήριγμα τῆς ἁγίας αὐτῶν ἐκκλησίας, νὰ ἀπονέμω εἰς πάντας δικαιοσύνην· νὰ διατηρῶ πιστῶς τοὺς νόμους· νὰ διασώσω μὲ τὴν Θείαν Ἀντίληψιν κατὰ παντὸς ἐναντίου, τὴν ἀνεξαρτησίαν σας καὶ δι’ ὅλης τῆς Κυβερνήσεώς Μου νὰ ἔχω πάντοτε πρὸ ὀφθαλμῶν τὴν εὐτυχίαν, εὐδαιμονίαν καὶ δόξαν ὑμῶν.
«Μέ ἀκλόνητον σταθερότητα θέλω διατηρῆ τὴν εὐταξίαν, τὴν δημόσιον ἡσυχίαν· ἐπειδὴ ἄνευ τούτου σωτηρία δὲν ὑπάρχει.
«Ἡ βασιλική Μου χάρις θέλει δαψιλευθῆ εἴς τινας δυστυχεῖς, ὅσοι κατὰ δικαστικὴν ἀπόφασιν στεροῦνται τὸ νῦν τὴν ἐλευθερίαν των. Ἀλλ’ ἡ αὐστηρότης τῶν νόμων θέλει ἐφαρμοσθῆ εἰς ἐκείνους ὅσοι εἰς τὸ μέλλον τολμήσουν νὰ ταράξουν τὴν ἡσυχίαν τοῦ τόπου· διότι τοῦτο ἀπαιτεῖ ἡ σωτηρία τοῦ Κράτους.
«Μακρὰν ἀπὸ σᾶς πᾶν πάθος πᾶσα πρᾶξις αὐθαίρετος· μακρὰν πᾶσα διχόνοια. Ἕλληνες, ὁμονοεῖτε διὰ παντός.
«Θέλω λάβει τὴν προσήκουσαν φροντίδα περὶ τῆς μεταρρυθμίσεως, ἀναπληρώσεως τῶν Νόμων, καὶ μὲ ὅλην Μου τὴν δύναμιν θέλω προστατεύει τὴν ἰδιοκτησίαν ὑπερασπίζει τὴν νόμιμον ἐλευθερίαν καὶ παγιώσει αὐτὴν διὰ τῆς βαθμηδὸν στερεώσεως Θεσμοθεσιῶν καταλλήλων εἰς τὴν κατάστασιν τοῦ τόπου, εἰς τὰς δικαίας εὐχὰς τοῦ ἔθνους.
«Καθ’ ὅλας τὰς περιστάσεις θέλω ἀποδείξει τὸ πρὸς τὴν ἀνατολικὴν ἐκκλησίαν βαθὺ σέβας Μου, καὶ διὰ τοῦτο θέλω λάβει ὑπὲρ τοῦ θρόνου τῆς Ἑλλάδος, καθ’ ὅσον ἀφορᾷ τοὺς ἀπογόνους Μου, ἰδιαιτέραν φροντίδα καὶ πρόνοιαν. Θέλω ἐπιστήσει ὅλην Μου τὴν προσοχὴν εἰς τα σχολεῖα, καὶ θέλω φροντίσει διαφερόντως περὶ τῆς αὐξήσεως καὶ βελτιώσεως αὐτῶν· εἰς τὰς τέχνας καὶ ἐπιστήμας θέλω χορηγήσει ὅλην τὴν περίθαλψιν, ὅσαι ἔχουσι χρείαν, διὰ νὰ εὕρωσι πάλιν εἰς τὴν Ἑλλάδα τὴν ἀρχαίαν αὐτῶν πατρίδα καὶ δόξαν.
«Μὲ πλήρη δὲ στερεότητα θέλω προσπαθήσει νὰ ἐπαυξήσω τὴν εὐτυχίαν τοῦ τόπου, νὰ προάξω τὴν βιομηχανίαν καὶ τὸ ἐμπόριον καὶ νὰ θεραπεύσω τὰς ἐλλείψεις τῆς διοικήσεως. Ἰδιαιτέρως θέλω καταβάλει τὴν μεγίστην φροντίδα εἰς τὴν βελτίωσιν τῶν δημοσίων πόρων, καὶ μὲ ἀκάματον σπουδὴν θέλω προσπαθήσει ν’ ἀποκαταστήσω ὅσον τάχιστα τὴν ἰσορροπίαν τῶν εἰσοδημάτων καὶ ἐξόδων.
«Τὰς εἰς τὴν πατρίδα προσενεχθείσας θυσίας καὶ ἐκδουλεύσεις ἑνὸς ἑκάστου, θέλω ἔχει πάντοτε πρὸ ὀφθαλμῶν· ἀλλ’ ἡ ἔκτασις τῆς κατὰ τοῦτο προθυμίας Μου πρέπει νὰ περιορισθῇ εἰς μόνα τὰ ἐνόντα μέσα.
- «Ἕλληνες,
Ἡ πρὸς ὑμᾶς ἐμπιστοσύνη, ἡ πρὸς ὑμᾶς ἀγάπη Μου εἶναι ἀπεριόριστος· εἰς τὴν ἀγάπην εἰς τὴν ἐμπιστοσύνην ὑμῶν εὑρίσκω τὴν μεγίστην Μου ἀγαλλίασιν. Τὸ ἔργον τῆς Κυβερνήσεως εἶναι πολύπονον, τὸ αἰσθάνομαι. Ἕλληνες, δὲν πρέπει μηδὲ σεῖς νὰ παραπονεθῆτε ἀπὸ ὑπερβολὴν ἐλπίδων. Βαθμηδὸν καὶ κατὰ μικρὸν μόνον εἰ δυνατὸν νὰ φθάσητε εἰς τὸ τέρμα τῶν εὐχῶν σας, αἱ ὁποῖαι εἶναι καὶ εὐχαὶ ἰδικαί Μου.
«Μὲ θάρρος ἀναλαμβάνω τὰ χρέη, τὰ ὁποῖα ἡ χεὶρ τοῦ Ὑψίστου Μ’ ἐπέβαλε μὲ τὴν Θείαν Ἀντίληψιν καὶ τὴν ὑμετέραν συνδρομὴν θέλω τὰ ἐκπληρώσει.
«Ἡ δόξα, ἡ εὐδαιμονία σας εἶναι ὁ μόνος Μου σκοπός. Ἡ ἐπιτυχία αὐτοῦ θέλει εἶσθαι ἡ μεγίστη Μου ἀνταμοιβή.
- Ἐξεδόθη ἐν Ἀθήναις τὴν 20 Μαΐου 1835.
»Οθων».
- «Βασιλεῦ!
Ὅλα τὰ ἔθνη ἔχουν μίαν ἡμέραν εὐτυχίας· ἡ σημερινὴ εἶναι ἡ ἡμέρα τῆς Ἑλλάδος.
Πόσαι ἐλπίδες, πόσαι εὐχαὶ δὲν ἐκπληροῦνται σήμερον! Ὁ βασιλεὺς ἔλαβεν εἰς χεῖρας τὰς ἡνίας τοῦ Κράτους. Ὤ! πόσον τὸ μέλλον παρουσιάζεται, Μεγαλειότατε, λαμπρὸν ἔμπροσθέν Σου· διότι ὁ ἑλληνικὸς λαὸς περιστοιχεῖ τὸν θρόνον Σου μὲ τὴν ἀγάπην καὶ τὴν πίστιν του. Μέγα βῆμα, βασιλεῦ, ἔγεινεν ἄχρι τοῦδε εἰς τὸν δρόμον τῆς προόδου, ἀλλ’ εἶναι μέγα ἐπίσης καὶ δυσχερὲς τὸ στάδιον, τὸ ὁποῖον μέλλεις νὰ διατρέξῃς.
Αἱ μόλις σχεδιασθεῖσαι θεσμοθεσίας μας ἔχουν ἀνάγκην ἐντελειοποιήσεως. Ὁ λαὸς εἶναι πτωχός· ἡ δυστυχία του ἔχει χρείαν ἀνακουφίσεως. Θέλεις ἐπιτύχει, βασιλεῦ, νὰ ἐκπληρώσῃς μέχρι τέλους ἀξίως τὴν θείαν ταύτην ἀποστολήν σου, ὡς ἔχων καὶ τὴν δύναμιν καὶ τὴν θέλησιν. Νεῦσον, Μεγαλειότατε, νὰ δεχθῇς μετ’ εὐμενείας τὰς εἰλικρινεῖς εὐχάς, μὲ τὰς ὁποίας τὸ ὑπουργικὸν συμβούλιον συνοδεύει δι’ ἐμοῦ τὴν εὐτυχῆ ἄνοδον σου εἰς τὸν Θρόνον τῆς Ἑλλάδος. Καὶ ὡς ὑπαλλήλους σου, βασιλεῦ, καὶ ὡς ἁπλοῦς πολίτας θέλεις μᾶς εὕρει πιστοὺς εἰς τὰ συμφέροντα τῆς κοινῆς μας πατρίδος».
Τὴν 10 π. μ. ὥραν ὁ βασιλεύς, παραταχθέντος στρατοῦ ἀπὸ τῶν ἀνακτόρων μέχρι τοῦ ναοῦ τῆς ἁγίας Εἰρήνης, τότε μητροπολιτικοῦ ὄντος, μετέβη εἰς τὸν ναὸν ἐν ᾧ ἐψάλη δοξολογία, παρισταμένου τοῦ διπλωματικοῦ σώματος, πάντων τῶν ἐν τέλει καὶ ἀπείρου πλήθους. Εἶχε μὲν λεχθῆ, καὶ μάλιστα εἶχεν ἀποφασισθῆ, πομπωδέστερον ὁ βασιλεὺς ν’ ἀνέλθῃ εἰς τὸν θρόνον· θὰ ἐτελεῖτο δηλαδὴ ἡ στέψις διὰ χρίσματος, ὡς ἐγίνετο ἡ τῶν Βυζαντινῶν αὐτοκρατόρων, ἀλλὰ ἡ ἀπόφασις αὕτη ἐγκατελείφθη· διότι, ὡς διεδόθη ἐν Ἀθήναις, ἐγένετο γνωστὸν ἐν Βαυαρίᾳ, ὅτι οἱ Ρῶσοι θεωροῦσιν ὡς γινομένους ὀρθοδόξους τοὺς λαμβάνοντας οὕτω τὸ χρίσμα βασιλεῖς· διὸ ὁ ὑπὸ τοῦ Λουδοβίκου προαποσταλεὶς Βαυαρὸς Γένισον συνεβούλευσε τῷ Ὄθωνι νὰ μὴ ὑποβληθῇ εἰς τὴν διατύπωσιν ταύτην. Τὴν ἑσπέραν αἱ Ἀθῆναι ἐφωταγωγήθησαν μεγαλοπρεπῶς, ὁ δὲ βασιλεὺς περιελθὼν τὴν μικρὰν πόλιν ἐπευφημήθη ὑπὸ πάντων ζωηρῶς.
Κατὰ τὰς ἑπομένας δὲ ἡμέρας ἐγένοντο ἀγῶνες δρόμου, πηδήματος καὶ ἱππασίας. Τέλος δὲ ἐπεσφραγίσθησαν αἱ ἑορταὶ διὰ χοροῦ δοθέντος ὑπὸ τῆς κοινότητος Ἀθηνῶν, καθ’ ὃν παρέστη καὶ ὁ βασιλεὺς Ὄθων, ὃν ἐδέξατο καὶ προσεφώνησεν ἡ Ἑλληνὶς Ἀγγελικὴ Λιανοσταφίδα λίαν ἐπιτυχῶς.
Μετὰ τὴν ἀνάρρησιν ἐπὶ τοῦ θρόνου τοῦ Ὄθωνος καὶ τὴν κατάπαυσιν τῶν πρὸς τοῦτο τελετῶν καὶ ἑορτῶν, ὁ πολιτικὸς κόσμος ἀνέμενε περιέργως τὴν νέαν ὑπουργικὴν μεταβολήν, ἐξ ἧς ἤθελε κρίνει περὶ τῆς πορείας, ἣν θὰ ἠκολούθει ὁ ἀναλαβὼν τὰς κυβερνητικὰς ἡνίας μονάρχης. Πράγματι δὲ ὁ μὲν Ι. Κωλέττης διωρίσθη σύμβουλος τῆς Ἐπικρατείας καὶ πρεσβευτὴς ἐν Παρισίοις, ὁ δὲ Ἄρμανσπεργ ἀρχιγραμματεὺς ἤ, κατὰ τὸ κείμενον τοῦ διορισμοῦ ἀρχικαγγελάριος.
Ὁ διορισμὸς οὗτος βεβαίως δὲν εὐηρέστησεν εἰς πάντας· οἱ συνταγματικοὶ δὲ διεῖδον ἐν αὐτῷ μοναρχικὴν τάσιν, πάντες δ’ οἱ πολιτευόμενοι προεῖδον τὸν ἀποκλεισμὸν αὐτῶν ἀπὸ τῆς ἀνωτάτης θέσεως καὶ τὴν μέλλουσαν διατήρησιν τῶν ξένων, παρὰ τὴν ἀναχώρησιν τοῦ Ἔϊδεκ. Τὸ περιεργότερον ὅμως ἦτο ὅτι ὁ ἀρχιγραμματεὺς ἐκηρύσσετο οἱονεὶ ἀνεύθυνος, καίπερ σχεδὸν πρωθυπουργὸς ἅτε πρόεδρος ὧν τοῦ ὑπουργικοῦ συμβουλίου, ὅτι οἱ ὑπουργοὶ μετὰ τούτου καὶ μόνον ἤθελον συνεργάζεσθαι καὶ ὅτι πάντα τὰ ἔγγραφα ὑπογραφόμενα ὑπὸ τοῦ βασιλέως ἤθελον φέρει πλὴν τῆς ὑπογραφῆς τοῦ ἁρμοδίου ὑπουργοῦ καὶ τὴν τοῦ ἀρχιγραμματέως Ἄρμανσπεργ. Πρὸς τούτοις δὲ διώρισε τὸν Ν. Γ. Θεοχάρην ἐπὶ τῶν Οἰκονομικῶν, τὸν Ι. Ρίζον Νερουλὸν ἐπὶ τῶν Ἐκκλησιαστικῶν καὶ Ἐξωτερικῶν, τὸν Δ. Πραΐδην ἐπὶ τῆς Δικαιοσύνης καὶ προσωρινῶς τῶν Ἐσωτερικῶν καὶ τὸν Σμὰλτς τῶν Στρατιωτικῶν καὶ προσωρινῶς τῶν Ναυτικῶν.
Ἐντεῦθεν λοιπὸν οἱ πάντες διηρώτων πρὸς τί ἡ νέα αὕτη θέσις τοῦ ἀρχιγραμματέως. Διότι εἶχον ἐλπίσει ὅτι ὁ βασιλεὺς ἀναλαμβάνων τὴν διοίκησιν τῶν πραγμάτων τῆς χώρας ἤθελε προσκαλέσει Ἕλληνας περὶ ἑαυτὸν συμβούλους, ὡς ἦτο ὀρθὸν καὶ δίκαιον, ἀλλ’ ἡ διάψευσις τῆς ἐλπίδος ταύτης ἐξηφάνισε τὴν χαρὰν τὴν ἐπὶ τῇ ἐνηλικιώσει τοῦ βασιλέως τόσον γηθοσύνως διαχυθεῖσαν ἔν τε Ἀθήναις καὶ ἐν ταῖς ἐπαρχίαις. Καὶ ὁ ἐπελθὼν δὲ τῇ 11ῃ Ἰουνίου, θάνατος τοῦ δαφνοστεφοῦς ναυάρχου Μιαούλη[1] ἐπηύξησεν ἐπὶ μᾶλλον τὴν κατήφειαν, αἱ δὲ ἐφημερίδες ἔγραφον ἰερεμιάδας, ὅτι ἀλληλοδιαδόχως ἐξαφανιζομένων τῶν ἀνδρῶν τῶν ἀπελευθερωσάντων τὴν Ἑλλάδα, τῶν δὲ ἐπιζώντων ἐπιφανῶν Ἑλλήνων στελλομένων οἱονεὶ εἰς ἐξορίαν ὡς πρεσβευτῶν, ἐγκαταλείπεται ἡ πατρὶς εἰς χεῖρας τῶν ξένων.
Ἡ ἐξακολούθησις τῶν σφαλμάτων τούτων δὲν ἐπέφερε βεβαίως καλὰ ἐν τῷ μέλλοντι ἀποτελέσματα, μολονότι ὁ βασιλεὺς παντοιοτρόπως τιμῶν τοὺς ἄνδρας τοῦ ἀγῶνος προσεπάθει νὰ διασκεδάσει τὴν κατηγορίαν ταύτην τῶν ἐφημερίδων. Κατὰ τὴν ἀσθένειαν τοῦ Μιαούλη μετέβη δὶς εἰς τὴν οἰκίαν ἐκείνου καὶ ἰδίαις χερσὶν ἐπέδωκε τὸ Μεγαλόσταυρον τοῦ Τάγματος τοῦ Σωτῆρος.
Ὁμοίως ἕνα μῆνα πρὸ τῆς ἀναρρήσεως αὐτοῦ εἰς τὸν Θρόνον, τῇ 22ᾳ Ἀπριλίου, μεγαλοπρεπῶς ἐτέλεσε τὴν μετακομιδὴν τῶν λειψάνων τοῦ στρατηγοῦ Καραϊσκάκη καὶ τῶν συναγωνιστῶν αὐτοῦ Λάμπρου Βέϊκου, Ἰωάννου Νοταρᾶ καὶ λοιπῶν, Κρητῶν τε καὶ ἄλλων, ἀπὸ τῆς Σαλαμῖνος εἰς Φάληρον ὅπου καὶ μέχρι σήμερον σώζεται ὁ τάφος τοῦ ἐνδόξου στρατηγοῦ καὶ τῶν σὺν αὐτῷ πεσόντων· κατὰ τὴν γενομένην λαμπρὰν τελετήν, ὁ βασιλεὺς Ὄθων κατέθηκεν ἐπὶ τῆς σωροῦ τοῦ Καραϊσκάκη τὸν Μεγαλόσταυρον καὶ διέταξε ν’ ἀναγνωσθῇ διάταγμα δι’ οὗ ἐδίδοντο 6,000 δραχμῶν καὶ 500 στρέμματα γῆς, ἐν Κορίνθῳ, τῇ νεωτέρᾳ θυγατρὶ τοῦ στρατηγοῦ, ἵνα αὕτη νυμφευθῇ μετὰ τοῦ υἱοῦ τοῦ Νοταρᾶ μεθ’ οὗ εἶχεν ἀρραβωνισθῆ ζῶντος τοῦ πατρός· ἀλλ’ αἱ ἐνδείξεις ὅμως αὗται οὐδαμῶς ἱκανοποίουν τὴν δημοσίαν γνώμην, ἥτις ἐζήτει τὴν ἀπομάκρυνσιν τῶν ξένων καὶ τὸν παρ’ Ἑλλήνων μόνον σχηματισμὸν τῆς κυβερνήσεως.
Ὁ Ὄθων, ὡς εἴπομεν, ἀνετράφη παρὰ τοῖς γονεῦσιν αὐτοῦ ὑπὸ διδασκάλους σοφούς, εὐφυεῖς καὶ ἀγαθούς, ἐν οἷς ὁ φιλόσοφος καθηγητὴς Σχέλλιγγ, ὁ Οἴτελ καὶ Θήρσιος. Μετὰ τῆς μητρὸς δ’ αὐτοῦ νεαρώτατος ὢν περιηγήθη τὴν Ἰταλίαν καὶ τὴν Γερμανίαν· ἦτο ἀγαθός, φιλομαθέστατος, σταθερός, ἀλλὰ καὶ ἐπίμονος, ἐν οὐ δέοντι, μειονέκτημα, ὅπερ ἐγένετο αὐτῷ ἀείποτε αἴτιον κακοῦ· ἠγάπα δὲ τὰς τέχνας καὶ ἐκ τῶν ἐπιστημῶν τὴν φιλολογίαν καὶ τὴν θεολογίαν.
Γενόμενος δὲ ἤδη βασιλεὺς τῶν Ἑλλήνων ἠγάπησε καὶ τὴν νέαν Ἑλλάδα εἰλικρινῶς ὡς ἐκ τῆς γνώσεως καὶ τοῦ ἐνθουσιασμοῦ, ὃν ἔτρεφε πρὸς τὴν ἀρχαίαν Ἑλλάδα. Ἐξέμαθε τάχιον τὴν νέαν ἑλληνικὴν γλῶσσαν εἴ περ τις καὶ ἄλλος τῶν ξένων ὡς καὶ τὰ ἤθη, τὰ ἔθιμα καὶ τὸν βίον ἐν γένει· ἀλλ’ ἐστερεῖτο τῆς πολιτικῆς ἐκείνης διορατικότητος, ἥτις ἀπαιτεῖται τῷ ἄρχοντι.
Ὁ Ὄθων ἦτο μέτριος καὶ πρᾶος παρὰ λαῷ ἔχοντι εἰσέτι τὰς χεῖρας καθῃμαγμένας ἐκ τοῦ φρικαλέου ἐκείνου πολέμου, ἐν ᾧ οἱ Ἕλληνες ἥρμοζον νὰ ἔχωσι βασιλέα φόβον μᾶλλον ἢ ἀγάπην ἐμπνέοντα, οὐχὶ μειλίχιον πατέρα, ἀλλ’ αὐστηρὸν καὶ δίκαιον ἄρχοντα, ὅπως κολάζῃ τοὺς πονηροὺς καὶ βραβεύῃ τοὺς ἀγαθούς. Οἱ ἀρχηγοὶ τῶν φατριῶν ὄντες φύσεως ἀγρίας, τέκνα τοῦ Ἄρεως, Ἄρεως εἶχον ἀνάγκην, ὅπως δαμάσῃ αὐτούς· ἤθελον νὰ φοβῶνται καὶ θαυμάζωσι μᾶλλον ἐπὶ ἰσχύϊ ἢ ἐπὶ παιδείᾳ καὶ εἰρηνικῷ βίῳ.
Ἡ ἔκπληξις τοῦ Ἕλληνος ποιμένος, «ὅτι ὁ βασιλεὺς οὔτε λαμπρὰ ὅπλα εἶχεν οὔτε μύστακα οὔτε λεβέντικο κορμί, ἀλλ’ οὐδὲ «γαντζούδια» εἶναι ἀληθὴς ἔκφρασις τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ. Ἐντεῦθεν δ’ ὅπως τάχιστα ἐψεύσθησαν οἱ Ἕλληνες τῶν εἰς τὸν Καποδίστριαν καὶ τὴν ἀντιβασιλείαν ἐλπίδων, οὕτω καὶ τῶν εἰς τὸν Ὄθωνα καὶ οὐχὶ μετὰ μακρὸν χρόνον, οὐδὲ μετὰ πολλὰς πράξεις, ἀλλὰ μετ’ οὗ πολὺ, εὐθὺς ἐκ τῶν πρώτων πράξεων τοῦ νεαροῦ βασιλέως.
Διὰ τοῦτο βλέπομεν τὸν Πρῶσσον πρεσβευτὴν γράφοντα: «Ὁ ἡγεμὼν οὗτος θὰ εἶχεν ὡραῖον ἀναντιλέκτως μέλλον, ἐὰν τὸ ἔθνος δὲν ἔτρεφε τὴν ἐλπίδα, ὅτι ἅμα τῇ ἐνηλικιότητι τοῦ βασιλέως, εὐθὺς ἤθελον ἐκλείψει τὰ κατατρύχοντα τὴν Ἑλλάδα δεινά…»
Ὁ Ὄθων φαίνεται ὅτι δυσπίστως εἶχε πρὸς τοὺς Ἕλληνας προτιμῶν αὐτῶν τοὺς ξένους· ἐν ᾧ ὤφειλε νὰ στηρίξῃ τὸν θρόνον αὐτοῦ ἐπὶ τῆς ἀγάπης καὶ μόνον ταύτης τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ, καὶ νὰ περικυκλωθῇ ὑπὸ τῶν Ἑλλήνων, νὰ δημιουργήσῃ στρατὸν ἐθνικὸν καὶ πρὸς αὐτὸν ν’ ἀναθέσῃ τὴν διαφύλαξιν τοῦ θρόνου καὶ τὴν ὑπεράσπισιν τῆς τιμῆς τῆς Πατρίδος, καὶ οὐχὶ νὰ τιμήσῃ τοὺς Βαυαρούς, πρὸς αὐτοὺς τὰ πάντα ἐμπιστευθεὶς καὶ ἐξ αὐτῶν ἀποτελέσας τὸν στρατὸν τῆς Ἑλλάδος. Ἀναμφιβόλως ἐν πολλοῖς οἱ Βαυαροὶ ἠδύναντο νὰ ὠφελήσωσι τὴν Ἑλλάδα, διαχέοντες τὰ φῶτα καὶ τὸν πολιτισμὸν τῆς Εὐρώπης, ἀλλ’ οὔτε ὁ Ὄθων οὔτε οἱ τὴν ἀντιβασιλείαν αὐτοῦ ἀποτελέσαντες ἐνόησαν τὸν μέγαν τοῦτον προορισμὸν τῶν ἐκ Βαυαρίας ἐλθόντων.
Τοῦτο ὑπῆρξε τὸ μέγιστον σφάλμα τοῦ βασιλέως τοῦτο μέγιστα προὐξένησε κακὰ τῇ τε Ἑλλάδι καὶ τῇ α′ δυναστείᾳ· τοῦτο τέλος ἔρριψεν ἕνα θρόνον ὑπὸ τοὺς ἀρίστους ἱδρυθέντα οἰωνούς· διότι οἱ Βαυαροὶ κατέλαβον πάσας τὰς θέσεις καὶ ἀπεμάκρυναν τῶν πραγμάτων τοὺς διὰ τοῦ ἰδίου αἵματος ἐξαγοράσαντας τὴν ἐλευθερίαν αὐτῶν Ἕλληνας, οἵτινες οὐδὲν μὲν αὐτοὶ νὰ μάθωσιν ἠδυνήθησαν, ἀλλ’ οὐδ’ οἱ Βαυαροὶ νὰ διδάξωσιν αὐτούς. Καὶ τοῦτο δὲν συνέβη μόνον ἐν ταῖς πολιτικαῖς θέσεσιν, ἀλλ’ ἰδιαίτατα συνέβη ἐν τῷ στρατῷ, ὅστις κατὰ τὸ θέρος τοῦ 1835 ἀπετελεῖτο ἐκ 5,142 τακτικῶν στρατιωτῶν, 1463 ἀτάκτων καὶ 1463 ἐθνοφυλάκων· μετὰ τῶν ἀξιωματικῶν λοιπόν, τῶν ἐπιτελῶν καὶ τῶν φρουρίων, ὁ ὁλικὸς ἀριθμὸς τοῦ στρατοῦ ἀνήρχετο εἰς 8,208 ἄνδρας, ὧν τὰ δύο τρίτα ἀπετελοῦντο ἐκ Βαυαρῶν· οὕτω μεταξὺ 30 ἀνωτέρων ἀξιωματικῶν 23 ἦσαν Βαυαροὶ καὶ 7 μόνον Ἕλληνες καὶ φιλέλληνες, ἐξ ὧν οὐδεὶς στρατηγός· ἐκ 258 δὲ κατωτέρων ἀξιωματικῶν 139 Βαυαροὶ καὶ 119 Ἕλληνες, καὶ τέλος ἐκ 4,860 ὑπαξιωματικῶν καὶ στρατιωτῶν 3,250 Βαυαροὶ καὶ 1610 Ἕλληνες, ἐξ ὧν πλεῖστοι τοῦ ἀτάκτου στρατοῦ.[2]
Ἐντεῦθεν δὲ ἡ δυναστεία τοῦ Ὄθωνος κατακρίνεται οὐχὶ διότι ἐγκατέστησεν εἰς θέσεις καὶ εἰς τιμὰς ξένους, ὡς κατεκρίνετο μέχρι τοῦδε ἐν ταῖς ἐκδοθείσαις μονογραφίαις καὶ ἱστορικαῖς διατριβαῖς· ἀλλά, ὡς λέγει ὁ κ. Κυριακίδης, διότι δυσπίστως πρὸς τὸν ἑλληνικὸν λαὸν ἔχουσα τούς, ὡς διδασκάλους ἐλθόντας Βαυαρούς, κατέστησε σωματοφύλακας ἑαυτῆς καὶ ἀπέτρεψεν ἀπὸ τοῦ ἀληθοῦς αὐτῶν προορισμοῦ· διότι ἀποκλείσασα τοὺς Ἕλληνας ἀπὸ τῆς κυβερνήσεως διήγειρε μῖσος μεταξὺ αὐτῶν καὶ ἐκείνων καὶ παρημπόδισεν ἵνα ἐπωφεληθῶσι τι ἐκ τῶν βαυαρικῶν φώτων, διότι συγκεντρικωτάτη ἀναδειχθεῖσα καὶ μή, παρὰ τὰ συντεθειμένα καὶ τὰς ὑποσχέσεις, ἀρχῆθεν παραχωρήσασα μετρίας, ἀλλ’ ἐπαρκεῖς ἐλευθερίας, ἐξώθησε τὸν ἑλληνικὸν λαόν, ἵνα βίᾳ ἀποκτήσῃ ἄκρατον καὶ ἀκόλαστον ἐλευθερίαν, καὶ παρασυρθῇ ὑπὸ ἐξωτερικῶν ἐπιρροῶν ἐθνοκτόνων καὶ δημεγερτῶν πολιτευομένων.
Ἡ δυναστεία ἑπομένως τοῦ Ὄθωνος εἶναι ἡ ἀρχικὴ αἰτία τοῦ κακοῦ· προεκάλεσε τὸ 1843 καὶ τὸ 1862· ἐδημιούργησε τὴν ἀχαλίνωτον ἐλευθερίαν, ἥτις πάντοτε, ὁσάκις εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς ἠθικῆς καὶ πνευματικῆς ἀναπτύξεως τῶν λαῶν, καθίσταται ἐπιβλαβὴς καὶ ἔδωκε ἀφορμὴν εἰς τὰς τριακονταετεῖς ἐκείνας ταραχάς, αἵτινες τὰ μέγιστα συνετέλεσαν εἰς τὴν κακοδαιμονίαν τῆς χώρας, εἰς τὴν λυπηρὰν κατάστασιν τοῦ παρόντος, τὴν εὐλόγους περὶ τοῦ μέλλοντος μερίμνας ἐκβάλλουσαν.
Καὶ ἐν μὲν ταῖς λεπτομερείαις πολλὰ καλὰ ἐγένοντο ὑπὸ τῶν Βαυαρῶν· ἐν δὲ τῷ συνόλῳ ὅμως ἀπέτυχον. Διωργάνωσαν κλάδους τινας, ἀλλὰ δὲν ἠδυνήθησαν νὰ διοργανώσωσι τὸ Κράτος, τὴν Ἑλλάδα· καὶ τοῦτο διότι τὴν ἐπαύριον τῆς ἐλεύσεως αὐτῶν ἐκτραπέντες τῆς ἀποστολῆς αὐτῶν μετεβλήθησαν εἰς δεσπότας.
Ὡς δὲ μὴ ἤρκει τὸ τοιοῦτο, τὰ τῆς πατρίδος αὐτοῦ κατὰ τὸν μεσαίωνα συμβαίνοντα μιμούμενος ὁ Ὄθων, ἐπὶ ζημίᾳ ἀπωλείας τῆς πρὸς αὐτὸν ἀγάπης τοῦ ὅλου ἑλληνικοῦ λαοῦ, περισυνέλεξε περὶ ἑαυτὸν τοὺς ἐπιφανεῖς καὶ τοὺς ἐξ ἐπιφανῶν Ἕλληνας, τὰς θυγατέρας καὶ ἀδελφάς, ἐξ ὧν συνέστησε αὐλὴν διαπρεπῆ μὲν ὁμολογουμένως καὶ ἠθικήν, ἀλλ’ ἅτε ἐμφορουμένην καὶ ταύτην ὑπὸ τοῦ τῆς αὐταρχίας πνεύματος τοῦ βασιλέως, τὰ μάλιστα συντείνασαν εἰς τὸ πολιτικὸν τοῦ Ὄθωνος ναυάγιον· διότι αὕτη ἔνθεν μὲν ἀποκρύπτουσα αὐτῷ τὴν ἀληθῆ τῶν πραγμάτων κατάστασιν, ἔνθεν δὲ συμμαχοῦσα μετὰ τῶν οἰκείων καὶ φίλων αὐτῇ πολιτικῶν, ἀπεστέρει μὲν τῆς εὐνοίας τοῦ βασιλέως καὶ ἑαυτῆς πάντα αὐτῇ ἐχθρὸν καὶ φιλότιμον καὶ φιλελεύθερον ἄνδρα, ἐπεδαψίλευε δ’ ἀφθονώτατα τὰς τῆς βασιλείας καὶ ἐξουσίας παροχὰς πρὸς πάντα αὐτῇ τε καὶ τῷ βασιλεῖ ἀληθῆ τε καὶ ψευδῆ φίλον ἢ ταπεινὸν κόλακα. Ἐντεῦθεν ὑψώθη μεταξὺ βασιλέως καὶ λαοῦ μεσότοιχον οἱονεί τις καμαρίλλα, ἥτις οὐ μόνον ἔλεγεν αὐτῷ, ὅτι ὁ Θερσίτης ἦτο εὐμορφότερος τοῦ Ἀχιλλέως, ὁ υἱὸς τοῦ Κροίσου ὁξυκοώτερος τοῦ Μελάμποδος καὶ ὁ Φινεὺς ὁξυωπέστερος τοῦ Λυγκέως, ἀλλά καὶ ὅτι οἱ βασιλικοὶ ἵπποι εἶναι τὰ δρομικώτερα καὶ γενναιότερα τῶν ζώων, τὰ δὲ ἀνάκτορα τῶν Ἀθηνῶν μεγαλοπρεπέστερα τῶν δωμάτων τοῦ Ὀλυμπίου Διός, ὁπόταν δέ, ἐξαντλήσασα τὸ γαζοφυλάκιον τῶν κολακικῶν αὐτῆς ἐπαίνων, ἤθελεν ἴδει τὸν βασιλέα ἐνοχλούμενον ὑπὸ βηχός, νὰ λέγη ἴσως πρὸς τὴν Α. Μεγαλειότητα μετὰ θελκτικῆς χάριτος ὅ,τι ἔλεγεν ὁ Κύναιθος πρὸς τὸν Δημήτριον τὸν Πολιορκητήν, ὅτι δηλαδὴ «βήχει ἐμμελέστατα!»
Ὡς εἴπομεν δ’ ἀνωτέρω, γενικῶς ἐπιστεύετο, ὅτι μετὰ τὴν ἐνηλικίωσιν αὐτοῦ ὁ βασιλεὺς ἤθελε προσκαλέσει παρ’ ἑαυτῷ Ἕλληνας μόνον. Ἀλλ’ ὅμως ὁ διορισμὸς τοῦ Ἄρμανσπεργ ὡς ἀρχιγραμματέως διέψευσε τὰς ἐλπίδας τῶν Ἑλλήνων· ἐκ τούτου δὲ προὐκλήθη γενικὴ ἀγανάκτησις, ἣν ἵνα μετριάσῃ, τὸν ἀρχικῶς ἐκδοθέντα διορισμὸν αὐτοῦ ὡς ἀνευθύνου ἐτροποποίησε καὶ κατέστησεν αὐτὸν οὐχὶ ἀνεύθυνον, ὡς εἶχεν ἀρχικῶς ἀποφασισθῆ, καὶ δὲν ἀφήρεσεν ἀπὸ τῶν γραμματέων ἢ ὑπουργῶν, τὸ δικαίωμα τῆς μετὰ τοῦ βασιλέως συνεργασίας· ἀλλ’ ὅμως μεθ’ ὅλας ταύτας τὰς τροποποιήσεις διέγραφεν αὐτῷ ὕψιστα καὶ μεγάλα καθήκοντα: τὴν προεδρείαν τοῦ ὑπουργικοῦ Συμβουλίου, τὴν ἐν γένει ἐπίβλεψιν, τὴν γενικὴν πολιτικήν, ἐσωτερικήν τε καὶ ἐξωτερικήν. Ἵνα δὲ παράσχῃ καὶ ἱκανοποίησίν τινα πρὸς τὴν ἐξαγριωθεῖσαν κοινὴν γνώμην, συνταρασσομένην τότε ἐπὶ μᾶλλον καὶ ὑπὸ τῶν ἀναφανεισῶν πολυπληθῶν λῃστοσυμμοριῶν, ὁ Ὄθων μετὰ τοῦ ἀρχιγραμματέως αὐτοῦ προέβησαν εἰς μέτρα τινα, ἅπερ ἔκριναν ὠφέλιμα: εἰς τὴν διανομὴν τῶν ἐθνικῶν γαιῶν, τὸν νέον καταρτισμὸν τῆς Ἱερᾶς Συνόδου, εἰς τὴν ἵδρυσιν τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας καὶ τῆς βασιλικῆς φάλαγγος. Καὶ τὸ μὲν περὶ ἐθνικῶν γαιῶν διάταγμα καλεῖται προικοδότησις τῶν Ἑλληνικῶν οἰκογενειῶν καὶ εἶναι ἔργον τοῦ Ι. Κωλέττη οὗ καὶ τὴν ὑπογραφὴν φέρει, ἐξεδόθη δὲ ἓξ, μετὰ τὴν ἐνηλικίωσιν τοῦ βασιλέως καὶ τὸν διορισμὸν τοῦ Κωλέττη εἰς τὴν πρεσβείαν τῶν Παρισίων, ἡμέρας. Τὸ διάταγμα τοῦτο, ἐκδοθὲν τῇ 26 Μαΐου 1835, ὁρίζει ὅτι «πάντες οἱ ἀρχηγέται Ἑλληνικῶν οἰκογενειῶν ἔχουν δικαίωμα ν’ ἀποκτήσουν ὡς προικοδότημα ἕως δύω χιλιάδων δραχμῶν ἐθνικὰ κτήματα».
Ὡς ἀρχηγέτης δὲ ἐθεωρεῖτο πᾶς τις ἔχων σύζυγον ἢ χηρεύων πατὴρ οἰκογενείας, πᾶσα χήρα ἔχουσα τέκνα ἢ καὶ ἄτεκνος καὶ πᾶς ἄγαμος, συμμετασχὼν τοῦ ὑπὲρ ἀπελευθερώσεως τῆς Ἑλλάδος ἀγῶνος· ἐδικαιοῦντο δὲ προικοδοτήσεως οὐ μόνον οἱ Ἕλληνες πολῖται ἀλλὰ καὶ οἱ καταγόμενοι ἐξ ἐπαρχιῶν ἢ νήσων ἀγωνισθεισῶν μὲν ἀλλὰ περιελθουσῶν πάλιν εἰς ξένην κυριαρχίαν, οἱ μένοντες καὶ ἐγκαταστάντες ἐν Ἑλλάδι καὶ ἐπὶ πλέον πᾶς ξένος συμμετασχὼν ἐπὶ διετίαν τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως καὶ προτιθέμενος νὰ διαμείνῃ ἐν τῇ χώρᾳ. Ἕκαστος τούτων ἐλάμβανε γραμμάτια κυβερνητικὰ δισχιλίων δραχμῶν, μὴ ἐμπορεύσιμα, ἀποκλειστικῶς χρησιμοποιούμενα πρὸς ἀγορὰν ἐθνικῶν γαιῶν, ἀμπέλων, κήπων ἢ καὶ μόνον οἰκιῶν ἴσης ἀξίας· πρὸς ἀποζημίωσιν δὲ διὰ τὸ ἀπαλλοτριούμενον δικαίωμα τῆς ἰδιοκτησίας τοῦ Κράτους, ὁ προικοδοτούμενος ὤφειλε νὰ πληρώνῃ ἐτησίως, ἐπὶ 36 ἔτη, χρεωλύσιον 6% καὶ ὑποβάλληται εἰς πληρωμὴν ἐγγείου φόρου 3%. Ἐὰν ὅμως τὸ χρεωλύσιον καὶ ὁ ἔγγειος φόρος ἤθελον καθυστερηθῆ ἐπὶ διετίαν, τὸ Κράτος ἠδύνατο νὰ πωλήσῃ τὸ κτῆμα πρὸς πληρωμὴν αὑτοῦ. Τὸ μέτρον τοῦτο, ὅπερ ἀδίκως κατεκρίθη τότε, ἀπέδιδε πρὸς μέγα μέρος τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ ἰδιοκτησίαν, ἐκάλεσε τὸν λαὸν εἰς τὴν καλλιέργειαν τῆς εὐφόρου γῆς καὶ ἀπέτρεψε τοὺς Ἕλληνας τῆς μεταναστεύσεως πρὸς εὕρεσιν τύχης
Ἡ κυβέρνησις ἕνεκεν τῶν κατακραυγῶν τῶν ἐφημερίδων, ἀπεφάσισε νὰ ἀνασυστήσῃ τὴν Ἱερὰν Σύνοδον καὶ διώρισε τὰ μέλη αὐτῆς, ἥτις ἔδει καθ’ ἕκαστον ἔτος, κατὰ τὸν κανονισμὸν τοῦ 1833, ν’ ἀνασχηματίζηται, προσκαλουμένων νέων μελῶν. Ἐδημοσίευσε λοιπὸν διάταγμα δι’ οὗ διωρίζοντο συνοδικὰ μέλη ὁ Κυνουρίας, (πρόεδρος) ὁ Ἀργολίδος, ὁ Ἀττικῆς, ὁ Κυκλάδων (μέλη) καὶ ὁ Φωκίδος (συμπληρωματικὸν μέλος).
Τῇ 18ῃ δὲ Σεπτεμβρίου 1835 ἐξέδωκε τὰ διατάγματα διὰ τοῦ ἑνὸς τῶν ὁποίων ἐσκοπεῖτο ἡ ἱκανοποίησις τῶν ἀγωνιστῶν τοῦ κατὰ ξηρὰν στρατοῦ, συγκροτουμένης «βασιλικῆς φάλαγγος», ἀποκλειστικῶς ἐξ Ἑλλήνων, καὶ μάλιστα ἀγωνιστῶν, διὰ δὲ τοῦ ἑτέρου ἡ ἱκανοποίησις τῶν ναυτικῶν, καθ’ ὃ οἱ πρώην ἀξιωματικοὶ οἱ ἀγωνισθέντες κατὰ τὴν ἐπανάστασιν καὶ ἀναγνωρισθέντες ὡς τοιοῦτοι ὑπὸ τῆς τῇ 21 Ἀπριλίου 1833 συστάσης ἐξεταστικῆς ἐπιτροπείας, «διωρίζοντο ἀξιωματικοὶ τοῦ βασιλικοῦ, ναυτικοῦ»[3] καὶ διὰ τοῦ τρίτου ἡ ἱκανοποίησις τῶν πολιτικῶν, ἱδρυομένου τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας, οἱονεὶ νομοθετικοῦ τινος καὶ συμβουλευτικοῦ σώματος, ἀντὶ τῶν βουλῶν καὶ συνταγμάτων, ἅτινα ἐπεζήτουν καθ’ ἑκάστην «διὰ τῶν ἐφημερίδων οἱ συνταγματικοί.»
Τὸ Συμβούλιον τῆς Ἐπικρατείας ἀπετελεῖτο ἐξ 20 τακτικῶν μελῶν καὶ ἰσαρίθμων καὶ ἐπέκεινα μελῶν πάντων εἰς ἔκτακτον πολιτικὴν ὑπηρεσίαν διοριζομένων ὑπὸ τοῦ βασιλέως. Ἠσχολεῖτο δὲ περὶ τῶν φόρων, ὧν οὐδεὶς οὔτε νὰ ἐπιβληθῇ οὔτε νὰ τροποποιηθῇ ἠδύνατο ἄνευ τῆς ἀποφάσεως αὐτοῦ, ἐσκέπτετο περὶ τοῦ προϋπολογισμοῦ καὶ συνεζήτει καὶ ἐγνωμοδότει περὶ τῶν νόμων.
Τῇ 23ῃ δὲ Ὀκτωβρίου τοῦ 1835 ἐπιθυμοῦσα ἡ κυβέρνησις νὰ δώσῃ τῷ νέῳ τούτῳ θεσμῷ σπουδαίαν σημασίαν διέταξεν ὅπως ἡ ὀρκωμοσία τῶν συμβούλων τῆς Ἐπικρατείας γίνῃ ὅσον ἔνεστι μεγαλοπρεπῶς. Ὅθεν τῇ 7ῃ ὥρᾳ τῆς πρωΐας ἐρρίφθησαν 21 κανονιοβολισμοί, ἐπαιάνισαν αἱ στρατιωτικαὶ μουσικαὶ περιερχόμεναι τὰς ὁδοὺς καὶ μετὰ πομπῆς ὁ βασιλεὺς περιστοιχούμενος ὑπὸ τοῦ ὑπουργικοῦ Συμβουλίου μετέβη εἰς τὸν ναὸν τῆς Ἁγίας Εἰρήνης, ἐν ᾧ, μετὰ τὴν συνήθη δοξολογίαν, προσήρχοντο τὰ μέλη τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας, ἵσταντο πρὸ τῆς πρὸ θρόνου τοῦ βασιλέως τεθείσης τραπέζης καὶ ὡρκίζοντο ἐπὶ τοῦ ἱεροῦ Εὐαγγελίου, τοῦ ἐπὶ τοῦ βασιλικοῦ οἴκου καὶ τῶν Ἐξωτερικῶν ὑπουργοῦ ὑποβάλλοντος τὸν ὅρκον.
Μετὰ μεγάλης ὁμοίως πομπῆς ἐπανέκαμψεν ὁ βασιλεὺς εἰς τὰ ἀνάκτορα καὶ ἐδέξατο τὰ τακτικὰ μέλη τοῦ Συμβουλίου· τὸ δὲ ἑσπέρας ἐρρίφθησαν καὶ πάλιν κανονιοβολισμοὶ καὶ στρατιωτικαὶ μουσικαὶ ἐπαιάνισαν ἐμβατήρια. Ἡ τελετὴ αὕτη γενομένη μᾶλλον πρὸς ἐμπαιγμὸν τοῦ ἀντιπροσωπευτικοῦ καὶ συνταγματικοῦ πολιτεύματος, εἶχέ τι τὸ θεατρικόν. Ἀντὶ δ’ εὐαρεσκειῶν ἐπηύξησε τὴν δυσαρέσκειαν παρὰ τῷ λαῷ ὀρθῶς ἐννοήσαντι τὴν βασιλικὴν πρόθεσιν.
Οἱ ἀποτελέσαντες τὸ Συμβούλιον τῆς Ἐπικρατείας ὁμολογουμένως ἦσαν οἱ διαπρεπέστατοι τῶν ἀγωνιστῶν καὶ οἱ καλλίτεροι τῶν πολιτικῶν ἀνδρῶν τῆς ἐποχῆς· εἶχε δὲ καταρτισθῆ τὸ πρῶτον ὡς ἑξῆς: Γεώργιος Κουντουριώτης, Πέτρος Μαυρομιχάλης, Ἀνδρέας Ζαήμης (ἀντιπρόεδροι), προεδρεύοντος ὅμως τοῦ Κουντουριώτου μέχρι τῆς ὁριστικῆς ἐκλογῆς προέδρου, Ἀναγνώστης Δηλιγιάννης, Πανοῦτσος Νοταρᾶς, Ριχάρδος Τζούρτς, Ἀνδρέας Μεταξᾶς, Ἰωάννης Μέξης, Νότης Μπότσαρης, Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, Βασίλειος Μπουντούρης, Γεώργιος Αἰνιάν, Ἀθαν. Λοιδωρίκης, Νικόλαος Μπότασης, Τάτσης Μαγγίνας, Γεώργιος Βαλτινός, Ἐμμανουὴλ Ξένος, Ἀναγνώστης Μοναρχίδης, Δρόσος Μανσόλας, Νικόλαος Ζαχαρίτσας καὶ Παναγ. Σοῦτσος (γραμματεὺς). Μέλη ἐν ἐκτάκτῳ ὑπηρεσίᾳ: Λάζαρος Κουντουριώτης, Ἰωάννης Κωλέττης, Ἀλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Δημ. Τσαμαδός, Ἰάκ. Ρίζος, Γεώργιος Πραΐδης, Χρ. Κλωνάρης, Κωνστ. Ζωγράφος, Μιχ. Σοῦτσος, Βενιζ. Ροῦφος, Α. Λοιδωρίκης, Γ. Ψύλλας καὶ Ρήγας Παλαμήδης.[4]
Δυστυχῶς ὅμως οὔτε εὐρεῖαν τινα δικαιοδοσίαν εἶχον, ἅτε διοριζόμενοι ὑπὸ τοῦ βασιλέως ἀμέσως καὶ ὑπ’ αὐτοῦ παυόμενοι, οὔτε ἠδύναντο νὰ θεωρηθῶσι τοῦ λαοῦ ἀντιπρόσωποι, οὔτε ἐδικαιοῦντο νὰ λαμβάνωσιν ἀποφάσεις περὶ τῆς ὅλης διοικήσεως. Διῃρέθη δ’ εἰς τέσσαρα τμήματα: τὸ νομοθετικόν, τὸ οἰκονομικόν, τὸ τῆς λοιπῆς διοικήσεως καὶ τὸ πρὸς ἐκδίκασιν τῶν ἀμφισβητουμένων διοικητικῶν ὑποθέσεων καὶ τῶν ἐκκλησιαστικῶν κατὰ τῶν ἀποφάσεων τοῦ Ἐλεγκτικοῦ Συνεδρίου.[5] Ἡ πρώτη δὲ συνεδρία τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας ἐγένετο τῇ 29 Ὀκτωβρίου, μετὰ προσλαλιὰν τοῦ γραμματέως Παν. Σούτσου, ὅτε καὶ ἤρξατο τῶν ἐργασιῶν αὐτοῦ.
Ἐπὶ τῆς ἀντιβασιλείας τὸ πρῶτον καὶ εἶτα ἐπὶ τοῦ Ἄρμανσπεργ, ἀρχιγραμματεύοντος, ἤρξαντο συνομολογούμεναι καὶ αἱ μετὰ τῶν ξένων Κρατῶν συμβάσεις καὶ ἐμπορικαὶ συνθῆκαι. Τὸ τοιοῦτο δ’ ἦτο λίαν ἐπάναγκες· διότι ἡ Ἑλλὰς ἀνυψωθεῖσα εἰς βασίλειον συνεδέετο ὀλίγον κατ’ ὀλίγον διὰ τῶν ἐμπορικῶν πρὸς τὴν ἀλλοδα
Κ. Δ. Σχινᾶς
τὸν φόνον τοῦ Καποδίστρια, ἐπικρατησάσης ἀναρχίας, οὕτως ὥστε ἐπαισθητὴ κατέστη ἡ ἔλλειψις τοιούτου εὐεργετικοῦ καταστήματος ἐν χώρᾳ ἀναγεννωμένῃ καὶ παντελῶς στερουμένῃ κεφαλαίων. Ἡ μία τῶν προτάσεων προήρχετο ἐξ ὁμίλου Ἑλλήνων καὶ Γάλλων κεφαλαιούχων καὶ ἐγένετο διά τινος Παραμυθιώτου, πλουσίου Ἕλληνος, ἡ δὲ ἄλλη παρὰ τοῦ Ἄγγλου τραπεζίτου Βράϊτ (Wrigt), ἀποστείλαντος εἰς Ἑλλάδα τὸν ἀντιπρόσωπον αὐτοῦ Γκλὰς (Glass).
Καίτοι δ’ ἡ πρώτη τῶν προτάσεων τούτων οὐδαμῶς ἦτο ἐπιζήμιος, ἐν τούτοις, εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς, ἡ πλάστιγξ ἔκλινεν ὑπὲρ τῶν προτάσεων τοῦ Ἄγγλου, καὶ τοῦτο, διότι ὁ Ἄρμανσβεργ ἦτο φίλος τῆς Ἀγγλίας ἢ μᾶλλον τυφλὸν αὐτῆς ὄργανον, καὶ ἐπὶ τῶν ἡμερῶν αὐτοῦ ἠδύνατό τις νὰ εἴπῃ, ὅτι ἡ Ἑλλὰς διετέλει ὑπὸ τὴν ἐπικυριαρχίαν τῆς Ἀγγλίας· ὁ ἀληθὴς αὐτῆς ἄρχων ἦτο ὁ ἐν Ἀθήναις Ἄγγλος πρεσβευτής Σὶρ Ἔδουαρδ Λάϊονς.
Ὑπὸ τοιούτους ὅρους ἡ ἐπιτυχία τοῦ Λονδινείου τραπεζίτου ἦτο ἐξησφαλισμένη. Πράγματι δέ, κατὰ Νοέμβριον τοῦ 1835, ὁ ἀντιπρόσωπος αὐτοῦ συνεφώνησεν ἐπὶ τῶν κυριωτέρων μετὰ τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως. Τῇ 25ῃ Ἰανουαρίου 1836, ἡ «Ἐπίσημος Ἐφημερὶς τῆς Κυβερνήσεως», ἐδημοσίευσε νόμον, δι’ οὗ συνιστᾶτο ἐν Ἀθήναις «Ἐθνικὴ Χρηματιστικὴ Τράπεζα» προνομιοῦχος, ἐπὶ τριάκοντα ἔτη, μετὰ ὑποκαταστημάτων καὶ κεφαλαίου 28,000,000 δραχμῶν καὶ δικαιώματος τοῦ ἐκδίδειν γραμμάτια τῷ φέροντι μέχρι τοῦ ποσοῦ τούτου καὶ οὐχὶ μικροτέρας ἀξίας τῶν 25 δραχμῶν. Ὁ Γκλάς, συναποφέρων τὰς προτάσεις τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως, ἀνεχώρησεν εἰς Λονδῖνον, ἡ ἐν Ἀθήναις δὲ φιλίως τῷ ὑπουργείῳ δημοσιογραφία ἐξεθείαζε τὰ μέλλοντα νὰ προκύψωσι μέγιστα ἀγαθὰ ἐκ τῆς ἱδρύσεως τῆς Τραπέζης ταύτης, ἥτις εἰς μὲν τὴν γεωργίαν θὰ παρεῖχε δάνεια πρὸς 8%, εἰς δὲ τὸ ἐμπόριον 12% ἐπὶ ἀσφαλεστάτῃ ὅμως ὑποθήκῃ! Ἀλλ’ ἀκριβῶς, κατὰ τὸ σημεῖον τοῦτο, δὲν συνεφώνει ἡ Ἑλληνικὴ Κυβέρνησις καὶ ὁ Λονδίνειος τραπεζίτης ἀπέστειλεν ἕτερον ἀντιπρόσωπον εἰς Ἀθήνας, τὸν Ἕλληνα Δρακάτον Παπανικόλαν, ὅστις συνεφώνησε τόκον 6% καὶ 8% καὶ ἐπανέκαμψεν ὁμοίως εἰς Λονδῖνον.Διὰ τῶν νομοθετημάτων τούτων καὶ διὰ τῶν διατυμπανιζομένων σχεδίων περὶ ἀνεγέρσεως κυβερνητικῶν, ἐν τῇ πρωτευούσῃ, κτιρίων καὶ τῶν χαραττομένων νέων ὁδῶν τῶν Ἀθηνῶν, τῶν πομπωδῶς κηρυσσομένων καὶ ἀναγραφομένων ὑπὸ τοῦ κυβερνητικοῦ τύπου, ἐζήτει ἡ Κυβέρνησις νὰ σχηματίσῃ κόμμα, ἵνα οὕτω δυνηθῇ νὰ στερεωθῇ ἐν τῇ ἐξουσίᾳ. Δὲν ἔβλεπεν ὅμως τὴν λυμαινομένην τὴν Ἑλλάδα ἅπασαν λῃστείαν καὶ τὴν οἰκτρὰν οἰκονομικὴν κατάστασιν, ἐξαντληθείσης καὶ τῆς δευτέρας σειρᾶς τοῦ δανείου τῶν 60,000,000, μεγάλαι δὲ ἐγεννήθησαν δυσκολίαι πρὸς πραγματοποίησιν τῆς τρίτης σειρᾶς.
Ἐν τούτοις, μεθ’ ὅλην ταύτην τὴν οἰκονομικὴν κρίσιν καὶ τὴν λυμαινομένην τὴν χώραν λῃστείαν, ἡ ὑπὸ τὸν Ἄρμανσβεργ Κυβέρνησις ἠσχολεῖτο εἰς τὰ περὶ τῆς ὅσον ἔνεστι μεγαλοπρεπεστέρας ὑποδοχῆς τοῦ μέλλοντος νὰ κατέλθῃ εἰς Ἑλλάδα πατρὸς τοῦ Ὄθωνος, τοῦ φιλέλληνος Λουδοβίκου.
Ἡ εἰς Ἑλλάδα κάθοδος τοῦ Βασιλέως Λουδοβίκου καίπερ φυσικωτάτη, καθὸ ἐπιθυμοῦντος νὰ ἴδῃ ἐκ τοῦ σύνεγγυς τὸν τόπον, ὑπὲρ τῆς ἀνεξαρτησίας τοῦ ὁποίου ἐνθουσιωδῶς καὶ ἔργῳ καὶ λόγῳ τὰ μέγιστα συνετέλεσε καὶ ἀσπασθῇ τὸν πολυφίλητον υἱόν, ἐντούτοις οὐδαμῶς ἐστερεῖτο καὶ πολιτικῆς τινος σημασίας. Διότι, κατὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην, ἀνεκινήθη τὸ μελετώμενον συνοικέσιον τοῦ βασιλέως Ὄθωνος καὶ αἱ περὶ τούτου ἀπαιτήσεις τῆς Ρωσίας ὑποδειξάσης εὐθὺς ἀμέσως, μετὰ τὴν ἐκλογὴν τοῦ Ὄθωνος ὡς βασιλέως, ὅτι ὁ νεαρὸς βασιλεὺς ὤφειλε νὰ ποιήσηται θυσίαν τινὰ ὑπὲρ τοῦ ἔθνους ἐπὶ τοῦ ὁποίου ἔμελλε νὰ βασιλεύσῃ ἀσπαζόμενος τὸ ὀρθόδοξον δόγμα.
Καίτοι δὲ κατ’ ἀρχὰς ἐδόθησαν ἀόριστοί τινες διαβεβαιώσεις πρὸς τὸν ἐν Μονάχῳ Ρῶσον πρεσβευτήν, ἐν τούτοις οὐδὲν ἐγένετο ἐφ’ ᾧ καὶ ἡ Ρωσία ἠναγκάσθη νὰ ποιήσηται ἕτερα διαβήματα περὶ τῆς μελλούσης βασιλίσσης καὶ τοῦ διαδόχου τοῦ Ἑλληνικοῦ Θρόνου εἰποῦσα, ὅτι ἐὰν ὁ Ὄθων δὲν ἐγένετο ὀρθόδοξος, ὤφειλεν ὅμως νὰ ἐκλέξῃ σύζυγον ὀρθόδοξον καὶ ἐν τῇ θρησκείᾳ ταύτῃ τοῦ λαοῦ αὐτοῦ ἔμελλε νὰ ἐκπαιδεύσῃ τὸν διάδοχον καὶ
Τῇ 25ῃ Ἰανουαρίου 1836, ἐπέτειον τῆς εἰς Ἑλλάδα ἀφίξεως τοῦ βασιλέως Ὄθωνος, διὰ λαμπρᾶς τελετῆς κατετέθησαν παρ’ αὐτοῦ τοῦ Λουδοβίκου αὐτοπροσώπως τὰ θεμέλια τῶν σημερινῶν Ἀνακτόρων προσφωνήσαντος τοῦ ὑπουργοῦ Ρίζου, τῇ 15ῃ δὲ Μαρτίου, ἀκολουθοῦντος σύμπαντος τοῦ λαοῦ, κατῆλθεν εἰς Πειραιᾶ καὶ ἐπιβὰς τοῦ ἀγγλικοῦ πλοίου Μήδεια ἀνεχώρησεν ἐν μέσῳ ἀπλέτου καὶ εἰλικρινοῦς συγκινήσεως.
Εἶχε δὲ πρὸ τῆς ἀναχωρήσεως αὐτοῦ ἀποφασισθῇ ὅπως καὶ ὁ Ὄθων ἀναχωρήσῃ εἰς Γερμανίαν, ἅμα τῇ ἀναχωρήσει τοῦ πατρὸς χάριν τῶν γάμων αὐτοῦ, ἀλλὰ τὸ ταξείδιον τοῦ Ὄθωνος ἀνεβλήθη ἐπὶ δύο εἰσέτι μῆνας ἕνεκεν τῆς ἐκρύθμου καταστάσεως τῆς χώρας.
Διότι ἡ ἰσχυρὰ κατὰ τῆς κυβερνήσεως ἀντιπολίτευσις ἡ ἐν Ἀθήναις διὰ λόγων καὶ τῶν ἐφημερίδων, πρὸ πάντων, ἐκδηλουμένη, ἐν ταῖς ἐπαρχίαις ἐξεδηλοῦτο δι’ ἔργων. Οἱ λῃσταὶ, οἵτινες ἐπὶ μακρὸν ἐν Ἑλλάδι μετεῖχον τῆς πολιτικῆς κινήσεως, ἐνεφανίσθησαν φοβερώτεροι. Πανταχοῦ μὲν τῆς Ἑλλάδος, μάλιστα δ’ ἐν τῇ ἐκτὸς τοῦ Ἰσθμοῦ περιεφέροντο οὗτοι οὐχὶ μόνον ἐπὶ τῶν ὀρέων, ἀλλὰ καὶ ἐν τοῖς χωρίοις καὶ ἐπεδείκνυντο ἐνίοτε καὶ ἐν τοῖς ναοῖς, κατὰ τὰς ἑορτάς, καὶ ἐν τοῖς γάμοις, καὶ δημοσία συνεχόρευον ἐν τοῖς ἁλωνίοις τῶν χωρίων καὶ συνειστιῶντο ἐν ταῖς εἰσφερομέναις γαμηλίαις τελεταῖς.
Ἐν τῇ δυτικῇ δ’ Ἑλλάδι ἕκ τε τῶν Ἀγράφων καὶ ἐξ ἄλλων ἐντὸς τῶν ἑλληνικῶν ὁρίων καὶ ἐκτὸς αὐτῶν ἀφορμώμενοι λῃσταὶ ἦγον καὶ ἔφερον, ἀπὸ τοῦ τέλους τοῦ 1835, πρὸ πάντων, τὰ ἀπὸ τῆς Ἀκαρνανίας μέχρι Παρνασοΰ καὶ ἀπὸ Μακρυνόρους μέχρι τοῦ Κορινθιακοῦ κόλπου. Φόνοι, ἐμπρησμοί, ἁρπαγαί, λῃστεῖαι καὶ παντοῖαι σκληρότητες κατέθλιβον τοὺς πρὸ ὀλίγου μόλις ἀπὸ τῶν Τούρκων ἐλευθερωθέντας κατοίκους.
Ἡ ἐμφάνισις πολυπληθῶν λῃστῶν ἦτο προάγγελος ἀγρίας στάσεως «650 περίπου παλληκαρίων», ὧν τινες ἦσαν λῃσταὶ καὶ ἐγκληματίαι ὑπὸ ἀρχηγοὺς τὸν Δῆμον Τσέλιον, Νικόλαον Ζέρβαν, Μαλάμαν, Στράτον, Πεσλῆν, Κ. Καινούριον, Κοσάδην, Ρουπάκην καὶ Καλαμάταν. Οὗτοι ὕψωσαν τὴν σημαίαν τοῦ φοίνικος καὶ τῆς ὀρθοδοξίας· ἀπῄτουν τὴν σύγκλησιν Ἐθνικῆς Συνελεύσεως, ἐκδίωξιν πάντων τῶν ἑτεροδόξων Γερμανῶν, ἐξαιρουμένου, ἴσως, τοῦ βασιλέως Ὄθωνος.
Οἱ συστασιῶται κατ’ Ἰούνιον τοῦ 1835 κατέλαβον τὴν ἐν τῇ Δυτικῇ Ἑλλάδι θέσιν Σκαλί, κειμένην ἀπέναντι τοῦ Αἰτωλικοῦ (Ἀνατολικοῦ), εἰς μιᾶς ὥρας ἀπόστασιν ἀπὸ τοῦ Μεσολογγίου, συνέλαβον τριάκοντα διαβάτας καὶ ἐφόνευσαν, τὸν λοχαγὸν τῶν σκαπανέων Κράους καὶ τὸν ὑπηρέτην αὐτοῦ, μεταβαίνοντας ἐξ Ἀγρινίου εἰς Μεσολόγγιον.
Ταὐτοχρόνως, ἕτεροι τεσσαράκοντα λῃσταὶ κατέλαβον τὰ στενὰ τῶν Θερμοπυλῶν, ὠχυρώθησαν εἰς τὰ καλούμενα «ταμπούρια τοῦ Φαρμάκη» καὶ ἐλῄστευον τοὺς διαβάτας.
Καὶ τοὺς μὲν τὰ πέριξ τοῦ Μεσολογγίου ἐλλοχεύοντας ἀπέκρουσεν, ἐπιτεθεὶς λίαν ἐπιτυχῶς, ὁ ἐκ τῶν ἀγωνιστῶν, ἀντισυνταγματάρχης Γεώργιος Τσόγκας, ἀλλ’ ἐπειδὴ διαρκῶς αἱ λῃστοσυμμορίαι ἐπληθύνοντο, ἀπεστάλη κατ’ αὐτῶν ὁ Γόρδων μετὰ πολυπληθεστέρου στρατιωτικοῦ σώματος. Αἰ γενόμεναι δὲ συμπλοκαὶ ἦσαν ἀρκούντως αἱματηραί· οὕτω πρὸ τῆς ἐκστρατείας ἔτι τοῦ Γόρδωνος οἱ Ἕλληνες ἐθνοφύλακες μετὰ παραδειγματικῆς καρτερίας ἐξεπλήρωσαν τὸ καθῆκον αὐτῶν· τὴν 23ην Ἰουνίου οἱ ἐθνοφύλακες τῶν Κραββάρων ἐπετέθησαν κατὰ τῶν εἰς τὸ Βενέτικον εὑρισκομένων λῃστῶν καὶ μετὰ κρατερὰν ἔφοδον, καθ’ ἣν ἔπεσε καὶ ὁ ἀξιωματικὸς Χρ. Παπαδόπουλος, ἐξεδίωξαν αὐτούς, ὑποχωρήσαντας εἰς Λοκρίδα· ἐκεῖ οἱ κάτοικοι καὶ τὰ ἑλληνικά ἀποσπάσματα συνήχθησαν ὑπὸ τὸν ἐφησυχάζοντα πολέμαρχον τοῦ ἀγῶνος Βασίλειον Μαστραπᾶν, ὅστις καὶ ἐφονεύθη κατὰ τὴν γενομένην αἱματηρὰν συμπλοκήν.
Τὰ ἀλλεπάλληλα ταῦτα ἀγγέλματα δικαίως συνεκίνησαν τὴν ἐν Ἀθήναις κυβέρνησιν· οἱ λῃσταὶ καίτοι ἀποκρουόμενοι, ἐνεφανίζοντο πάλιν, ἐπέπιπτον κατὰ χωρίων, ὠπισθοχώρουν καὶ ἐπανήρχοντο ἀενάως. Ἰδίως ὅμως κατέστησαν φοβεροὶ, κατὰ μῆνα Φεβρουάριον 1836, εἰσέβαλον εἰς τὰ χωρία ἀναγκάζοντες τοὺς χωριάτας εἰς ἐπανάστασιν κατὰ τῆς Κυβερνήσεως, κατέλαβον τὸν Μύτικαν, ἐπολιόρκησαν τὸ Μεσολόγγιον. Ἀλλ’ οἱ μὲν κάτοικοι ἀπείχοντο τῆς στάσεως, οἱ δὲ συστασιῶται ἐνικήθησαν παρὰ τὴν πρω
ἔξωθεν προσδραμόντων, ἐφονεύθησαν οἱ Χονδρογιανναῖοι καί τινες τῶν ὀπαδῶν αὐτῶν.
Καὶ οἱ ἐκπεμφθέντες δὲ κατὰ τῶν εἰς τὰς μεθορίους ἐπαρχίας ἀποστατῶν ἀρκούντως ηὐτύχησαν· διότι ὁ Τσόγκας, ὁ μετά τινας μῆνας ἀποθανών, καὶ ὁ Τσαβέλας εἰς πλείστας συμπλοκὰς ἐνίκησαν, ὁ δὲ Θ. Γρίβας καταστρεπτικῶς ἐπέπεσε κατὰ τάξεων τῶν ἀνταρτῶν, στρατοπεδεύσας τῇ 10ῃ Ἀπριλίου 1836 ἔξωθι τοῦ Ἀσπροχωρίου ὑπὸ τῶν ἀποστατῶν προκαταληφθέντος, καὶ προσκαλέσας τὸν Κ. Τσαβέλαν ἐσπευσμένως καταφθάσαντα μετὰ τριῶν ὀρεινῶν πυροβόλων πρὸς βοήθειαν.
Οἱ ἀντάρται, τῆς νυκτὸς ἐπελθούσης, κατέλιπον τὸ χωρίον εἰς δύο διαιρεθέντες ἀποσπάσματα, ἀλλὰ τὴν 13ην τοῦ αὐτοῦ μηνὸς ἀμφότερα ταῦτα κατεστράφησαν, τὸ μὲν ἐν Θεριακίῳ ὑπὸ τοῦ Θ. Γρίβα, τὸ δὲ ἐν Κομποτάδες ὑπὸ τοῦ Κ. Τσαβέλα. Οὕτω δὲ ἐπετελέσθη, ἐν πολλοῖς, ἡ διασκόρπισις τῶν ἀνταρτῶν καὶ ἡ φυγάδευσις αὐτῶν πέραν τῶν ἑλληνικῶν μεθορίων καὶ τῇ 28ῃ Ἀπριλίου ἐδόθη ἀμνηστεία πρὸς τοὺς συμμετασχόντας τῶν κινημάτων τούτων, πλὴν τῶν ἀρχηγῶν, οὓς ἀνεγράψαμεν ἀνωτέρω.
Ἐν τούτοις, ὁ Ἄρμανσβεργ ἐξηκολούθει διὰ διαταγμάτων καὶ νόμων καὶ δηλοποιήσεων ρυθμίζων τὴν διοίκησιν τῆς Ἑλλάδος. Τότε ἐξεδόθησαν βασιλικὰ διατάγματα περὶ τῶν κατὰ τὰ σύνορα τοῦ κράτους ὑγειονομικῶν σταθμῶν, τῶν ἐν Ἑλλάδι κατοικούντων Ὀθωμανῶν, τῆς ἐκτελέσεως τοῦ νομοσχεδίου τῆς πόλεως Ἀθηνῶν, μεταβολῆς ἄρθρων τοῦ ποινικοῦ κώδικος, ὁροθεσίας τῶν δήμων, συστάσεως ἐμπορικοῦ ἐπιμελητηρίου, ἐκκλησιαστικῶν κτημάτων, ταχυδρομικῆς ὑπηρεσίας, συστάσεως νομισματοκοπείου καὶ σφραγιστηρίου, διοικητικοῦ ὀργανισμοῦ, συνόδων τῶν δημοτικῶν συμβουλίων, σχηματισμοῦ τῶν στρατευμάτων τῆς ξηρᾶς, ἐξετάσεως δικηγόρων, δεκάτης, ὑποθηκῶν, μέτρων καὶ σταθμῶν, ἐμποροδικείων, ληξιαρχικῶν βιβλίων, ἐκποιήσεως ἐθνικῶν κτημάτων, κτηματολογίων, φόρου ἐπιτηδευμάτων, ἀπολογισμῶν, σχηματισμοῦ Ἐλεγκτικοῦ Συνεδρίου, δημοτικῆς ἀστυνομίας καὶ ἄλλων πολλῶν καὶ οἱ νόμοι περὶ συμβολαιογράφων καὶ χαρτοσήμου.
Ἀποκατασταθείσης ὁπωσδήποτε τῆς τάξεως ὁ βασιλεὺς Ὄθων ἀνεχώρησεν ἐξ Ἀθηνῶν τῇ 28ῃ Ἀπριλίου 1836 εἰς Γερμανίαν, ὑπὸ τὴν πρόφασιν μὲν τοῦ νὰ ἐπισκεφθῇ τοὺς γονεῖς αὐτοῦ, πράγματι ὅμως ἵνα τελέσῃ τοὺς γάμους αὐτοῦ. Κατὰ τὸ διάστημα τῆς ἀπουσίας τοῦ βασιλέως ἡ γενικὴ διοίκησις ἀνετίθετο εἰς τὸ ὑπουργικὸν Συμβούλιον καὶ τὸν ἀρχιγραμματέα Ἄρμανσπεργ σχεδὸν ἀντιβασιλέα, καὶ ἔχοντα τὴν νικῶσαν ψῆφον ἐν περιπτώσει ἰσοψηφίας τῶν ὑπουργῶν, οὗτος δὲ περιβληθεὶς ἔτι μείζονα δύναμιν τῆς ἐκχωρηθείσης αὐτῷ ἤρξατο κυβερνὼν αὐταρχικῶς, ἐλάχιστα τοὺς συναδέλφους αὐτοῦ συμβουλευόμενος.
Οὕτω διεφώνησε μετὰ τοῦ ἄγγλου στρατιωτικοῦ Γόρδων ἐπὶ γεγονότων τινῶν ἀναφερομένων εἰς τὴν τελευταίαν ἀποστασίαν, ὅστις παραιτηθεὶς ἀπῆλθεν εἰς Ἀγγλίαν· ἐνήργει παρὰ τὴν συμβουλὴν τῶν συναδέλφων αὐτοῦ ὑπουργῶν· ἀπεφάσιζε καὶ ἐξετέλει αὐτοβούλως καὶ ἐξηρέθισε τὰ μέγιστα τὴν δημοσίαν γνώμην ἣν διήγειρον ἐπὶ μᾶλλον τὰ σφοδρὰ ἄρθρα τοῦ τύπου καὶ ἰδίως ἡ Ἀθηνᾶ μετὰ τῆς πρὸ ὀλίγου χρόνου ἀρξαμένης Ἐλπίδος.
Ἡ ἀναχώρησις αὕτη τοῦ βασιλέως ἐνέβαλεν εἰς σκέψεις τοὺς πάντας καὶ οἱ πάντες διερώτων ἀλλήλους πρὸς τί ἡ ἐκ τῆς χώρας ἀπομάκρυνσις τοῦ βασιλέως, ἐν ἡμέραις ἀνωμαλιῶν, τῶν βασιλικῶν στρατευμάτων ἐστρατοπευδεμένων ἔτι ἐν τοῖς μεθορίοις πρὸς ἀπόκρουσιν πάσης νέας ἐκ τοῦ ὀθωμανικοῦ εἰσβολῆς τῶν εἰς αὐτὸ καταφυγόντων ἀνταρτῶν.
Αὐτὰ ταῦτα τὰ μέλη τοῦ ὑπουργείου οὐδὲν ἐγίνωσκον νὰ εἴπωσι θετικόν· ἀορίστως μόνον ἐγίνωσκον, ὅτι προὔκειτο περὶ πιθανοῦ τοῦ βασιλέως γάμου, ἀλλ’ οὔτε περὶ τῆς ἐκλεχθείσης ἢ ἐκλεχθησομένης πριγκιπίσσης ὑπὸ τοῦ Ὄθωνος ὡς συζύγου καὶ βασιλίσσης τῆς Ἑλλάδος, οὔτε περὶ τοῦ τόπου καὶ χρόνου τῆς τελέσεως τοῦ γάμου εἶχε γνῶσίν τινα.
Τὸ τοιοῦτο βεβαίως ἦτο ἄτοπον· διότι οὐδαμῶς ὁ Ὄθων ἐδικαιοῦτο, ἅτε βασιλεὺς τῆς Ἑλλάδος, νὰ συνάψῃ γάμον, ἐν ἀγνοίᾳ τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ καὶ τῶν πολιτικῶν αὐτοῦ ἀνδρῶν, περὶ τοῦ προσώπου τῆς μελλούσης βασιλίσσης.
Πατὴρ καὶ υἱὸς, ὡς λέγει ὁ κ. Κυριακίδης, ὡς ἂν ἦσαν ἁπλοῖ γαιωκτήμονες τῆς Ἑλλάδος, συνδιεσκέψαντο, ἀπεφάσισαν καὶ ἐξε
κατεδικάσθη μὲν ὁ συντάκτης αὐτοῦ, τῇ 25ῃ Αὐγούστου 1836, εἰς ἑνὸς ἔτους φυλάκισιν καὶ 2,000 δραχμῶν πρόστιμον· ἀλλ’ ἐπειδὴ ὑπὸ τοῦ Ἀρείου Πάγου ἠκυρώθη ἡ καταδικαστικὴ ἀπόφασις, τῇ 28ῃ Σεπτεμβρίου 1836, ὁ συντάκτης ἐγένετο θρασύτερος καὶ μανιωδέστερον παρεξετράπη εἰς προσωπικάς ὕβρεις κατὰ τοῦ Ἄρμανσβεργ καὶ τῆς Κυβερνήσεως αὐτοῦ καὶ τῶν Γερμανῶν ὡς ἐπιζητούντων ἐν Ἑλλάδι ἴδια συμφέροντα καὶ τὴν μεταβολὴν τῆς Ἑλλάδος εἰς βαυαρικὴν Ἐπαρχίαν.
Τὸ περιοδικὸν Πρόοδος κατηγγέλθη ὡς δημοσιεῦσαν ἄρθρα πολιτικά, παρὰ τὸν φιλολογικὸν καὶ ἐπιστημονικὸν αὐτοῦ χαρακτῆρα· ὁ Μακρυγιάννης, ἀγωνιστὴς καὶ ἀνώτερος ἀξιωματικὸς τῆς φάλαγγος διετάσσετο ν’ ἀπομακρυνθῇ τῆς πρωτευούσης καὶ μεταβῇ εἰς Μέγαρα, ἐγκαταλείπων τὴν πενομένην αὐτοῦ οἰκογένειαν· διότι, αὐτοῦ προεδρεύοντος, τὸ δημοτικὸν Συμβούλιον Ἀθηνῶν συντάττον συγχαρητήριον πρὸς τὸν Ὄθωνα, ἐπὶ τοῖς γάμοις, ἀναφοράν, διετύπου παράπονα, ἐζήτει τὴν ἀποπομπὴν τῶν ξένων καὶ τὴν παροχὴν συντάγματος· ὁ δήμαρχος Ἀθηναίων ἐπαύθη καὶ τὸ δημοτικὸν Συμβούλιον διελύθη περιπολίαι διετέλουν ἐν ἀενάῳ κινήσει ὡς εἰ προὔκειτο περὶ ἐπικειμένης στάσεως μυστικὰ ὄργανα τοῦ Ἄρμανσβεργ, κατεσκόπευον τὰς οἰκίας τῶν γνωστοτέρων πολιτευομένων.
Εἰς ἐπίμετρον δὲ ἐπῆλθεν ἡ θυελλώδης συνεδρία τῆς 11ης Ἰανουαρίου τοῦ 1837 τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας· κατὰ ταύτην ὁ στρατηγὸς Τζοὺρτς προέτεινε τὴν ἀποστολὴν συγχαρητηρίου τῷ βασιλεῖ ἐπὶ τῇ τελέσει τῶν γάμων αὐτοῦ, οἱ δὲ φίλοι τοῦ Ἄρμανσβεργ προὔτειναν νὰ προστεθῇ ἐν τῷ συγχαρητηρίῳ τούτῳ καὶ ἡ ἔκφρασις τῶν εὐχαριστιῶν τοῦ ἔθνους διὰ τὴν καλὴν καὶ συνετὴν κυβέρνησιν τοῦ ἀρχιγραμματέως καὶ τῆς Κυβερνήσεως. Κατὰ τῆς δευτέρας ταύτης προτάσεως κρατερῶς ἀντετάχθησαν οἱ Γ. Κουντουριώτης, Ν. Μπότασης καὶ Γ. Βαλτινός, ὑποδεικνύοντες, ὅτι τὸ τοιοῦτον ὑπερβαίνει τὴν δικαιοδοσίαν τῶν μελῶν τοῦ Συμβουλίου καὶ εἶναι ἀντίθετον πρὸς τὴν ἀλήθειαν καὶ τὴν ἐπιθυμίαν τοῦ ἔθνους, ἀλλ’ ἡ πλειονοψηφία οὐδαμῶς ἔλαβεν ὑπ’ ὄψει τὰς δικαίας ταύτας παρατηρήσεις καὶ τὸ ἔγγραφον συνετάχθη ὡς ἐζήτει ὁ ἀρχιγραμματεύς..jpg)
Γεώργιος Σισίνης
Εὐτυχῶς τὴν πτῶσιν αὐτοῦ εἶχεν ἤδη ἀποφασίσει ὁ Ὄθων, πρὸς ὃν ἀλλεπάλληλοι ἐξ Ἑλλάδος ἐπιστολαὶ ἀνήγγελλον τὰ κατὰ τὸν ἀρχιγραμματέα, ὃν οὐδόλως ηὐνόει καὶ ὁ πατὴρ αὐτοῦ· διότι ἐθεώρει συνυπεύθυνον διὰ τὴν πρᾶξιν τοῦ ἑτέρου τῶν δύο αὐτοῦ ἰατρῶν ἰατροῦ Βίττμερ (Wittmer), ὅστις τῇ ὑποκινήσει τοῦ λόρδου Πάλμερστον, τοῦ θανασίμου ἐχθροῦ τοῦ βασιλέως Ὄθωνος, ἔδωκε πρὸς τὸν ἐν Ἀθήναις Ἄγγλον πρεσβευτὴν πιστοποιητικὸν ἀνικανότητος περὶ τοῦ βασιλέως, κηρύξας αὐτὸν βλᾶκα. Ἡ ἀγγλικὴ πολιτικὴ ἐπεζήτει διὰ τοιούτου τινὸς μέσου νὰ κηρυχθῇ ἔκπτωτος ὁ Ὄθων ὡς μὴ δυνάμενος νὰ ἱδρύσῃ δυναστείαν, καὶ διελάλησε διὰ τῶν εὐρωπαϊκῶν ἐφημερίδων τὸ πιστοποιητικὸν τοῦ Βίττμερ, τοῦ Ρέζερ (Roeser) ἀρνηθέντος, ὅστις καὶ ἀμέσως ἐπαύθη. Ἀνακληθεὶς δὲ εἰς Βαυαρίαν, οὔτε δεκτὸς ἐγένετο παρὰ τοῦ βασιλέως Λουδοβίκου, οὔτε ἔλαβε θέσιν τινὰ δημοσίαν.
Εὐτυχῶς ὅμως ἡ πτῶσις τοῦ Ἄρμανσβεργ εἶχεν ἀποφασισθῆ. Τοῦτο δὲ καὶ ἐγένετο γνωστὸν ἐν Ἀθήναις ἀναγγελθέντος, ὅτι ὁ βασιλεὺς κατερχόμενος εἰς Ἑλλάδα συμπαρέλαβε μεθ’ ἑαυτοῦ τὸν σύμβουλον τῆς Βαυαρικῆς ἐπικρατείας Ρούδαρτ, ὃν προώριζε δι’ ἀνωτέραν τινὰ θέσιν. Οὕτω δ’ ἅμα τῷ κατάπλῳ εἰς Πειραιᾶ τοῦ νεογάμου βασιλικοῦ ζεύγους, ἐπιβαίνοντος τῆς ἀγγλικῆς φρεγάτας «Πότλανδ» τῇ 2ᾳ Φεβρουαρίου 1837, ἐκοινοποιήθη ἡ παῦσις τοῦ Ἄρμανσβεργ, πρὸς κοινὴν εὐαρέσκειαν.
Τῇ ἐπαύριον ἀποβὰς τῆς Φρεγάτας ὁ βασιλεὺς μετὰ τῆς δεκαοκταέτιδος αὐτοῦ συζύγου, ἐν μέσῳ ἐνθουσιώδους ὑποδοχῆς, μεθ’ ὅλα τὰ γενόμενα, ἀφίκετο εἰς τὰ Ἀνάκτορα, ἅτινα ἐκ τῆς ὁδοῦ Ἀδριανοῦ, ἐν Πλάκᾳ εἶχον μετατεθῆ ἤδη εἰς τὸν ἐν τῇ ὁδῷ Νομισματοκοπείου οἶκον, τὸν χρησιμεύοντα νῦν ὡς κατάστημα τῆς γενικῆς Διευθύνσεως τῆς Ἀστυνομίας, ἐν τῇ πλατείᾳ τῆς ΚΕ′ Μαρτίου.
Αὐθημερὸν δὲ ἐξέδωκε πέντε, διατάγματα, καὶ διὰ μὲν τοῦ πρώτου ἠκύρωσε τὴν πληρεξουσιότητα, ἣν εἶχε δώσει τῇ 23 Ἀπριλίου 1836 τῷ ὑπουργικῷ συμβουλίῳ, διὰ τοῦ δευτέρου ὁ βασιλεὺς Ὄθων συγκατανεύων εἰς τὰς ἐπανειλημμένας αἰτήσεις τοῦ ἀρχιγραμματέως, ἀπέλυεν αὐτὸν τῆς θέσεως καὶ ἐξέφραζεν αὐτῷ τὴν βασιλικὴν εὐαρέσκειαν· διὰ τοῦ τρίτου κατηργεῖτο ἡ θέσις τῆς ἀρχιγραμματείας καὶ ἐπεξετείνετο ἡ ἁρμοδιότης τῶν γραμματέων τῆς Ἐπικρατείας· διὰ τοῦ τετάρτου μετετίθετο ὁ ἱππότης Ρούδαρτ ἀπὸ τῆς βαυαρικῆς εἰς τὴν ἑλληνικὴν ὑπηρεσίαν, διοριζόμενος πρόεδρος τοῦ ὑπουργικοῦ Συμβουλίου καὶ γραμματεὺς τῆς ἐπὶ τοῦ Βασιλικοῦ οἴκου καὶ τῶν Ἐξωτερικῶν γραμματείας· καὶ διὰ τοῦ τελευταίου ἐξεφράζετο ἡ βασιλικὴ εὐαρέσκεια πρὸς τὸν τέως ἐπὶ τῶν Ἐξωτερικῶν γραμματέα Ι. Ρίζον καὶ διετάσσετο νὰ ἐξακολουθήσῃ διευθύνων τὴν ἐπὶ τῶν Ἐκκλησιαστικῶν καὶ τῆς Ἐκπαιδεύσεως γραμματείαν.
Ὡς ἐπίμετρον δὲ τῆς ἐπελθούσης μεταρρυθμίσεως ταύτης ἐν τῇ «Ἐπισήμῳ τῆς Κυβερνήσεως Ἐφημερίδι» ἐδημοσιεύθη ἡ δήλωσις περὶ δωρεᾶς τοῦ βασιλέως Λουδοβίκου πρὸς τὸν δῆμον Ἀθηναίων, συνισταμένης ἐξ 65,000 φοινίκων, καὶ γενομένης, κατὰ Μάρτιον τοῦ 1836, χρησιμοποιηθησομένης δὲ εἰς τὴν οἰκοδομὴν τοῦ Πολιτικοῦ Νοσοκομείου, καὶ ἡ ἐπὶ τῇ ἀφίξει τοῦ βασιλέως προκήρυξις πρὸς τὸν λαόν, ἔχουσα ὡς ἑξῆς:
- «Ἕλληνες,
«Μετὰ ἐννεάμηνον ἀπουσίαν, καθ’ ἣν ἡ εὐδαιμονία τῆς κοινῆς ἡμῶν πατρίδος ἦτο τὸ ἀντικείμενον τῶν εὐχῶν καὶ τῶν διαλογισμῶν μου, ἐπέστρεψα πάλιν ἐν τῷ μέσῳ ἡμῶν.
»Σᾶς ἔφερα βασίλισσαν, νέον ἐνέχυρον τῆς πρὸς τὸν λαόν μου ἀγάπης, νέον ἐχέγγυον μέλλοντος λαμπροῦ καὶ εὐδαίμονος, τὸ ὁποῖον ὑπὸ τὴν προστασίαν καὶ μὲ τὴν εὐλογίαν τοῦ Θεοῦ ἔχω σταθερὰν θέλησιν νὰ σᾶς προετοιμάσω.
»Καθὼς ἐγώ, ἔχει καὶ ἡ βασιλική μου σύζυγος πλήρη ἐμπιστοσύνην εἰς τὴν πίστιν σας, εἰς τὴν ἀφοσίωσίν σας, τὴν ὁποίαν διὰ πολυχρονίου πείρας ἀπεκτήσατε διάγνωσιν τῶν ἀληθῶν συμφερόντων σας καὶ εἰς τὴν εὐγενῆ φιλοπατρίαν σας, ἥτις εἶναι ἐπαξία ἔθνους, τοῦ ὁποίου ἡ δόξα εἶναι τόσον ἀρχαία, ὅσον καὶ τὸ ὄνομά του, καὶ τὸ ὁποῖον εἰς τὴν ἰδίαν του ἱστορίαν εὑρίσκει δείγματα τρανώτατα, τί ἐστι καὶ τί δύναται ἡ φιλοπατρία.
»Μόνον τὸ αἴσθημα τοῦτο, ὦ Ἕλληνες, σᾶς ἐνίσχυσε νὰ ἐπιχειρισθῆτε καὶ νὰ τελειώσητε τὸ ὡς ἀδύνατον σχεδὸν θεωρούμενον ἔργον τῆς ἀπελευθερώσεως τῆς πατρίδος σας, καὶ οὕτω διὰ μεγάλων θυσιῶν, αἱμάτων καὶ περιουσίας νὰ προετοιμάσητε εἰς αὐτὴν μέλλον ὡραῖον. Εἰς ἐμὲ ἐπίκειται, πρὸ παντὸς ἄλλου, ἡ φροντὶς περὶ τοῦ μέλλοντος τούτου.
»Ὅσον μεγάλη καὶ ἂν ᾖναι ἡ πρὸς Θεὸν εὐθύνη Μου, τὴν ὁποίαν ὁ Ὕψιστος εἰς τὰς ἀνεξερευνήτους βουλάς του ἐναπέθεσεν εἰς ἐμέ, τὴν φέρω εὐχαρίστως, διότι ἐπαναπαύομαι εἰς ἐσᾶς.
»Μ’ εὐχαρίστησιν βλέπω τὰς προόδους, τὰς ὁποίας Ἑλλὰς παντοειδῶς ἔκαμεν· ἡ γεωργία ἔδωσε ζωὴν εἰς μεγάλας ἐκτάσεις ἀκαλλιεργήτων γαιῶν· ἡ ἐκπαίδευσις διαδίδει τὰ φῶτα ἐπὶ μᾶλλον· ἡ εὐταξία καὶ ἡ ἀσφάλεια θεμελιοῦται, καὶ ὑπὸ τὴν ἱερὰν αὐτῶν αἰγίδα αὐξάνει τὸ πρὸς τοὺς νόμους σέβας καὶ ἡ ὑποταγή.
»Ταῦτα, Ἕλληνες, καὶ τὰ εἰλικρινῆ δείγματα τῆς πρὸς ἐμὲ ἀφοσιώσεώς σας, μὲ τὰ ὁποῖα μὲ ὑπεδέχθητε εἰς αὐτὸν τὸν λιμένα τῶν ἐνδόξων Ἀθηνῶν, τῆς πρωτευούσης Μου, καὶ τὰ ὁποῖα τοσάκις ἐνέπλησαν χαρᾶς τὴν καρδίαν Μου, Μὲ χορηγοῦν πλήρη πεποίθησιν, τῆς ὁποίας πρὸ πάντων ἔχω ἀνάγκην Ἐγὼ ὁ πρῶτος — Θείᾳ θελήσει — μακρᾶς γενεᾶς βασιλέων εὐδαιμονίαν ὑποσχομένων.
»Ἰσχυρὸς διὰ τῆς ἀγάπης Σας, ἰσχυρὸς διὰ τῆς φιλικῆς εὐμενείας ὅλων τῶν Δυνάμεων, ἰσχυρὸς διὰ τῆς καθαρότητος τῶν φρονημάτων Μου καὶ τῆς πρὸς τὸν Ὕψιστον πεποιθήσεώς μου, δὲν φοβοῦμαι οὔτε κινδύνους ἔξωθεν, οὔτε τὰς ἀποπείρας τῆς ἀπονοίας καὶ τῆς διαφθορᾶς εἰς τὰ ἐντὸς τοῦ Κράτους.
Ὁ θρόνος καὶ ὁ λαὸς εἶναι ἀδιαχώριστα. Ποῖος εἰμπορεῖ νὰ εἰπῇ, ὅτι ἀγαπᾷ περισσότερον ἀπὸ ἐμὲ τὸν λαόν, καὶ νὰ τὸν πιστεύσωσιν οἱ ὁρθοφρονοῦντες; Ἐμπιστευθῆτε, Ἕλληνες, εἰς Ἐμὲ καθὼς καὶ ἐγὼ εἰς ἐσᾶς ἐμπιστεύομαι καὶ τότε ἡ εὐδαιμονία καὶ ἡ νοερὰ μόρφωσίς σας θέλει μεγαλυνθῆ καὶ τὸ οἰκοδόμημα νέων θεσμοθεσιῶν θέλει λάβει τὸ εὐτυχές του πέρας. Εὐλογοῦντες θέλουν στρέφει πρὸς τὸ κοινόν Μας τοῦτο ἔργον, πρὸς Ἡμᾶς αὐτοὺς τὰ τέκνα Μας καὶ ὅλαι αἱ ἐπερχόμεναι γενεαὶ καὶ τὰ βλέμματά των.
»Οθων».
Ἡ προκήρυξις αὕτη ἐξεπήγαζεν ἀληθῶς ἐκ τῶν πεποιθήσεων τοῦ Ὄθωνος, αἵτινες ἐπὶ μᾶλλον ἐκραταιώθησαν ἐν αὐτῷ ἐκ τῆς λαμπρᾶς, ὑποδοχῆς, ἧς ἔτυχεν αὐτός τε καὶ ἡ βασίλισσα Ἀμαλία ἔν τε Πειραιεῖ καὶ Ἀθήναις μετὰ τὴν ἐννεάμηνον ἀπουσίαν αὐτοῦ. Ὁ βασιλεὺς Ὄθων διὰ τῆς καταργήσεως τῆς ἀρχιγραμματείας ἀνέλαβεν ἅπασαν τὴν διοίκησιν, ἐγένετο, οὕτως εἰπεῖν, αὐτὸς καὶ βασιλεὺς καὶ ἀρχιγραμματεύς, ὁ δὲ Ρούδαρτ ἀντὶ νὰ εἰσαγάγῃ ἐκεῖνος αὐτὸν εἰς τὰ τῆς διοικήσεως τοὐναντίον, ἐκεῖνος εἰσῆγε τοῦτον. Τούτου δ’ ἕνεκα εὐθὺς ἐν ἀρχῇ τῆς πρωθυπουργίας ὁ Ρούδαρτ φαίνεται ἀποτυχὼν ἐν τῇ διοικήσει.
Ἐν τούτοις ὅμως δὲν ἠδύναντο καὶ πάλιν νὰ εὐαρεστήσωσι τοὺς Ἕλληνας, προγινώσκοντας ὅτι ἐν πάσῃ προκηρύξει πολὺς ἐγίνετο λόγος περὶ πεποιθήσεως, πίστεως καὶ ἀφοσιώσεως καὶ ὅμως αὐτὸς οὗτος ὁ βασιλεὺς οὐδεμίαν ἐδείκνυε πεποίθησιν πρὸς τὸν λαὸν αὐτοῦ. Διότι οἱ Ἕλληνες ἔβλεπον, ὅτι τὸν πεσόντα ὡς ἐκ τῆς μεταρρυθμίσεως ξένον πρωθυπουργὸν διεδέξατο ἕτερος ξένος, ὁ κόμης Ρούδαρτ.
Τὸ σφάλμα διεδέχετο σφάλμα· ὁ δὲ διορισμὸς τοῦ ξένου Ρούδαρτ ἐνέφαινε δυσπιστίαν τοῦ βασιλέως πρὸς πᾶν ὅ,τι ἑλληνικόν, πρὸς τοὺς Ἕλληνας πολιτικούς, πρὸς τοὺς Ἕλληνας στρατιώτας, πρὸς τοὺς Ἕλληνας διοικητικοὺς ὑπαλλήλους. Ἡ ἀντιβασιλεία ἅμα τῷ διορισμῷ αὐτῆς εἶχεν ἰδιαιτέραν γραμματείαν, ἀποτελουμένην παρὰ ξένων: τῶν Βέτλουδ, Φὰμπρ καὶ Στόϊπ· ἡ δὲ γραμματεία αὕτη, ληξάσης τῆς ἀντιβασιλείας, ἀπετέλεσε μετ’ ἄλλων τινῶν βαυαρῶν τὸ λεγόμενον Ἀνακτοβούλιον, τοὺς ἰδιαιτέρους συμβούλους τοῦ βασιλέως Ὄθωνος. Ὁ Σουλτάνος ἐν Κωνσταντινουπόλει παρὰ τὴν ἀπέχθειαν αὐτοῦ πρὸς τὸ ἑλληνικὸν ἔθνος, ἕνεκα τῆς ἐπαναστάσεως, εἶχεν Ἕλληνας ἰατροὺς καὶ ὁ βασιλεὺς τῆς Ἑλλάδος εἶχεν ἰατροὺς ξένους, Βαυαρούς, ὧν ἡ πρὸς τὸν θρόνον πίστις δὲν ἐδείχθη, ὡς εἴδομεν, ἀκράδαντος, τοὐλάχιστον τοῦ Βίττμερ τολμήσαντος νὰ ἀποκαλέσῃ ἐν τῇ πιστοποιήσει αὐτοῦ αὐτὸν τὸν βασιλέα βλᾶκα!
Τὸ μεῖζον μέρος τοῦ στρατοῦ ἦτο βαυαρικὸν καὶ Βαυαροὶ οἱ ἀνώτεροι ἀξιωματικοί. Πρωθυπουργὸς Βαυαρὸς πάλιν καὶ αὐτὸς οὗτος ἐπὶ τῶν ἐξωτερικῶν. Ἁπανταχοῦ τέλος Βαυαροί. Ὁ ἑλληνικὸς λαὸς δικαίως ἠγανάκτει· οἱ ἀγωνισταὶ ἐτίθεντο ἐν μοίρᾳ Καρός· οἱ ἀνώτεροι Ἕλληνες πολιτικοὶ ἐστάλησαν εἰς πρεσβεῖες· οἱ δευτερεύοντες πολιτευόμενοι διεφθείροντο διὰ πάντων τῶν μέσων, διὰ παρασήμων, διὰ χορηγιῶν παρ’ ἀξίαν, διὰ προικοδοτήσεων κατὰ χάριν· ἐν δυσὶ λέξεσιν ἐγκαθιδρύθησαν ἐν μέσῳ τοῦ ἑλληνικοῦ Ἔθνους νέοι δεσπόται αὐθαιρέτως καὶ κατὰ βούλησιν διατιθέμενοι τὰς τύχας αὐτοῦ. Ὑπὸ τοιούτους ὅρους τὴν ἄκραν εὐχαρίστησιν τὴν ἐκ τῆς ἀπολύσεως τοῦ Ἄρμανσβεργ προκύψασαν, ἀμέσως διέκοψεν ἡ ἀγγελία τοῦ διορισμοῦ εἰς τὴν πρωθυπουργίαν τοῦ Ρούδαρτ, καὶ ἡ νέα κυβέρνησις τοῦ Βαυαροῦ ἱππότου ἀναμφιβόλως ἤρχιζεν ὑπὸ τοὺς χειρίστους τῶν οἰωνῶν.
Ἡ κυβέρνησις τοῦ Ρούδαρτ συγκειμένη ὑπὸ τοῦ αὐτοῦ ὡς προέδρου, ὑπουργοῦ τῶν Ἐξωτερικῶν καὶ τοῦ βασιλικοῦ οἴκου, τοῦ Α. Κριεζῆ ὑπουργοῦ τῶν Ναυτικῶν, Ν. Σμὰλτς τῶν Στρατιωτικῶν, Ι. Ρίζου τῶν Ἐκκλησιαστικῶν καὶ τῆς Δικαιοσύνης, Δ. Μανσόλα τῶν Ἐσωτερικῶν καὶ Γ. Λασσάνη οἰκονομικοῦ διευθυντοῦ ἐπὶ τῶν Οἰκονομικῶν, ταχέως ἔσχε τροποποιήσεις τινάς· διότι ὁ μὲν Λασσάνης καθ’ οὗ αἱ ἐφημερίδες ἐπέπεσαν λάβρως, ὡς ἔχοντος δῆθεν μετὰ τοῦ βαυαροῦ Φράϊ ὑπόπτους σχέσεις, ἠναγκάσθη νὰ παραιτηθῇ τῇ 21 Μαρτίου, καὶ, καταργηθείσης τῆς θέσεως τοῦ οἰκονομικοῦ διευθυντοῦ, διωρίσθη ἐπίτροπος τῆς Ἐπικρατείας παρὰ τῷ Ἐλεγκτικῷ Συνεδρίῳ, ἀντ’ αὐτοῦ δὲ παρελήφθη αὐθημερὸν ὁ Ν. Μπότασης· μετά τινας δ’ ἡμέρας καὶ γενικώτερος ἀνασχηματισμὸς τοῦ ὑπουργείου ἐγένετο, διότι τῇ 12ῃ Ἀπριλίου ἐπαύθησαν ὁ ὑπουργὸς τῶν Ἐσωτερικῶν Δ. Μανσόλας καὶ ὁ ἐπὶ τῶν Ἐκκλησιαστικῶν καὶ τῆς Δικαιοσύνης Ι. Ρίζος, διορισθέντες μέλη τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας ταὐτοχρόνως μετὰ τοῦ περικλεοῦς ναυάρχου Κ. Κανάρη, ἀντ’ αὐτῶν δὲ διωρίσθησαν ὑπουργὸς ἐπὶ τῶν Ἐσωτερικῶν καὶ Ἐκκλησιαστικῶν ὁ Α. Πολυζωΐδης καὶ ὑπουργὸς ἐπὶ τῆς Δικαιοσύνης ὁ Πάϊκος. Ὡς ἐπίμετρον δὲ διεδόθη, ὅτι ὁ νέος πρωθυπουργὸς ἦτο ἄκρος φίλος τῆς αὐστριακῆς πολιτικῆς, πολιτικῆς ὅλως ἀγνώστου ἐν Ἑλλάδι καὶ μισητῆς ἕνεκεν τῶν προδοτικῶν, κατὰ τὴν Ἐπανάστασιν, κατὰ τοῦ ἀγῶνος ἡμῶν τάσεων τῶν Αὐστρικῶν, προδοσάντων τοὺς ἀρχηγοὺς τῆς παλιγγενεσίας τοῦ Ἔθνους.
Ὅτι δ’ ἦτο ὀπαδὸς τῆς αὐστριακῆς πολιτικῆς φαίνεται καὶ ἐκ τούτου, ὅτι μετέβη πρὸ τῆς εἰς Ἀθήνας καθόδου αὐτοῦ εἰς Βιέννην καὶ ἔλαβε πολύωρον περὶ τῶν ἑλληνικῶν πραγμάτων συνέντευξιν μετὰ τοῦ πρίγκηπος Μέττερνιχ· τοῦτο γνωσθὲν διὰ τῶν ἀγγλικῶν ἐφημερίδων ἐπηύξησεν ἐπὶ μᾶλλον τὴν δυσπιστίαν τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ, ἐντέχνως διερεθιζομένου κατὰ τοῦ Ρούδαρτ, ὑπὸ τοῦ Λάϊενς τότε ἐν Ἀθήναις πρεσβευτοῦ τῆς Ἀγγλίας, ἣν ἡ πτῶσις τοῦ Ἄρμανσβεργ, τοῦ τυφλοῦ ὀργάνου τῆς ἀγγλικῆς πολιτικῆς, ἐξώργισε τὰ μέγιστα καὶ νῦν ἔθηκεν εἰς ἐνέργειαν πάντα τὰ μέσα, ἅπερ μετεχειρίσθη καὶ κατὰ τοῦ ἀειμνήστου κυβερνήτου Καποδίστρια.
Τὸ σύνταγμα, αἱ πολιτικαὶ ἐλευθερίαι, τὰ δικαιώματα τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ εἶχον λησμονηθῆ ὑπὸ τῶν Ἄγγλων πολιτικῶν διατελοῦντος ἐν τῇ ἐξουσία τοῦ Ἄρμανσβεργ μόλις ὅμως οὗτος ἀπεβλήθη τῆς ἀρχῆς, ὁ ἐν Ἀθήναις πρεσβευτὴς Λάϊενς ἐξῆλθεν ἀνὰ τὰς ὁδοὺς καὶ διεκήρυττε τὰς ἀρχὰς τῶν συνταγματικῶν ἐλευθεριῶν. Ὁ δὲ λόρδος Πάλμερστον ἐπανελάμβανε πρὸς τὸν πρεσβευτὴν τῆς Ἑλλάδος ἐν Λονδίνῳ Σπ. Τρικούπην ὅτι: θέλομεν Σύνταγμα ὑπὲρ τῆς Ἑλλάδος.
Αἱ αἴθουσαι τῆς ἐν Ἀθήναις ἀγγλικῆς πρεσβείας ἐγένοντο τὸ ἐντευκτήριον πάντων τῶν δυσηρεστημένων, οἵτινες ἑμυοῦντο τὰ δόγματα τῶν πολιτικῶν ἐλευθεριῶν. Καὶ αὐτὴ δὲ ἡ ἱστορικὴ ναυαρχὶς τοῦ Κόδριγκτον «Ἀσία», ἐξ ἧς ἐδόθη ἡ διαταγὴ τῆς ἐν Ναυαρίνῳ ναυμαχίας, κατέπλευσεν εἰς Πειραιᾶ ἵνα ὑπομνήσῃ τοῖς Ἕλλησι τὸν ἀγγλικὸν φιλελληνισμὸν καὶ τῇ 7ῃ Μαρτίου 1837, γενομένου, καταστρεπτικοῦ τινος σεισμοῦ ἐν Ὕδρᾳ, Σπέτσαις Πόρῳ καὶ ἐν ἄλλοις τισὶ μέρεσι, μετὰ σπουδῆς μετέβη εἰς Ὕδραν κομίζουσα βοηθήματα ὑπὲρ τῶν παθόντων. Ὁ πρεσβευτὴς Λάϊενς, λέγει αὐτήκοος καὶ αὐτόπτης μάρτυς, ὁ πλοίαρχος Φίσσερ καὶ οἱ ἀξιωματικοὶ τῆς ναυαρχίδος περιθάλποντες τοὺς Ὑδραίους, ἐπανελάμβανον συνεχῶς, ὅτι τὰ μέγιστα θλίβεται ἡ Ἀγγλία διὰ τὴν ἐν Ἑλλάδι ἐπικράτησιν τῶν Βαυαρῶν, διὰ τὴν ὑφισταμένην ξενοκρατίαν, διὰ τὴν μὴ παροχὴν συντάγματος, καὶ οὕτως ἐντέχνως κατετίθεντο τὰ πρῶτα σπέρματα τῆς μετὰ ἓν ἔτος, κατὰ τὸ 1838, ἐκραγείσης ἀνταρσίας.
Ἐν τούτοις ὁ Ρούδαρτ, καίπερ φίλος τῆς Αὐστρίας ὢν πολὺ τοῦ φιλάγγλου Ἄρμανσβεργ ἑλληνικώτερος ὑπῆρξε καὶ πολλῷ ἐντιμότερος διαχειριστὴς τῶν ἑλληνικῶν πραγμάτων ἀπεδείχθη, κατὰ τὴν δεκάμηνον αὐτοῦ διοίκησιν. Διότι καὶ τὴν ἐπέκτασιν τῆς ἁρμοδιότητος τῶν γραμματέων ἢ ὑπουργῶν ἐπεζήτησε, τὴν ἀπομάκρυνσιν τῶν ξένων, οἵτινες καίτοι ἠλαττώθησαν, παρεῖχον ὅμως πάντοτε ἀφορμὰς παραπόνων, τὴν συγκρότησιν τακτικοῦ στρατοῦ ἐξ Ἑλλήνων μόνον καὶ τὴν ἐλάττωσιν τῶν δαπανῶν πρὸς διαρρύθμισιν τῶν κακῶς ἐχόντων οἰκονομικῶν τοῦ Κράτους.
Τὸ πρόγραμμα τοῦτο καίπερ κάλλιον καὶ ἑλληνικώτερον τῶν ἀπὸ τῆς ἀφίξεως τοῦ Ὄθωνος προγεγενημένων, οὐδόλως ὅμως ἐξετιμήθη· διότι αἱ ρᾳδιουργίαι καὶ δολοπλακίαι τοῦ Ἄγγλου πρεσβευτοῦ, ἐνορῶντος ἐν τῷ νέῳ πρωθυπουργῷ οὐ μόνον φίλον τῆς Αὐστρίας ἀλλὰ καὶ τῆς Ρωσίας, ἐνεψύχουν τὴν πολυάριθμον κατὰ τοῦ Ρούδαρτ ἀντιπολίτευσιν. Ὁ Ρούδαρτ ὅμως κατὰ τῆς ἀντιπολιτεύσεως ταύτης ἐξωργισμένης διὰ τὴν ἐν Βιέννῃ μετὰ τοῦ Μέττερνιχ συνέντευξιν αὐτοῦ, ἀπολογεῖται λέγων ἔν τινι ἐπιστολῇ: «Διαδίδει, γράφει, ὁ πρέσβυς τῆς Ἀγγλίας ὅτι διατελῶ πολιτευόμενος ὑπὸ τὴν ἐπιρροὴν τῆς Αὐστρίας καὶ τῆς Ρωσίας καὶ ὅτι πρὸ τῆς ἀφίξεώς μου, ἔλαβον αὐτοπροσώπως ὁδηγίας παρὰ τοῦ Μέττερνιχ· ἀλλ’ ἐγὼ δύο μόνον ἡμέρας διέτριψα ἐν Βιέννῃ ὅπου μετέβην ἐπίτηδες, ἵνα συνδιαλεχθῶ πρὸς τὸν τραπεζίτην Σίναν καὶ προτρέψω αὐτὸν νὰ συστήσῃ τράπεζαν χρηματιστικήν.»
Ἀλλ’ αἱ ἐξηγήσεις αὗται τοῦ Ρούδαρτ οὐδαμῶς ἐλαμβάνοντο ὑπ’ ὄψει, τοῦ Πάλμερστον διαβεβαιοῦντος τὸν Τρικούπην μετὰ θετικότητος, ὅτι αὐτὸς ἔσχε διεξοδικὴν μετὰ τοῦ Μέττερνιχ συνέντευξιν· Οὐχ’ ἧττον ὅμως κατὰ τοῦ ἀδίκως κατακριθέντος πρωθυπουργοῦ ἐκείνου συνέτειναν καὶ αἱ κατὰ Μάρτιον τοῦ 1839 ἐν Πάτραις γενόμεναι ταραχαὶ καὶ ἡ εἴσπραξις τοῦ φόρου τῆς ἐπιτηδεύματος ἀπήντα μεγίστας δυσχερείας· διότι, κατὰ τὰς ἰδέας πλείστων ἡ ἐπελθοῦσα πολιτικὴ ἐλευθερία ἦτο συνώνυμος τῆς ἀσυδοσίας καὶ ταῦτα ὑπεκινοῦντο ὑπὸ τῶν συνταγματικῶν, διαδιδόντων, ὅτι «ἡ ἀληθὴς πολιτικὴ ἀνεξαρτησία προϋποτίθησι τὴν ἀπαλλαγὴν ἀπὸ τῶν τοιούτων φόρων καὶ ὅτι μετὰ τὴν ἐπιψήφισιν συντάγματος ἀκριβῶς τοῦτο ἐπιτευχθήσεται».
Καὶ ὁ δυστυχὴς φιλόπατρις λαὸς ρυμουλκούμενος ὑπὸ τῶν τοιούτων διαδόσεων ἠρνεῖτο τὴν πληρωμὴν φόρων. Ἐκ τούτου δὲ αἱ κυβερνήσεις τοῦ βασιλέως Ὄθωνος πολλὰς ἀπήντων δυσχερείας ἐν τῇ ἐφαρμογῇ τῶν φορολογικῶν νόμων καὶ ἰδίως τὰ τοῦ φόρου ἐπιτηδεύματος, καθ’ οὗ καὶ σφοδροτέρα ἠγέρθη ἄρνησις.
Οἱ ἔμποροι ἰδίᾳ τῶν Πατρῶν οὐδαμῶς ἐννόουν νὰ ὑπακούσωσι· τὸ δημοτικὸν συμβούλιον τῆς πόλεως αὐτῶν ἀρνηθὲν νὰ προσδιορίσῃ τὸν φόρον, ἐξηνάγκασε τὸν διοικητὴν νὰ προβῇ μετὰ τοῦ οἰκονομικοῦ ἐπιτρόπου εἰς αὐθαίρετον προσδιορισμὸν καὶ τῇ 12ῃ Μαρτίου προσεκάλεσε παρ’ ἑαυτῷ ἕνα τῶν μεγαλεμπόρων, καλούμενον Φακίρην, ἵνα πληρώσῃ φόρον ἐπιτηδεύματος ἑξακοσίας δραχμάς, ἀλλ’ ὅμως ἐκείνου ἀρνηθέντος, διατάχθησαν οἱ χωροφύλακες νὰ εἰσορμήσωσιν εἰς τὸ κατάστημα αὐτοῦ καὶ νὰ λάβωσιν ἐμπορεύματα ὡς καὶ ἔλαβον ἀνωτέρας ἀξίας.
Τοῦτο μαθόντες καὶ οἱ λοιποὶ ἔμποροι καὶ τεχνῖται ἐν οἷς καὶ οἱ ἀρτοποιοὶ ἔκλεισαν τὰ καταστήματα αὐτῶν· εἰς μάτην ὁ διοικητὴς προσεκάλεσε τοὺς ἀρτοποιοὺς εἰς σεβασμὸν πρὸς τοὺς νόμους ἀλλ’ ὅμως μὴ εἰσακουσθεὶς διέταξε τὴν φυλάκισιν αὐτῶν. Ὁ λαὸς τότε ἐξοργισθεὶς σύσσωμος ἐπιπεσών, ἠλευθέρωσε τοὺς εἰς τὰς φυλακὰς ἀπαγομένους ἀρτοποιούς, ἐκάκωσε τοὺς χωροφύλακας, ἐξύβρισε τὰς ἀρχὰς καὶ ἐστασίασεν ἕως οὗ τὰ ἐκπεμφθέντα τῇ 19ῃ Μαρτίου βασιλικὰ στρατεύματα μετὰ τοῦ γενικοῦ ἐπιτρόπου Βαλτινοῦ καταφθάσαντα ἀποκατέστησαν τὴν τάξιν. Οὐκ ὀλίγον δὲ συνέβαλεν εἰς τὰς φωνασκίας ταύτας καὶ ἡ ἐν Πόρῳ πανώλης, ἣν λίαν ἀξιναγνώστως περιέγραψεν ὁ κ. Κρέμος.
Τὴν νόσον ταύτην ἐκόμισε τῇ 19 Μαρτίου 1837 εἰς Πόρον τὸ πλοῖον τοῦ Γεωργίου Φάρσα καταπλεῦσαν ἐκ Καραγατζίου καὶ Μεγαλολίμνης τοῦ Ἁγίου Ὄρους. Ὁ ἀσυνείδητος πλοίαρχος ἀπέκρυψε βεβαιώσας εὐόρκως ὅτι ναύτης τις Ἀνδρέας Στέριος, κατὰ τὸν πλοῦν, ἐπνίγη πεσὼν ἐκ τοῦ ἱστοῦ τοῦ πλοίου, ἕτερος δὲ ναύτης ὁ Ἰωάννης Κατζαράπης ἠσθένησε τῇ 24 Μαρτίου, ἐν τῷ λιμένι τοῦ Πόρου ἐκ μέθης. Ἀλλ’ εἰ καὶ ἀποθανόντος, τῇ 5 Ἀπριλίου, τοῦ δῆθεν ἐκ μέθης νοσήσαντος ναύτου, πάντες ἐταράχθησαν, ὁ ἰατρὸς ὅμως τοῦ ναυστάθμου Βερναρδῆς ἄνθρωπος ἀμαθέστατος καὶ ἀπειρότατος, κατὰ τὸν διακεκριμένον ἰατρὸν Π. Κ. Ἠπίτην, ἐβεβαίωσεν, ὅτι ὁ ἀσθενὴς ἀπέθανεν ἐξ ἄλλης νόσου. Ἐκ τῆς ψευδοῦς ταύτης πιστώσεως ἀναλαβόντες θάρρος οἱ κάτοικοι τοῦ Πόρου συνεκοινώνουν ἀδεῶς πρός τε ἀλλήλους καὶ πρὸς τὸ πλήρωμα τοῦ πλοίου, ὅπερ διαμένον παρὰ τὸ λοιμοκαθαρτήριον ἦτο ἐγγύτατα τοῦ τε ὑγειονομείου καὶ τῶν οἰκιῶν τοῦ χωρίου. Διεχωρίζετο δὲ τὸ λοιμοκαθαρτήριον τῆς ἀκτῆς διὰ σεσηπυΐας κιγκλίδος ᾗ προσεπέλαζον καὶ ἐκοινώνουν ἀλλήλοις οἵ τε ἐκ τῆς νήσου καὶ οἱ ἐκ τῆς θαλάσσης. Ἡ ἐπικοινωνία δ’ ἐγίνετο, ἡμέρᾳ τῇ ἡμέρᾳ, ἔτι μείζων· διότι πανταχόθεν συνέρρεον, ὅπως παραστῶσνι ἐν τοῖς ναοῖς, κατὰ τὴν ἑβδομάδα τῶν παθῶν τοῦ Χριστοῦ, καὶ ἑορτάσωσι τὸ Πάσχα. Ἐντεῦθεν τὸ νόσημα ὁσημέραι (ἀπὸ τῆς 10 Ἀπριλίου) ἐγίνετο χαλεπώτερον. Οὐδὲν ἧττον ἐπεκοινώνουν οἱ ἄνθρωποι ἀφόβως, τοῦ ἰατροῦ Βερναρδῆ βεβαιοῦντος, ὅτι οἱ ἐν τῷ μεταξὺ ἀποθνήσκοντες οὐχὶ ἐκ πανώλους ἀπέθνησκον, μέχρις οὗ (21 Ἀπριλίου), αἴφνης ἀποθανόντος καὶ τοῦ Κωνσταντῆ Χασάφτη, ὁ λιμὴν ἀπεκλείσθη καὶ οἱ ἄνθρωποι φοβηθέντες ἤρξαντο νὰ διασκορπίζωνται καὶ μάλιστα ὅτε (24 τοῦ αὐτοῦ) οἱ εἰς Πόρον ἀποσταλέντες ἰατροὶ Τομπακάκης καὶ Δουμὸν ἠνάγκασαν ἀπανθρώπως τὸν ταλαίπωρον Τζέλιον ἵνα σύρῃ αὐτὸς τὸ πτῶμα τῆς ἐκ πανώλους ἀποθανούσης συμβίου αὐτοῦ, ἧς τὸν ἀποτρόπαιον ἑλκυθμὸν δίκην Ἕκτορος περιγράφει οὐτωσὶν ὁ Ἠπίτης: «Τὴν αὐτὴν ἡμέραν (24 Ἀπριλίου) ἀπέθανεν ἡ γυνὴ τοῦ Τζέλιου, τῆς ὁποίας τὸν ἄνδρα ἐβίασαν νὰ τὴν δέσῃ μὲ μακρὺ σχοινίον ἀπὸ τὸν λαιμὸν καὶ νὰ τὴν σύρῃ ἀπὸ τὰ ὕψη τοῦ ὀρεινοῦ καὶ βραχώδους Πόρου εἰς τὸν αἰγιαλόν. Τὸ αἷμα, ὁ ἰχὼρ καὶ ὁ ἐγκέφαλος ἐξελθὼν ἀπὸ τὸ εἰς τὸ τράβιγμα κτυπούμενον εἰς τοὺς λίθους κρανίον ἐσημάδευσαν σχεδὸν ὅλην τὴν ὁδὸν ἕως εἰς τὸν αἰγιαλόν.«Φθάσαν οὕτω καταξεσχιμένον καὶ καθῃματωμένον τὸ πτῶμα τῆς ἀθλίας Τζέλιου εἰς τὴν θάλασσαν παρέλαβεν αὐτὸ εἰς τὴν λέμβον του ὁ ὑπόλοιμος (μόρτης) Νικόλ. Κουκκούλης διὰ νὰ τὸ παραδώσῃ εἰς ταφὴν!» Ἡ τοιαύτη κηδεία τῆς γυναικὸς τοῦ Τζέλιου εἶνε μαρτύριον τῆς βαρβαρότητος τῶν ἐπιτετραμμένων τὰ τῆς διοικήσεως ἐν Πόρῳ κατὰ τὴν πανώλη. Ἡ διοίκησις, ἥτις τυφλώττουσα ἐπὶ μακρὸν ἐγένετο δι’ ἀσύγγνωστον ἀμέλειαν ἀφορμὴ τῆς μεταδόσεως ἐν Πόρῳ τοῦ ὀλεθρίου νοσήματος, διὰ τῆς ἀπανθρώπου ὕστερον αὐστηρότητος αὐτῆς ἐγένετο αἰτία φόβου καὶ τρόμου τοῖς ταλαιπώροις κατοίκοις.
«Φόβος καὶ τρόμος, λέγει ὁ φιλάνθρωπος ἰατρὸς Ἠπίτης, κατέλαβε τοὺς ἀθλίους κατοίκους τοῦ Πόρου βλέποντας τοιαύτην κηδείαν». Οἱ κάτοικοι κατεσκήνουν ἐν τῷ νεωρίῳ, ἐν τῇ πόλει, ἐν τῷ ναυστάθμῳ, ἐν τοῖς κήποις, ἐπὶ τοῦ προφήτου Ἠλία, εἰς τὰ Σκέλη ἐν τῇ ἁγία Παρασκευῇ, ἐν τοῖς πέριξ τοῦ μοναστηρίου, ἐπὶ τοῦ Γαλατᾶ καὶ τῆς Πλάκας τῆς Πελοποννήσου, κατέφευγον εἰς τὰ ὄρη καὶ τὰς ὀπὰς τῆς γῆς· ἄλλοι δὲ διὰ τῆς πρώτης τυχόντος λέμβου, ἐπὶ ἁδροτάτῳ ναύλῳ, ἀπέπλεον ὅπου ἠδύναντο, οἱ δὲ πένητες ἐκλείοντο ἐν ταῖς οἰκίαις αὐτῶν οὐδενὶ ἐπικοινωνοῦντες.
Ἡ δὲ διοίκησις πάντας τοὺς ἀσθενήσαντας μέχρι τῆς 29 Ἰουνίου ἀθρόους ἐπεσώρευεν ἄνευ ἐπίπλων καὶ ἐνδυμάτων ἐν τῷ νησιδίῳ, Σφακτηρίᾳ ὀνομασθέντι μετὰ ταῦτα, ἐν ᾧ ὑπῆρχε μόνον οἰημάτιόν τι, ἐν ᾧ ἠδύναντο 6-7 ἀσθενεῖς νὰ διαιτῶνται, οἱ δ’ ἄλλοι ἡμέραν καὶ νύκτα ἔκειντο ὑπαίθριοι, ὁρῶντες τοὺς πνέοντας τὰ λοίσθια καὶ τοὺς νεκροὺς κειμένους ἀτάφους, ἕως ἂν ἔλθῃ ὁ ἐπιθυμητὸς νεκραγωγός, δι’ ὅλης τῆς ἡμέρας ἐνίοτε· οὕτω δὲ, τῇ 29 Ἰουνίου, ἐκ τῶν 20 ἐκεῖ ἐρριμμένων οἱ πέντε ἔκειντο γυμνοὶ ἐπὶ τῆς ἀκτῆς.
Βραδύτερον ἐκτίσθησαν δύο ἔτι ἐκ σανίδων καλύβαι. Τοὺς δὲ νεκροὺς κατέρριπτον εἰς βαθὺν βόθρον ἐν τῇ νοσωδεστάτῃ πελοποννησιακῇ παραλία Ἁλικῇ καλουμένῃ, ἐξ οὗ, ἀνοικτοῦ πάντοτε μένοντος, καθάπερ καὶ ἐκ τῶν πέριξ λιμναζόντων ὑδάτων ἀνεπέμποντο δηλητηριώδεις ἀναθυμιάσεις. Ἐκεῖ ἐπὶ τῆς νοσώδους Ἁλικῆς περὶ τὸν νεκροδέγμονα βόθρον ὑπεχρεοῦντο νὰ ἐπισωρεύωνται οἱ συγγενεῖς καὶ οἱ οἰκεῖοι τῶν ἐκ τῆς πανώλους ἢ ἐξ ἄλλης ἀσθενείας ἀποθνησκόντων.Ἐκεῖ ἐτήκοντο οἱ ἐπιζῶντες θεώμενοι καθ’ ἑκάστην τὴν νεκροβαρῆ ἄκατον,—ἐξ ἧς ὁ νεκραγωγὸς Κουκκούλης καὶ εἴ τις ἕτερος ἐκκομίζοντες τὰ πτώματα κατέρριπτον εἰς τὸν εἰρημένον καιάδαν,—ἔστι δ’ ὅτε καὶ τὸν ἀπαίσιον ἑκτόρειον ἐλκυθμὸν οὐ μόνον κατὰ γῆν, ἀλλὰ καὶ κατὰ θάλασσαν. «Τὴν Ἀναστασίαν σύζυγον τοῦ Δαμιανοῦ, λέγει ὁ Ἠπίτης, δέσαντες μὲ σχοινίον ἀπὸ τὸν λαιμὸν ὡς τὴν γυναῖκα τοῦ Τζέλιου ἔσυραν καὶ αὐτὴν ἀπὸ τὰ ὕψη τοῦ πελοποννησιακοῦ μέρους ἕως εἰς τὸν αἰγιαλόν, ὅπου φθάσαντες ἔδεσαν τὴν ἄλλην ἄκραν τοῦ σχοινίου εἰς πρύμναν μιᾶς λέμβου καὶ τὴν ἔφερον οὕτως ἐπὶ τῶν ὑδάτων εἰς τὸν πλησίον τῆς Ἁλικῆς βόθρον. Τοῦτο ἔγεινεν ἡμέραν μεσημέριον καὶ ἡ ἀμφιθεατρικὴ θέσις τοῦ Πόρου ἐπροσκάλεσεν εἰς ταύτην τὴν θέαν καὶ τοὺς μὴ θέλοντας τῶν κατοίκων νὰ τὴν ἴδωσιν.»
Ἐκεῖ ἄνδρες εὔρωστοι ἀνδρείως ποτὲ πολεμήσαντες πεινῶντες, διψῶντες, — διότι μικρὰ λέμβος κομίζουσα ἀλλαχόθεν ὕδωρ οὐδαμῶς ἐπήρκει πρὸς κατάσβεσιν τῆς δίψης πολλῶν ἑκατοντάδων διψαλέων ἀνθρώπων καταφλεγομένων ὑπὸ τοῦ ἡλίου, — πολλοὶ ἠρρώστουν καὶ οὐκ ὀλίγοι ἀπέθνησκον.
Εἰς τὸν ὄλεθρον τῶν κατοίκων συνέτεινε τὸ πρῶτον μὲν ἡ πλημμελὴς τοῦ Βερνανδῆ διάγνωσις, ὅστις δὲν διεγίνωσκε τοὺς ὑπὸ τῆς πανώλους κρουσθέντας, ὕστερον δὲ ἡ τοῦ Δουμόν, ὅστις καὶ τοὺς ἐξ ἄλλης αἰτίας νοσοῦντας ὡς ὑπὸ πανώλους ἁλισκομένους διεγίνωσκεν, οὓς ἀμελλητὶ εἰς τὴν Σφακτηρίαν ἀπῆγον οἱ παρ’ ἐκείνῳ ἱστάμενοι ὡς ψυχάρπαγες νεκραγωγοὶ ἅμα ἀκούσαντες τὴν φοβερὰν ἐκείνην ἀπόφασιν: «Τοῦτο εἶναι φοβερὸ πανοῦκλα!»
Ἐντεῦθεν πολλὰ τά οἰκτρὰ καὶ γελοῖα συγχρόνως ἐγίνοντο, ἔγκυοι ἀπέβαλλον ἐκ τοῦ φόβου, ἄλλοι ἀσθενοῦντες ἐξ ἄλλων νοσημάτων φεύγοντες τὴν ὀλεθρίαν Ἁλικὴν καὶ τὴν φοβερὰν Σφακτηρίαν ἐκρύπτοντο, ὅπου ἠδύναντο, ἐξ ὧν ἄλλοι μὲν ἀναρρώσαντες ἐνεφανίζοντο ὡς ἐκ νεκρῶν ἀναστάντες ἐπὶ μακρὸν μεταξὺ αὐτῶν λογισθέντες, ἐξ ὧν εἷς Ὑδραῖος Δαμιανὸς καλούμενος, ὅστις δραπετεύσας ἐκ τῆς Σφακτηρίας, ἅτε ὑγιὴς ὢν, διῃτᾶτο ὑπὸ ἀπορρῶγα πέτραν ἀπειλῶν θάνατον παντὶ βουλομένῳ νὰ προσπελάσῃ αὐτῷ· ἄλλοι δ’ ἀνευρίσκοντο μεθ’ ἡμέρας νεκροὶ ὁδωδότες ἀποθανόντες ἐξ ἄλλων ἀσθενειῶν.
Ὅτε δὲ περὶ Ἰούνιον λήγοντα καὶ μάλιστα ἐπὶ τέσσαρας ἡμέρας (24-27) ἡ νόσος ἦτο ἐν ἀκμῇ, οἱ ἐν Ἁλικῇ καὶ Σφακτηρίᾳ ἐγκεκλεισμένοι ἐξηγριώθησαν καὶ ἠπείλουν βιαίαν ἔξοδον, ὅπως φύγωσιν ὅπου ἂν δυνηθῶσιν. Οἱ ἐν Ἁλικῇ ἐκραύγαζον: «Πεινῶμεν, διψῶμεν, πνιγόμεθα ἀπὸ τὴν δυσωδίαν τῶν πλησίον πτωμάτων· τὴν ἡμέραν μᾶς ἀφανίζει ὁ ἥλιος, διότι δὲν ἔχομεν ὅλοι καλύβας, τὴν νύκτα δὲν κοιμώμεθα, ἐπειδὴ φυλάττομεν τὰς οἰκογενείας μας ἀπὸ τοὺς τζακάλους· τόπος δὲν εἶναι πλέον ἐδῶ καὶ καθ’ ἡμέραν φέρουν μολυσμένους· θὰ μολυνθῶμεν καὶ θἀποθάνωμεν ὅλοι.»
Οὕτως οἰκτρῶς διέκειντο οἱ Πόριοι, μέχρις οὗ ὁ φιλάνθρωπος ἰατρὸς Ἠπίτης ἔχων παρ’ ἑαυτῷ τὸν χημικὸν Λάνδερερ μετέβη εἰς Πόρον. Οὗτος τοὺς μὲν ἐν τῇ Ἁλικῇ μετεκόμισεν εἰς τὰ περὶ τὸ σύσκιον καὶ εὔϋδρον μοναστήριον, ἔνθα ἔπνεε καθαρὸς ἀήρ, τοὺς δ’ ἐν τῇ Σφακτηρίᾳ εἰς τὸ φρούριον τοῦ Ἔϊδεκ. Ἐπισκεπτόμενος δὲ τούτους τε καὶ τοὺς ἀλλαχοῦ κατεσκηνωμένους παρέχων πᾶσαν ἰατρικὴν θεραπείαν, διατάξας καθαρισμὸν καὶ πλύσεις διὰ χλωρίνης καὶ δι’ ἄλλων ἀντιμολυστικῶν μέσων, ἐπιβαλὼν αὐστηρὸν περιορισμὸν καὶ, ἐν γένει, μεταχειρισθεὶς ὅσα ἡ ἐπιστήμη ἀπαιτεῖ, ἠδυνήθη ἐν βραχεῖ ν’ ἀπαλλάξῃ τοὺς ταλαιπώρους Πορίους τῆς ὀλεθρίας νόσου ἥτις τελέως ἐξέλιπε τῇ 10ῃ Ἰουλίου. Ἡ πανώλης τοῦ Πόρου κατέδειξε πολλὰ τὰ ἄτοπα τῆς κυβερνήσεως καὶ τὴν σύγχυσιν αὐτῆς. Αὕτη σὺν τοῖς ἄλλοις παρὰ λόγον γινομένοις συνέστησε καὶ συμβούλιον ἐν Πόρῳ ἰατρῶν περὶ τῆς πανώλους, ἐν ᾧ ἐκράτει ὄντως ἐπιστημονικὴ ἀπειρία καὶ ἀγυρτεία καὶ βαβυλωνία σύγχυσις· διότι τῶν συνιστώντων αὐτὸ ὁ μὲν Δουμὸν καὶ Βερναρδῆς ὡμίλουν μόνον τὴν γαλλικήν, ὁ δὲ Ἕρμαν μόνον τὴν γερμανικήν, ὁ δὲ Σκαμπέλος μόνον τὴν ἰταλικὴν καὶ ὁ πρόεδρος τοῦ ἰατροσυμβουλίου τούτου Τομπακάκης μόνον τὴν ἑλληνικήν.
Πρὸς δὲ τούτοις οἱ χωροφύλακες, οἱ ἀκταιωροί, καὶ ἄλλοι φύλακες, οἱ νεκραγωγοί, οἱ περὶ τὸ δήμαρχον τοῦ Πόρου Γ. Δοῦρον ἐποίουν τὰ ἑαυτῶν καθήκοντα ἐλλιπῶς, ἀμελῶς καὶ ἀτάκτως ἢ βαναύσως καὶ ἀπανθρώπως· ἐκ δὲ τῶν ἀγρίων μάλιστα χωροφυλάκων τινὲς κατετόλμων καὶ τῆς τοῦ οἴκου τιμῆς τῶν κατοίκων,
Ἡ κατὰ τὴν πανώλη οἰκτρὰ τῆς διοικήσεως τοῦ Ρούδαρτ εἰκὼν ἦτο ἐν σμικρῷ καὶ ἡ τῆς Ἑλλάδος ἀπάσης. Ἐν τέλει δ’ ἡ κυβέρνησις διὰ τοῦ ἐπὶ τῶν ἐσωτερικῶν ὑπουργοῦ Α. Πολυζωΐδου ἀντήμειψε (20 Σεπτεμβρίου 1839) τὸν Δουμόν, Τομπακάκην, Ἠπίτην, Λάνδερερ, Σκαμπέλον, Σάϊφερτ, Ἕρμαν, Παπάζογλουν ὡς διαπρέψαντας «κατὰ τὸν καιρὸν τῆς ἐν Πόρῳ πανώλους», τῇ δὲ μητρὶ τοῦ ἐν τῇ ἐκτελέσει τοῦ καθήκοντος ἀποθανόντος ἰατροῦ Δ. Ρατλάουφ ἔπεμψε 2,000 δραχμῶν. Ταῦτα πάντα βεβαίως οἱ ἀντιπολιτευόμενοι κατακρίνοντες κατεβόων κατὰ τῆς κυβερνήσεως.
Ἀλλὰ καὶ ἄλλην ἀφορμὴν ἐκτὸς τῆς ἐν Πάτραις στάσεως, τῆς πανώλως ἐν Πόρῳ καὶ τῆς κατὰ ταύτην ἀδεξίαν διαγωγῆς τῆς Κυβερνήσεως, εὕρισκον οἱ ἀντιπολιτευόμενοι κατὰ τῆς Κυβερνήσεως τοῦ Ρούδαρτ, καὶ τὸν μεσελληνισμὸν τῶν Γερμανῶν καὶ ἰδίως τοῦ Φαλλμεράϋερ, ὅστις ἐν ἔτει 1836 ἐκδοὺς ἔργον περὶ Ἑλλάδος[6] παρερμηνεύων τὰς πηγὰς καὶ πλάσσων ἀνύπαρκτα καὶ ἐξάγων συμπεράσματα ἀνυπόστατα, ἀνεκήρυξε τόδε ὡς ἱστορικὸν τῶν περὶ νεωτέρων Ἑλλήνων πόρισμα, αὐτοῦ: «Τὸν ὄλεθρον τῶν ἐν Πελοποννήσῳ Ἑλλήνων καὶ τὸν συνοικισμὸν τοῦ ἐρήμου ἐδάφους διὰ σλαυικῶν φύλων, καὶ βραδύτερον ἐν ἔτει 1836 ἀνακήρυξεν ὅτι: «ἡ Πελοπόννησος δι’ ἐσωτερικῶν πολέμων μεταξὺ Φράγκων καὶ Βυζαντίων κατῃρημώθη καὶ ὑπὸ Ἀλβανικῶν ἀποικιῶν κατεπληρώθη καὶ τέλος ὑπὸ τῶν Τούρκων ἐκυριεύθη», συμπεράσματα δι’ ὧν ἔτεινε νὰ ἀποδείξῃ ὅτι ὁ ἑλληνισμὸς ἐν τῇ κυρίως Ἑλλάδι ἐξηφανίσθη καὶ ὅτι ἡμεῖς οἱ νεώτεροι Ἕλληνες ἤμεθα ἀπόγονοι Σλαύων καὶ Ἀλβανῶν. Τὸ τοιοῦτον, ὡς εἰκός, κατετάραξε τοὺς Ἕλληνας καὶ πολλοὶ ἔγραψαν κατ’ αὐτοῦ ἀναιροῦντες ἓν πρὸς ἓν τὰ ἄτοπα ἐγχειρήματα τοῦ γερμανικοῦ ἱστορικοῦ[7], αἱ δὲ ἐφημερίδες Ἀθηνᾶ καὶ Σωτὴρ πλὴν τῆς Ἐποχῆς ἀντεπολιτεύοντο σφοδρῶς τὴν κυβέρνησιν τοῦ Ρούδαρτ, ὁ δὲ λαὸς ἐν τῷ μεγάλῳ πρὸς τοὺς Βαυαροὺς μίσει αὐτοῦ συνεπάθει πρὸς τοὺς καταδιωχθέντας πρωτουργοὺς τῶν στάσεων καὶ τῶν λῃστειῶν, θεωρῶν αὐτοὺς ὡς τέκνα ἀναξιοπαθοῦντος ἡρωϊσμοῦ οἷοι ἦσαν ὁ Σκυλοδῆμος, ὁ Καταρραχιᾶς, ὁ Ρουμπανιᾶς, ὁ Καλαμάτας, ὁ Καραμῆτσος καὶ ὁ Δημήτριος καὶ Γεώργιος Τσαπόπουλοι (τὰ Τσαπόπουλα) καὶ ἐξύμνει ἐνθουσιωδῶς αὐτούς.
Πρὸς τούτοις δὲ ἐπεσυνέβη καὶ τὸ ἀτυχὲς ζήτημα περὶ τῆς Τραπέζης. Διότι ὁ Ἄγγλος τραπεζίτης Βράϊτ, περὶ οὗ ἀνωτέρω ὡμιλήσαμεν, μετὰ τὴν ἀποτυχίαν τοῦ Γκλές, ἀπέστειλε τὸν Ἕλληνα Παραμυθιώτην, ὅστις κατὰ πάντα καὶ συνεφώνησε μετὰ τῆς Ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως καὶ ἐπανέκαμψεν εἰς Λονδῖνον φέρων τὸν τῇ 25 Ἰανουαρίου 1836 κυρωθέντα νόμον. Ὡς φαίνεται ὅμως αἱ συμφωνίαι τοῦ Παραμυθιώτου δὲν ἤρεσαν τῷ Ἄγγλῳ τραπεζίτῃ· διὸ καὶ ὀλίγους μετὰ τὴν ἄφιξιν ἐκείνου μῆνας, ἐδήλωσε τῷ ἐν Λονδίνῳ πρεσβευτῇ τῆς Ἑλλάδος Τρικούπῃ, ὅτι θὰ ἀνέβαλε τὴν ἵδρυσιν τῆς ἐν Ἀθήναις Τραπέζης, συνεπείᾳ κακῶν πληροφοριῶν, ἃς ἔλαβεν ὁ ὅμιλος τῶν Ἄγγλων κεφαλαιούχων παρὰ τοῦ ἐν Ζακύνθῳ Ἄγγλου ἐμπόρου Βάρφ περὶ τῆς ἐν γένει καταστάσεως τῶν ἐν Ἑλλάδι πραγ.jpg)
Α. Γ. Κριεζῆς.
Πλὴν ὅμως ἡ Ἑλληνικὴ Κυβέρνησις δὲν ἐφαίνετο συμμεριζομένη τὰς ἰδέας τοῦ Ἄγγλου τραπεζίτου, ἐφ’ ᾧ καὶ οὗτος ἀπέστειλε, κατὰ τὸ τέλος τοῦ 1837, τὸν ἀντιπρόσωπον αὐτοῦ Βάλβδιν. Οὗτος φθὰς εἰς Ἀθήνας ἐζήτει νὰ ἐπιτύχῃ τροποποιήσεων ἐν τοῖς ὅροις, ἐπιθυμῶν νὰ ἀναβιβάσῃ τὸν τόκον μέχρι 12% ἄνευ τῆς ἀδείας τῆς Κυβερνήσεως, νὰ ἀπαλλαγῇ τῆς ἐτησίας ἐξ 100,000 δραχμῶν παροχῆς ἐκ τῶν κερδῶν αὐτῆς εἰς τὰ φιλανθρωπικὰ καθιδρύματα καὶ τῆς ὑποχρεώσεως τοῦ νὰ δίδῃ καταβολὰς τῇ Ἑλληνικῇ Κυβερνήσει καὶ τέλος τὴν ἀπαλλαγὴν τοῦ βασιλικοῦ ἐπιτρόπου παρὰ τῇ Τραπέζῃ. Ἡ Ἑλληνικὴ ὅμως Κυβέρνησις ἥκιστα εὐμενῶς διατεθειμένη πρὸς τοιούτους κεφαλαιούχους, ἀποστέλλοντας πληρεξουσίους πρὸς διομολογίαν ὁριστικῆς συμφωνίας καὶ ἀκολούθως ἀποκηρύσσοντας τοὺς πληρεξουσίους αὐτῶν ὡς ὑπερβάντας δῆθεν τὰς ὁδηγίας αὐτῶν καὶ οὐδ’ ἠθέλησε κἂν νὰ λάβῃ ὑπ’ ὄψει τὰς νέας ταύτας προτάσεις. Δυστυχῶς ὅμως αἱ ἀντιπολιτευόμεναι ἐφημερίδες συμμαχήσασαι μετὰ τοῦ Ἄγγλου τραπεζίτου κατεξανέστησαν ἐναντίον τοῦ γραμματεύοντος ἔτι ἐπὶ τῶν Οἰκονομικῶν Λασσάνη καὶ τοῦ βαυαροῦ Φράϊ, ὅστις, παρὰ τὰ μέγιστα αὐτοῦ ἐλαττώματα, οὐδὲν τὸ σφαλερὸν ἐποιήσατο ἐν τῇ περιστάσει ταύτῃ· ἡ δὲ πολεμικὴ αὕτη τῶν ἐφημερίδων συνετέλεσεν εἰς τὴν ἄμεσον παῦσιν τοῦ Λασσάνη, περὶ ἧς ἀνωτέρω ἐποιησάμεθα λόγον, τῇ 21ῃ Μαρτίου 1837. Ἀλλὰ καὶ αὐτὸς ὁ πρωθυπουργὸς Ρούδαρτ ἀπέπεμψε τὸν ἀντιπρόσωπον τοῦ τραπεζικοῦ οἴκου Βάλβδιν, ὅστις, ἐξοργισθεὶς ὡς ἐκ τούτου, ἀπηύθυνε τῇ 12ῃ Ἀπριλίου ἀναφορὰν πρὸς τὸν βασιλέα Ὄθωνα, ἐν ᾗ διετύπου τὰ κατὰ τοῦ πρωθυπουργοῦ παράπονα ὡς κάκιστα αὐτὸν δεχθέντος, ἀνεχώρησεν εἰς Λονδῖνον καταλιπὼν ἀντιπρόσωπον αὐτοῦ τὸν Κοντόσταυλον.
Οἱ γινώσκοντες τὸ αὔθαδες καὶ ἀγέρωχον ὕφος τῶν Ἄγγλων, λέγει ὁ κ. Κυριακίδης, πρὸς τοὺς πολιτικοὺς ἄνδρας τῶν μικρῶν κρατῶν δικαιοῦσι βεβαίως τὸν ὑπερήφανον Ρούδαρτ διὰ τὴν ἀξιοπρεπῆ στάσιν, ἣν, ὡς Ἕλλην πρωθυπουργός, ἐτήρησεν ἀπέναντι τραπεζίτου φερομένου σκαιῶς ὡς πρὸς τοὺς ἐν Λονδίνῳ μεσίτας αὐτοῦ, καὶ κατακρίνουσι τὴν ἑλληνικὴν ἐκείνην δημοσιογραφίαν, ἥτις πληρέστατα μὲν ἐδικαιοῦτο νὰ ἐπιτίθεται κατὰ τῶν ξένων ἐν Ἑλλάδι πρωθυπουργῶν, οὐχὶ ὅμως καὶ πᾶσαν αὐτῶν πρᾶξιν ἀδίκως νὰ ἐπικρίνῃ. Ὁ Ἄγγλος πρεσβευτὴς Λάϊενς ἐποιήσατο, ἐπὶ τούτοις, νέα διαβήματα καὶ κατέστησε σφοδροτέραν τὴν ἐναντίον τοῦ Ρούδαρτ ἀντιπολίτευσιν αὐτοῦ, ἐκμεταλλευόμενος πάντα τὰ ζητήματα καὶ διαδίδων διὰ τῆς δημοσιογραφίας τοὺς λόγους, οὓς περὶ Ἑλλάδος ἐξεφώνει ὁ Πάλμερστον, ἐπιζητῶν σύνταγμα ὑπὲρ αὐτῆς. Καὶ ὅμως ἐπὶ Ἄρμανσβεργ ὁ αὐτὸς Πάλμερστον ἐκήρυττε ἀνοήτους τοὺς ζητοῦντας σύνταγμα ὑπὲρ τοῦ ἀπαιδαγωγήτου ἔτι ἑλληνικοῦ λαοῦ! Ἀλλὰ πότε ἡ ἀγγλικὴ πολιτικὴ ὑπῆρξε συνεπής; πότε εὐσυνείδητος; Ἡ ἀπάτη καὶ τὸ ψεῦδος ἀποτελοῦσιν αὐτήν.
Ἀλλ’ ἐὰν ὅμως τοσοῦτον κατ’ αὐτοῦ κατεφέροντο οἱ ἀντιπολιτευόμενοι, οἵτινες ἐπὶ τέλους ἐπέτυχον τὴν πτῶσιν αὐτοῦ μετὰ δεκαήμηνον πρωθυπουργίαν, τὸ ὄνομα ὅμως τοῦ Ρούδαρτ καὶ τοῦ ἐπὶ τῶν Ἐσωτερικῶν γραμματέως Πολυζωΐδου συνεδέθη πρὸς τὴν ἵδρυσιν τοῦ Πανεπιστημίου, οὐχὶ διότι αὐτοὶ ἔσχον τὴν πρωτοβουλίαν, ἀλλὰ διότι ἐπὶ τῶν ἡμερῶν αὐτῶν ἐξετελέσθησαν τὰ προαποφασισμένα. Τὸ ἐκδοθὲν τὴν 3ην Ἀπριλίου 1833 διάταγμα περὶ τῆς ἁρμοδιότητος τῆς ἐπὶ τῶν Ἐκκλησιαστικῶν καὶ τῆς Δημοσίας Ἐκπαιδεύσεως γραμματείας, πρὸς ταύτην ἀνέθετο τὴν περὶ συστάσεως ὑψηλοτέρων ἐκπαιδευτικῶν καταστημάτων, ἑνὸς Πανεπιστημίου καὶ μιᾶς Ἀκαδημίας μέριμναν, ὁ δ’ ἐκ τῶν ἀντιβασιλέων Γεώργιος Λουδοβῖκος Μάουρερ σπουδαίαν ἐποιήσατο ἐπὶ τοῦ προκειμένου ἐργασίαν καὶ ἤθελε προβῆ, κατὰ τὸ φθινόπωρον τοῦ 1834, εἰς τὴν σύστασιν αὐτῶν, ἐὰν δὲν ἀνεκαλεῖτο ὀλίγους μῆνας πρότερον. Εἶτα, ὀλίγον τι πρὸ τῆς παύσεως τοῦ Ἄρμανσβεργ, τῇ 31ῃ Δεκεμβρίου 1836, ἐξεδόθη, κατὰ τὴν ἀπουσίαν τοῦ βασιλέως, διάταγμα περὶ συστάσεως τοῦ Πανεπιστημίου, ὅπερ ἐπηκολούθησαν τὰ διατάγματα τῆς 14ης καὶ 22ας Ἀπριλίου 1837 περὶ προσωρινοῦ κανονισμοῦ τοῦ συστηθησομένου Πανεπιστημίου, περὶ συστάσεως τοῦ Πανεπιστημίου Ὄθωνος, ἀποκληθέντος οὕτω, τῇ ἐπιθυμίᾳ πάντων, ὡς ἐκ τοῦ ὀνόματος τοῦ ἱδρυτοῦ βασιλέως καὶ προσεκαλοῦντο οἱ διορισθέντες καθηγηταὶ αὐτοῦ: Γ. Γεννάδιος, Λ. Ρὸς καὶ Ἑρ. Οὐλερῖχος, ἵνα καταβάλωσι τὰ θεμέλια ἑνὸς φιλοσοφικοῦ διδασκαλείου διὰ τὸν ὀργανισμὸν τοῦ ὁποίου θέλουν διευθύνει τὰς προτάσεις των πρὸ τοῦ τέλους τῆς α′ ἑξαμηνίας.»
Τῇ 26ῃ Ἀπριλίου ὡρίσθη ἡ ἔναρξις τῶν μαθημάτων τοῦ Πανεπιστημίου καὶ τῇ 3ῃ Μαΐου 1837, ἐνοικιασθείσης τῆς μᾶλλον εὐρυχώρου οἰκίας τῆς συνοικίας Πλάκας, τῆς τοῦ Κλεάνθους, ἐγένετο ἡ ἐπίσημος ἔναρξις τοῦ Πανεπιστημίου, μεταβάντος ἐφίππου τοῦ βασιλέως καὶ παρισταμένων ἐν σώματι τῶν συμβούλων τῆς Ἐπικρατείας, τῶν γραμματέων, τῶν μελῶν τοῦ διπλωματικοῦ σώματος καὶ πασῶν τῶν τε πολιτικῶν καὶ στρατιωτικῶν ἀρχῶν τῆς πρωτευούσης. Ὁ ἐπίσκοπος Ἀττικῆς ηὐλόγησε τὴν τελετήν, τοῦ βασιλέως Ὄθωνος δὶς δακρύσαντος ἐκ συγκινήσεως, ὁ πρῶτος πρύτανις Κ. Σχινᾶς ἔλεξε βραχέα τινα πρόσφορα τῇ περιστάσει, οἱ σχολάρχαι (κοσμήτορες) τῶν τεσσάρων σχολῶν Ν. Βάμβας τῆς Φιλοσοφικῆς. Μ. Ἀποστολίδης τῆς Θεολογικῆς, Γ. Ράλλης τῆς Νομικῆς καὶ Λευκίας τῆς Ἰατρικῆς ὡμίλησαν μακρότερον, ὡρκίσθησαν οἱ διορισθέντες καθηγηταὶ καὶ οὕτως ἐπεσφραγίσθη διὰ ζητωκραυγῶν ὑπὲρ τοῦ βασιλέως ἱδρυτοῦ ἡ συγκινήσασα πάντας ἀπέριττος αὕτη τελετὴ τοῦ πρώτου μετὰ τὴν ἐπὶ Ἰουστινιανοῦ (529 Μ. Χ.) διαλυθεῖσαν φιλοσοφικὴν σχολὴν τῶν Ἀθηνῶν, ἀνωτάτου ἐκπαιδευτηρίου.
Ἐγένοντο ἀπὸ τῆς 10–26 Μαΐου εἰσαγωγικά τινα μαθήματα καὶ ἀπὸ τοῦ φθινοπώρου ἤρξαντο παραδόσεις τινὲς ὑπὸ πάντων τῶν καθηγητῶν: Κ. Κοντογόνου, Γ. Γενναδίου, Μ. Ἀποστολίδου, Α. Λευκίου, Δ. Μαυροκορδάτου, Ι. Βούρου, Ν. Βάμβα, Κ. Νέγρη, Ἑρ. Οὔλριχ, Αἰμ. Χέρτσογ, Γ. Ράλλης, Κ. Σχινᾶ, Γ. Φέδερ, Δ. Φράας, Λ. Ρός, Ι. Σούτσου κτλ. Συνέστη γραφεῖον, συνετάχθη μητρῷον τῶν ἐγγραφομένων φοιτητῶν, ὀλιγίστων τότε ὄντων, (52 φοιτητῶν καὶ 75 ἀκροατῶν), ἱδρύθη ἀρχεῖον καὶ ἐν γένει παρεσκευάζοντο τὰ πάντα πρὸς κανονικὴν λειτουργίαν τοῦ ἀνωτάτου ἐκείνου τῶν Μουσῶν καθιδρύματος. Μετὰ παρέλευσιν διετίας ἐπετεύχθη καὶ ἡ ἔναρξις τῆς οἰκοδομῆς.
Τῇ 1ῃ Δεκεμβρίου 1838 ὁ δεύτερος πρύτανις Γ. Ράλλης ἀπηύθυνεν ἐπίκλησιν πρὸς τοὺς ἁπανταχοῦ Ἕλληνας καὶ φιλέλληνας πρὸς συλλογὴν βιβλίων χάριν τῆς ἱδρυθείσης βιβλιοθήκης τοῦ Πανεπιστημίου καὶ ὀργάνων τῆς φυσικῆς ἐπιστήμης, τῇ δὲ 26 Ἰανουαρίου 1839 συνεκάλεσε συνέλευσιν τῶν διαπρεπεστέρων ἀνδρῶν καὶ κατήρτισεν ἐπιτροπὴν «ἐπὶ τῶν Συνδρομῶν πρὸς ἀνέγερσιν τοῦ Ἑλληνικοῦ Πανεπιστημίου» καλουμένην καὶ συγκειμένην ἐξ ἐννέα μελῶν: τοῦ κ. Κουντουριώτη, Γ. Γενναδίου, Ἀνδρέου Ζαήμη, Θεοδώρου Κολοκοτρώνη, Α. Βράνδη, Γ. Βέλλη, Θ. Ράλλη, Ν. Βάμβα, Κ. Σχινᾶ καὶ τοῦ γραμματέως Γ. Δοκοῦ, ἥτις, τῇ 25ῃ Φεβρουαρίου 1839, ἐξέδοτο προκήρυξιν πρὸς τοὺς ἁπανταχοῦ Ἕλληνας καὶ φιλέλληνας πρὸς συλλογὴν ἐράνων δι’ οἰκοδομὴν Πανεπιστημίου.
Ἐντὸς δεκαπέντε ἡμερῶν, ἐν Ἀθήναις μόνον, συνήχθησαν 47,780 δραχμαί· αἱ ἑλληνικαὶ κοινότητες Ἰασίου καὶ Γαλαζίου ἀπέστειλαν συνδρομάς· τὸ παράδειγμα αὐτῶν ἐμιμήθησαν ἀμέσως καὶ ἄλλαι, οἱ δ’ ἐν Ἀλεξανδρείᾳ ὁμογενεῖς ἀπέστειλαν 32,000 δραχμῶν, τὸ σχέδιον ἐξεπονήθη ὑπὸ τοῦ Δανοῦ ἀρχιτέκτονος Χρίστς Χάνσεν καὶ ἐνεκρίθη, ὑπολογισθείσης τῆς δαπάνης εἰς 176,000 δραχμῶν καὶ τῇ 2ᾳ Ἰουλίου 1839 ἐτέθη πανηγυρικῶς ὁ θεμέλιος λίθος τῆς οἰκοδομῆς ὑπὸ τοῦ Βασιλέως μετὰ μεγάλης πομπῆς, ὑπὸ τοὺς ἤχους τῆς μουσικῆς καὶ τὴν βροντὴν 21 κανονοβολισμῶν. Ἐτέθη δὲ μάρμαρον, ὡς ἀκρογωνιαῖος λίθος, ἐφ’ οὗ ὑπῆρχον τὰ γράμματα τάδε: «Ἑλληνικὸν Πανεπιστήμιον, ἀνεγερθὲν συνδρομῇ Ἑλλήνων καὶ φιλελλήνων τῷ ζ′ ἔτει τῆς βασιλείας Ὄθωνος τοῦ Α′ τῇ 2ᾳ Ἰουλίου 1839.»
Ὁ Βασιλεὺς ρίψας ἐντὸς τοῦ ἐσκαμμένου τούτου λίθου ἐξ ὅλων τῶν ἀπὸ τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως χαραχθέντων ἑλληνικῶν νομισμάτων καὶ περιπλέον δύο μετάλλια, ὧν τὸ ἓν χρυσοῦν καὶ τὸ ἕτερον ἀργυροῦν, μετ’ ἐπιγραφῆς ἑλληνικῆς καὶ λατινικῆς καὶ τῆς εἰκόνος αὐτοῦ στραφεὶς πρὸς τὸν Πρύτανιν εἶπε τὰ ἐξῆς:
«Θέτω με ὑπέρμετρον χαρὰν τὸν πρῶτον λίθον τοῦ Ἑλληνικοῦ Πανεπιστημίου. Ἡ ἑλληνικὴ νεολαία θέλει διδαχθῇ εἰς τὸ κατάστημα τοῦτο τὰς ἠθικὰς καὶ ἐπιστημονικὰς γνώσεις, αἱ ὁποῖαι μόναι μορφώνουσι τὸ πνεῦμα καὶ τὴν καρδίαν, δύνανται νὰ καταστήσωσι τὸν ἄνθρωπον ἄξιον νὰ ἐκπληρώσῃ τὸν ὑψηλὸν τῆς Θείας Προνοίας προορισμόν του. Δὲν θέλει λησμονήσει αὕτη ὅτι ἀπὸ τὸν κόλπον της θέλουν ληφθῆ οἱ ἄνδρες εἰς τοὺς ὁποίους θέλουν ἀνατεθῆ τὰ βαρύτερα καὶ τὰ ὑψηλότερα τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας καθήκοντα καὶ οὕτω θέλουν προσπαθήσει ν’ ἀναφανοῦν ἄξιοι καὶ τῶν ἀγώνων τῶν πατέρων καὶ τῶν προσπαθειῶν, τὰς ὁποίας οἱ σύγχρονοί των ὑπὲρ αὐτῶν καταβάλλουν.»
Μετὰ δύο περίπου ἔτη ᾠκοδομήθη ἡ μία τοῦ Πανεπιστημίου πλευρὰ καὶ περὶ τὰ τέλη τοῦ Νοεμβρίου τοῦ 1841 μετεκομίσθη τὸ Πανεπιστήμιον ἐκ τῆς οἰκίας Κλεάνθους εἰς τὴν νέαν οἰκοδομήν, ἐλλιπεστάτην ἔτι καὶ συμπληρωθεῖσαν μετὰ χρόνον· μόλις δὲ κατὰ Δεκέμβριον τοῦ 1843 συνετελέσθη ἡ ἐμπροσθία πλευρά.
Καίτοι δὲ ὡς ὁλικαὶ δαπάναι ἀνεγράφησαν 176,000 δραχμῶν, ἐν τούτοις, μέχρι τοῦ 1843, εἶχον δαπανηθῆ 356,000 καὶ ὅμως ἡ οἰκοδομὴ οὐδόλως ἦτο συμπεπληρωμένη καθ’ ὁλοκληρίαν. Ἐδαπανήθησαν δὲ ἐν συνόλῳ 750,921 δραχμῶν διὰ σύμπασαν τὴν οἰκοδομήν ἐσωτερικὸν διάκοσμον.[8] Ἐσχάτως δὲ ὁ ἐν Βιέννῃ ὁμογενὴς γερουσιαστὴς κ. Νικόλαος Δούμπας κατηνάλωσεν ὑπὲρ τὰς 50,000 φλωρινίων πρὸς γραφὴν τῆς ἐξαισίας ζωοφόρου.
Μεταξὺ δὲ τῶν παρ’ ὁμογενῶν καὶ ξένων γενομένων δωρεῶν, πρέπει ἰδιαιτέρως νὰ ἀναγραφῇ ἡ ἐξ 25,000 δραχμῶν γενναία δωρεὰ τοῦ ἀδελφοῦ σερβικοῦ λαοῦ, τοῦ πρῴην ἡγεμόνος τῆς Σερβίας Μιλὸς Ὀβρένοβιτς, καὶ ἡ τοῦ βασιλέως Ὄθωνος δόντος 40,000 δραχμῶν.
Ἐνταῦθα δὲ τοῦ λόγου γενόμενοι δὲν θεωροῦμεν ἄσκοπον νὰ ἀναφέρωμεν καὶ τὸ λόγιον ἐκεῖνο τοῦ γενναίου τῆς Πελοποννήσου ἀγωνιστοῦ, τοῦ Θεοδώρου Κολοκοτρώνη εἰπόντος διὰ τὸν μέγαν τότε γινόμενον περὶ Πανεπιστημίου θόρυβον: «ὅτι τὸ σπῆτι τοῦτο θὰ φάγῃ ἐκεῖνο τὸ σπῆτι», δεικνύων τὸ Πανεπιστήμιον καὶ τὰ οἰκοδομούμενα ἀπὸ τῆς ἐλεύσεως τοῦ Λουδοβίκου, ἀνάκτορα.
Ἐν ᾧ ὅμως ὁ Ἑλληνισμὸς ἔχαιρε χαρὰν μεγάλην ἐπὶ τῇ συστάσει τοῦ Πανεπιστημίου καὶ συνέχαιρε τῷ τε νεαρῷ βασιλεῖ Ὄθωνι καὶ τῇ Κυβερνήσει, καὶ μάλιστα τῷ τότε λογίῳ ὑπουργῷ Ἀναστασίῳ Πολυζωΐδῃ, ὅστις ἐπέσπευδε τήν τε σύστασιν τοῦ Πανεπιστημίου καὶ τὴν ἔναρξιν τῶν μαθημάτων αὐτοῦ, φοβούμενος μὴ καὶ αὖθις ἐμπόδιόν τι γένηται, μόνον οἱ σφόδρα ἀντιπολιτευόμενοι τοῦ Ρούδαρτ καί ταύτην τὴν σύστασιν ἐμέμφοντο αὐτῷ, ἡ δὲ «Ἐλπὶς» ἔγραφεν ὅτι: «ἡ σύστασις τοῦ Πανεπιστημίου εἶναι μία τῶν γελοίων ἐκείνων καὶ ἀγυρτικῶν ἐπιδείξεων, μὲ τὰς ὁποίας προσπαθοῦν οἱ ξενοκράται μας νὰ φενακίσωσι τοὺς μωροπίστους ὡς πρὸς τὰ πράγματα τῆς Ἀνατολῆς Εὐρωπαίους καὶ νὰ ἐμπαίζωσι καὶ τὴν διψῶσαν ἐπιστημονικὴν ἐκπαίδευσιν νεολαίαν μας»!
Ἡ ἵδρυσις ὅμως τοῦ Πανεπιστημίου ὅσην χαρὰν καὶ ἂν προὐξένησεν οὐδαμῶς ἀνέστειλε τὴν κατὰ τοῦ Ρούδαρτ ἀντιπολίτευσιν, ἐπὶ μᾶλλον καὶ μᾶλλον δικαίως, ἴσως, σφοδρυνομένην. Διότι, ὡς εἴπομεν, μετὰ τὴν λῆξιν τῆς ἀντιβασιλείας οἱ τρεῖς αὐτῆς γραμματεῖς ἀπετέλεσαν εἶδος ἰδιαιτέρου συμβουλίου τοῦ βασιλέως Ὄθωνος, ἀλλ’ ἐπειδὴ εἷς μὲν αὐτῶν ἀνεχώρησεν, ἕτερος δὲ διωρίσθη γραμματεὺς τῆς βαυαρικῆς πρεσβείας· ἀρχομένου τοῦ 1837, μετὰ τὴν ἐπάνοδον τοῦ βασιλέως, ἐπισημοποιήθη ἓν εἶδος ἀνακτοβουλίου, οὗ τὰ κυριώτερα μέλη ὑπῆρξαν οἱ Χές, Ποῦλχαρδ καὶ Λεμάνγκερ. Ὁ σχηματισμὸς λοιπὸν ἰδιαιτέρου ἀνακτοβουλίου περὶ τὸν βασιλέα, ἐκτὸς τοῦ ὑπουργικοῦ συμβουλίου, κατεκρίθη δικαίως σφοδρότατα προκαλέσας σχόλια.
Ἀφ’ ἑτέρου ἐπῆλθον καὶ αὐλικαὶ ρᾳδιουργίαι· διότι τὸν μὲν αὐλάρχην κόμητα Σαπόρταν εἶχε διαδεχθῆ ὁ Βάϊξ, οὗτος δέ, ὡς καὶ ὁ προκάτοχος αὐτοῦ, ἐπενέβαινον εἰς πάντα τὰ ζητήματα τοῦ Κράτους· ἡ ἐν Βαυαρίᾳ Αὐλὴ ἐξήσκει τρόπον τινὰ ἐπικυριαρχίαν ἀνακαλοῦσα, ὡς λέγει ὁ συγγραφεὺς τῆς «ἱστορίας τοῦ συγχρόνου Ἑλληνισμοῦ», Βαυαροὺς καὶ ἄνευ τῆς γνώσεως τοῦ βασιλέως Ὄθωνος, ὡς τοῦτο ἐγένετο, κατὰ Μάϊον, προκειμένου περὶ τοῦ Φράϊ, τοῦ φίλου καὶ ἐμπίστου τοῦ Ἄρμανσβεργ, μισουμένου ὑπὸ τῶν Ἑλλήνων, ἀλλ’ οὗ ἡ ἀνάκλησις γενομένη ἀπ’ εὐθείας ὑπὸ τοῦ βασιλέως Λουδοβίκου διὰ τοῦ ἐν Ἀθήναις πρεσβευτοῦ Βάλδκιρχ, προὐκάλεσε τὰς ἐπικρίσεις καὶ αὐτῶν τῶν διὰ τοῦ τύπου τὴν ἀπομάκρυνσιν αὐτοῦ ζητησάντων.Πάντα λοιπὸν ταῦτα παρεῖχον ἀναμφιβόλως σπουδαίαν ὕλην τοῖς [φ]ύλλοις τῆς ἀντιπολιτεύσεως, ἅτινα καλῶς καὶ μετὰ τέχνης οὐ τῆς τυχούσης γραφόμενα σπουδαίως ἐπέδρων ἐπὶ τῆς δημοσίας γνώμης· Οὕτω κατὰ Ἰούνιον, ἡ Ἐλπὶς ὑπὸ τοῦ ἐντριβεστάτου δημοσιογράφου Λεβίδου συντασσομένη ἐδημοσίευσε σφοδρότατον ἄρθρον καθαπτόμενον καὶ αὐτοῦ τοῦ βασιλέως Λουδοβίκου τῆς Βαυαρίας ὡς παρεμβαίνοντος εἰς τὰ βασιλικὰ τοῦ υἱοῦ καθήκοντα, ὁ δὲ συντάκτης αὐτῆς ἐν αὐτῷ τῷ περιφήμῳ τότε καφενείῳ τῆς Ὡραίας Ἑλλάδος προσβληθεὶς τῇ 16ῃ Νοεμβρίου ὑπό τινων βαυαρῶν ἀξιωματικῶν, ὧν προΐστατο ὁ ταγματάρχης Φέδερ συνελήφθη ἐδικάσθη καὶ ἐφυλακίσθη· ἡ «Ἀθηνᾶ» καὶ ἡ «Πρόοδος» ὁμοίως κατεδιώκοντο· καὶ ἐν γένει ἡ ἀντιπολίτευσις εἶχε κορυφωθῆ οὕτως ὥστε ὁ Ρούδαρτ ἠναγκάσθη νὰ ἀναφέρῃ πρὸς τὸν βασιλέα τὰ περὶ ἀποχωρήσεως αὐτοῦ ἀπὸ τῆς Κυβερνήσεως.
Ἐξεμάνησαν δὲ ἰδίᾳ αἰ ἐφημερίδες ἕνεκα τοῦ δημοσιευθέντος τῇ 23 Νοεμβρίου 1837 νόμου περὶ ἐξυβρίσεως ἐν γένει καὶ περὶ τύπου, νόμου τροποποιήσαντος τὰς διατάξεις τοῦ ἀρχαιοτέρου περὶ τύπου νόμου τῆς 18ης Δεκεμβρίου 1833.
Διὰ τοῦ νέου τούτου νόμου ἐπεβάλλοντο ποιναὶ αὐστηρότεραι τοῖς παραβάταις τῶν διατάξεων αὐτοῦ καὶ ἐζητοῦντο σπουδαῖα προσόντα παρὰ τῶν ὑπευθύνων συντακτῶν, οἵτινες ὤφειλον νὰ ἔχωσιν ἡλικίαν ἀνωτέραν τῶν 25 ἐτῶν, ἀκίνητον περιουσίαν πεντακισχιλίων δραχμῶν τοὐλάχιστον, ἐλευθέραν πάσης ὑποχρεώσεως καὶ νὰ δύνανται ν’ ἀποδείξωσιν, ὅτι ἐδιδάχθησαν τοὐλάχιστον τὴν ἀρχαίαν ἑλληνικὴν γλῶσσαν, μετὰ πέντε δ’ ἔτη ἀπὸ τῆς ἐκδόσεως τοῦ παρόντος νόμου, ὅτι συνεπλήρωσαν τὰς σπουδὰς αὐτῶν ἔν τινι Πανεπιστημίῳ ἐντὸς ἢ ἐκτὸς τοῦ Κράτους».
Διὰ τοῦ νόμου τῆς 23 Νοεμβρίου ἐζήτει κυρίως ἡ Κυβέρνησις διὰ τῶν προσόντων, ἅπερ ἀνωτέρω εἴπομεν, νὰ καταστήσῃ δύσκολον τὴν εὕρεσιν ὑπευθύνων συντακτῶν καὶ ἑπομένως τὴν περιστολὴν τῆς μεγάλης τοῦ τύπου ἀκολασίας. φαίνεται δὲ μᾶλλον, ὅτι ὑπηγορεύθη ὑπὸ τοῦ Λουδοβίκου, ὅστις ὑπονοῶν τὸ ἄρθρον ἐκεῖνο τῆς «Ἐλπίδος» τῆς 2ας Ἰανουαρίου, ἔγραψε τῷ Ὄθωνι τῇ 3ῃ Ὀκτωβρίου: «Περιττὸν κρίνω νὰ σοὶ εἴπω, ὅτι ὁ πατὴρ δὲν δύναται νὰ χαίρῃ βλέπων ἑαυτὸν διηνεκῶς ὑβριζόμενον αἰσχρότατα ἐν ἐφημερίσιν ἐκδιδομέναις ἐν τῇ χώρᾳ τοῦ υἱοῦ, ὅτε μία λέξις αὐτοῦ, ἔχοντος καὶ δικαίωμα καὶ τὴν δύναμιν, θὰ ἤρκει ὅπως τεθῇ τέρμα· τοιαύτη ἐλευθεροτυπία ἀποπλανᾷ τὴν κοινὴν γνώμην καὶ ὑποσκάπτει, ἐπὶ τέλους, τὸν θρόνον»
Ἀλλ’ ὅμως μεθ’ ὅλας τὰς αὐστηρότητας αὐτοῦ ὁ νόμος οὗτος δὲν κατώρθωσε νὰ περιστείλῃ τὸ ἀχαλίνωτον τοῦ τύπου ὑβρίζοντος ἀσυστόλως πολλὰ ἀνώτερα ξένα πρόσωπα καὶ τοῦτο καταφαίνεται ἔκ τινος ἄλλης ἐπιστολῆς:
«Ἡ ἀκολασία τοῦ τύπου ἐν τῷ βασιλείῳ σου δὲν ἔπαυσε, περιττὸν δὲ κρίνω νὰ σοὶ παραστήσω τίνα κακὴν ἐντύπωσιν ἐμποιεῖ εἰς τὸν ρῶσον αὐτοκράτορα νὰ βλέπῃ ἑαυτὸν ὑβριζόμενον ἐν τῷ προσώπῳ τοῦ προσφιλεστάτου υἱοῦ του, τίνα κακὴν ἐντύπωσιν ἐμποιεῖ εἰς ἐμὲ ὅτι ἐπιτρέπεις νὰ λοιδορῆται ὁ πρεσβύτερος ἀδελφός σου εἰς χώραν ἧς εἶσαι μονάρχης ἀπεριόριστος.
«Μὴ δυσαρεστεῖσαι ἐὰν καὶ πάλιν κάμνω λόγον περὶ τῆς ἐλευθερίας ἢ μᾶλλον ἀκολασίας τοῦ τύπου. Ἄφες τὰς ἐφημερίδας νὰ ἐξακολουθήσωσιν ὑποσκάπτουσαι ἀλληλοδιαδόχως πᾶσαν κρηπῖδα τοῦ θρόνου καὶ ἀποστεροῦσαί σε πάσης ἐμπιστοσύνης. Εἴθε νὰ μὴ ἦναι ἡ φωνή μου φωνὴ Κασσάνδρας!»
Ὁ βασιλεὺς ὡς ἐκ τῆς ἐγερθείσης κατακραυγῆς διὰ τὴν δημοσίευσιν τοῦ νόμου τούτου κατὰ τῶν μελῶν τοῦ ὑπουργείου, προέβη ἡμέρας τινὰς μετὰ ταῦτα (29 Νοεμβρίου) εἰς τροποποίησιν τοῦ Ὑπουργείου. Καὶ ὁ μὲν Α. Πολυζωΐδης, γραμματεὺς ἐπὶ τῶν Ἐσωτερικῶν, διωρίσθη σύμβουλος τῆς Ἐπικρατείας καὶ ἀντιπρόεδρος τοῦ Ἀρείου Πάγου τῇ 29 Νοεμβρίου, τοῦ Γ. Γλαράκη διορισθέντος γραμματέως ἐπὶ τῶν Ἐσωτερικῶν καὶ τῶν Ἐκκλησιαστικῶν, τῇ δὲ 8ῃ Δεκεμβρίου ἐγένετο δεκτὴ ἡ παραίτησις τοῦ Ρούδαρτ καὶ διωρίσθη γραμματεὺς ἐπὶ τῶν Ἐξωτερικῶν καὶ τοῦ Βασιλικοῦ οἴκου ὁ ἐν Κωνσταντινουπόλει πρεσβευτὴς Κ. Ζωγράφος μέχρι τῆς ἀφίξεως τοῦ ὁποίου ἀνεπλήρου αὐτὸν ὁ Α. Πάϊκος καὶ τέλος τῇ 23ῃ Δεκεμβρίου, παυθέντος τοῦ ἐπὶ τῶν Οἰκονομικῶν γραμματέως Ν. Μπόταση, διωρίσθη ὁ Γ. Σπανιολάκης, τέως γενικὸς ταμίας τοῦ βασιλείου.Οὕτω δὲ μετὰ δεκάμηνον πρωθυπουργίαν, ἀπεχώρησε καὶ ὁ Ρούδαρτ ἀνὴρ συνετός, ἔντιμος, ἀγαθός, καὶ φιλελεύθερος δραστηριώτερος καὶ ἐπιτηδειότερος τοῦ Ἄρμανσβεργ, ἀλλὰ καὶ ἁπλοϊκὸς τὸ ἦθος καὶ ἀπειρόκαλος ἐν ταῖς συναναστροφαῖς καὶ ἀνεπιτήδιος περὶ τὰς διπλωματικάς δολοπλοκίας, ἐν αἷς ἔτι μᾶλλον κατεφωρᾶτο ἄπειρος ἅτε ἀγνοῶν τὴν γαλλικὴν ἐξ οὗ τὸ ἀττικὸν ἅλας πολλὰ πλάσαν κατέστησεν αὐτὸν ὑποκείμενον διηνεκῶν σκωμμάτων, τοῦθ’ ὅπερ ἐπετάχυνε καὶ τὴν πτῶσιν αὐτοῦ καὶ τὸν θάνατον, ἀποθανόντος κατόπιν ταξειδίου εἰς Βυζάντιον, ἐν Τεργέστῃ. Ὁ Ρούδαρτ ἀποχωρήσας οὐδὲν ἠδυνήθη νὰ πράξῃ καὶ διὰ τὸ ὁλιγοχρόνιον τῆς ἐν τῇ ἐξουσίᾳ διαμονῆς (δέκα μῆνας ἀπὸ 2 Φεβρουαρ. ἕως 8 Δεκεμ. 1837) καὶ διὰ τὴν ἐκ προκαταλήψεως κατ’ αὐτοῦ ἀντιπολίτευσιν, τοῦτο μὲν ὡς ξένου τοῦτο δὲ καὶ ὡς φίλου τῆς Αὐστριακῆς πολιτικῆς.
Τοῦ Ρούδαρτ πεσόντος, τὸ νέον ὑπουργεῖον ἔμεινεν ἀκέφαλον· διότι ὁ Ζωγράφος διεδέχετο μὲν αὐτὸν ἐν τῇ ἐπὶ τῶν ἐξωτερικῶν γραμματείᾳ οὐχὶ ὅμως καὶ ἐν τῇ προεδρείᾳ τοῦ ὑπουργικοῦ Συμβουλίου. Τὸ δὲ αὐθημερὸν τῆς ἀπολύσεως τοῦ Ρούδαρτ ἐκδοθὲν βασιλικὸν διάταγμα περὶ προεδρείας τοῦ ὑπουργικοῦ Συμβουλίου ἀνέθετεν αὐτῷ τούτῳ τῷ βασιλεῖ Ὄθωνι τὴν προεδρείαν τούτου δὲ κωλυομένου τοῖς ἀντιπροέδροις τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας: Γ. Κουντουριώτῃ καὶ Α. Ζαΐμῃ. Εἶχε δὲ τὸ διάταγμα ὧδε:
«Ἔχομεν σκοπὸν νὰ προεδρεύωμεν Ἡμεῖς οἱ ἴδιοι τὸ Ὑμέτερον ὑπουργικὸν Συμβούλιον, εἰς δὲ ἐκείνας τὰς συνεδριάσεις εἰς τὰς ὁποίας δὲν παρευρισκόμεθα, ἀναθέτομεν διὰ τοῦ παρόντος τὴν προεδρείαν εἰς τὸν Ἡμέτερον Ἀντιπρόεδρον τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας Γ. Κουντουριώτην καὶ κωλυομένου τούτου εἰς τὸν Ἀντιπρόεδρον τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας Α. Ζαΐμην».
Ἀλλὰ καὶ ἡ νέα αὕτη ὑπουργικὴ μεταβολὴ δὲν ἦτο δυνατὸν νὰ εὐαρεστήσῃ, καθ’ ὁλοκληρίαν, τοῖς ἀποτελοῦσι τὴν ἀντιπολίτευσιν· εἶναι μὲν ἀληθές, ὅτι δὲν προσεκλήθη καὶ πάλιν ξένος εἰς τὴν πρωθυπουργίαν, ἀλλ’ ὅμως δὲν ἀπεδόθη πρὸς ἕνα τῶν πολιτικῶν ἀνδρῶν τῆς χώρας, καὶ ἐκράτησεν αὐτὴν ὁ Βασιλεύς, μέχρι τοῦ 1841, ὅτε προσεκλήθη, τὸ πρῶτον ἤδη, εἰς τὴν πρωθυπουργίαν Ἕλλην ἀνήρ, ὁ Ἀλέξανδρος Μαυροκορδάτος.Διὰ τῆς διαγωγῆς αὐτοῦ ταύτης ὁ Ὄθων ἐζήτει νὰ συγκρατῇ ἐν ταῖς χερσὶν αὐτοῦ τὴν ὅλην τῆς χώρας διοίκησιν, ἀλλ’ ὡς ὢν ἀνεπιτήδειος πρὸς τοῦτο καθίστατο, ἡμέρᾳ τῇ ἡμέρᾳ μισητὸς μᾶλλον ἢ ἰσχυρός, ἀφ’ ὅσον δὲ τὰ τῆς Ἑλλάδος ἔβαινον ἐπὶ τὰ χείρω, ἐπὶ τοσοῦτον ἡ δυσαρέσκεια τοῦ λαοῦ, ὑπὸ τῆς ἀντιπολιτεύσεως ὑποκινουμένου, ηὔξανεν ἐπὶ μᾶλλον κατά τε τῆς κυβερνήσεως ταύτης καὶ τοῦ προέδρου αὐτῆς, τοῦ βασιλέως.
Ἀλλὰ οὐ μόνον τῷ ἑλληνικῷ λαῷ ἦτο μισητὴ ἡ κυβέρνησις αὕτη ἀλλὰ καὶ ἥκιστα εὐάρεστος τῇ Ἀγγλίᾳ καὶ τῷ πρεσβευτῇ αὐτῆς Λάϊενς, ἅτε συγκροτουμένη ὑπ’ ἀνδρῶν φιλίως μᾶλλον πρὸ τὴν Ρωσίαν διακειμένων. Ἰδίᾳ ὁ Ζωγράφος, ὁ τέως ἐν Κωνσταντινουπόλει πρεσβευτής, ἐθεωρεῖτο ἔχθιστος ὑπὸ τῆς ἀγγλικῆς πολιτικῆς· διὸ καὶ κατ’ αὐτοῦ ἐστράφη πᾶσα ἡ ἀντιπολίτευσις, τὰ πάντα μηχανευθεῖσα ἵνα ἐπιτύχῃ τὴν ταχεῖαν αὐτοῦ καταστροφήν.
Οὐχ ἧττον ὅμως ἡ νέα κυβέρνησις ὀλίγας μετὰ τὸν σχηματισμὸν αὐτῆς ἡμέρας ἐδημοσίευσε νόμον περὶ παραχωρήσεως ἐθνικῶν γαιῶν πρὸς τοὺς φαλαγγίτας (1 Ἰανουαρίου 1838). Τῇ 20ῃ Μαΐου 1834 εἶχεν ἐκδοθῆ βασιλικὸν διάταγμα περὶ παραχωρήσεως ἐθνικῶν γαιῶν πρὸς τοὺς ἐν ἐνεργείᾳ ἐνδεεῖς ἀξιωματικοὺς τοῦ στρατοῦ, ὁ νέος νόμος, ἀφ’ ἑνὸς μὲν ἐσκόπει τὴν ἐπέκτασιν καὶ ἐπὶ τῶν φαλαγγιτῶν τοῦ αὐτοῦ πλεονεκτήματος, ἀφ’ ἑτέρου δὲ τὴν ἐλάττωσιν τοῦ ἀριθμοῦ αὐτῶν. Διότι κατὰ τὸν νόμον τοῦτον: «πᾶς ἀξιωματικὸς τῆς φάλαγγος, παραιτούμενος τοῦ μισθοῦ αὐτοῦ ἠδύνατο νὰ λάβῃ πλήρη ἰδιοκτησίαν, γῆν ἢ κτῆμά τι φθαρτόν, ἀξίας τοῦ πενταπλασίου τοῦ ἐτησίου αὐτοῦ μισθοῦ, ἐπὶ πλέον δὲ καὶ χρηματικὴν ποσότητα ἴσην πρὸς τὸν μισθὸν ἑνὸς ἔτους, πληρωτέαν εἰς εἰκοσιτέσσαρας μηνιαίας δόσεις, ἐκτὸς ἐὰν ἤθελε καὶ τὴν ποσότητα ταύτην νὰ λάβῃ εἰς γαίας κτλ.»
Μετὰ ταῦτα καθώρισεν ἡ νέα κυβέρνηοις τὰ τῆς ἐθνικῆς ἑορτῆς θεσπίσασα τοιαύτην τὴν ΚΕ′ Μαρτίου, ὡς ἐπέτειον τῆς ἐπισήμου ἀνακηρύξεως τῆς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821, ἥτις καὶ τελεῖται μέχρι σήμερον. Τὸν καθαρισμὸν τοῦτον τινὲς τῶν ἱστορικῶν κατέκριναν εἰπόντες, ὅτι καὶ πρὸ τῆς 25 Μαρτίου ἐγένοντο ἐπαναστατικά τινα γεγονότα, ἀλλ’ ἕνεκεν ὅμως τῶν κατ’ αὐτὴν συντελεσθέντων, ἀποτελεῖ τὴν ἐπίσημον διακήρυξιν τῆς ἐπαναστάσεως καὶ ὡς τοιαύτη, συμπίπτουσα μάλιστα καὶ πρὸς μεγίστην θρησκευτικὴν ἑορτήν, την τοῦ Εὐαγγελισμοῦ τῆς Παναγίας ἦτο προδήλως ἡ καταλληλοτέρα.
Ἐτελέσθη δὲ πανηγυρικῶς τὸ πρῶτον ἡ ἐθνικὴ αὕτη τελετὴ τῇ 25 Μαρτίου τοῦ 1838. Κανονιοβολισμοὶ καὶ μουσικαί, ὄρθρου ἔτι βαθέος, ἐχαιρέτισαν τὸ ἐπίσημον τῆς ἡμέρας· ὁ βασιλεὺς καὶ ἡ βασίλισσα, ὡς τοῦτο γίνεται μέχρι σήμερον, μετέβησαν ἐφ’ ἁμάξης ζωηρῶς ἐπευφημούμενοι εἰς τὸν ναὸν τῆς Ἁγίας Εἰρήνης ἐν ᾧ ἐτελέσθη πάνδημος δοξολογία. Ἐν τῷ μικρῷ δ’ ἐκείνῳ ναῷ τὸ μεγαλοπρεπέστερον, ἐν ἁπλότητι, ἀπεκαλύφθη θέαμα· οἱ ἄνδρες τοῦ Ἀγῶνος, οἱ γενναῖοι νικηταὶ, οἱ ἐπὶ ὁλόκληρα δέκα ἔτη, ἀντιταχθέντες κατὰ μιᾶς ὁλοκλήρου αὐτοκρατορίας καὶ συντρίψαντες ἀλληλοδιαδόχως τοὺς πολλοὺς αὐτῆς στρατοὺς καὶ στόλους, ἐπανηγύριζον ἤδη ἐλεύθεροι μετ’ ἰδίου βασιλέως καὶ ἐθνικῆς κυβερνήσεως τὴν ἡμέραν, καθ’ ἣν ἔθηκαν αὐτὰ ταῦτα τὰ θεμέλια τῆς ἀνεξαρτησίας τῆς Πατρίδος. Ἐκεῖ ἦσαν πολλοὶ τῶν διδασκάλων τοῦ Γένους, καθηγηταὶ νῦν τοῦ ἑλληνικοῦ Πανεπιστημίου, οἱ διαπρύσιοι πρόδρομοι τῆς ἐθνικῆς ἀποκαταστάσεως· ἐκεῖ κλῆρος καὶ λαὸς ἐντίμως ἀγωνισθέντες.
Μετὰ μεσημβρίαν, εἰς τὴν πρὸ τῶν πενιχρῶν ἀνακτόρων πλατεῖαν, πέριξ τοῦ ὑπὸ τοῦ δήμου Ἀθηναίων στηθέντος τροπαίου, ἤρξατο ὑπὸ νέων καὶ νεανίδων, κατὰ τὰ ἑλληνικὰ ἔθιμα, χορός, ὃν διέκοψεν αἴφνης πρεσβῦτις γυνή, ἡ δέσποινα Λέκα εἰποῦσα μετὰ δακρύων: «σταματήσατε, παιδιά, εἰς ἐμὲ ἀνήκει ν’ ἀρχίσω τὸν χορόν· διότι εἰς αὐτὸ τὸ ἔδαφος ἔδωκα θύματα δύω ἀνδρείους ἀδελφοὺς καὶ τὸν μόνον υἱόν μου.»
Τὴν ἑσπέραν αἱ Ἀθῆναι ἐφωταγωγήθησαν, ἡ Ἀκρόπολις ἦτο κατάφωτος, ἐπὶ δὲ τοῦ Λυκαβητοῦ μέγας ἐκ φώτων σταυρὸς ὑπεμίμνησκε τὸ «ἐν τούτῳ νίκα»· ἐν ταῖς ὁδοῖς ἐκαίοντο ρητίναι καὶ περιεφέροντο οἱ διασημότεροι τῶν ἀγωνιστῶν μετὰ τῶν ἐπ’ αὐτοὺς παλληκαρίων χαιρετιζόμενοι δι’ ἐπευφημιῶν ὑπὸ τοῦ πολλοῦ λαοῦ. Καὶ οἱ ἐν ᾄσμασιν ἐθνικοῖς διερχόμενοι ὅμιλοι ἐκεῖνοι ἐπανελάμβανον συνεχῶς τὴν ἐθνικὴν κραυγήν: «εἰς τὴν Πόλιν! εἰς τὴν Πόλιν!» «—Καὶ σήμερον;» — «Ἀπωλέσαμεν τὴν μεγάλην ἰδέαν!»Πρὸς τούτοις ἡ νέα κυβέρνησις, κατὰ τὸ 1838, καὶ περὶ πολλῶν μὲν ἄλλων, ὧν εἶχε χρείαν ἡ χώρα, ἐσκέφθη, ἐξέδωκε δὲ καὶ διάταγμα περὶ ἱδρύσεως Σχολῆς τῶν ἀσιατικῶν γλωσσῶν πρὸς ἐκπαίδευσιν τῶν ἐπιθυμούντων ν’ ἀκολουθήσωσι προξενικὸν καὶ διπλωματικὸν στάδιον. Τὸ διάταγμα τοῦτο ἐγένετο τῇ εἰσηγήσει τοῦ Ζωγράφου, ὅστις κατὰ τὸν χρόνον τῆς ἐν Κωνσταντινουπόλει, ὡς πρεσβευτοῦ διαμονῆς αὐτοῦ, ἐνόησε τὴν σημασίαν, ἣν θὰ εἶχον πρόξενοι καὶ πρεσβευταὶ λαλοῦντες τὰς ἀνατολικὰς γλώσσας καὶ εὐθὺς ὡς ἀνέλαβε τὴν διεύθυνσιν τοῦ ἐπὶ τῶν Ἐξωτερικῶν ὑπουργείου ἐποιήσατο τὴν κατάλληλον πρότασιν. Δυστυχῶς ὅμως οἱ διαδεξάμενοι αὐτὸν οὐδαμῶς εἶχον κατανοήσει τὴν ἐθνικὴν τῆς σχολῆς ταύτης σημασίαν καὶ οὕτω ἐγκατελείφθη ἡ ἐκτέλεσις τοῦ διατάγματος, ὡς περιττῆς δαπάνης θεωρηθείσης.
Ἐσκόπει, ἐν γένει, πολλὰ νὰ πράξῃ ἡ ὑπὸ τὸν Ὄθωνα κυβέρνησις, ἀλλ’ ἐπῆλθον ἐν τῷ μεταξὺ πολλὰ λυπηρὰ γεγονότα, ἀφ’ ἑνὸς ἡ λῃστείᾳ, ἀφ’ ἑτέρου ἡ ἐν Ὕδρᾳ στάσις καὶ ἐκ τρίτου αἱ θρησκευτικαὶ διαμάχαι, αἵτινες παρεκώλυσαν τὸ ἔργον τῆς Κυβερνήσεως. Ἡ φοβερὰ λῃστεία ἐμάστιζε πάλιν τὴν χώραν καὶ ἰδίως ἡ ἐκτὸς τοῦ Ἰσθμοῦ Ἑλλὰς ὑφίστατο τὰ πάνδεινα ὑπὸ τῶν συμμοριῶν τοῦ Μπαλάφα τοῦ Χουσάδα καὶ τῶν ἄλλων λῃστῶν, ὡς ἐπίμετρον δὲ ἀνεφάνησαν καὶ πειραταί. Ἡ Κυβέρνησις μετεχειρίσθη πάντα τὰ μέσα πρὸς ἐξολόθρευσιν αὐτῆς, ἀλλ’ εἰς μάτην· κατέστησεν ὑπευθύνους τοὺς δήμους διὰ πᾶσαν λῃστείαν ἐν αὐτοῖς συμβαίνουσαν, ἐξετόπιζε τοὺς συγγενεῖς τῶν λῃστῶν, τοὺς φερεοίκους Βλάχους, ἐφυλάκιζεν, ἐκαρατόμει διὰ τῆς λαιμητόμου, ἥτις κατ’ ἀρχὰς προὐξένει φοβερὰν ἐντύπωσιν τῷ ἑλληνικῷ λαῷ, ὅστις πολλάκις διὰ λιθοβολημάτων καὶ σκωμμάτων ἐσύριττε τοὺς δημίους, διώριζε συχνάκις στρατοδικεῖα καὶ πάντα λίθον ἐκίνει πρὸς κατάπαυσιν τῆς λῃστείας· ἀλλ’ οὔτε αἱ λῃστεῖαι ἐξέλιπον οὔτε αἱ στάσεις.
Αἱ στάσεις ἐν Ἑλλάδι ἦσαν ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ, ἵνα μὴ εἴπωμεν πάντοτε, γεννήματα πονηρῶν βουλευμάτων τῶν ἀντιπολιτευομένων, οἵτινες, ὅπως παρέχωσι πράγματα τῇ κυβερνήσει καὶ καταδεικνύωσιν αὐτὴν ἀνίκανον, ἐποίουν ποικίλας ἄλλας μηχανορραφίας καὶ ὑπεκίνουν λῃστείας καὶ ταραχάς.
Οὕτω τῇ 7ῃ Ἀπριλίου 1838 συνέβη στάσις ἐν Ὕδρᾳ. Οἱ νησιῶται καὶ ἰδίως οἱ κάτοικοι τῶν τριῶν κατ’ ἐξοχὴν ναυτικῶν νήσων, ἀπὸ πολλοῦ ἦσαν λίαν δυσηρεστημένοι κατὰ τῶν μέχρι τοῦδε κυβερνήσεων· διότι ἐζήτουν 21,782,513 γροσίων ἅπερ, ἔλεγον, ἐδαπάνησαν κατὰ τὸν ὑπὲρ ἀνεξαρτησίας Ἀγῶνα, παρασχόντες τὰ πλοῖα αὐτῶν καὶ δαπανήσαντες ὑπὲρ τοῦ ἐξαρτισμοῦ, πολλάκις δὲ ὑπὲρ τῆς συντηρήσεως τῶν πλοίων τούτων, μὴ ἐπαρκούντων τῶν ὑπὸ τῶν προσωρινῶν κυβερνήσεων παρεχομένων. Ἐκ τοῦ αἰτουμένου ποσοῦ, 11,320,923 γροσίων ἀντεπροσώπευον τὴν συμμετοχὴν τῆς Ὕδρας, 5,610,871 γροσίων τὴν τῶν Σπετσῶν καὶ 4,850,719 τὴν τῶν Ψαρῶν. Ἡ μὴ ἱκανοποίησις τῶν αἰτήσεων τούτων, ἡ παρακμὴ τοῦ ἐμπορικοῦ αὐτῶν ναυτικοῦ καὶ ἡ ἐκ ταύτης προελθοῦσα πενία προεκάλουν παράπονα, ἔν τισι δίκαια, τῶν κατοίκων. Ἐπὶ πλέον δὲ ὁ καταστρέψας τὸ 1837 τὴν Ὕδραν σεισμός, τὸ ἀνταρτικὸν πνεῦμα τὸ διαχυθὲν ἐν τῷ τόπῳ ὑπὸ τῶν ἀντιπολιτευθέντων τὸν Κυβερνήτην, ὧν ἕδρα ὑπῆρξεν ἡ νῆσος αὕτη, καὶ αἱ διεγέρσεις τοῦ Ἄγγλου πρεσβευτοῦ Λάϊενς, τοῦ μεταβάντος πρὸς παροχὴν βοηθημάτων εἰς τοὺς ἐκ τοῦ σεισμοῦ τότε παθόντας, συνετέλεσαν τὰ μέγιστα ἵνα γενικευθῇ ἡ ἀγανάκτησις τοῦ λαοῦ ἐπιζητοῦντος καὶ τὴν ἐλαχίστην ἀφορμὴν πρὸς ἐκδήλωσιν ταύτης.
Τὴν ἐπιζητουμένην δ’ ἀφορμὴν παρέσχεν ἀσυνέτως ὁ διοικητὴς τῆς νήσου Πάκμωρ ζητήσας νὰ ἐφαρμόσῃ, εὐθὺς μετὰ τὸ Πάσχα, κατ’ αὐτὴν τὴν ἑβδομάδα τῆς Διακαινησίμου, καθ’ ἣν, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον, εὐθυμοῦσι θύουσαι τῷ Βάκχῳ αἱ τοῦ λαοῦ τάξεις, τὸν περὶ ἀπογραφῆς καὶ στρατολογίας ἐκδοθέντα νόμον, καθ’ οὗ ἀντεστρατεύοντο οἱ νησιῶται ζητοῦντες νὰ ὑπαχθῶσι μόνον εἰς ναυτικὴν ὑπηρεσίαν.
Ἐπειδὴ δὲ ἡ ἀρχὴ προέβη εἴς τινας συλλήψεις, ὁ λαός τῇ 7ῃ Ἀπριλίου ἐπολιόρκησε το διοικητήριον, προσέβαλε τοὺς ὑπαλλήλους, μία δὲ γυνὴ ἡ Σκουμπάφενα καὶ ἔπληξε αὐτὸν τὸν διοικητήν, ὅστις ἠναγκάσθη διὰ πλοιαρίου νὰ καταφύγῃ εἰς Πόρον.
Ἡ κυβέρνησις ἀπέστειλεν ἀμέσως ὡς ἐπίτροπον τὸν ἐπὶ τῶν Ναυτικῶν ὑπουργόν Ἀντ. Κριεζῆν καὶ συνέστησε στρατοδικεῖον ὑπὸ τὸν Γεώργ. Καρατζᾶν, τῇ 15ῃ Ἀπριλίου, καὶ οἱ μὲν πρωταίτιοι τῶν λυπηρῶν τούτων σκηνῶν, προλαβόντες, ἀνεχώρησαν εἰς Σμύρνην καὶ Κωνσταντινούπολιν, οἱ δὲ κατὰ δεύτερον συμμετασχόντες λόγον ἐδικάσθησαν μὲν ἀλλ’ ἠμνηστεύθησαν, ἐξαιρεθέντων μόνον 47 καὶ τῆς Σκουμπάφενας, ὡς συνήθως, διὰ διατάγματος, τῇ 20 Μαΐου 1838, ἀπελθόντος τοῦ διοικητοῦ καὶ ἀποκατασταθείσης τῆς τάξεως. Αἰ ἀμνηστεῖαι αὗται τῆς Κυβερνήσεως καὶ αἱ βασιλικαὶ χάριτες ἀντὶ νὰ ὠφελήσωσιν ἔβλαψαν· διότι ἀπέβαλον πᾶσαν σπουδαιότητα. Ἐφ’ ᾧ καὶ κατ’ Αὔγουστον τοῦ αὐτοῦ ἔτους ἐφάνησαν ἐν Μεσσηνίᾳ ἀποστατικὰ κινήματα, ἅπερ ὅμως ταχέως ὑπὸ τοῦ διοικητοῦ Ἰωάννου Σούτσου κατεστάλησαν καὶ ἡ ἐμφάνισις ἐν ταῖς μεθορίοις ἐπαρχίαις λῃστῶν καθ’ ὧν ἡ κυβέρνησις τῇ 31 Δεκεμβρίου 1839 ἐξέδωκε καὶ αὐστηρότερον νόμον, συμπληρωματικὸν τοῦ τῆς 10ης Νοεμβρίου 1836.
Κατὰ τὸ 1839, ἐν κρισίμῳ στιγμῇ περιπλοκῶν, ἐν τοῖς ἀνατολικοῖς πράγμασιν, ἐξ ὧν, τοῦ Σουλτὰν Μαχμοὺτ ἀποθανόντος, τοῦ ἀνηλίκου Μεδζὶτ ἀναβάντος τὸν θρόνον, τῆς δὲ Τουρκίας ἀπομεινάσης ἄνευ στόλου καὶ στρατοῦ, ἡττηθέντων ὑπὸ τῶν Αἰγυπτίων, καὶ Σουλτάνου ἀνισχύρου, ἠδυνάμεθα νὰ ἐπωφεληθῶμεν ἐδαφικῶς καὶ μετὰ ἐθνικῶς, διηγέρθησαν ὡσεὶ μὴ ἤρκουν αἱ ἄλλαι περιπέτειαι τοῦ ἔθνους καὶ αἱ ἕωλοι μεσαιωνικαὶ θρησκευτικαὶ συζητήσεις, ἐξ ἐκείνων, αἵτινες κατέστρεψαν τὴν αὐτοκρατορίαν ἡμῶν.
Ἀνεκαλύφθη τελευτῶντος τοῦ 1839 Φιλορθόδοξός τις ἑταιρία ἀποτελουμένη ὑπὸ τοῦ κόμματος τοῦ μεγάλου θεολόγου Οἰκονόμου, τοῦ ἐξ Οἰκονόμων, ἐκδίδοντος ἀπὸ τοῦ 1835 τὴν Εὐαγγελικὴν Σάλπιγγα δι’ ἧς ἐπολέμει τὸν ἀντίπαλον αὐτοῦ Φαρμακίδην, πρὸς ἣν οἱ ἀντιπολιτευόμενοι καὶ ἰδίᾳ οἱ ἀγγλόφρονες, ἀπέδωκαν, ἀδίκως ὅλως, πολιτικὴν σημασίαν καὶ συνωμοτικὸν χαρακτῆρα προσπαθοῦντες νὰ ἐνοχοποιήσωσιν οὕτω τοὺς τὴν κυβέρνησιν ἀποτελοῦντας ρωσόφρονας. Ἐν ᾧ λοιπὸν ἡ γείτων Τουρκίᾳ ἐν τοιαύτῃ εὑρίσκετο καταστάσει, τὴν Ἑλλάδα κατετάραττον αἱ θρησκευτικαὶ συζητήσεις, αἵτινες ἦσαν προϊὸν ἄμεσον τῆς προώρου καὶ ἀσκόπου ἀνακηρύξεως τῆς ἀπὸ τῶν Πατριαρχείων ἀνεξαρτησίας τῆς Ἐκκλη.jpg)
Ἰωάννης Μακρυγιάννης
Κατὰ τὴν εἰς τὸν λιμένα ὅμως τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἄφιξιν τοῦ Ὄθωνος, δὲν ἐχαιρετίσθη διὰ τοῦ ἀριθμοῦ τῶν κανονιοβολισμῶν τῶν ἀπαιτουμένων κατὰ τὰς τοιαύτας περιστάσεις, ὁ δὲ Ζωγράφος ἐπεζήτησε περὶ τούτου ἐξηγήσεις παρὰ τῆς Πύλης, ἀποδωσάσης τὸ σφάλμα εἰς τοὺς πυροβολητὰς αὑτῆς. — Γιαγνὶς ὀλδοὺ! —
Πρὸς μετρίασιν ὅμως τῆς ἐκ τοῦ γεγονότος τούτου δυσαρέστου ἐντυπώσεως ὁ Ζωγράφος ταχύτερον τοῦ συνήθους ἐκλήθη εἰς τὰ ἀνάκτορα· τῇ 7 Δεκεμβρίου ἀνακτορικαὶ ἅμαξαι παρέλαβον αὐτὸν καὶ τοὺς λοιποὺς ὑπαλλήλους τῆς ἑλληνικῆς Πρεσβείας καὶ ὡδήγησαν αὐτοὺς εἰς τὰ ἀνάκτορα.
Ὁ Σουλτάνος Μεδζήτ, περιστοιχούμενος ὑπὸ τοῦ ἐπὶ τῶν Ἐξωτερικῶν ὑπουργοῦ Ρεσὶτ πασσᾶ καὶ τῆς ἀνωτέρας αὐλικῆς θεραπείας, ἐδέξετο εὐγενῶς τὴν αὐτόγραφον τοῦ Ὄθωνος, εἰπὼν κολακευτικούς τινας λόγους πρὸς τὸν Ἕλληνα ἀπεσταλμένον, ἐξέφρασε δὲ πόθον περὶ φιλικῶν σχέσεων καὶ ἀπένειμεν αὐτῷ παράσημον.Αὕτη ὑπῆρξεν ἡ πρώτη ἐνώπιον τοῦ Σουλτάνου ἐπίσημος ἐμφάνισις Ἕλληνος ἀπεσταλμένου, καὶ ὁ Ζωγράφος ὑπῆρξεν ὁ πρῶτος Ἕλλην πολιτικός, ὁ τιμηθεὶς διὰ τουρκικοῦ παρασήμου. Αἱ διαπραγματεύσεις τοῦ Ἕλληνος ἀπεσταλμένου μετὰ τοῦ Ρεσὶτ πασᾶ ἤρξαντο ἐν τάχει καὶ δραστηρίως, καὶ μετὰ δύο μῆνας κατέληξαν εἰς συνθήκην, ἧς τὸ σχέδιον εἶχεν ὡς ἑξῆς:
Συνθήκη Φιλίας, Ἐμπορίου καὶ συμμαχίας, συμφωνηθεῖσα μεταξὺ τῆς Α. Μ. τοῦ Βασιλέως τῆς Ἑλλάδος, καὶ τῆς Α. Α. Μ. τοῦ Σουλτάνου τῶν Ὀθωμανῶν, καὶ ὑπογραφεῖσα ἀπὸ τοὺς πληρεξουσίους αὐτῶν, τὰς Α. Α. Ε. Ε. τοὺς Κωνστ. Ζωγράφον καὶ Μεχμὲτ Ρεσὶτ πασᾶν, ὑπουργοὺς τῶν Ἐξωτερικῶν ὑποθέσεων τῶν ἀνωτέρω Ἡγεμόνων.
Ἐν Κωνσταντινουπόλει τὴν 3 Μαρτίου 1840.
«Ἄρθρ. 1 Οἱ ὑπήκοοι τοῦ Ἑλληνικοῦ Βασιλείου καὶ οἱ τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας θὰ δύνανται νὰ μετέρχωνται τὸ ἐμπόριον μεταξὺ αὐτῶν διὰ ξηρᾶς καὶ διὰ θαλάσσης μὲ τελείαν ἐλευθερίαν καὶ ἀσφάλειαν. Ἑπομένως, θέλουν ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ ταξειδεύωσι, νὰ κατοικῶσι καὶ νὰ ἐνοικιάζωσιν οἰκίας καὶ ἀποθήκας δι’ ἐμπορικὰς ὑποθέσεις εἰς ὅλους τοὺς τόπους τῶν Ἐπικρατειῶν των ὅπου αὐτὴ ἡ ἄδεια χορηγεῖται εἰς τοὺς ὑπηκόους τῶν ἄλλων φιλικῶν Δυνάμεων, χωρὶς νὰ τοὺς κακομεταχειρίζωνται ἢ νὰ τοὺς ἐνοχλοῦν εἰς τὴν ἐνέργειαν τοῦ ἐμπορίου των, καὶ θέλουν ἀπολαμβάνει καὶ εἰς τὸ ἓν καὶ εἰς τὸ ἄλλο μέρος ἴσην προστασίαν καὶ φιλοξενίαν.
«Ἄρθρ. 2. Θέλουν θεωρεῖσθαι ὡς ὑπήκοοι τοῦ Ἑλληνικοῦ Βασιλείου καὶ τῆς Ὑψηλῆς Πόρτας οἱ γεννηθέντες εἰς ἀμφότερα τὰ Κράτη ἢ ὡς τοιοῦτοι ἀναγνωρισθέντες διὰ τῶν ὅρων τῶν Πρωτοκόλλων τῶν ὑπογραφέντων ἀπὸ τὰς τρεῖς συμμάχους Δυνάμεις, καὶ παραδεχθέντων ἀπὸ τὰ δύο Ὑψηλὰ συμφωνοῦντα μέρη.
«Ἄρθρ. 3. Οἱ ὑπήκοοι ἑνὸς τῶν δύο συνθηκολογούντων μερῶν θέλουν εἶναι ἐλεύθεροι καθ’ ὅλην τὴν Ἐπικράτειαν τοῦ ἄλλου, ἀπὸ πᾶσαν ἀπογραφὴν καὶ ἀπὸ πᾶσαν στρατιωτικὴν ὑπηρεσίαν κατὰ ξηράν τε καὶ θάλασσαν, ὁποιασδήποτε φύσεως καὶ ἂν εἶναι· δὲν θελουν ὑποβάλλεσθαι εἰς τὴν πληρωμὴν τοῦ κεφαλικοῦ φόρου, ἢ ἄλλης ὁποιασδήποτε προσωπικῆς φορολογίας.
«Ἄρθρ. 4. Οἱ Ὀθωμανοὶ ὑπήκοοι, οἱ ταξειδεύοντες εἰς τὴν Ἑλλάδα, θέλουν ἐφοδιάζεσθαι, ἄνευ βραδύτητος καὶ δυσκολίας, παρὰ τῶν ἁρμοδίων ἀρχῶν τῆς ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως μὲ τὰ ἀναγκαῖα διαβατήρια· ὁμοίως οἱ ἀναγκαῖοι τεσκερέδες, διαβατήρια, ἢ φιρμάνια, θέλουν χορηγεῖσθαι εἰς τοὺς Ἕλληνας ὑπηκόους ἄνευ βραδύτητος καὶ δυσκολίας ἀπὸ τὰς Ἀρχὰς τῆς Ὑψηλῆς Πύλης.
«Ἄρθρ. 5. Τὰ ἐμπορικὰ πλοῖα ἀμφοτέρων τῶν συνθηκολογούντων μερῶν, εἴτε εὔκαιρα εἴτε φορτωμένα μὲ πραγματείας, ἢ μὲ ὁποιαδήποτε προϊόντα, θέλουν πλέει μὲ ἐντελῆ ἐλευθερίαν καὶ ἀσφάλειαν, ὑπὸ τὴν ἰδίαν αὐτῶν σημαίαν εἰς τὰς θαλάσσας καὶ τὰ ὕδατα τὰ ἀνήκοντα εἰς ἑκάτερον αὐτῶν καὶ θέλουν ἠμπορεῖ νὰ εἰσέρχωνται ἐλευθέρως εἰς τοὺς κόλπους, τοὺς ὅρμους, τοὺς λιμένας καὶ τὰ ἀγγυροβόλια τοῦ ἑνὸς καὶ τοῦ ἄλλου τόπου, νὰ ἐκφορτόνωσιν ἐκεῖ κατὰ θέλησιν ὅλας τὰς πραγματείας των ἢ μέρος αὐτῶν, νὰ λαμβάνωσιν ὀπίσω τὰς μὴ πωληθείσας χωρὶς νὰ πληρώνωσι διὰ ταύτας τὰς πραγματείας ἄλλα δικαιώματα ἀπὸ ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα πληρόνουν εἰς τὰς ἰδίας περιπτώσεις τὰ ἄλλα φιλικὰ ἔθνη, καὶ νὰ λαμβάνωσι φορτίον δι’ ἐξαγωγήν. Δὲν θέλουν ὑποχρεοῦσθαι κατ’ οὐδένα τρόπον, εἰς τὸ νὰ φορτόνωσιν ὅλας τὰς πραγματείας των ἢ μέρος αὐτῶν, ἐναντίον τῆς θελήσεώς των, οὐδὲ βιάζεσθαι νὰ τὰς παραχωρῶσι πρὸς ὄφελος ἑταιρείας ἢ σώματός τινος, εἰς τιμὰς μὴ συμφερούσας εἰς αὐτοὺς, ἢ νὰ ἀγοράζωσιν ἄλλας, μὴ ἐκλεχθείσας παρ’ αὐτῶν.
Δὲν θέλουν οὔτε ἐμποδίζεσθαι, οὔτε ναυλώνεσθαι ἄνευ τῆς θελήσεώς των, ἐπ’ οὐδεμιᾷ περιπτώσει καὶ ἐπ’ οὐδεμιᾷ προφάσει.
Εἰς ὅλας τὰς περιστάσεις θέλουν θεωρεῖσθαι καὶ εἰς τὰ δύω Κράτη ὑπὸ τὴν ὄψιν ἀμοιβαιότητος.
«Ἄρθρ. 6. Τὰ Ἑλληνικὰ πλοῖα εἰς ὅλους τοὺς Ὀθωμανικοὺς λιμένας, καὶ τὰ Ὀθωμανικὰ πλοῖα εἰς ὅλους τοὺς λιμένας τοῦ Ἑλληνικοῦ Βασιλείου, εἴτε εἰσπλέοντα εἴτε ἐκπλέοντα, δὲν θέλουν ὑποβάλλεσθαι εἰς καμμίαν τελωνειακὴν ἢ λιμενικὴν ἐπίσκεψιν· ἐν περιπτώσει καθ’ ἣν ἡ ἐπίσκεψις ἑνὸς πλοίου ὑπὸ σημαίαν τῆς μιᾶς Δυνάμεως ἤθελε φανῇ ἀναγκαία, αἱ ἐγχώριαι Ἀρχαὶ ὀφείλουν νὰ προσκαλῶσι τὸν Πρόξενον ἢ Ὑποπρόξενον, εἰς τὴν δικαιοδοσίαν τοῦ ὁποίου ὑπάγεται τὸ πλοῖον, διὰ νὰ παρασταθῇ εἰς τὴν ἐπίσκεψιν δι’ ἑνὸς ἐπίτηδες ἀπεσταλμένου του· εἰς μόνην δὲ περίπτωσιν ἀπαρνήσεως ἐκ μέρους τοῦ Προξένου, ἢ εἰς ἀπουσίαν τοιούτου Ἐθνικοῦ Πράκτορος ἡ ἐπίσκεψις θέλει γίνεσθαι ἀνὰ μόνης τῆς συνδρομῆς τῆς ἐγχωρίου Ἀρχῆς, ἀλλὰ πάντοτε μὲ τὴν τάξιν καὶ τὸ ἀπαιτούμενον σέβας.
«Ἄρθρ. 7. Τὰ εἰς τὸ προηγούμενον ἄρθρον ὁρισθέντα, περὶ τῆς ἐπισκέψεως τῶν πλοίων, θέλουν ἐπίσης ἐφαρμοσθῆ καὶ εἰς τὰ Ἑλληνικὰ ἐμπορικὰ πλοῖα, φορτωμένα ἢ εὔκαιρα, τὰ ὁποῖα θέλουν διαβαίνει ἀπὸ τὸ Αἰγαῖον Πέλαγος εἰς τὴν Εὔξεινον Πόντον καὶ ἐναλλάξ· ἄλλως θέλουν αὐτὰ ἀπολαύει τῆς αὐτῆς ἐλευθερίας καὶ μεταχειρίζεσθαι ἐπὶ τοῖς αὐτοῖς ὅροις, ὡς καὶ τὰ τῶν φιλικῶν Δυνάμεων.
«Ἄρθρ. 8. Τὰ πλοῖα τῶν ὑπηκόων ἑκάστου ἐκ τῶν συνθηκολογούντων Ὑψηλῶν μερῶν, δὲν θέλουν πληρώνει εἰς τοὺς λιμένας καὶ τοὺς ὅρμους τοῦ ἄλλου, εἰμὴ τὰ δικαιώματα, εἰς τὰ ὁποῖα ὑποβάλλονται, ἢ θέλουν ὑποβάλλεσθαι τὰ πλοῖα τῶν ἄλλων ἐθνῶν τῶν πλέον εὐνοουμένων.
«Ἄρθρ. 9. Ἐὰν πλοῖον Ἑλληνικὸν ἢ Ὀθωμανικὸν ναυαγήσῃ εἰς τοὺς λιμένας ἢ τὰ παράλια τῶν δύο Ἐπικρατειῶν, θέλει χορηγεῖσθαι πρὸς αὐτὸ πᾶσα δυνατὴ συνδρομή, καὶ διὰ τὴν διατήρησιν τῶν ἀνθρώπων καὶ τῶν πραγμάτων, καὶ διὰ τὴν ἀσφάλειαν τῶν διασωθέντων εἰδῶν, τὰ ὁποῖα, μετὰ τὴν ἀφαίρεσιν ἢ τὴν πληρωμὴν τῶν ἐξόδων, ἅτινα ἔγειναν διὰ τὴν διάσωσιν, θέλουν παραδίδεσθαι, εἰς τὸν ἀνήκοντα πλησιέστερον Πρόξενον, χωρὶς νὰ ὑποβληθῶσιν εἰς κανὲν δικαίωμα, ἐκτὸς μόνον ἐὰν πωληθῶσι διὰ τὴν ἐπιτόπιον κατανάλωσιν.
«Ἄρθρ. 10. Οἱ ἔμποροι τοῦ Ἑλληνικοῦ Βασιλείου εἰς τὴν Ἐπικράτειαν τῆς Α. Μ. του, καὶ οἱ τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας εἰς τὴν Ἑλλάδα, δὲν θέλουν κατ’ οὐδὲν ἐνοχλεῖσθαι εἰς τὰς ἐμπορικάς των ὑποθέσεις διὰ τὰς ὁποίας θέλουν δύνασθαι νὰ μεταχειρίζωνται μεσίτας παντὸς ἔθνους.
«Ἄρθρ. 11. Συναποφασίζουν τὰ συνθηκολογοῦντα Ὑψηλὰ μέρη, ὅτι τὸ ἀκτοπλοϊκὸν ἐμπόριον, συνιστάμενον ἐκ προϊόντων ἐντοπίων ἢ ξένων, στελλομένων ἀπὸ ἕνα εἰς ἄλλον λιμένα μιᾶς τῶν δύο Ἐπικρατειῶν, δύναται νὰ γίνεται ἐλευθέρως διὰ τῶν πλοίων καὶ τῶν ὑπηκόων καὶ τῶν δύο τόπων ἐπὶ συμφωνίᾳ τοῦ νὰ καθυποβάλλωνται εἰς τὰς αὐτὰς ὑποχρεώσεις καὶ νὰ πληρόνωσι τὰ αὐτὰ δικαιώματα, εἰς τὰ ὁποῖα ὑπόκεινται καὶ τὰ πλοῖα τῶν μᾶλλον εὐνοουμένων αὐτοχθόνων.
«Ἄρθρ. 12. Οἱ ἔμποροι ἑνὸς τῶν δύο Ὑψηλῶν συνθηκολογούντων μερῶν, καὶ οἱ σύντροφοί των, οἵτινες θέλουν ἀγοράζει εἰς τὴν Ἐπικράτειαν τοῦ ἄλλου ἓν ὁποιονδήποτε πρᾶγμα προϊὸν τῆς γῆς αὐτοῦ ἢ τῆς ἐσωτερικῆς του βιομηχανίας ἐπὶ σκοπῷ νὰ τὸ πωλήσωσι καὶ πάλιν διὰ τὴν κατανάλωσιν τοῦ ἰδίου τούτου τόπου, θέλουν πληρώνει καὶ κατὰ τὴν ἀγορὰν καὶ κατὰ τὴν πώλησιν, τὰ αὐτὰ δικαιώματα, τὰ ὁποῖα πληρόνονται εἰς παρομοίας περιστάσεις ἀπὸ τοὺς αὐτόχθονας ὑπηκόους τοὺς μᾶλλον εὐνοουμένους ἐξ ἐκείνων, οἵτινες μετέρχονται τὸ ἐσωτερικὸν ἐμπόριον.
«Ἄρθρ. 13. Οἱ ὑπήκοοι καὶ τῆς μιᾶς καὶ τῆς ἄλλης Δυνάμεως θέλουν ἠμπορεῖ ἐλευθέρως νὰ ἀγοράζωσι καὶ νὰ πραγματεύωνται εἰς ὅλα τὰ μέρη καὶ τῶν δύο Ἐπικρατειῶν πραγματείας φερομένας, ἀπὸ ξένους τόπους, πληρόνοντες τὰ αὐτὰ δικαιώματα, εἰς ἃ ὑπόκεινται εἰς παρομοίας περιπτώσεις καὶ οἱ ὑπήκοοι τῶν πλέον εὐνοουμένων Δυνάμεων.
«Ἄρθρ. 14. Οἱ ἔμποροι τοῦ Ἑλληνικοῦ Βασιλείου εἰς τὴν Τουρκίαν καὶ οἱ τῆς Ὑψηλῆς Πόρτας εἰς τὴν Ἑλλάδα θέλουν ἀπολαύει ὡς πρὸς τὴν ἐλευθερίαν τοῦ ἀγοράζειν, τοῦ μεταφέρειν καὶ τοῦ ἐπιβιβάζειν ἀποφασιστικῶς ἐπὶ πλοίων προϊόντα τοῦ τόπου καὶ τῆς ἐσωτερικῆς βιομηχανίας, προσδιωρισμένα δι’ ἐξαγωγήν, τῶν αὐτῶν προνομίων, ἐλευθεριῶν, καὶ μεταχειρίσεως, καὶ θέλουν ἐπὶ τούτῳ πληρώνει τὰ αὐτὰ δικαιώματα ὡς καὶ οἱ ὑπήκοοι τῶν μᾶλλον εὐνοούμενων ἐθνῶν.
«Ἄρθρ. 15. Θέλουν ἐπίσης ἀπολαύει τῶν αὐτῶν προνομίων, ἐλευθεριῶν καὶ μεταχειρίσεως, καὶ θέλουν πληρώνει τὰ αὐτὰ δικαιώματα ὡς καὶ οἱ ὑπήκοοι τῶν πλέον εὐνοουμένων ἐθνῶν, καὶ κατὰ τὴν παραδοχὴν καὶ τὴν εἰσαγωγὴν εἰς ἀμφότερα τὰ Κράτη προϊόντων τῆς γῆς καὶ τῆς βιομηχανίας καὶ τῶν δύο Ἐπικρατειῶν, ἢ ὅλων τῶν πραγματειῶν, ὁποιουδήποτε εἴδους ἢ προερχομοῦ καὶ ἂν ἦναι, ὑπαρχουσῶν ἐπὶ πλοίων ἀμφοτέρων τῶν τόπων, καὶ ἀνηκουσῶν εἰς ὑπηκόους τοῦ ἑνὸς ἢ τοῦ ἄλλου τῶν συνθηκολογούντων μερῶν, ἢ φερομένων διὰ ξηρᾶς ἢ θαλάσσης ἀπὸ ἄλλους τόπους ἀπὸ ὑπηκόους αὐτῶν, εἴτε διὰ νὰ πωληθῶσιν εἰς τὸ ἐσωτερικόν, εἴτε διὰ νὰ μεταφερθῶσιν εἰς ἄλλους τόπους.
«Ἄρθρ. 16. Θέλουν ἐξαιρεθῆ ἀπὸ τὸν γενικὸν κανόνα τοῦ προηγηθέντος ἄρθρου μερικὰ προϊόντα τῆς γῆς καὶ τῆς βιομηχανίας τοῦ ἑνὸς καὶ τοῦ ἄλλου Κράτους, τὰ ὁποῖα διὰ τὸ γειτνιάζον τῶν παραλίων καὶ διὰ τὴν ταὐτότητα τῶν ποιοτήτων ἠδύναντο νὰ φέρωσιν εἰς συναγωνισμὸν τὴν ἐντόπιον βιομηχανίαν καὶ γεωργίαν. Ἕκαστον τῶν δύο Ὑψηλῶν συνθηκολογούντων μερῶν ἐπιφυλάττεται τὸ δικαίωμα νὰ δεχθῇ ὡς πρὸς τὰ εἴδη ταῦτα εἴτε ἀμέσως εἴτε ἀκολούθως, τοιαῦτα μέτρα ἢ περιορισμούς, τοὺς ὁποίους ἤθελε κρίνει συμφέροντας, μὲ τὴν ὑποχρέωσιν τοῦ νὰ ἀναγγέλλῃ εἰς τὸ ἄλλο τὸ μέτρον τὸ ὁποῖον θέλει δεχθῆ, ἓν ἔτος πρὸ τῆς ἐφαρμογῆς του. Συναπεφασίσθη συγχρόνως, ὅτι οἱ ἐπίτροποι, οἵτινες θέλουν ἀναλάβει τὴν σύνταξιν τῆς Διατιμήσεως, νὰ συντάξωσιν ἰδιαιτέρως καὶ τὸν κατάλογον ἐκείνων τῶν προϊόντων τῆς γῆς καὶ τῆς βιομηχανίας τῶν δύο τόπων, τὰ ὁποῖα θέλουν θεωρηθῆ ὡς ὑπαγόμενα εἰς τὴν κατηγορίαν τῶν ἀνωτέρω εἰδῶν.
«Ἄρθρ. 17. Τὰ δύο Ὑψηλά συνθηκολογοῦντα μέρη ἀπεφάσισαν νὰ ὀνομάσωσιν ἐπιτρόπους ἐπὶ τούτου διὰ νὰ κανονίσωσιν ὅσον ἐνδέχεται ταχύτερον ἐπὶ τῶν ἄνω μνημονευθεισῶν πράξεων μίαν γενικὴν διατίμησιν δι’ ὅλας τὰς εἰσαγομένας ἢ ἐξαγομένας πραγματείας διὰ τῶν Ἑλλήνων ἐμπόρων, καθὼς τοῦτο γίνεται μεταξὺ τῆς Ὑψηλῆς Πόρτας καὶ τῶν Δυνάμεων τῆς Εὐρώπης.
Ἐν τοσούτῳ τὰ δικαιώματα τοῦ τελωνείου ἐπὶ τῶν εἰσαγομένων καὶ ἐξαγομένων πραγματειῶν διὰ τῶν ὑπηκόων Ἑλλήνων θέλουν πληρώνεσθαι κατὰ τὴν ἀξίαν των, καὶ ἐὰν συμβῇ καμμία διαφιλονείκισις ὡς πρὸς τὸν προσδιορισμὸν τῆς ἀξίας μεταξὺ τῶν τελωνῶν καὶ τῶν ἐμπόρων, τὸ τελωνεῖον θέλει πληρωθῇ εἰς εἴδη. Ἄρθρ. «18. Εἰς πᾶσαν περίπτωσιν λαθρεμπορίου, πραχθέντος εἰς τὴν Ἐπικράτειαν μιᾶς τῶν δύο συνθηκολογουσῶν Δυνάμεων ἀπὸ ὑπηκόους τῆς ἄλλης, θέλουν ἐφαρμόζεσθαι εἰς τὸν παραβάτην αἱ ποιναὶ αἱ προσδιοριζόμεναι ἀπὸ τοὺς νόμους καὶ τοὺς κανονισμούς, οἵτινες εἶναι ἢ θέλουν εἶσθαι ἐν ἰσχύϊ εἰς τὴν Ἐπικράτειαν, ὅπου τὸ λαθρεμπόριον συνέβη.
Ἄρθρ. 19. Ἐὰν κανὲν ἀπὸ τὰ δύο συνθηκολογοῦντα μέρη περιπλεχθῆ εἰς πόλεμον, οἱ ὑπήκοοι τοῦ ἄλλου θέλουν ἐξακολουθῆ τὸ ἐμπόριον καὶ τὴν ναυτιλίαν των μὲ τοὺς ἐχθρικοὺς τόπους, ἐκτὸς τῶν πόλεων καὶ λιμένων, οἵτινες θέλουν εἶσθαι ἀποκλεισμένοι ἢ πολιορκημένοι διὰ ξηρᾶς ἢ θαλάσσης, ἀλλ’ εἰς καμμίαν περίστασιν δὲν θέλει τοὺς εἶσθαι συγχωρημένον νὰ ἐμπορευθῶσιν εἴδη θεωρούμενα ὡς λαθρεμπόριον πολέμου, καὶ ὁποιαδήποτε ἐργαλεῖα ἐπιτήδεια εἰς πόλεμον.
«Ἄρθρ. 20. Συναπεφασίσθη, ὅτι κἀνὲν πλοῖον ἐχθρικὸν νὰ μὴ ἐφοπλίζεται οὐδὲ ὁπλίζεται εἰς τοὺς λιμένας καὶ τὰς σκάλας τοῦ ἑνὸς καὶ τοῦ ἄλλου, ἐκ τῶν δύο συνθηκολογούντων μερῶν.
«Ἄρθρ. 21. Τὰ δύο Ὑψηλὰ συνθηκολογοῦντα μέρη θέλουν ἔχει ἐξ ὑπαμοιβῆς τὸ δικαίωμα ν’ ἀποστέλλωσι πρὸς ἄλληλα Πρέσβεις καὶ ἄλλους διπλωματικοὺς πράκτορας, καθὼς καὶ Προξένους καὶ ὑποπροξένους εἰς τοὺς λιμένας ἢ τὰς πόλεις ἑκάστης τῶν δύο Ἐπικρατειῶν, ὅπου θέλουν κριθῆ ἀναγκαῖοι· οἱ Πρόξενοι καὶ ὑποπρόξενοι δεόντως ὠνομασμένοι ἀπὸ τοὺς ἡγεμόνας των δὲν θέλουν ἀρχίσει τὰς δημοσίας ἐργασίας των, εἰμὴ μετὰ τὴν προηγηθεῖσαν ἔγκρισιν τῆς Κυβερνήσεως εἰς τὴν Ἐπικράτειαν τῆς ὁποίας ἐστάλησαν. Ἐπὶ τούτῳ θέλουν χορηγεῖσθαι εἰς αὐτοὺς τὰ ἀπαιτούμενα ἐκτελεστήρια ἢ φιρμάνια. Συναπεφασίσθη οἱ Πρόξενοι καὶ οἱ ὑποπρόξενοι νὰ μὴ ἐκλέγωνται μεταξὺ τῶν ὑπηκόων τοῦ ἡγεμόνος ἐκείνου, εἰς Ἐπικράτειαν τοῦ ὁποίου θέλουν σταλῇ.
«Ἄρθρ. 22. Οἱ Πρέσβεις καὶ λοιποὶ διπλωματικοὶ πράκτορες, καθὼς καὶ οἱ Πρόξενοι καὶ ὑποπρόξενοι τῶν δύο συνθηκολογούντων μερῶν, δὲν θέλουν χορηγῆ ἐπ’ οὐδεμιᾷ περιπτώσει τὴν σημαίαν ἢ τὸ δίπλωμα τοῦ ἔθνους των, οὐδὲ δίδει τὴν προστασίαν των, εἰς κανὲν πλοῖον, τὸ ὁποῖον δὲν θέλει πραγματικῶς ἀνήκει εἰς τοὺς τόπους των.Θέλουν θεωρεῖσθαι ὡς πλοῖα Ἑλληνικὰ ἢ Ὀθωμανικὰ ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα θέλουν ταξειδεύει καὶ θέλουν ἀνήκει εἰς ἰδιοκτήτη συμφώνως μὲ τοὺς ἐν ἰσχύει κανονισμοὺς εἰς ἀμφοτέρους τοὺς τόπους.
«Ἄρθρ. 23 Ὁρίζεται ἐπισήμως ὅτι οἱ ὑπήκοοι ἑνὸς τῶν δύο Ὑψηλῶν συνθηκολογούντων μερῶν νὰ μὴ ναυτολογῶνται ἐπὶ πλοίων ἀνηκόντων εἰς τὸ ἄλλο. Ἐν παραβάσει τοῦ ὅρου τούτου, αἱ δύο κυβερνήσεις ὑποχρεοῦνται, ἅμα γνωρίσωσι δεόντως τὴν περίπτωσιν, νὰ διατάξωσι τὴν τιμωρίαν τοῦ ἐνόχου ὑπηκόου αὐτῶν πλοιάρχου διὰ τῶν ἁρμοδίων Ἀρχῶν τοῦ λιμένος, εἰς ὃν τὸ πλοῖον ἀνήκει· ὁ ὅρος οὗτος θέλει ἐνεργηθῆ ἓξ μῆνας μετὰ τὴν ἀπαλλαγὴν τῶν ἐπικυρώσεων τῆς παρούσης συνθήκης.
«Ἄρθρον 24. Εἰς τοὺς Πρέσβεις καὶ λοιπούς διπλωματικοὺς πράκτορας καθὼς καὶ εἰς τοὺς προξένους καὶ ὑποπροξένους μιᾶς τῶν συνθηκολογουσῶν Δυνάμεων δὲν ἐπιτρέπεται ποτὲ νὰ ὑπεξαιρῶσι δημοσίᾳ εἴτε κρυφίως τοὺς ὑπηκόους τῆς ἄλλης ἀπὸ τὴν νόμιμον αὐτῶν ἀρχὴν οὐδὲ νὰ προστατεύσωσι διὰ διαβατηρίων ἢ διπλωμάτων· καὶ ἐν γένει, θέλει διατηρηθῆ ἐντὸς ἀμφοτέρων τῶν τόπων ἡ ἀρχή, ὅτι κανεὶς νὰ μὴ ἠμπορῇ καθ’ ὁποιονδήποτε τρόπον, νὰ ἀπαρνῆται τὴν ἐθνικότητά του.
«Ἄρθρ. 25. Οἱ Πρέσβεις καὶ λοιποὶ διπλωματικοὶ πράκτορες καθὼς καὶ οἱ πρόξενοι καὶ ὑποπρόξενοι ἑκατέρων τῶν συνθηκολογουσῶν Δυνάμεων θέλουν ἀπολαύει εἰς τὴν Ἐπικράτειαν τῆς ἄλλης τῶν αὐτῶν τιμῶν, προνομίων, περιποιήσεων καὶ τῆς ὑπερασπίσεως, ὡς καὶ οἱ τῶν πλέον εὐνοουμένων ἐθνῶν.
Θέλουν μετέρχεσθαι ἴσον δικαίωμα ἐπιτηρήσεως ἐπὶ τῶν ἰδίων αὐτῶν ὁμοεθνῶν, καὶ οὗτοι θέλουν ἠμπορεῖ νὰ προστρέχωσιν ἐλευθέρως εἰς τὴν διαιτητήριον δικαιοδοσίαν τῶν Προξένων των, κατὰ τὰς δίκας καὶ διαφορὰς, ὅσαι θέλουν ὑπάρχει μόνον μεταξύ των, τάς τε πολιτικὰς καὶ τὰς ἐμπορικάς.
Αἰ διαφοραὶ καὶ αἱ δίκαι, αἵτινες ἐπὶ πολιτικῶν καὶ ἐμπορικῶν ἀντικειμένων ἐνδέχεται νὰ γεννῶνται εἰς τὴν Ἑλλάδα, μεταξὺ τῶν ὑπηκόων τῶν δύο Δυνάμεων, ἢ καὶ μεταξὺ ὑπηκόων Ὀθωμανῶν, καὶ ὑπηκόων ξένων, καὶ ἐναλλάξ, αἱ διαφοραὶ καὶ αἱ δίκαι, αἵτινες ἐνδέχεται νὰ γεννῶνται εἰς τὴν Τουρκίαν, ἐπὶ πολιτικῶν καὶ ἐμπορικῶν ἀντικειμένων, μεταξὺ τῶν ὑπηκόων τῶν δύο Δυνάμεων ἢ μεταξὺ ὑπηκόων Ἑλλήνων καὶ ξένων, θέλουν δικάζεσθαι καὶ εἰς τὸν ἕνα καὶ εἰς τὸν ἄλλον τόπον, κατὰ τὰς ἀρχὰς καὶ τοὺς κανονισμοὺς τοὺς ἐν ἰσχύει πρὸς τὰ ἔθνη τὰ μᾶλλον εὐνοούμενα.
Τὰ πλημμελήματα καὶ τὰ κακουργήματα, τὰ πραττόμενα ἀπὸ μέρους τῶν ὑπηκόων ἑνὸς τῶν δύο συνθηκολογούντων μερῶν, καθ’ ἑνὸς ὑπηκόου τῆς ἄλλης, ἢ διευθυνόμενα κατὰ τρόπον ἄμεσον καὶ πασιφανῆ καὶ κατὰ τῆς δημοσίου ἀσφαλείας, θέλουν καταδιώκεσθαι, δικάζεσθαι καὶ τιμωρεῖσθαι καὶ εἰς τοὺς δύο τόπους ἀπὸ τὰ ἐγχώρια δικαστήρια.
Οἱ Ἕλληνες ὑπήκοοι, οἱ ἐγκαλούμενοι ἐπὶ τοιούτοις πλημμελήμμασιν ἢ κακουργήμασιν εἰς τὴν Ἐπικράτειαν τῆς Α. Υ. δὲν θέλουν δικάζεσθαι ἐπ’ οὐδεμιᾷ περιπτώσει, εἰμὴ ἐνώπιον καὶ μὲ τὴν παράστασιν τῶν Προξένων των, ἢ τοῦ ἀτόμου, τὸ ὁποῖον οἱ Πρέσβεις των ἢ οἱ Πρόξενοι ἤθελον ὀνομάσει ἐπὶ τούτῳ· ὁ πρέσβυς ἢ πρόξενος αὐτῶν θέλει ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ κάμῃ ἔφεσιν τῶν δικῶν τούτων εἰς τὸ ἀνώτατον δικαστήριον τοῦ Κράτους. Περιπλέον, εἰς περίστασιν καταδίκης ἑνὸς ὑπηκόου Ἑλληνος διὰ τοιαῦτα πλημμελήματα ἢ κακουργήματα, ἡ ἑλληνικὴ Πρεσβεία θέλει ἠμπορεῖ νὰ ζητῇ τὴν ἀναθεώρησιν τῆς δίκης ἀπὸ μίαν ἐπιτροπήν, ἥτις θέλει διορίζεσθαι ἀπὸ τὴν Ὑψηλὴν Πόρταν. Αὐτὴ ἡ Ἐπιτροπὴ θέλει σύγκεισθαι ἀπὸ πέντε μέλη, ὑπηκόους Ὀθωμανούς, ἐξ ὧν ἡ ἑλληνικὴ Πρεσβεία θέλει ἔχει τὸ δικαίωμα νὰ προτείνῃ τοὺς δύο, τοὺς ὁποίους ἡ Ὑψηλὴ Πόρτα ὀφείλει νὰ δεχθῇ· πρὸς τούτοις ἡ αὕτη Πρεσβεία θέλει ἠμπορεῖ νὰ στέλλῃ ἕνα ἀπεσταλμένον της διὰ νὰ παραστέκηται τὸν ἐγκαλούμενον διαρκούσης τῆς νέας ταύτης διαδικασίας.
Ἐν περιπτώσει καθ’ ἣν τὸ πλημμέλημα ἢ κακούργημα πραχθῆ εἰς τὴν Τουρκίαν ἀπὸ ἕνα ὑπήκοον Ἕλληνα, καθ’ ἑνὸς ἄλλου ὑπηκόου Ἕλληνος, ἢ καθ’ ἑνὸς ὑπηκόου ἄλλης τινὸς Δυνάμεως, θέλουν διατηρεῖσθαι εἰς τοιαύτας περιπτώσεις αἱ ἀρχαὶ καὶ οἱ κανονισμοὶ οἱ ἐν ἰσχύει πρὸς τὰ ἔθνη τὰ μᾶλλον εὐνοούμενα.
Τὰ δύο Ὑψηλὰ συνθηκηλογοῦντα μέρη συνυποχρεοῦνται νὰ μὴ συγχωρήσωσι ποτὲ εἰς τὸ νὰ γίνῃ χρῆσις εἰς μίαν τῶν δύο Ἐπικρατειῶν ὡς πρὸς τοὺς ὑπηκόους τῆς ἄλλης τοὺς ἐγκαλουμένους ἢ τοὺς ἐνόχους κακουργήματος, οὐδὲ σημαντικῶν τιμωριῶν, ὡς ραβδίσματος, μαστιγώσεων οὐδὲ βασανιστηρίων.
«Ἄρθρ. 26. Ἐν περιπτώσει ἀποβιώσεως ὑπηκόου τινὸς Ἕλληνος εἰς τὴν Ἐπικράτειαν τῆς Ὑψηλότητός του, ἢ ὑπηκόου τινὸς Ὀθωμανοῦ εἰς τὸ Ἑλληνικὸν Βασίλειον, ὁ Πρόξενος ἀπὸ τὴν δικαιοδοσίαν τοῦ ὁποίου ἐξαρτᾶται ὁ ἀποθανών, θέλει λάβει κατοχὴν τῆς κληρονομίας τούτου, διὰ νὰ τὴν μεταβιβάσῃ εἰς τοὺς κληρονόμους του· ἐν ἀπουσίᾳ Προξένου, ὁ ἁρμόδιος δικαστὴς εἶναι ὑπόχρεως νὰ ἀποστέλλῃ τὴν καταγραφὴν καὶ τὸ προϊὸν τῆς κληρονομίας εἰς τὸν πλησιέστερον Πρόξενον, χωρὶς νὰ ἀπαιτῇ κἀνὲν δικαίωμα.
«Ἄρθ. 27. Τὰ δύο Ὑψηλὰ συνθηκολογοῦντα μέρη συμφωνοῦν εἰς τὸ νὰ μὴ δέχωνται πειρατὰς εἰς κἀνένα λιμένα, ὅρμον ἢ ἀγκυροβόλιον τῆς Ἐπικρατείας των, καὶ νὰ ἐφαρμόζωσιν ὅλην τὴν αὐστηρότητα τῶν νόμων ἐναντίον παντὸς ὑποκειμένου γνωρισμένου ὡς πειρατοῦ, καὶ ἐναντίον ὅλων τῶν ἀτόμων τῶν κατοικούντων εἰς τὴν Ἐπικράτειαν των, οἵτινες ἤθελον ἀποδειχθῆ ὡς ὄντες εἰς ἀνταπόκρισιν μὲ τοιαῦτα ὑποκείμενα καὶ συνένοχοι αὐτῶν. Ὅλα τὰ πλοῖα καὶ τὰ φορτία τὰ ἀνήκοντα εἰς ὑπηκόους τῶν δύο συνθηκολογούντων μερῶν, τὰ ὁποῖα οἱ πειραταὶ ἤθελον κατάσχει ἢ ὁδηγήσει εἰς τοὺς λιμένας τοῦ ἑνὸς ἢ τοῦ ἄλλου, θέλουν ἀποδίδεσθαι εἰς τοὺς ἰδιοκτήτας των ἢ εἰς τοὺς ἐπιτρόπους των, τοὺς ἔχονται τακτικὴν ἐντολήν, ὅταν ἀποδείξωσι τὴν ταὐτότητα τῆς ἰδιοκτησίας των· ἡ δὲ ἀπόδοσις θέλει γίνεσθαι καὶ ἂν ἐπωφελήθησαν ἀκόμη τὰ εἴδη, φθάνει μόνον ν’ ἀποδειχθῇ, ὅτι ὁ ἀποκτήσας αὐτὰ ἤξευρεν ἢ ἠδύνατο νὰ εἰξεύρῃ ὅτι προήρχοντο ἀπὸ πειρατείαν.
«Ἄρθ. 28 Ἕκαστον τῶν δύω Ὑψηλῶν συνθηκολογούντων μερῶν ὑποχρεοῦται νὰ συλλαμβάνῃ καὶ ἀποδίδῃ τοὺς κακούργους, λιποτάκτας καὶ ὅλους τοὺς ὑπηκόους τοῦ ἄλλου, οἵτινες ἤθελον κατασταθῆ ἔνοχοι ἐγκλημάτων τοιαύτης φύσεως εἰς τὴν Ἐπικράτειάν του, ἅμα ἡ ἀπόδοσις τῶν ἀτόμων τούτων ζητηθῇ.
Συναποφασίζουν ὡσαύτως νὰ κανονίσωσι δι’ ἰδιαιτέρας συμβάσεως ἐντὸς τῶν πρώτων τριῶν μηνῶν τῶν ἐπερχομένων μετὰ τὴν ἀνταλλαγὴν τῶν ἐπικυρώσεων τῆς παρούσης συνθήκης, τὰς περιστάσεις καὶ τὸν τρόπον καθ’ ἃ πρέπει νὰ γίνωνται δεκταὶ καὶ ἐκτελεσταὶ αἱ περὶ ἀποδόσεως αἰτήσεις.
«Ἄρθρ. 29. Ἡ παροῦσα συνθήκη ἐμπορίου καὶ ναυτιλίας θέλει ἰσχύει διὰ δέκα ἔτη ἀπὸ τῆς ἡμέρας τῆς ἀνταλλαγῆς τῶν ἐπικυρώσεων, καὶ πλέον τῆς προθεσμίας ταύτης ἐπὶ 12 εἰσέτι μῆνας, ἀφοῦ ἓν ἐκ τῶν ὑψηλῶν συνθηκολογούντων μερῶν ἀναγγείλῃ εἰς τὸ ἄλλο τὸν σκοπόν του τοῦ νὰ παύσωσι τὰ ἀποτελέσματα αὐτῆς».
Τοιαύτη τις ἦτο ἡ συναφθεῖσα Συνθήκη, ἥτις ὅμως δὲν ἐπεκυρώθη, ὡς ἀσύμφορος θεωρηθεῖσα, λίαν ἀδίκως παρὰ τῆς Κυβερνήσεως, ἧς καὶ ὁ συνάψας αὐτὴν ἀπετέλει μέλος.
Ὅτε δὲ ἐπανακάμψαντος τοῦ Ζωγράφου τῇ 1 Μαρτίου 1840, εἰς Ἀθήνας, ἐγνώσθη τὸ περιεχόμενον τῆς Συνθήκης ταύτης, αἱ ἐφημερίδες καὶ ἰδίως αἱ τῆς ἀγγλικῆς μερίδος λυσσωδῶς ἐπέπεσον κατ’ αὐτοῦ, ἐν δὲ ταῖς ἀγυιαῖς τῶν Ἀθηνῶν ὁ Ζωγράφος ἐκαλεῖτο προδότης τῆς Πατρίδος ὡς δι’ αὐτῆς ἀτιμάσας τὴν Ἑλλάδα καὶ παραβλάψας τὰ Ἑλληνικὰ συμφέροντα.
Οὕτω λοιπὸν τὰ ζητήματα τῶν περὶ ἀποζημιώσεως τῶν Τουρκικῶν κτημάτων τῶν ἐν Ἑλλάδι, μετὰ τὴν ἔξωσιν τῶν Τούρκων ἀπομεινάντων καὶ το περὶ τῶν ὑπὸ τῶν τελευταίων τούτων καταπιέσεων τῶν Ἑλλήνων ἐν Τουρκίᾳ ὑπηκόων ἔμειναν ἐκκρεμῆ. Ὅτε δὲ πάλιν ἡ Τουρκία ὑπέβαλε προτάσεις, καθ’ ἃς ἠδύνατο νὰ συνομολογηθῇ ναυτικὴ καὶ ἐμπορικὴ συνθήκη ὁμοία πρὸς τὰς τῶν ἄλλων Κρατῶν καὶ λυθῇ οὕτω καὶ τὸ περὶ Ἑλλήνων ὑπηκόων ἐν Τουρκίᾳ ζήτημα, ἡ Ἑλλὰς ἀπέρριψε ταύτας ὡς ἀσυμφόρους.[10]Ἀφ’ ἑτέρου ἐξηκολούθουν αἱ θρησκευτικαὶ ἔριδες τῶν δύο ἀντιμαχομένων κληρικῶν μερίδων τῆς τοῦ Οἰκονόμου καὶ τῆς τοῦ Φαρμακίδου· καὶ οἱ μὲν πρῶτοι ἐθεώρουν ὅτι πᾶσα μετάφρασις τῶν ἱερῶν βιβλίων εἶναι βλαβερά, ἡ τοιαύτη ἢ τοιαύτη ἑρμηνεία τῶν ἁγίων γραφῶν ἢ ἄλλου τινὸς ἐκκλησιαστικοῦ βιβλίου ἐγένετο αὐτοῖς ἀφορμὴ πρὸς ἐπίθεσιν τῶν νεωτεριζόντων, ἐν οἷς ἐξεῖχεν ὁ θεολόγος Θεόκλητος Φαρμακίδης.
Ἡ περὶ ἀνεξαρτησίας τῆς ἑλληνικῆς ἐκκλησίας διακήρυξις τῆς ἀντιβασιλείας, ἔδωκε τοῖς περὶ τὸν Κωνστ. Οἰκονόμον τὸ σύνθημα τῆς κηρύξεως τοῦ πολέμου κατά τε παντὸς κληρικοῦ καὶ πολιτικοῦ ὑπὸ τῶν ὑπερασπιστῶν τῆς ὀρθοδοξίας ἐχθροῦ τοῦ χριστιανισμοῦ καὶ προδότου τῆς πατρίδος θεωρουμένου.
Ἡ ἵδρυσις ἀγγλικῶν καὶ ἀμερικανικῶν σχολείων ἐν Σύρῳ, Ἀθήναις καὶ Αἰγίνῃ ἢ καὶ ὅπου ἀλλαχοῦ ἐθεωρεῖτο ὑπὸ τῶν αὐτοκλήτων ὑπερασπιστῶν ὡς κίνδυνος τοῦ ὀρθοδόξου χριστιανισμοῦ. Αὐταὶ αἱ ἐκδόσεις τοῦ Λονδίνου τῆς Κανταβριγίας ἢ τῆς Νέας Ὑόρκης τῆς τε Παλαιᾶς καὶ Νέας Διαθήκης κατεδικάζοντο ὡς αἱρετικαί.
Αἱ θρησκευτικαὶ αὗται ἀδολεσχίαι ἐτάρασσον τὴν κοινὴν συννείδησιν, τὴν δ’ Ἑλλάδα παρίστων ἐνώπιον τῶν ξένων ὡς τόπον παχυλῆς ἀμαθείας καὶ δεισιδαιμονίας.
Ἀφ’ ἑτέρου δὲ ἀνεφάνη καὶ ὁ Θεόφιλος Καΐρης ὁ Ἄνδριος. Ὁ ἀνὴρ οὗτος ἦτο λόγιος, ρήτωρ διαπρεπής, οὗ οἱ λόγοι ἐμβριθέστατοι, ἠθικώτατος, φιλόπατρις. Οὗτος διευθύνων καὶ διδάσκων ἐν τῷ ὑπ’ αὐτοῦ ἐν Ἄνδρῳ διὰ συνδρομῶν ἔκ τε Τουρκίας καὶ Ἑλλάδος ἱδρυθέντι Ὀρφανοτροφείῳ ἐξήνεγκε καὶ γνώμας περὶ θεοσεβείας ἀπᾳδούσας πρὸς τὴν ὀρθοδοξίαν.
Τοῦτο ἤρκεσε τοῖς φιλορθοδόξοις· θόρυβος ἠγέρθη, ὅτι ἡ θρησκεία ἐκινδύνευε, καθ’ ὅσον μάλιστα κοινὴ ἐπεκράτει ἐν Ἑλλάδι μυστηριώδης ὑπὸ τῶν φιλορθοδόξων ὑποθαλπομένη πεποίθησις, ὅτι τῷ 1840 ἔμελλε νὰ ἑνωθῇ σύμπας ὁ ὀρθόδοξος χριστιανισμὸς ὑπὸ ἕνα ἀρχηγὸν κατὰ τὸ εὐαγγελικὸν: «μία ποίμνη καὶ εἷς ποιμήν.»
Ἡ Ἱερὰ Σύνοδος ἀμέσως προσεκάλεσε τῇ 10ῃ Ἰουλίου 1839 τὸν Καΐρην ἵνα δώσῃ ὁμολογίαν πίστεως· ἀρνηθέντος δ’ αὐτοῦ δι’ ἐγγράφου τῆς 1ης Αὐγούστου, ἡ Κυβέρνησις ἀπῄτησε τῇ 25ῃ Αὐγούστου τὴν ὁμολογίαν δι’ ἐπιτακτικοῦ ἐγγράφου αὐστηροτέρου· ἀλλὰ καὶ αὖθις ἐκεῖνον ἀποφυγόντα τῇ 14ῃ Σεπτεμβρίου πεμφθεὶς ὑπὸ τῆς Κυβερνήσεως ὁ Κωνσταντῖνος Κανάρης, μοίραρχος τοῦ στόλου μετήγαγεν ἐξ Ἄνδρου εἰς Ἀθήνας.
Ἡ σύλληψις καὶ μεταγωγὴ τοῦ Καΐρη συνετάραξε πολὺ τὴν κοινωνίαν· διότι οἱ μὲν ἄγαν ὀρθόδοξοι ἀπῄτουν ταχίστην τὴν καταδίκην τοῦ ἐπικινδύνου αἱρετικοῦ, οἱ δὲ φιλελεύθεροι, ἐν οἷς καὶ οἱ περὶ τὸν Φαρμακίδην ἐθεώρησαν τὸν τρόπον τῆς μεταγωγῆς ἐκείνου ὡς λίαν σκληρὸν καὶ βλαβερόν, οἱ δὲ πολλοὶ ἐφαντάζοντο ὅτι μέγας τις κίνδυνος ἠπείλει τὴν ὀρθοδοξίαν, ἐφ’ ᾧ καὶ ἔπλασσον ἐν τῷ νῷ παντοίας πεπλανημένοις φαντασιοπληξίας.
Ὁ θρησκευτικὸς σάλος ἦτο κυρίως μέγας ἐν τοῖς νησιώταις καὶ μάλιστα ἐν Ἄνδρῳ, ἔνθα ὑπῆρχον ὀπαδοὶ τοῦ Καΐρη θερμουργοὶ, θεωροῦντες αὐτὸν ὡς ἄνδρα θεσπέσιον καταδιωκόμενον ὑπὸ τῶν κληρικῶν, ὧν ἤλεγχε τὸν ἄσεμνον βίον. Ἐκ τοῦ κοινοῦ τούτου ταράχου ἐκλονήθη καὶ σύνοδος καὶ κυβέρνησις, ἐξ ὧν ἐκείνη μὲν ἐπεδείκνυτο μέγαν ἱερὸν ζῆλον πρὸς σωτηρίαν τῆς δῆθεν κινδυνευούσης θρησκείας, αὐτὴ δὲ φοβουμένη πολιτικὴν μηχανορραφίαν ἀνθημιλλᾶτο πρὸς ἐκείνην ταχέως πράττουσα καὶ ἀποφασίζουσα τὰ δεδογμένα.
Ἡ ταχύτης ὅμως τῶν περὶ τὴν Ἱερὰν Σύνοδον ἦτο τοσαύτη ὥστε ἡ κυβέρνησις ἠναγκάσθη νὰ ἀναστείλῃ, πρὸς καιρὸν, τὴν ἀκάθεκτον ὁρμὴν αὐτῆς. Τὴν ὀργὴν δὲ τῆς συνόδου καὶ, κατ’ ἀκολουθίαν, τὴν πρὸς τὴν καταδίκην εὐεπιφορίαν αὐτῆς ἐξῆπτεν ἔτι μᾶλλον η σταθερά ἄρνησις τοῦ Καΐρη, ὅστις καίπερ προτρεπόμενος ὑπὸ τῶν μετριωτέρων καὶ ἀπειλούμενος ὑπὸ τῶν θερμοτέρων συνοδικῶν ἀπήντησεν ἐν τῇ συνεδριάσει τῆς (21 Ὀκτωβρίου 1839) ἀταράχως
«Ἐπιτρέπεται ἐν εὐνομουμένῳ κράτει καυχωμένῳ μάλιστα ἐπὶ ἀνεξιθρησκείᾳ νὰ ἐρευνᾷ τις τὴν συνείδησιν τοῦ ἑτέρου καὶ νὰ ζητῇ ἔγγραφον ὁμολογίαν τῆς πίστεώς του; Ἂν τοῦτο ἐπιτρέπεται, ἃς ὁμολογήσωμεν ὅτι δὲν ἀφιστάμεθα πολὺ τῆς ἐποχῆς τῶν δικαστηρίων τῆς ἱερᾶς ἐξετάσεως», ὡς ἐκ τῆς ἀπαντήσεως ταύτης ἐξοργισθέντες οἱ συνοδικοὶ τῇ 23 Ὀκτωβρίου καθῄρεσεν αὐτόν· ἀλλὰ τὸ ὑπουργεῖον παρεμβὰν τῇ 26 ἔπεισε τοὺς συνοδικοὺς ν’ ἀναβάλωσι τὴν καθαίρεσιν καὶ μετὰ δύο ἡμέρας τῇ 28ῃ τοῦ αὐτοῦ ἐξεδόθη Διάταγμα, καθ’ ὃ ὁ Καΐρης ἀπεπέμπετο εἰς τὸ ἐν Σκιάθῳ κοινοβιακὸν μοναστήριον πρὸς μεταμέλειαν.
Ἀλλ’ ἐπειδὴ οἱ φανατικοὶ μονασταὶ μετεχειρίζοντο τὸν ἄθλιον πρεσβύτην σκληρῶς, ἡ κυβέρνησις μετήγαγεν αὐτὸν ὕστερον εἰς Θήραν, ἔνθα καὶ διέτριψε μέχρι τῆς 30ῆς Μαρτίου 1842. Μάτην δ’ ἐπειράθησαν νὰ μεταπείσωσι τὸν Καΐρην, ὅπως ἁπλῶς ἀνομολογήσῃ τὸ σύμβολον τῆς πίστεως, ἄλλοι τε καὶ ὁ Θεόκλητος Φαρμακίδης.
Ὁ γέρων φιλόσοφος ἔμενεν ἀκλόνητος· ἐξῃτήσατο μόνον μίαν χάριν: ἵνα ἐπιτραπῇ αὐτῷ ἡ εἰς τὸ ἐξωτερικὸν μετάβασις· μετέβη δὲ εἰς Ἀγγλίαν, ἐν ᾗ διέτριψε μέχρι τῆς ψηφίσεως τοῦ συντάγματος τοῦ 1844. Ἀλλ’ ἡ ἐπάνοδος αὐτοῦ ἀπέβη αὐτῷ, ὡς θέλομεν ἰδῇ ἐν τοῖς μετέπειτα, ὀλεθρία.
Καὶ αὐτὸς δὲ ὁ ἀρχηγὸς τῶν νεωτεριζόντων, ὁ Φαρμακίδης, δὲν ἔμεινεν ἄτρωτος ἐκ τῶν κατὰ τοῦ Καΐρη ἐκτοξευθέντων βελῶν· διότι ἡ πρὸς αὐτὸν ὑπόνοια καὶ δυσμένεια ἐδείχθη οὗ πολὺ μετὰ τὴν ἑξορίαν ἐκείνου εἰς Σκίαθον, διότι ἀπελύθη, τῇ 20ῃ Νοεμβρίου 1841, ἐκ τῆς τοῦ γραμματέως τῆς Ἱερᾶς Συνόδου θέσεως καὶ διωρίσθη, ὃ τὰ μάλιστα ἐμφαντικώτατον, καθηγητὴς ἐν τῷ Πανεπιστημίῳ οὐχί, ὡς ἔδει, τῆς θεολογίας, ἀλλὰ τῆς φιλολογίας! Καὶ αὐτοῦ δὲ κατηγόρουν οἱ ἄγαν ὀρθόδοξοι, καὶ πολλοὶ ἀκρίτως ἐπίστευον, ὡς κρυφίως δῆθεν συνεννοουμένου μετὰ τοῦ Καΐρη· ὅτι καὶ οὗτος ἐμφορούμενος δῆθεν τῶν καϊρείων θεωριῶν ἢ τῶν θρη.jpg)
Ἰακωβάκης Ρίζος Νερουλός.
Τούτου ἕνεκα ὁ Φαρμακίδης ἐξέδωκε, τῷ 1840, τὴν ἀπολογίαν αὐτοῦ, ἀνασκευάζων λαμπρῶς τὰς κατ’ αὐτοῦ κατηγορίας. Τοῦ πνεύματος δὲ τῶν φιλορθοδόξων ἐμφορούμενον καὶ τὸ πατριαρχεῖον οὔτε τὴν καταδικάσασαν τὸν Καΐρην ἐπὶ ἀσεβείᾳ Ἱερὰν Σύνοδον τῆς Ἑλλάδος ἀνεγνώριζεν, οὐδ’ ἐδέχετο ἔγγραφον αὐτῆς· οὐδ’ αὐτὴ ἡ ἐπιστολὴ αὐτῆς, δι’ ἧς ἠγγέλετο, τῷ 1841, αὐτῷ ἡ καταδίκη τοῦ Καΐρη, ἐγένετο δεκτή.
Ἐν τῷ μεταξὺ ὅμως ἡ ὑπὸ τὴν προεδρείαν τοῦ βασιλέως κυβέρνησις ὑφίστατο καὶ αὖθις τροποποιήσεις τινάς· διότι τῇ 4ῃ Ὀκτωβρίου τοῦ 1839, παυθέντος τοῦ ἐπὶ τῶν Οἰκονομικῶν γραμματέως Σπανιολάκη, διωρίσθη τοιοῦτος ὁ Γ. Τισσαμενός, τῇ 30ῃ Δεκεμβρίου ἐπὶ τῷ ἐγερθέντι θορύβῳ τῆς ἀνακαλύψεως τῆς Φιλορθοδόξου ἑταιρείας, παυθέντος τοῦ ἐπὶ τῶν Ἐσωτερικῶν, τῶν Ἐκκλησιαστικῶν καὶ τῆς Δημοσίας ἐκπαιδεύσεως ὑπουργοῦ Γ. Γλαράκη διωρίσθη ἀντ’ αὐτοῦ ὁ Ν. Θεοχάρης· τέλος ὁ προκληθεὶς θόρυβος ἐπὶ τῇ πρὸς τὴν Τουρκίαν συνθήκῃ ἐκτραπεὶς μέχρι προπηλακισμῶν καὶ ἀναθέματος κατὰ τοῦ ἐπὶ τῶν Ἐξωτερικῶν ὑπουργοῦ Ζωγράφου, προεκάλεσε τὴν ἀποχώρησιν αὐτοῦ τῇ 16ῃ Μαΐου 1840, ἀναλαβόντος τὴν διεύθυνσιν τοῦ ἐπὶ τῶν Ἐξωτερικῶν ὑπουργείου τοῦ ὑπουργοῦ τῆς Δικαιοσύνης Α. Παΐκου.
Οὕτως ἀνασχηματισθεῖσα ἡ κυβέρνησις ἐξηκολούθει νὰ διάγῃ τὸν ταραχώδη καὶ πολυώδυνον αὐτῆς βίον ὑπὸ τὴν προεδρείαν τοῦ βασιλέως, τούτου δὲ κωλυομένου ὑπὸ τὴν προεδρείαν τοῦ Γ. Κουντουριώτου μόνον· διότι ὁ ἕτερος ἀναπληρωτὴς Δ. Ζαΐμης ἀπέθανεν εἴδη 4ῃ Μαΐου 1839.
Μεθ’ ὅλον ὅμως τὸν ἐπελθόντα ὑπουργικὸν ἀνασχηματισμὸν ἡ κατάστασις ἦτο οἰκτρά· διότι ἡ μὴ ἐπωφελὴς ἐκμετάλλευσις τῆς ἐπελθούσης κρισίμου τῆς Τουρκίας θέσεως καὶ τὰ ἄλλα πολλὰ καὶ πολυποίκιλα γεγονότα, ἅπερ ἐμνημονεύσαμεν, ἐνέτειναν τὴν ἀντιπολίτευσιν, ὑποθαλπομένην, ἥκιστα ἐντίμως, καὶ ὑπὸ τοῦ Ἄγγλου πρεσβευτοῦ Λάϊενς καὶ περιήγαγον τὸν θρόνον εἰς ὄντως κρίσιμον καὶ ἀκροσφαλὲς σημεῖον.Καὶ τῶν οἰκονομικῶν δὲ ἡ κατάστασις παρεῖχε δυσχερείας μεγάλας· διότι τὸ μὲν δάνειον τῶν 60,000,000 εἶχεν, ἀπὸ πολλοῦ, ἐξαντληθῆ, αἱ δὲ δημόσιαι εἰσπράξεις οὐδόλως ἐπήρκουν εἰς τὸ νὰ καλύψωσι τὰς δαπάνας καὶ τὰς ὑποχρεώσεις, ἂς ἀνέλαβε τὸ ἔθνος ἀπὸ τῆς ἀνεξαρτησίας αὐτοῦ.
Ἰδίως ἡ τοῦ δανείου τῶν 60,000,000 διαχείρισις ὑπῆρξεν ἂν στόχος, τούτου δ’ ἕνεκα αἱ τρεῖς δυνάμεις μεγίστας παρενέβαλον δυσχερείαις πρὸς πραγματοποίησιν τῆς τρίτης σειρᾶς τοῦ δανείου τούτου. Ἐν τῇ γαλλικῇ βουλῇ αὐτὸς ὁ φιλέλλην κόμης Δαρκοὺρ ἐκηρύχθη ἐναντίον τῆς πληρωμῆς τῆς γ′ σειρᾶς, ὁ δὲ πρωθυπουργὸς Μολὲ διεβεβαίωσε τὴν βουλήν, ὅτι τὰ χρήματα θὰ δοθῶσι κατόπιν ἐγγυήσεων· ἡ Ἀγγλία ἔτι πλειότερον ἐδυστρόπει, ὁ δὲ Τσάρος Νικόλαος μόλις ἐπείσθη ἵνα ἄρξηται καταβάλλων μέρος τῆς γ′ σειρᾶς τῇ ἐπεμβάσει τοῦ βασιλέως τῆς Βαυαρίας.
Καὶ εἶναι μὲν ἀληθές, ὅτι ἡ κατὰ τμήματα καταβολὴ τῆς τρίτης σειρᾶς ἐμείωσε, κατὰ μέγα μέρος, τὴν χρησιμότητα αὐτῆς γενομένη ὑπὸ τῶν τριῶν Δυνάμεων γλίσχρως καὶ ὑπὸ ὅρους, ἀλλὰ καὶ ἡ τῶν δύο πρώτων σειρῶν διαχείρισις ὑπὸ τῆς ἀντιβασιλείας καὶ τοῦ Ἄρμανσβεργ οὐδόλως ὑπῆρξεν ἄμεμπτος. Οὕτως ὁλόκληρον τὸ δάνειον τῶν 60,000,000 ἐδαπανήθη χωρὶς τὸ Κράτος σπουδαίως ν’ ἀνακουφισθῇ· διότι τούτων τὰ μὲν 12,500,000 ἐδόθησαν τῇ Τουρκίᾳ διὰ τὴν παραχώρησιν τῆς Φθιώτιδος καὶ Φωκίδος, τὰ δέ, κατὰ τὴν ἐν Λονδίνῳ συνθήκην, 11,000,000 ἐδαπανήθησαν εἰς ἔξοδα τοῦ βαυαρικοῦ στρατοῦ, 26,000,000 ἐδόθησαν εἰς τόκους καὶ χρεωλύσια, 2,500,000 ἀφῃρέθησαν ὡς προπληρωθέντα καὶ 5,750,000 ἀνεγράφησαν ἐν τῷ ἰσολογισμῷ τοῦ δανείου εἰς προμήθειαν καὶ ἔξοδα τῆς ἀποσταλείσης πρὸς εὕρεσιν τοῦ δανείου ἐπιτροπείας, ποσὸν ὑπέρογκον οὐδαμῶς, διευκρινιζόμενον καταλλήλως, τῆς ἐπιτροπῆς μὴ εὑρούσης δυσχερείας, μετὰ τὴν ὑπὸ τῶν τριῶν δυνάμεων παρασχεθεῖσαν ἐγγύησιν. Ἐκ τῶν 60,000,000 λοιπόν, 57,750,000 ἐδαπανήθησαν εἰς τὰ ἀνωτέρω.
Ἐπὶ πλέον δὲ τὸ Κράτος εἶχεν ἐπιβαρυνθῆ καὶ δι’ ἑτέρου τινὸς δανείου, συνομολογηθέντος, αὐθαιρέτως, ὑπὸ τοῦ βασιλέως Ὄθωνος μετὰ τῆς Βαυαρίας, κατὰ τὴν εἰς Ἑλλάδα ἄφιξιν τοῦ βασιλέως Λουδοβίκου, ὅστις δι’ ἰδιαιτέρας συμβάσεως ἔστερξε νὰ παράσχῃ τῷ υἱῷ, πρὸς ἀνέγερσιν τῶν ἀνακτόρων, ὧν αὐτός, ὡς εἴδομεν, κατέθηκε τὸν θεμέλιον λίθον, καὶ διακόσμησιν αὐτῶν, δάνειον ἐξ 1,250,000 φλωρινίων περίπου, ἐκ τῶν χρημάτων, ἅτινα δυνάμει τῶν βιενναίων συνθηκῶν εἶχε προκαταβάλει ἡ Γαλλία τῇ Βαυαρίᾳ πρὸς ἀνέγερσιν τῶν ὀχυρώσεσιν τοῦ Γερμανσχάϊμ. Τὰ χρήματα ὅμως ταῦτα ἐδόθησαν, ἐπὶ βραχυτάτῃ προθεσμίᾳ, οὕτω δὲ τῇ 20ῇ Φεβρουαρίου τοῦ 1838, τοὐτέστι δύο μετὰ τὸν δανεισμὸν ἔτη, ὁ Λουδοβῖκος ἀπηύθυνε τῷ Ὄθωνι ἐπιστολήν, ἐν ᾗ σὺν ἄλλοις ἔλεγε καὶ τάδε: «Τὴν ἀπόδοσιν τοῦ βαυαρικοῦ δανείου συνιστῶ τῇ καρδίᾳ σου καὶ ὑπολογίζω ἐπὶ τὸ φιλοδίκαιόν σου αἴσθημα· δὲν θὰ θελήσῃς νὰ περιαγάγῃς τὸν πατέρα σου εἰς στενοχωρίαν πρὸς τὰς βουλάς.»
Ἐπειδὴ δὲ ὁ Ὄθων ἠδυνάτει τότε νὰ ἐκπληρώσῃ τὴν πρὸς τὸν πατέρα ὑπόσχεσιν, ἐζήτησε νέαν προθεσμίαν, ἥτις ἐδόθη μὲν ὑπὸ τοῦ πατρός, ἐστοίχισεν ὅμως αὐτῷ ἐπιτιμήσεις ἔν τε τῇ βαυαρικῇ Βουλῇ καὶ ἐν τῇ γερμανικῇ Διαίτῃ. Μόλις δ’ ὁ Ὄθων κατώρθωσε νὰ ἀποστείλῃ πρὸς τὸν πατέρα αὐτοῦ χρήματά τινα, ἅμα ὡς ἤρχισαν νὰ δίδωνται χρήματα ἐκ τῆς γ′ σειρᾶς τῶν 60,000,000.
Τὰ χρήματα δὲ τοῦ ἀνεπισήμου ἐκείνου δανείου τοῦ ἐξ 1,250,000 φλωρινίων, ὅπερ οὐδὲ κἂν ἐν τῇ ἐφημερίδι τῆς Κυβερνήσεως κατεχωρήθη καὶ ὅπερ οὐδεμία κυβέρνησις ἀνεγνώρισε, μόλις πρὸ ὀλίγων ἐτῶν ἐπληρώθη, ὅτε ὁ πρίγκιψ Βίσμαρκ ἐξήρτησεν ἐν ἔτει 1878 ἓν τῷ συνεδρίῳ τοῦ Βερολίνου, οὕτως εἰπεῖν, τὴν παραχώρησιν τῆς Θεσσαλίας τῇ Ἑλλάδι, ἐκ τῆς πληρωμῆς τοῦ δανείου τούτου τοῦ βασιλέως Ὄθωνος.
Ἐν τούτοις ἡ οἰκονομικὴ κατάστασις τῆς χώρας, καίπερ κατ’ οὐσίαν πλείστας παρεῖχεν ἐλπίδας βελτιώσεως· διότι καὶ τὰ τῶν προϋπολογισμῶν ἐλλείμματα οὐχὶ τόσον τῆς ἀντιβασιλείας, ὅσον τῆς μοναρχίας τοῦ Ὄθωνος, ἤρχισαν ἐπαισθητῶς νὰ μειῶνται καὶ ἰδίως κατὰ τὰ τελευταῖα ἔτη, ἀπετέλεσεν ὅμως τὴν κυριωτέραν αἰτίαν τῆς ἀγγλικῆς ἐπεμβάσεως· διότι ὁ Πάλμερστον, ὁ ἀδιάλλακτος οὗτος τοῦ Ὄθωνος ἐχθρὸς καὶ πολέμιος, ἐκ τῆς μὴ ἐκπληρώσεως τῶν τοῦ δανείου τῶν 60,000,000 ὓποχρεώσεων τῆς Ἑλλάδος ἠρύετο τὰ σπουδαιότερα ἐπιχειρήματα τοῦ σφοδροῦ πολέμου, ὃν ἐν Ἀθήναις διεξῆγε διὰ τοῦ Ἄγγλου πρεσβευτοῦ Λάϊενς, ἐν Εὐρώπῃ δὲ δι’ ἐπανειλημμένων διακοινώσεων περὶ τῆς κακῆς καταστάσεως τῶν ἑλληνικῶν πραγμάτων.
Ὁ Ὄθων λοιπὸν διήρχετο ἡμέρας κρισίμους· διότι ἀφ’ ἑνὸς ὁ ἐν τῇ Ἀνατολῇ τάραχος, ἀφ’ ἑτέρου ἡ ἐκραγεῖσα τότε κρητικὴ ἐπανάστασις, ὁ ἐσωτερικὸς σάλος, ὑπὸ τῶν ἀντιπολιτευομένων ἐφημερίδων ὑποκινούμενος, ἓν καὶ μόνον ἐπιζητουσῶν: συνταγματικὰς ἐλευθερίας, παρεῖχον, καθ’ ἑκάστην, πράγματα αὐτῷ, τὸ δὲ ἀνασχηματισθὲν ὑπουργεῖον ἦτο ὅλως ἀνεπαρκὲς ν’ ἀντιμετωπίσῃ τὴν ἐπικειμένην θύελλαν.
Εἰς ταῦτα λοιπὸν πάντα ἀποβλέπων ὁ βασιλεὺς καὶ ἐπιθυμῶν νὰ θέσῃ εἰς ἐνέργειαν ἐκεῖνο, ὅπερ κακῶς ποιῶν, δὲν ἔπραξε μέχρι σήμερον, νὰ ἀναθέσῃ δηλαδὴ τὴν πρωθυπουργίαν εἰς Ἕλληνα πολιτικὸν ἄνδρα· ὅθεν προσεκάλεσε τὸν Ἀλέξανδρον Μαυροκορδάτον, πρεσβευτὴν ἐν Λονδίνῳ διατελοῦντα, καὶ ἀνέθηκεν αὐτῷ τὸν σχηματισμὸν ὑπουργείου.
Ἡ πρόσκλησις τοῦ Μαυροκορδάτου ἐγένετο τῇ συμβουλῇ τῆς Γαλλίας. Ἡ συμβουλὴ αὕτη ἦτο εἰλικρινὴς καὶ ἔντεχνος· διότι ἐγίνωσκεν ἡ Γαλλία, ὅτι αἱ περὶ συντάγματος φωνασκίαι τοῦ Πάλμερστον προήρχοντο ἀκριβῶς ἐκ τοῦ ὅτι οἱ τὸ ἀγγλικὸν ἀποτελοῦντες κόμμα εἶχον ἀπομακρυνθῆ τῆς ἀρχῆς.
Ὡς πολὺ δ’ ὀρθῶς ἐσκέπτετο ἡ γαλλικὴ κυβέρνησις, δύο τινὰ ἤθελον ἐπέλθει διὰ τῆς τοῦ Μαυροκορδάτου εἰς τὴν πρωθυπουργίαν προσκλήσεως ἢ ἤθελε περισταλῆ ἡ κατὰ τοῦ Ὄθωνος ἀγγλικὴ ἀντιπολίτευσις ἢ ἤθελεν ἐκτεθῆ εἰς ἀποτυχίαν ὁ τοῦ ἐν Ἑλλάδι ἀγγλικοῦ κόμματος ἡγέτης Μαυροκορδάτος κατὰ τὰς λίαν κρισίμους ἐκείνας περιστάσεις.
Ἡ Ἀγγλία ἐζήτει σύνταγμα· ἔπρεπε λοιπὸν νὰ δοκιμασθῇ, ἂν θὰ ἐζήτει καὶ αὖθις σύνταγμα, τοῦ Μαυροκορδάτου ἐρχομένου εἰς τὴν κυβέρνησιν.
Ὁ Ὄθων ἐπείσθη καὶ ὁ Ἀλέξανδρος Μκοροκορδάτος προσκληθεὶς εἰς Ἀθήνας καὶ διελθὼν ἐκ Παρισίων ἔλαβεν ἐπανειλημμένας συνεντεύξεις μετὰ τοῦ πρωθυπουργοῦ Γκιζὼ καὶ τοῦ ἡγέτου τοῦ ἐν Ἑλλάδι Γαλλικοῦ κόμματος, τοῦ Ἰωάννου Κωλέττη, πρεσβευτοῦ εἰσέτι ὄντος τῆς Ἑλλάδος ἐν Παρισίοις.
Ὁ Μαυροκορδάτος διελθὼν ἐκ Παρισίων, ἀφίκετο εἰς Ἀθήνας τῇ 31ῃ Μαΐου 1840, τοὐτέστι μετὰ τέσσαρας σχεδὸν ἀπὸ τοῦ διορισμοῦ αὐτοῦ μῆνας.
Ἤρξαντο τότε μακραὶ μετὰ τοῦ βασιλέως διαπραγματεύσεις, διότι ὁ Μαυροκορδάτος ἐζήτει νὰ ἀναλάβῃ τὴν πρωθυπουργίαν ὑπὸ ὅρους τινάς:
α′) Τὴν κατάργησιν τοῦ ἰδιαιτέρου τοῦ βασιλέως ἐκ Βαυαρῶν ἀνακτοβουλίου.
β′) Τὴν ἀποπομπὴν τῶν Βαυαρῶν ἐν γένει.
γ′) Τὸν διορισμὸν Ἕλληνος ἐπὶ τῶν Στρατιωτικῶν ὑπουργοῦ.
δ′) Τὴν προεδρείαν τοῦ ὑπουργικοῦ συμβουλίου καὶ τὴν σύστασιν τοῦ ὑπουργείου ἄνευ ἐπεμβάσεως τῆς βασιλείας.
Πᾶσαι ὅμως αὗται αἱ αἰτήσεις τοῦ Μαυροκορδάτου ἀπερρίφθησαν, καὶ οὕτω κατὰ τὸ ἥμισυ μόνον ὁ Ὄθων ἐξετέλεσε τὴν γαλλικὴν συμβουλὴν τῆς προσκλήσεως τοῦ Μαυροκορδάτου εἰς τὴν πρωθυπουργίαν, ἐξ οὗ μετ’ οὐ πολὺ ἠνάγκασεν αὐτὸν νὰ ὑποβάλῃ τὴν ἀπὸ τῆς θέσεως αὐτοῦ ὡς πρωθυπουργοῦ παραίτησιν, ὡς ὁ ἴδιος ἐκτίθησιν ἔν τινι πρὸς τὸν Τρικούπην ἐπιστολῇ, ὑπὸ ἡμερομηνίαν 17)29 Σεπτεμβρίου 1841.[11]
Εἰς τὴν μὴ παραδοχὴν ὅμως τῶν προτάσεων τούτων ὑπὸ τοῦ Ὄθωνος συνετέλεσαν πολλοὶ καὶ οἱ πρεσβευταὶ τῆς Βαυαρίας καὶ Αὐστρίας, οἱ ἀποτελοῦντες τὸ ἀνακτοβούλιον Βαυαροί, καὶ Ἕλληνές τινες αὐλοκόλακες, οἵτινες πάντες συνησπίσθησαν νὰ παρακωλύσωσι τὸν βασιλέα ἀπὸ τοῦ νὰ παραδεχθῇ τὰς προτάσεις ἐκείνας τοῦ Μαυροκορδάτου, αἵτινες ἀναμφιβόλως καὶ συνεταὶ ἦσαν καὶ κατάλληλοι πρὸς ἱκανοποίησιν τῆς λίαν ἐξηρεθισμένης τότε δημοσίας γνώμης.
Τοιοῦτος δ’ ὑπῆρξεν ὁ διεγερθεὶς μετὰ τὴν μὴ ἀποδοχὴν τῶν προτάσεων ὑπὸ τοῦ βασιλέως θόρυβος, ὥστε καὶ αὐτὸς ὁ παρεπιδημῶν ἐν Ἀθήναις μεγαλείτερος ἀδελφῆς τοῦ Ὄθωνος Μαξιμιλιανὸς ἀνεμίχθη σπουδαίως, συνδιαλεχθεὶς μετὰ τοῦ Μαυροκορδάτου περὶ τῆς πολιτικῆς καταστάσεως τῆς χώρας, ἀλλ’ οὐδὲν κατώρθωσεν.
Ἀλλ’ ἐπειδὴ ὅμως ὡς ἐκ τῶν διασπειρομένων ἀνὰ τὰς Ἀθήνας φημῶν περὶ τῶν μακρῶν τούτων διαπραγματεύσεων, ἐπέκειτο φόβος ταραχῶν, ὁ βασιλεὺς ἐφάνη παραδεχόμενος προτάσεις τινὰς τοῦ Μαυροκορδάτου, καὶ ἐπέμεινεν εἰς τὴν ἄμεσον σύστασιν τοῦ ὑπουργείου, ὅπερ καὶ ἐσχηματίσθη τῇ 24ῃ Ἰουνίου 1841, ὑποχωρήσαντος ἐν πολλοῖς φρονίμως τοῦ Μαυροκορδάτου, πρὸς ἀποσόβησιν ἐξεγέρσεώς τινος τοῦ λαοῦ.
Ἐσχηματίσθη δὲ τὸ νέον ὑπουργεῖον ὡς ἑξῆς: Πρωθυπουργὸς καὶ ὑπουργὸς ἐπὶ τῶν Ἐσωτερικῶν ἐγένετο ὁ Μαυροκορδάτος, ἐπὶ τῶν Ἐξωτερικῶν ὁ ἐν Κωνσταντινουπόλει ἐπιτετραμμένος Δ. Χρηστίδης, τῇ ἐπιμόνῳ αἰτήσει τοῦ Γάλλου ἀντιπροσώπου, ἐπὶ τῶν Ἐκκλησιαστικῶν ὁ Σ. Βαλέττας, ἐπὶ τῆς Δικαιοσύνης ὁ Λ. Μελᾶς, ἐπὶ τῶν Ναυτικῶν ὁ Α. Κριεζῆς, ἐπὶ τῶν Οἰκονομικῶν ὁ Τισσαμενὸς καὶ μετὰ ἑβδομαδιαίαν μακρὰν συνδιάσκεψιν, ἤτοι τῇ 2ᾳ Ἰουλίου, ἐπὶ τῶν Στρατιωτικῶν ὁ Α. Μεταξᾶς, παυθέντος τοῦ βαυαροῦ Σμάλτς.
Ὁ βασιλεὺς ὅμως σχηματίσας τὸ ὑπουργεῖον τοῦτο κατ’ ἀνάγκην καὶ φοβούμενος ταραχάς, δὲν ἠννόει παντάπασι νὰ μεταλλάξῃ τὴν προτέραν πολιτικήν. Οὕτω δὲ ὑπὸ τοιούτους ὅρους ἡ συνεργασία μετὰ τοῦ Μαυροκορδάτου ἦτο λίαν προβληματική, καθότι κατήργησε μὲν ὁ βασιλεὺς πρὸς τὸ θεαθῆναι τὸ ἀνακτοβούλιον, ἵνα οὕτω φανῇ ὅτι ἐκτελεῖ τὰς προτάσεις τοῦ Μαυροκορδάτου, διετήρησεν ὅμως αὐτὸ ὑφ’ ἕτερον ὄνομα, ἀποκαλέσας «ἰδιαίτερον γραφεῖον τοῦ Βασιλέως» καὶ ἐν γένει ἐξηκολούθησε τὸ αὐτὸ σύστημα τῆς ἀμέσου ἐπεμβάσεως καὶ ἀναμίξεως ἐν πάσῃ τοῦ πρωθυπουργοῦ πράξει, ἐξ οὗ μετὰ ἑνὸς καὶ ἡμίσεως μηνὸς πρωθυπουργίας ἤτοι τῇ 10ῃ Αὐγούστου παρῃτήθη ὁριστικῶς τῆς πρωθυπουργίας ὁ Μαυροκορδάτος, τῆς παραιτήσεως αὐτοῦ γενομένης δεκτῆς, ἕνεκα λόγων ὑγείας! ὡς ἀναφέρει ὁ ἴδιος ἔν τινι πρὸς τὸν Α. Κριεζὴν ἐπιστολῇ.[12]Οὕτω δὲ τὸ ὑπουργεῖον καὶ αὖθις ἔμεινεν ἀκέφαλον,[13] προεδρεύοντος αὐτοῦ τοῦ βασιλέως καί, ἐκείνου κωλυομένου, τοῦ ἀρχαιοτέρου ὑπουργοῦ. Καὶ τὸ μὲν ἐκ τῆς παραιτήσεως τοῦ πρωθυπουργοῦ καὶ ὑπουργοῦ ἐπὶ τῶν Ἐσωτερικῶν χηρεῦον τοῦτο ὑπουργεῖον ἀνέλαβε τότε ὁ Δ. Χρηστίδης καὶ ἀντ’ αὐτοῦ τὸ ἐπὶ τῶν Ἐξωτερικῶν ὁ Ι. Ρίζος, τὸ τῆς Δικαιοσύνης ὁ Γ. Ράλλης, καὶ τῇ 29ῃ Αὐγούστου τὸ ἐπὶ τῶν Στρατιωτικῶν ὑπουργεῖον ὁ Ἀλ. Βλαχόπουλος, παραιτηθέντος τοῦ Μεταξᾶ. Μετὰ παρέλευσιν δ’ ἑνὸς καὶ πλέον ἔτους, τῇ 9ῃ Νοεμβρίου 1842, ἀντὶ τοῦ Τισσαμενοῦ ὑπουργὸς ἐπὶ τῶν Οἰκονομικῶν διωρίσθη ὁ Ν. Σιλήβεργος, καὶ μετά τινας ἡμέρας, παυθέντος καὶ τούτου, προσωρινῶς ὁ Γ. Δ. Ράλλης. Διὰ τῶν προσώπων τούτων διῴκησεν ὁ Ὄθων ἀπὸ τῆς παραιτήσεως τοῦ Μαυροκορδάτου μέχρι τῆς 3ης Σεπτεμβρίου 1843, ὅτε ἠναγκάσθη νὰ ὑπογράψῃ τὸ Σύνταγμα.
Οὕτω λοιπὸν τὸ προσδοκώμενον ἐκ τῆς πρωθυπουργίας Ἕλληνος πρωθυπουργοῦ ἀγαθὸν ἐναυάγησε· διότι οὐδέν ἦτο δυνατὸν νὰ προσγίνῃ ἐκ τῆς ὀλιγοχρονίου ἐκείνης πρωθυπουργίας, καθ’ ἣν ἀπεδείχθη διὰ μυριοστὴν ταύτην φορὰν ὅτι ὁ βασιλεὺς οὐ μόνον ἠρνεῖτο τὴν παροχὴν Συντάγματος, ἀλλὰ καὶ τὴν παραδοχὴν ἔτι Κυβερνήσεως, δρώσης ἀνεξαρτήτως τῶν αὐλοκολάκων καὶ τῶν ἰδιαιτέρων αὐτοῦ γραφέων.
Ἐξηκολούθει νὰ πράττῃ τὸ αὐτὸ πάντοτε σφάλμα, νὰ διατηρῇ τοὐτέστι τοὺς Βαυαρούς, καίπερ ἀριθμητικῶς ἐλαττωθέντας, ἀντὶ νὰ ἐγκαταστήσῃ μοναρχικὴν μὲν κυβέρνησιν ἀλλ’ ἑλληνικήν, προεδρευομένην ὑφ’ ἑνὸς τῶν ἰσχυρῶν καὶ μᾶλλον ἐπιβαλλομένων συγχρόνων πολιτικῶν ἀνδρῶν τῆς Ἑλλάδος.
Ἐντεῦθεν δὲ δυνάμεθα ἀσφαλῶς νὰ εἴπωμεν, ὅτι ἡ τοιαύτη πολιτικὴ τοῦ βασιλέως Ὄθωνος σπουδαιότατα ἔβλαψε τὸν θρόνον αὐτοῦ. Ὡσεὶ δὲ μὴ ἤρκουν αἱ ἐξωτερικαὶ περιπλοκαί, αἱ ἐπὶ τῶν οἰκονομικῶν δυσχέρειαι καὶ αἱ ἐπεμβάσεις τῶν δυνάμεων, ὁ βασιλεὺς, διὰ τῆς διαγωγῆς αὐτοῦ, προὐκάλεσε καὶ τὴν γενικὴν ἀγανάκτησιν διὰ τῆς ἀποκρούσεως τῶν μετρίων καὶ συνετῶν προτάσεων τοῦ Μαυροκορδάτου.
Ἡ ταχεῖα ἐκείνη καὶ ἀπρόοπτος ἀποχώρησις τοῦ Μαυροκορδάτου ἐξώργισεν ἐπὶ μᾶλλον τὴν Ἀγγλίαν, ἧς ὁ πρεσβευτὴς σὶρ Ἐδμὸνδ Λάϊενς ἀναφανδὸν ἐξεφράζετο κατὰ τοῦ βασιλέως Ὄθωνος καὶ ἐπέτεινε τὸ κακόν· ἡ ἀγανάκτησις ἐπὶ τῇ ἐπιμόνῳ διατηρήσει τῶν Βαυαρῶν ηὐξάνετο· ἡ ἐκ τῆς ἀρχῆς ἀπομάκρυνσις τῶν ἡγετῶν τῶν κομμάτων ἐνίσχυε τὰ διαθρυλλούμενα περὶ ἐκβαυαρισμοῦ τῆς χώρας καὶ πάντα ταῦτα ἐπέσπευδον, λέγει ὁ κ. Κυριακίδης, τὴν ἡμέραν τῆς λαϊκῆς ἐκρήξεως. Εἰς τὸν ἀγῶνα δὲ τοῦτον κατῆλθε μετὰ σφοδρότητος πάνοπλον τὸ πρὸς τὴν Ρωσίαν ἀποκλῖνον κόμμα οὑτωσὶν ἐπιβλητικῶς, ὥστε καὶ αὐτὸς ὁ Πάλμερστον ἐπτοήθη καὶ διεβίβασε τῷ Λάϊενς ὁδηγίας, καθ’ ἃς ὤφειλεν οὗτος νὰ συνεργασθῇ μὲν πρὸς ἐπιτυχίαν τῶν συνταγματικῶν ἰδεῶν, νὰ παρακωλύσῃ δέ, πάσῃ δυνάμει, πιθανὴν ἔξωσιν τοῦ βασιλέως Ὄθωνος.
Εἰς ἐπίμετρον δὲ τῆς ἀπορίας τοῦ Ὄθωνος ἤρξατο μετ’ οὐ πολὺ καὶ ἡ ἐν Κρήτῃ ἐπανάστασις ἥτις μικροῦ δεῖν ἐξῆπτε καὶ πάλιν τὸν μεταξὺ Ἑλλάδος καὶ Τουρκίας πόλεμον. Ἡ ἐν Κρήτῃ ἐπανάστασις ἔληξε τελείως τῷ 1828· εἶτα δ’ ἀπεκλείσθη τῇ 22 Ἰανουαρίου 1830 διὰ τοῦ ἐν Λονδίνῳ πρωτοκόλλου, τῆς Ἑλλάδος ἐλευθερωθείσης. Οἱ Τοῦρκοι, ἀναστηλωθείσης πάλιν τῆς τουρκικῆς ἐξουσίας τοῦ Μεχμὲτ Ἀλῆ, κατέθλιβον δεινῶς τοὺς Κρῆτας, οἵτινες διὰ τοῦτο συνελθόντες τῷ 1833 ἐν Μουρνιαῖς ἐποιήσατο ἔνοπλον ἐπίδειξιν καὶ ἐπεκαλέσαντο τὴν προστασίαν τῶν δυνάμεων· ἀλλ’ αὗται μὲν οὐδὲν ἔπραξαν οἱ δὲ Τοῦρκοι τοὺς Κρῆτας ἀσυντάκτους ὄντας διέλυσαν πολλοὺς αὐτῶν φονεύσαντες.
Εἶτα δὲ ὁ διοικητὴς Μουσταφᾶς τοῦ Μεχμὲτ Ἀλῆ ἀντιπρόσωπος, Ἀλβανὸς ὕπουλος, παντοιοτρόπως ἐξηπάτα τοὺς Κρῆτας καὶ μάλιστα τοὺς ἀνδρείους Σφακιανούς, πρὸς οὓς κατ’ ἀρχὰς μὲν ἔδωκε τελείαν ἐλευθερίαν, εἶτα ὅμως τεχνηέντως ἐπέβαλε καὶ τὸν ἀπαίσιον καὶ ταπεινοῦντα κεφαλικὸν φόρον (χαράτσι) ἐν ᾧ συγχρόνως ποικίλας ἐφαίνετο παρέχων αὐτοῖς προνομίας.
Οὕτως ὁ δόλιος Μουσταφᾶς διὰ ψευδῶν προνομιῶν, λέγει ὁ κ. Κρέμος, ἐχάλκευε στερεωτέρας τὰς ἁλύσεις τῆς δουλείας. Οἱ Κρῆτες ἐνόουν· ἀλλ’ οὐδὲν ἠδύναντο νὰ πράξωσιν ἔχοντες πρὸ ὀφθαλμῶν, ὅτι ἕνεκα τῶν συχνῶν ἀτελεσφορήτων ἐπαναστάσεων, ἡ νῆσος κατεστρέφετο καὶ πρὸ πάντων ὁ πληθυσμὸς αὐτῆς ἠλαττοῦτο δεινῶς, διότι ἐπὶ μίαν δεκαετίαν, ἀπὸ 1821-1831 ἀπώλοντο 170,000 ἀνδρῶν Κρητῶν, ὧν οἱ μὲν ἐφονεύθησαν, οἱ δ’ ἐκ νοσημάτων ἀπέθανον, οἱ δὲ ᾐχμαλωτίσθησαν καὶ ἄλλοι καταλιπόντες αὐτὴν διεσκορπίσθησαν εἰς ξένην γῆν.
Ὅτε ὅμως τῷ 1840, τῇ μεσιτείᾳ τῶν δυνάμεων, ἡ Κρήτη ἀποσπασθεῖσα τοῦ Μεχμὲτ Ἀλῆ παρεδόθη αὖθις τῇ Τουρκίᾳ, οἱ Κρῆτες ἐνόμισαν ὅτι ἐν τῇ μεταβολῇ ταύτῃ ἠδύναντο νὰ ἐγερθῶσι καὶ πάλιν, ἐφ’ ὅσον καὶ αὐτὸς ὁ Μουσταφᾶς, ὁ ἐπιτηδειότατος καταστροφεὺς τῆς Κρήτης, ἀφέθη ὑπὸ τῆς Τουρκίας ὡς διοικητὴς αὐτῆς.
Καὶ πάντοτε μὲν σχεδὸν οἱ Κρῆτες ἀπαράσκευοι ἠγείροντο, καθ’ ἀπάσας τὰς κατὰ τῆς τουρκικῆς τυραννίας ἐπαναστάσεις, ἀλλὰ νῦν ἦσαν τελείως γυμνοὶ πάσης ἐσωτερικῆς ἑτοιμασίας καὶ ἐξωτερικῆς τινος βοηθείας. Κακῶς δὲ μὴ λαβόντες ὑπ’ ὄψιν τὴν κατάστασιν τῆς Ἑλλάδος, ἤλπιζον παραδόξως καὶ ἐξ αὐτῆς ἐπικουρίας καθ’ ὃν χρόνον αὐτὴ αὕτη εὑρίσκετο ἐν μεγάλαις ἐσωτερικαῖς δυσχερείαις καὶ ἐξωτερικαῖς περιπλοκαῖς, πρὸ πάντων πρὸς τὴν Τουρκίαν καὶ Ἀγγλίαν· καὶ τοῦτο διότι ἠπατήθησαν ἔκ τε τῶν ἄλλων ὑποσχέσεων καὶ ὑπὸ τῶν ἐν Ἀθήναις προσφύγων ὁπλιταρχῶν Κρητῶν, ἀπατηθέντων καὶ αὐτῶν ἐκ τῆς διφορουμένης ἀπαντήσεως τοῦ Πάλμερστον πρὸς τὸ ὑπόμνημα, ὅπερ ἔπεμψαν πρὸς αὐτὸν ἐξαιτούμενοι τὴν προστασίαν τῆς Ἀγγλίας πρὸς ἵδρυσιν ἡγεμονίας ἐν Κρήτῃ: «Ἡ Κρήτη εἰς τὸ ἑξῆς δὲν θὰ εἶναι ἐκτεθειμένη εἰς τὰς προτέρας καταδυναστεύσεις.» Ἡ ἀπάντησις αὕτη τοῦ Πάλμερστον, ἡ διαδοθεῖσα φήμη, ὅτι ἀγγλικὸς στόλος, ἐν τάχει θέλει καταπλεύσει εἰς Κρήτην, ἡ ἐλπιζομένῃ ἐξ Εὐρώπης διπλωματικὴ ἀρωγὴ καὶ ἡ ἐκ τῆς ἐλευθέρας Ἑλλάδος βοήθεια, πάντα ταῦτα ἐξήγειραν πάλιν τὸν ἀνεξάντλητον ἐνθουσιασμὸν τῶν τέκνων τῆς ἡρωΐδος τῆς Μεσογείου.
Ἡ ἐπανάστασις ἀπεφασίσθη· ἐξ Ἑλλάδος μετέβαινον οἱ ὁπλιτάρχαι, ἐν οἷς ὁ Στυλιανὸς Δεληγιάννης, ὁ Β. Χάλης, ὁ Κουμῆς, ὁ Δεικτάκης καὶ Α. Χαιρέτης, ὅστις ἀπεβιβάσθη τῇ 19ῃ Νοεμβρίου 1840 μετὰ καὶ ἄλλων περὶ τοὺς 65 εἰς Λουτρὸν φέρων καὶ ὀλίγα πολεμοφόδια. Ἡ ἐπανάστασις παρεσκευάζετο ἀπὸ Ὀκτωβρίου 1840 — 22 Φεβρουαρίου 1841 ἐν Κρήτῃ.
Οἱ Σφακιανοὶ φρονιμώτεροι ἐνδειχθέντες καὶ βλέποντες τὸ ἀπροπαράσκευον ἐνεδοίαζον πρὸς τοῦτο ἄλλα καταπεισθέντες ὑπὸ τῶν ἐξ Ἑλλάδος ἐλθόντων ὁπλιταρχῶν Κρητῶν, προσεκάλεσαν τοὺς ὁπλιτάρχας καὶ προκρίτους τῆς Κρήτης εἰς συνέλευσιν γενομένην τῇ 22 Φεβρουαρίου 1841 ἐν Ἀσκύφῳ γράψαντες σὺν ἄλλοις: «Ὑψώσαμεν ἤδη πρῶτοι τὴν σημαίαν μας καθὼς καὶ εἰς ἄλλας ἐπαναστάσεις καὶ χαιρετίζομεν αὐτήν».
Οὕτως ἀπεφάσισαν τὴν ἐπανάστασιν· συνωμολόγησαν δὲ τῇ 23ῃ Φεβρουαρίου πρὸς τοὺς Σφακιανοὺς καὶ οἱ παρόντες ἐν τῇ συνελεύσει ἐκ τῶν ἄλλων ἐπαρχιῶν καὶ ὑπέγραψαν τὸ ἐπαναστατικὸν προσκλητήριον ἔγγραφον: «Οἱ καπεταναῖοι καὶ λοιποὶ πρόκριτοι Κρήτης ἐπιβεβαιοῦμεν τὰ ἄνω εἰρημένα καὶ συνάμα ὑποσχόμεθα νὰ ἀκολουθήσωμεν τοὺς Σφακιανοὺς εἰς τὸν ἀγῶνα μέχρι θανάτου».
Οὕτως ὑψώθη πρώτη ἡ τῶν Σφακιανῶν σημαία τῆς ἐπαναστάσεως χαιρετισθεῖσα δι’ ἀθρόων πυροβολισμῶν, ὡς εἶναι συνήθεια αὐτοῖς οἵτινες ἀσπασάμενοι ἀλλήλους ὤμοσαν τὸν μέγαν ὅρκον τῆς ἀμοιβαίας συμπράξεως. Πανταχοῦ τῆς Κρήτης διεχύθη αὖθις ὁ ἱερὸς ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας ἐνθουσιασμός.
Ὁ δὲ Μουσταφᾶς ἀπατηθεὶς ὑπὸ τοῦ ἐκ Σφακίων Ἀνδρέα Κοπάση, ὃν εἶχε παρ’ ἑαυτῷ ὡς σύμβουλον, ὅτι δῆθεν ἔμελλον νὰ κηρύξωσιν ἡγεμονίαν καὶ αὐτὸν ἡγεμόνα, ἢ κωλυθεὶς ὑπὸ τῶν Ἄγγλων δὲν προσέβαλε τοὺς ἐπαναστάτας, οἵτινες ἐξέλεξαν, ἐξαιρουμένων τῶν ἕνδεκα ἐπαρχιῶν τοῦ Ἡρακλείου μὴ ἐπαναστασῶν, συνέλευσιν καὶ συνέστησαν πρόσκαιρον κυβέρνησιν ἐκ τεσσάρων: τοῦ Ἀριστείδου Χαιρέτη προέδρου, Ρ. Βουρδουμπᾶ ἀντιπροέδρου, Α. Κονταξάκη καὶ Ν. Μπιτσάκη.
Συγχρόνως δὲ διωρίσθη στρατάρχης ὁ Πωλογεωργάκης καὶ πολλοὶ ὁπλιτάρχαι. Ἡ δὲ σφαγὶς ἔφερεν ἐπιγραφήν: «Κρητῶν πολιτεία», ἐξ οὗ τεκμήριον, ὅτι οἱ ἐπαναστάται ἐπεζήτουν, ἐν ἀρχῇ, ἡγεμονίαν καὶ οὐχὶ μετὰ τῆς Ἑλλάδος ἕνωσιν. Ταῦτα ἐγένοντο κατὰ μῆνα Μάρτιον.
Μετὰ ταῦτα δὲ συνεδριάσαντες τῇ 5 Ἀπριλίου 1841 ἐν Βαφὲ τῶν Ἀποκορώνων οἱ ἀντιπρόσωποι καὶ ὁπλιτάρχαι τῶν ἐπαρχιῶν Σελίνου, Κυδωνίας, Κισσάμου, Ἀποκορώνων, Ρεθύμνης, Ἁγίου Βασιλείου, Ἀμαρίου καὶ Μυλοποτάμου, ὡρκίσθησαν, ὅτι συντάσσονται μὲν πρὸς τοὺς Σφακιανοὺς ἐν τῷ ἱερῷ ὑπὲρ πατρίδος ἀγῶνι, θέλουσι ὅμως δώσει ψῆφον, ἐν γενικῇ αὐτῆς συνελεύσει, ὑπὲρ ἀποζημιώσεως διὰ γαιῶν καὶ βραβείας αὐτῶν ὡς πρώτων λαβόντων τὰ ὅπλα ὑπὲρ τῆς ἐλευθερίας τῆς πατρίδος. Αὐθημερὸν ἐπιτροπεία τῶν εἰρημένων ἀντιπροσώπων καὶ ὁπλιταρχῶν ἔδωκε τοῖς Σφακιανοῖς ἐν τῷ χωρίῳ Τσιντσιφὲ τῶν Ἀποκορώνων τὸ εἰρημένον ἔγγραφον· τῇ ἐπαύριον δὲ 6 Ἀπριλίου συνελθόντες οἵ τε εἰρημένοι καὶ οἱ τῶν Σφακιανῶν ἀντιπρόσωποι καὶ ὁπλιτάρχαι συνυπέγραψαν τὰ τῆς προτεραίας πρακτικὰ καὶ ἀπέστειλαν ἐπιτροπείαν εἰς Σούδαν πρὸς τὸν ναύαρχον Στούαρτ τῆς Ἀγγλίας, ὅστις ὑπεδέξατο αὐτοὺς ἐπὶ τῆς ναυαρχίδος ὑπὸ τοὺς κανονιοβολισμοὺς τῶν σημαίαις κεκοσμημένων πλοίων.
Τόν τε Ἄγγλον ναύαρχον καὶ τὸν πρόξενον καὶ τὸν Τοῦρκον ναύαρχον Ταχὴρ καὶ τὸν διοικητὴν τῆς νήσου Μουσταφᾶν προσεκάλεσαν εἰς Βαφέ, ἵνα ἀνακοινώσωσιν αὐτοῖς, ὅ,τι ἀπεφάσισαν περὶ τῆς ἡγεμονίας τῆς Κρήτης καὶ γνωρίσωσιν αὐτὰ πρὸς τὸν λαόν. Ἐπειδὴ δ’ ἐν τῷ μεταξὺ ἐξ Ἀθηνῶν τό τε ὑπουργεῖον καὶ ὁ Ὄθων ὑποσχόμενοι πᾶσαν ἐπικουρίαν πρὸς τοὺς Κρήτας παρεκάλουν αὐτοὺς νὰ κηρύξωσι τὴν ἕνωσιν μετὰ τῆς Ἑλλάδος, συνελθόντες ἐν Βαφὲ οἵ τε ἀντιπρόσωποι καὶ ὁπλιτάρχαι καὶ ὁ λαός, ἐρωτήσεως γενομένης τί ἐζήτουν, ἀπεκρίθησαν ὅλοι μεγαλοφώνως: «Ἐμεῖς δὲν θέλομεν οὔτε Ἄγγλους οὔτε ἡγεμονίαν θέλομεν τὴν ἕνωσιν τῆς πατρίδος μας μετὰ τῆς ἐλευθέρας Ἑλλάδος· διὰ τοῦτο καὶ ἐχύσαμεν ποταμοὺς αἱμάτων».
Διὰ τὴν ἀπροσδόκητον δὲ ταύτην ἀπόκρισιν οἵ τε Τοῦρκοι καὶ Ἄγγλοι, ἐν ὀργῇ, ἐπανῆλθον εἰς τὰ ἴδια· ὁ δὲ Μουσταφᾶς ἐξέπεμψε τότε στρατὸν κατὰ τῶν ἐπαναστατῶν, οἵτινες ὡς μὴ λαβόντες οὐδεμίαν, παρὰ τὰ ὑπεσχημένα, ἀξίαν λόγου ἐξ Ἀθηνῶν ἐπικουρίαν, ἐνικήθησαν ἐν ταῖς ἁψιμαχίαις ἐν Βρύσαις, Πρόβαρμα, Βαφέ, Ρέθυμνον καὶ ἀλλαχοῦ φονευθέντων τινῶν, ἐν οἷς καὶ οἱ ὁπλιτάρχαι Πατερόπουλος καὶ Δεικτάκης.
Ἀπελπισθέντες δ’ ἐκ τούτου οἱ Κρῆτες περὶ ἐπιτυχίας τῆς ἐπαναστάσεως, ἔνθεν μὲν διότι δὲν εἶχον χρήματα καὶ πολεμοφόδια διότι, ἀκούσης τῆς Ἀγγλίας, ἡ Ἑλλὰς καὶ θέλουσα οὐδὲν ἠδύνατο νὰ πέμψῃ, ἔνθεν δὲ διότι ὑπέφερον τὰ πάνδεινα ὑπὸ τῶν Τούρκων, ἠναγκάσθησαν νὰ ὑποταγῶσιν. Ἕνεκα δὲ τῆς ἀποτυχίας τῆς ἐπαναστάσεως ταύτης ἐβλάβη καὶ ἡ Κρήτη αὐτὴ καὶ ἡ ἐλευθέρα Ἑλλὰς καὶ οἱ ὑπὸ τὴν Τουρκίαν Ἕλληνες.
Ἡ δὲ Ἀγγλία ἐξεμάνη κατὰ τοῦ Ὄθωνος ὡς ἀντιπράξαντος ἐν τοῖς περὶ ἡγεμονίας τῆς Κρήτης σχεδίοις. Οὕτω δὲ ἐν πολλοῖς ἄλλοις καὶ ἡ ἐκ τῆς ἀποτυχίας τοῦ κρητικοῦ ζητήματος παραχθεῖσα ἐν Ἑλλάδι δυσαρέσκεια κατά τε τῆς κυβερνήσεως καὶ τοῦ βασιλέως ὅς δειλῶς ἐγκαταλιπόντων τοὺς Κρῆτας, οἱ εἰς Ἑλλάδα ἐπανελθόντες Κρῆτες ὁπλιτάρχαι, οἵτινες ἀνεκήρυττον ἀναφανδόν, ὅτι ἡ ψευδὴς ὑπόσχεσις περὶ ἑνώσεως τῆς Κρήτης μετὰ τῆς Ἑλλάδος ἐματαίωσε τὴν βεβαίαν δῆθεν ἡγεμονίαν αὐτῆς, ἡ στρατιωτικὴ ἐπίδειξις τῆς Τουρκίας ἐπὶ τῶν βορείων συνόρων τῆς Ἑλλάδος καὶ ὁ ἐκ 14 πολεμικῶν πλοίων στόλος κατὰ θαλάσσης ὑπὸ τὸν Ταχὴρ, ἠρέθιζον τὴν φιλοτιμίαν τῶν Ἑλλήνων. Πλὴν ὅμως ἡ κυριωτάτη ἀφορμὴ τῆς 3ης Σεπτεμβρίου τοῦ 1843 ἦσαν αὐταὶ αὗται αἱ δυνάμεις καὶ μάλιστα ἡ Ἀγγλία καὶ Ρωσσία ἀλλοίους ἑκάστη σκοποὺς ἐπιζητοῦσαι.
Ἀλλὰ καὶ τὰ ἐν Σάμῳ δὲν εἶχον καλῶς· διότι καίπερ ὁ Σουλτάνος παρέσχε προνομίας τινὰς αὐτῇ καὶ κατὰ τὸ ἐν Λονδίνῳ πρωτόκολλον (29 Νοεμβρίου 1832) ἡγεμόνα Χριστιανὸν ἰσόβιον, καὶ πρῶτος διωρίσθη (μηνὶ Φεβρουαρίῳ 1833) ὁ Στέφανος Βογορίδης, ἀλλὰ τῷ 1835 ἐξερράγη ἐν Σάμῳ ἐπανάστασις, ἥτις κατεβλήθη μὲν ὑπὸ τοῦ Καπουδὰν Ταχὴρ πασσᾶ ταχέως, ἐγένετο ὅμως ἀφορμὴ νέας ἔχθρας Ἑλλάδος καὶ Τουρκίας πιστευούσης, ὅτι αὕτη ἐξερράγη συνεργείᾳ ἐκείνης.
Ἕνεκα δὲ τούτου μικροῦ δεῖν ἐξερρήγνυτο νέος πόλεμος μεταξὺ αὐτῶν· διότι ἡ Τουρκία ἀπῄτησε τῇ 20 Ὀκτωβρίου 1835 ἵνα πάντες αἱ ἐν Τουρκίᾳ ὑπήκοοι Ἕλληνες ἐντὸς ἑπτὰ μηνῶν ἢ εἰς τὴν Ἑλλάδα μεταναστεύσωσιν ἢ ἀποβαλόντες τὴν ἑλληνικὴν ὑπηκοότητα νὰ μένωσιν αὖθις τῆς Τουρκίας ὑπήκοοι. Ἀλλ’ ὅμως καίτοι τὸ ἐν Λονδίνῳ συνέδριον τῆς 18ης Δεκεμβρίου 1835 παρενέβη πρὸς μεσολάβησιν καὶ ἐπαμφοτερίζουσαν τινὰ λύσιν, τὸ ζήτημα μέχρι τοῦδε ἔμεινεν ἄλυτον. Ταὐτὰ συνέβαινον καὶ ἐν Χίῳ.
Τὸ μόνον, δ’ αἴσιον γεγονὸς, κατὰ τὴν ἐποχὴν ταύτην, καθ’ ἣν φαίνεται, ὅτι τὰ πάντα συνώμοσαν κατὰ τοῦ βασιλέως, ἓν καὶ μόνον γεγονὸς ἄξιον λόγου ὑπὲρ τοῦ Ὄθωνος ἐπεμαρτύρει· τοῦτο εἶναι ἡ ἵδρυσις τῆς Ἐθνικῆς Τραπέζης, γενομένης πρὸ τῆς ἐν Ἀθήνας ἀφίξεως τοῦ Μαυροκορδάτου, διὰ τοῦ νόμου τῆς 13ης Μαρτίου 1841, περὶ συστάσεως Ἐθνικῆς Τραπέζης.
Ἀνὴρ Ἠπειρώτης, ἐκ τῶν τὰ μάλιστα τὸ Ἔθνος ὠφελησάντων, ὁ Γεώργιος Σταύρου, κατώρθωσε διὰ τῆς ἐπιμόνου αὐτοῦ δραστηριότητος νὰ καταστήσῃ πρᾶγμα τὴν χιμαιρικὴν τέως νομιζομένην ἰδέαν τῆς ἱδρύσεως Ἐθνικῆς Τραπέζης δι’ Ἑλληνικῶν κεφαλαίων. Οὗτος ἐπέτυχε παρὰ τῆς Ρωσικῆς [Κυβερ]νήσεως ὅπως δύο σπουδαῖα κληροδοτήματα τῶν Ζωσιμαδῶν καὶ Καπλανῶν κατατεθῶσιν εἰς ταύτην μεταβαλλόμενα εἰς μετοχὰς αὐτῆς ταύτης τῆς Τραπέζης, ὅπως ἡ Ἑλληνικὴ Κυβέρνησις λάβῃ τοὐλάχιστον 1,000 ὁλοκλήρους μετοχὰς, ὅπως ὁ φιλέλλην Ἑλβετὸς Ἐϋνάρδος ἐπέλθῃ ἀρωγὸς τοῦ σχεδιαζομένου ἐγχειρήματος καὶ τοιουτοτρόπως ἤγαγεν εἰς πέρας ἔργον, ὅπερ ἤρξατο ἐκ μικρῶν καί, τοῦ χρόνου προϊόντος, ἀνεδείχθη ἰσχυρότατον καὶ πλουσιώτατον Τραπεζικὸν καθίδρυμα.
Κατὰ τὸν περὶ συστάσεως τῆς Ἐθνικῆς Τραπέζης νόμον τὰ κεφάλαια αὐτῆς ὡρίζοντο προσωρινῶς εἰς 5,000,000 δυνάμενα νὰ ἐπαυξηθῶσιν, ἐὰν αἱ ἀνάγκαι τοῦ τόπου, ἤθελον ἀπαιτήσει τοῦτο, λαμβανομένης, πρὸς τοῦτο, τῆς συγκαταθέσεως τῆς Κυβερνήσεως. Ἔκτοτε δέ, ἐντὸς πενταετίας, τὰ κεφάλαια ταῦτα ἐδεκαπλασιάσθησαν ἕνεκα τῆς ἐμπορικότητος τοῦ τόπου, ὃν παντοιοτρόπως εὐηργέτησεν.
Ἰδιαίτατα ὅμως ἐπωφελῶς ἐπέδρασεν ἐπὶ τῆς ἐμπορικῆς ἀναβιώσεως, διότι μέχρι τῆς συστάσεως αὐτῆς, μόνον ἐπὶ 24 καὶ 50 % ἠδύνατό τις νὰ δανεισθῇ ἐν ταῖς ἀγοραῖς τῆς Ἑλλάδος καὶ τοῦτο ἐπὶ ἀσφαλεστάτῃ ὑποθήκη! ἡ Ἐθνικὴ Τράπεζα ὅμως ἅμα τῇ ἐνάρξει τῶν ἐργασιῶν αὐτῆς δανείζουσα ἐπὶ ὑποθήκῃ καὶ ἐνεχύρῳ πρὸς ἐτήσιον τόκον 10 % περιέστειλε τὴν ἀχαλίνωτον τοκογλυφίαν καὶ ἔδωκε νέαν ὤθησιν εἰς τὴν δραστηριότητα τῶν κατοίκων, παρέχουσα αὐτοῖς τὰ μέσα τῆς ἐργασίας καὶ τοῦ ἐμπορίου.
Οὕτως ἡ Ἐθνικὴ ἐπικληθεῖσα Τράπεζα αὕτη ἐκ μικρῶν ἀρξαμένη καὶ συνδέσασα ἀναποσπάστως τὸν βίον αὐτῆς μετὰ τῆς ἐθνικῆς κραταιώσεως, ἐπὶ πολὺν μὲν χρόνον ὑπὸ τὴν διεύθυνσιν αὐτοῦ τούτου τοῦ Γεωργίου Σταύρου, οὗτινος καὶ τὴν προτομὴν φέρουσιν, εἰς μνήμην ἀΐδιον, τὰ γραμμάτια αὐτῆς, διατελέσασα, εἶτα δέ, ἐπὶ μακρόν, ὑπὸ τὴν τοῦ Μάρκου Ρενιέρη, προήχθη τὰ μέγιστα δικαίως θεωρουμένη ὡς ἓν τῶν ἀσφαλεστάτων Τραπεζικῶν ἱδρυμάτων ἀνὰ πᾶσαν τὴν Ἀνατολήν, καὶ νῦν ἔτι βαίνει ἐπὶ τὰ κρείττω ὑπὸ τὴν διεύθυνσιν τοῦ Παύλου Καλλιγᾶ, πολλαχῶς καὶ πολυτρόπως πρός τε τὸ Κράτος καὶ τὴν κοινωνίαν ἐπωφελὴς ἐνδεικνυομένη.
Κατὰ τὸ ἔτος τοῦτο (10 Ὀκτωβρίου) καὶ ὁ προσωρινὸς κανονισμὸς τοῦ Πανεπιστημίου ὑπέστη τροποποιήσεις τινάς. «Ὁ μὲν μέχρι τοῦδε ὀνομαζόμενος Προπρύτανις θέλει ὀνομάζεσθαι Ἀντιπρύτανις, ἡ Σχολαρχεία Κοσμητεία, οἱ Σχολάρχαι Κοσμήτορες καὶ τὸ Ἀκαδημαϊκὸν Συμβούλιον Ἀκαδημαϊκὴ Σύγκλητος.» Ἔκτοτε ὅμως, καίπερ παρῆλθε πεντηκονταετία ὁλόκληρος, ἑορτασθεῖσα ἐπι.jpg)
Τὸ Πανεπιστήμιον.
Ἀλλ’ ἡ ἵδρυσις αὕτη τοῦ, ἐπ’ αἰσίοις οἰωνοῖς, πρώτου ἐν Ἑλλάδι Πιστωτικοῦ Καταστήματος ἦτο μεμονωμένον τι γεγονὸς καὶ δὲν ἠδύνατο νὰ ἀντισταθμίσῃ πρὸς τὴν ὅλην οἰκτρὰν οἰκονομικὴν καὶ τὴν λοιπὴν τοῦ Ἔθνους κατάστασιν. Διότι τῇ Ἀγγλίᾳ συνέπραττεν ἡ Ρωσσία.
Ὁ Τσάρος Νικόλαος ἤθελεν οὐχὶ μεταβολὴν πολιτεύματος, ἀλλὰ μόνον τὸν Ὄθωνα ὀρθόδοξον ἐπὶ τοῦ ἑλληνικοῦ θρόνου μετ’ ὀρθοδόξου βασιλίσσης, ἧς τὸ μῖσος κατέστη σφοδρότερον ὡς ἐκ τῆς ἀτεκνίας,[14] ἀλλ’ ὅμως οὐδὲν κατώρθωσε παρὰ τὰ ἐν ταῖς αὐλαῖς τοῦ Μονάχου καὶ τῶν Ἀθηνῶν διαβήματα αὐτοῦ διὰ τῶν οἰκείων πρεσβευτῶν. Πρὸς ταχυτέραν δὲ ἐπιτυχίαν τῶν σκοπῶν αὐτῶν οἱ πρεσβευταὶ τῶν δυνάμεων τούτων ὑπεκίνησαν λίαν ἐπιτακτικῶς τὸ ζήτημα περὶ καταβολῆς τοῦ χρεωλυσίου καὶ τῶν τόκων τοῦ δανείου τῶν 60,000,000.
Ἡ Ἑλλὰς οἰκονομικῶς εἴπερ ποτὲ διέκειτο οἰκτρῶς. Τὸ σύστημα τοῦ νὰ πληρώνῃ τις διὰ νέων συμφερωτέρων δανείων, ὡς γίνεται σήμερον, τὰ παλαιά, ἦτο τότε ἀσύνηθες, ἀλλότριον τῶν σκέψεων τοῦ Ὄθωνος, ἀποστρεφομένου τὰ δάνεια καὶ οὐχὶ εὔκολον τῇ Ἑλλάδι, ἐν ἀπορίᾳ τότε διατελούσῃ. Ὑπελείπετο ἄρα μόνος ὁ τρόπος τοῦ νὰ ἐπαρκέσῃ δι’ οἰκονομιῶν εἰς τὰς κατεπειγούσας ἀνάγκας τοῦ ἔθνους. Ἐν πᾶσι τοῖς κλάδοις τῆς διοικήσεως τοῦ Κράτους ἐγένοντο μεγάλαι οἰκονομίαι, καὶ ἐν αὐτῷ τῷ μόλις ἀνεγερθέντι καὶ ἀτελεστάτῳ εἰσέτι Πανεπιστημίῳ, τοῦ ὁποίου ἄλλοι μὲν τῶν καθηγητῶν, ὀλίγων ὄντων, 26, ἐπαύθησαν, πάντων δ’ ἠλαττώθησαν οἱ μισθοὶ, κατὰ τὸ «περὶ κρατήσεως ἐκ τῶν μισθῶν τῶν ὑπαλλήλων» διάταγμα, καθ’ ὃ οἱ λαμβάνοντες μισθὸν 150 – 199 δραχμὰς κατέλειπον δραχμὰς 5, οἱ δὲ 200 – 249, 6 καὶ οὕτω καθεξῆς μέχρι τῶν λαμβανόντων 600 καὶ ἐπέκεινα, οἵτινες κατέλειπον 15 %.
Διὰ τῶν κρατήσεων τούτων ἔνθεν μὲν ἐσκοπεῖτο οἰκονομία ἀλλὰ καὶ πρόνοια «περὶ τοῦ μέλλοντος τῶν δημοσίων ὑπαλλήλων τούτων καὶ τῶν οἰκογενειῶν αὐτῶν»· ἔνθεν δ’ ἐκ τῶν κατ’ ἔτος κρατουμένων 850,000 δραχμῶν, εἰς ἃς ὁ φιλόπατρις Ὄθων, ἐκ τοῦ ἰδίου μισθοῦ, προσέθηκε 200,000 δραχμῶν, κατεβάλλοντο οἱ τόκοι τῶν δανείων.
Ἀλλὰ ταῦτα δὲν ἐπήρκουν πρὸς τοῦτο καὶ οἱ πρέσβεις τῶν ἐγγυητριῶν δυνάμεων Ἀγγλίας, Γαλλίας καὶ Ρωσίας ἀπῄτησαν, κατὰ τὴν ἀπόφασιν τοῦ ἐν Λονδίνῳ συνελθόντος συνεδρίου περὶ τῆς ρυθμίσεως τῶν ἑλληνικῶν δανείων, ἵνα ὅσον τὸ δυνατὸν ταχύτερον γίνῃ οἰκονομία ἐκ 3,600,000 δραχμῶν ἐν τῷ νέῳ ἑλληνικῷ προϋπολογισμῷ χάριν τῶν δανειστῶν.
Ἐπὶ τούτοις τὸ ἑλληνικὸν ὑπουργεῖον παρέστησε τὸ ἀδύνατον τοῦ πράγματος· ἀλλ’ οἱ πρεσβευταὶ ἐπέμενον· ἐφ’ ᾧ καὶ ὁ βασιλεὺς ἀπειλούμενος ἠναγκάσθη νὰ ὑποκύψῃ, διατάξας νὰ περικόψωσιν ἐξ ὅλων τῶν κλάδων, μηδ’ αὐτοῦ τοῦ στρατοῦ ἐξαιρουμένου, περιορισθέντος εἰς 4,898 ἀνδρῶν.
Ἀλλὰ καὶ τούτου γενομένου, οἱ πρεσβευταὶ ἵνα ἔτι μᾶλλον ἐξευτελίσωσι τό τ’ ἔθνος καὶ τὸν βασιλέα ἀνεμιγνύοντο εἰς πάντα τὰ τῆς διοικήσεως, ὡσεὶ ἡ ὑπ’ ἐκείνων προστασία τῆς Ἑλλάδος μετεβλήθη εἰς ἐπικυριαρχίαν!
Ὡς ἐκ τῆς καταθλίψεως λοιπὸν ταύτης καὶ τοῦ ἐξευτελισμοῦ τῶν τοῦ Κράτους, ὁ θρόνος τοῦ Ὄθωνος ὁσημέραι ἐκλονεῖτο. Πᾶν ἀτύχημα ἰδιωτικὸν ἢ δημόσιον, αἱ ἔριδες μεταξὺ Ἑλλήνων καὶ Βαυαρῶν, ἰδίως ἐν τῷ στρατῷ, ἡ ἐλάττωσις τῶν μισθῶν, καὶ αἱ παύσεις πολλῶν ὑπαλλήλων, ἡ ἀφορία τῆς γῆς, ὡς ἐπίμετρον αἱ κατὰ τὸ ἔτος ἐκεῖνο γενόμεναι πλημμύραι καὶ σεισμοί, καὶ μάλιστα οἱ ὑπὸ τῆς Τουρκίας περιορισμοὶ τοῦ ἐμπορίου τῶν Ἑλλήνων, κατά τε γῆν καὶ θάλασσαν, πάντα ταῦτα ἐξήγειρον τὸν ἑλληνικὸν λαὸν ἀμέσως μὲν κατὰ τοῦ πολιτεύματος, ἐμμέσως δὲ κατὰ τοῦ Ὄθωνος. Πανταχοῦ προεμηνύετο θύελλα.
Τούτων πάντων ἕνεκα τὰ ὑπουργεῖα ἀπὸ τοῦ 1841—3 Σεπτεμβρίου 1843 διετέλουν ἐν ἀενάῳ ταράχῳ, συμμεταβαλλόμενα ταῖς περιστάσεσιν ἀπὸ τῆς παραιτήσεως τοῦ Μαυροκορδάτου, οὗτινος οἱ διάδοχοι δὲν ἠδύναντο ν’ ἀποτρέψωσι τὸν κίνδυνον. Ἡ ἀχαλίνωτος γλῶσσα τῶν ἀντιπολιτευομένων ἐφημερίδων, ὧν τινὲς διαρρήδην ἐκήρυξαν ὅτι αἰτία τῆς καταστάσεως ἐκείνης ἦτο αὐτὴ ἡ κυβέρνησις καὶ ὁ βασιλεὺς καὶ ὅτι τὸ ἔθνος ὀφείλει νὰ μεταβάλῃ καθεστώς, ἐπέσπευδε τὴν καταστροφήν.
Πλὴν δὲ τούτων καὶ βιβλιάρια ἐξεδίδοντο ὧν ἓν ἐκδεδομένον ἐν Κωνσταντινουπόλει καὶ ἕτερον ἐν Σμύρνῃ πολεμοῦν τόν τε βασιλέα καὶ τὸ πολίτευμα καὶ περιγράφον τὴν ἐλεεινὴν τῆς Ἑλλάδος κατάστασιν ὡς μέσον σωτηρίας προὔτεινε α′) ἐλεύθερον πολίτευμα· β′) τὴν ἔξωσιν παντὸς ξένου καὶ δὴ καὶ τῶν Βαυαρῶν καὶ τοῦ Ὄθωνος καὶ γ′) τὴν ἐκλογὴν βασιλέως ὀρθοδόξου θρησκείας, ἐξ Ἑλλήνων ἕλκοντος τὴν καταγωγήν, καὶ μάλιστα, ὃ καὶ παράδοξον, ἐκ τῶν πάλαι Ἑλλήνων αὐτοκρατόρων, ὧν δῆθεν ἀπόγονοι διέτριβον ἐν τῇ ἀλλοδαπῇ! Οἱ πολλοὶ ὑπὸ ταῦτα ἐνόουν βασιλέα ἐξ ὀρθοδόξων Ρώσων· οἱ δὲ τὸν ἡγεμόνα Μιχαὴλ Σοῦτσον διατρίβοντα ἐν Ἀθήναις, ὃν προὔτειναν οἱ Φαναριῶται.
Οὕτως εἶχον τὰ πράγματα, ἀλλ’ ἀπὸ τοῦ Μαρτίου τοῦ 1843 ἡ ἐν Ἑλλάδι κατά τε τῆς κυβερνήσεως καὶ τῆς βασιλείας ἀντιπολίτευσις ἐγένετο ἰσχυροτέρα ὡς ἀπολαύουσα τῆς ἐπικουρίας τῆς ρωσικῆς φατρίας, ἧς ἡγέτης ἦτο ὁ Ἀνδρέας Μεταξᾶς, καὶ τῆς ἀγγλικῆς, ἧς ἡγέτης ὁ Ἀνδρέας Λόντος, ὅστις ἐν χερσὶν αὐτοῦ ἐκράτει τὴν διεύθυνσιν πᾶσαν τῆς τεκταινομένης διὰ τὴν 3ην Σεπτεμβρίου συνωμοσίας. Ὁ Γάλλος πρεσβευτὴς Πισκατόρυ κατ’ ἀρχὰς ἀνθιστάμενος πρὸς τὴν πολιτικὴν μεταβολὴν ἔλεγε:
«Θέλετε νὰ προσαρμόσητε μικρῷ ἀτμοπλοίῳ μηχανὴν μεγάλου ἀτμοπλοίου· ἀλλὰ δὲν ἐννοεῖτε, Ἕλληνες, ὅτι ἀμ’ αὕτη κινηθεῖσα θὰ κατασυντρίψῃ τὸ μικρὸν σκάφος ἅτε δυσανάλογος οὖσα; Τὸ αὐτὸ θὰ συμβῇ καὶ ἐν τῷ σκάφει τῆς ἑλληνικῆς πολιτείας. Ζητεῖτε τὴν συνταγματικὴν μηχανὴν τῆς μεγάλης Γαλλίας καὶ Ἀγγλίας διὰ τὸ μικρὸν ὑμῶν κράτος ἀγνοοῦντες, ὅτι θεμέλιον τῶν ἐλευθέρων πολιτειῶν εἶνε ἡ μεταξὺ τῶν τριῶν μερῶν, ἐξ ὧν σύγκειται ἡ μηχανὴ αὕτη, αἰωνία πάλη.
Ἀλλὰ τῇ πάλῃ ταύτῃ δύναται νἀντιστῇ τὸ κοῦφον ἐφόλκιον τῆς μικρᾶς Ἑλλάδος; Ὁ ἄνεμος θὰ μαίνεται συνεχής, τὰ δὲ κύματα ἐπερχόμενα ἀλλεπάλληλα θὰ φέρωσιν ἐπὶ τοῦ ἀφροῦ πάντοτε τὴν διαφθοράν, ἥτις πολὺ ἢ ὀλίγον πάντοτε συμπαρομαρτεῖ τοῖς ἐλευθέροις πολιτεύμασιν.
Οὐδαμῶς δὲ θἀπορήσῃ τις ἂν τὴν ἀναρχικὴν ταύτην κατάστασιν χώρας κειμένης κατὰ τὸν ὀμφαλὸν τῆς Εὐρώπης, ἀναγκασθῶσιν ἐπὶ τέλους τὰ ξένα ἔθνη νὰ καταστείλωσιν, ἵνα μὴ τὸ τῆς ἀναρχίας μόλυσμα μεταδοθῇ καὶ μεταξὺ αὐτῶν.»
Ἡ Γαλλία οὕτω φαίνεται μὴ συμμετέχουσα τῆς συνωμοσίας ταύτης τῆς μεταβολῆς τοῦ πολιτεύματος καὶ συνεβούλευσε τῷ βασιλεῖ διοικητικὰς τινὰς μεταρρυθμίσεις. Ἀλλ’ ἐπὶ τέλους καὶ αὕτη ἰδοῦσα, ὅτι οὐδὲν τῶν ὑπ’ αὐτῆς συμβουλευθέντων ἐπράχθη, συνετάχθη ταῖς δύο ἄλλαις δυνάμεσιν. Οὕτω λοιπὸν τὰ πάντα προήγγελλον προσεγγίζουσαν τὴν θύελλαν.
Οἱ ὑπουργοὶ καὶ οἱ περὶ τὸν βασιλέα βλέποντες τὴν ἐπικειμένην καταστροφήν, ἥτις ἔμελλε νὰ προσβάλῃ αὐτὸν παρεκίνησαν αὐτὸν καὶ κατέπεισαν ἐπὶ τέλους ἵνα προβῇ εἰς μεταρρυθμίσεις τινάς· ὁ βασιλεὺς κατήργησε τὸ ἀνακτοβούλιον. Ἀλλ’ εἰς τοῦτο μὴ ἀρκεσθεῖσαι αἱ ἀντιπολιτευόμεναι ἐφημερίδες καὶ οἱ Ἕλληνες στρατιωτικοί, πρὸ πάντων, ἀπῄτουν τὴν ἔξωσιν τῶν Βαυαρῶν.
Ὅθεν ὁ βασιλεύς, σὺν τοῖς ἄλλοις, ἕνεκα τῶν συχνῶν συμπλοκῶν Ἑλλήνων καὶ Βαυαρῶν στρατιωτῶν, ἀπέλυσε καὶ ἀπέστειλεν ἐκ τούτων εἰς Τεργέστην τοὺς πλείστους. Οὕτω δέ, τοῦ Ὄθωνος ἀπογυμνομένου πάσης δυνάμεως, οἱ συνταγματικοὶ τοὐναντίον ἐγίνοντο κρατεώτεροι καὶ ἐπεζήτουν ἐκ παντὸς μὲν τρόπου τὴν ἐπιτυχίαν τῆς μεταβολῆς, ἀλλ’ ἄνευ ὅμως χύσεως αἵματος.
Ὁ Ἀνδρέας Μεταξᾶς, ὁ Κωνσταντῖνος Κανάρης, ὁ Δημήτριος Καλλέργης, ὁ Κ. Ζωγράφος, ὁ Ι. Μακρυγιάννης, ὁ Χρ. Σισσίνης, ὁ Νότης Μπότσαρης, πάντες οἱ ἔν τε πολέμῳ καὶ ἐν τῇ πολιτείᾳ ἔνδοξοι Ἕλληνες συνεφώνησαν. Πανταχόθεν δὲ συνηθροίζοντο ἐν Ἀθήναις οἱ Κρῆτες περὶ τὸν Καλλέργην, οἱ τῆς ἐκτὸς τοῦ Ἰσθμοῦ Ἑλλάδος καὶ μάλιστα οἱ περὶ τὸν Παρνασὸν περὶ τὸν Μακρυγιάννην.
Οἱ Πελοποννήσιοι καὶ οἱ ρωσόφρονες ἐζήτουν τὸν δαφνοστεφῆ γέροντα τοῦ Μωργιὰ ἀλλ’ ὁ Κολοκοτρώνης εἶχεν ἤδη ἀποθάνει αἴφνης ἐξ αἰτίας τῆς δε: Τελουμένης τῇ 3ῃ Φεβρουαρίου 1843 τῆς ἑορτῆς τῆς ἐπανόδου τοῦ Ὄθωνος καὶ τῶν ἀποβατηρίων τῆς Ἀμαλίας, μετὰ τὸν ἐν τοῖς ἀνακτόροις, ἐπὶ τῇ εὐκαιρία ταύτῃ, διδόμενον χορόν, κατεκλίθη περὶ τὴν 11 τῆς νυκτός· μετ’ οὗ πολὺ προσεβλήθη ὑπὸ ἀποπληξίας καὶ τῇ 4 π.μ. ὥρα τῆς 3ης πρὸς τὴν 4ην Φεβρουαρίου ἐτελεύτησεν ὁ ἔνδοξος μαχητής.
Γνωστοῦ τοῦ θανάτου γενομένου, ἅπασα ἡ πόλις συνεκινήθη· αἱ ἐργασίαι ἐπαύσαντο· τὸ συμβούλιον τῆς Ἐπικρατείας σύσσωμον ἐπεσκέψατο τὸν ἔνδοξον νεκρὸν καὶ πάντες ἔχυσαν δάκρυα ἐπὶ τῇ στερήσει τοῦ ἀνδρός, καθ’ ὃν χρόνον ἡ πατρίς, ἐπικειμένων νέων πολιτικῶν κινδύνων, εἶχεν ἀνάγκην τῆς ἐμβριθείας αὐτοῦ καὶ ἐμπειρίας.
Τῇ πρωΐᾳ τῆς 4ης Φεβρουαρίου ἐξεδόθη βασιλικὸν Διάταγμα διατάσσον τριήμερον πένθος. Ἀπὸ τῆς πρωΐας τῆς 4 μέχρι τῆς 10 ὥρας τῆς 5 πλήθη λαοῦ συνωθοῦντο ἐντὸς τῆς οἰκίας καὶ ἐκτὸς αὐτῆς σπεύδοντα ἵνα ἀποτείνωσι πρὸς τὸν ἄνδρα τὸ ὕστατον χαῖρε. Ἡ κηδεία ἐγένετο λαμπρά, ὁ νεκρὸς ἐκομίζετο ἐπὶ τεθρίππου.
Ἐν τῷ ναῷ τῆς ἁγίας Εἰρήνης ὁ μέγας θεολόγος Κωνσταντῖνος Οἰκονόμος ἀπήγγειλε λαμπρὸν ἐπικήδειον, ἐν δὲ τῷ μεγάλῳ πολυανδρίῳ τῶν Ἀθηνῶν ἐπιτάφιον ὁ σύμβουλος τῆς Ἐπικρατείας καὶ ποιητὴς Παναγιώτης Σοῦτσος. Λόγοι, ἐφημερίδες, συγγραφεῖς, ποιηταί, δημοτικὰ συμβούλια, ὁ λαὸς ἐν γένει διὰ τῶν Δημοτικῶν ᾀσμάτων ἔψαλλον τὸν ἄνδρα, ὅστις ἐπὶ τοῦ ὅρους Βουνὶ τοῦ Ράμα γεννηθεὶς τῇ 3 Ἀπριλίου 1769 ἀπέθανεν ἐν Ἀθήναις τῇ 4 Φεβρουαρίου ἄγων τὸ ἑβδομηκοστὸν τέταρτον ἔτος τῆς ἡλικίας αὐτοῦ. Πάντες δ’ ἀνεκήρυξαν αὐτὸν τὸν ἄριστον τῶν ἐν Πελοποννήσῳ στρατηγῶν τῆς μεγάλης τοῦ 1821 Ἐπαναστάσεως. Καὶ δικαίως.[15]Τὰ πάντα λοιπὸν ἔβαινον κατ’ εὐχὴν τοῖς συνωμόταις, ἀλλ’ ἔλειπεν αὐτοῖς στιβαρός τις στρατιωτικὸς βραχίων, ὅστις νὰ τολμήσῃ καὶ πείσῃ τὸν στρατὸν εἰς τὸ παράτολμον ἐκεῖνο πραξικόπημα· ἀλλὰ καὶ τοῦτον ἐξεῦρον κατορθώσαντες νὰ ἐπιτύχωσι τὴν εἰς Ἀθήνας μετάθεσιν τοῦ Δημητρίου Καλλέργη, διοικητοῦ τοῦ συντάγματος τοῦ ἐν Ἄργει ἱππικοῦ· διότι ἐγίνωσκον, ὅτι δὲν ἠδύναντο νὰ ἀνεύρωσι μᾶλλον τολμητίαν πρὸς ἐκτέλεσιν τοῦ ἐπαναστατικοῦ αὐτῶν κινήματος.
Σημειούσθω δ’ ὅτι πάντας, ἐκτὸς ἐξαιρέσεών τινων, οἱ πολιτευόμενοι τῆς ἐποχῆς ἐκείνης ἦσαν συνταγματικοὶ καὶ σχεδὸν μεμυημένοι εἰς τὰ τῆς συνωμοσίας. Ὁ συνταγματάρχης Δημήτριος Καλλέργης νέος ἔτι, ἡλικίας 39 ἐτῶν, γόνος ἐπιφανεστάτης κρητικῆς οἰκογενείας, ἦτο τύπος ἀληθοῦς εὐπατρίδου· ἐξεπαιδεύετο ἐν Βιέννῃ παρά τινι θείῳ αὐτοῦ, ὅτε ἤρξατο ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάστασις, ἐγκαταλείψας δὲ καὶ θεῖον καὶ παιδείαν καὶ διασκεδάσεις ἔδραμεν εἰς τὴν ἀγωνιζομένην πατρίδα αὐτοῦ ἐν ᾗ ἐγένετο ἀρχηγὸς εἰκοσαετὴς περίπου.
Πνεῦμα σπινθηροβόλον, λέγει ὁ συγγραφεὺς τῆς Ἱστορίας τοῦ Συγχρόνου Ἑλληνισμοῦ, στωμυλία ἕλκουσα, τόλμη ἀκάθεκτος, ὄνομα ὡραῖον καὶ ἀτομικὸν παρελθὸν ἔνδοξον, παρεῖχεν αὐτῷ πάντα τῆς ἐπιτυχίας τὰ μέσα. Ἦτο ἐκ τῶν ἀνδρῶν ἐκείνων, οἵτινες κατακτῶσι θρόνον καὶ θέτουσι στέμμα ἐπὶ τῆς κεφαλῆς αὐτῶν. Ἐλθὼν εἰς Ἀθήνας ἐμυήθη καταλλήλως εἰς τὸ σχέδιον τῆς συνωμοσίας ἧς τὰς ἰδέας καὶ πρότερον ἠσπάζετο.
Εὗρε δὲ συναρωγοὺς ἐν τῷ στρατῷ τὸν Μακρυγιάννην καὶ τὸν Σκαρβέλην, ἀσπαζομένους τὰς αὐτὰς ἰδέας· ἀλλ’ ὁ μὲν Μακρυγιάννης διεφώνει πρὸς τὰ μέσα τῆς ἐκτελέσεως, συνηγορῶν μᾶλλον ὑπὲρ κινήματός τινος ἐν ταῖς ἐπαρχίαις, ὁ δὲ Σκαρβέλης, χαρακτὴρ νομιμοφρονέστατος, παρεῖχε τοῖς συνωμόταις ὑπονοίας, ὅτι ἠδύνατο κατὰ τὴν τελευταίαν στιγμὴν νὰ συγκρατηθῇ ἐκ τῆς περὶ τοῦ καθήκοντος ἰδέας.Ἐμυήθη δὲ ὁμοίως εἰς τὰ τεκταινόμενα, ἐκτὸς τοῦ συνταγματάρχου τοῦ πεζικοῦ Σκαρβέλη, καὶ ὁ ταγματάρχης τοῦ πυροβολικοῦ Σχινᾶς, ὅστις ὅμως οὐδὲν ὑπεσχέθη, αὐστηρότατος ὢν τηρητὴς τῆς στρατιωτικῆς πειθαρχίας. Οὕτω λοιπὸν μόνος ἀρχηγὸς ἔμεινεν ὁ Δημ. Καλλέργης καὶ ἐπ’ αὐτοῦ ἐστηρίζοντο πᾶσαι τῶν συνωμοτῶν αἱ ἐλπίδες.
Τὸ σχέδιον ἦτο νὰ πολιορκηθῶσι τὰ Ἀνάκτορα καὶ ζητηθῇ ἡ ἀνακήρυξις συντάγματος· ἐπειδὴ δὲ γενικῶς ἐφρονεῖτο ὅτι ὁ Ὄθων ἤθελε προτιμήσει νὰ παραιτηθῇ τοῦ Ἑλληνικοῦ θρόνου ἢ νὰ παράσχῃ σύνταγμα, πολλὰ ἤλπιζον οἱ ἐκ τῶν συνωμοτῶν τὴν ἔξωσιν τοῦ βασιλέως ἐπιθυμοῦντες. Ὅ,τι δὲ ἡ κυβέρνησις καὶ ἡ βασιλεία ἐγίνωσκον ὁπωσδήποτε, ὅτι παρασκευάζετο κίνημα τι, τοῦτο εἶναι ἀναμφίβολον, δὲν κατώρθωσαν ὅμως νὰ λάβωσι τὰ δέοντα μέτρα, καίτοι ἐσκέπτοντο περὶ συγκροτήσεως στρατιωτικοῦ δικαστηρίου πρὸς δίκην τῶν ἀνωτέρων ἀξιωματικῶν καὶ πολιτικῶν τῶν τὴν ἀποστασίαν παρασκευαζόντων. Τὰ γεγονότα ὅμως προκατέλαβον καὶ κυβέρνησιν καὶ βασιλείαν.
Τὴν ἑσπέραν τῆς 2 πρὸς τὴν 3 Σεπτεμβρίου ὁ Καλλέργης μετὰ προγενεστέραν συνεννόησιν αὐτοῦ πρὸς τὸν Μακρυγιάννην καὶ τὸν Σκαρβέλην μετέβη εἰς τὸ θέατρον ἵνα ἀποπλανήσῃ οὕτω τὴν κατασκοπεύουσαν τὰ διαβήματα αὐτοῦ ἐξουσίαν ἐξελθὼν τοῦ θεάτρου μετέβη εἰς τὸν οἶκον τοῦ Μακρυγιάννη ὅπου ἐπρόκειτο νὰ συναχθῶσιν ἄτακτοι στρατιῶται καὶ πολῖται, ἀντ’ αὐτῶν ὅμως εὗρε τὸν Μακρυγιάννην ἐφησυχάζοντα καὶ μόλις ἀρχομένην τὴν συνάθροισιν ὀλιγίστων τινῶν. Ἐκεῖθεν διηυθύνθη εἰς τὸν στρατῶνα τοῦ πεζικοῦ ὅπου τὸ ὑπὸ τὸν Σκαρβέλην τάγμα ἦτο ἕτοιμον, ἀναμένον τὸ σύνθημα.
Ἡ πόλις ἅπασα ἦτο ἤρεμος, ἐφαίνετο κοιμωμένη καὶ μόνον πυκναὶ περιπολίαι χωροφυλάκων διήρχοντο τὰς ἐρήμους ὁδούς. Ὁ Καλλέργης ἰδὼν τὴν ἐπικρατοῦσαν ἡσυχίαν ἐθεώρησε φρόνιμον νὰ ἐπισπεύσῃ τὸ κίνημα, τοσοῦτον μᾶλλον καθ’ ὅσον ἔμαθεν ὅτι ἡ χωροφυλακὴ παρατηρήσασα τὴν εἰς τὸν οἶκον τοῦ Μακρυγιάννη μετάβασιν ὑπόπτων τινῶν προσώπων περιεκύκλωσεν ἀμέσως αὐτόν· τρέχει λοιπὸν εἰς τὸν στρατῶνα, οὗ τὴν θύραν ἐφύλαττον πιστοὶ ἱππεῖς, εὑρίσκει συνηγμένους τοὺς ἀξιωματικούς, ἐν οἷς καὶ τὸν διευθυντὴν τῆς στρατιωτικῆς σχολῆς Σπῦρο Μήλιον μετὰ τριῶν ἑτέρων ἀξιωματικῶν, ἀγορεύει πρὸ τῆς φρουρᾶς ἐξορκίζων αὐτὴν νὰ συνδράμῃ τὸ Ἔθνος, ἵνα ἀπαλλαγῇ τῆς καταστάσεως εἰς ἣν ἔρριψεν αὐτὸ ἡ ἀπολυτοφροσύνη τοῦ βασιλέως καὶ ἡ ἐπικρατοῦσα ξενοκρατία, ἀνασπᾷ τὸ ξίφος καὶ ἀπειλήσας θάνατον πρὸς πάντα ἐναντιοθησόμενον, κράζει πρῶτος αὐτός: ζήτω τὸ Σύνταγμα!
Τὴν κραυγὴν ταύτην ἐπανέλαβον πάντες, ὁ δὲ Καλλέργης διατάσσει ἕνα λόχον ἀκροβολιστῶν ἵνα μεταβὰς διαλύσῃ τὴν πολιορκίαν τοῦ οἴκου τοῦ Μακρυγιάννη καὶ ἄνδρας τινὰς ἵνα διανοίξωσι τὰς φυλακὰς τοῦ Μενδρεσέ, προσλάβωσι τοὺς ἐκεῖ ἐγκαθειργμένους καὶ μετ’ αὐτῶν διευθυνθῶσιν εἰς τὰ Ἀνάκτορα πρὸς ἃ ἤθελε διευθυνθῆ πρότερον ἐκεῖνος μετὰ τῆς φρουρᾶς, ἀποτελουμένης ὑπὸ τοῦ τάγματος τῆς γραμμῆς, τοῦ ἱππικοῦ καὶ ἑνὸς λόχου τῶν ἀκροβολιστῶν.
Τῇ 1ῃ μετὰ τὸ μεσονύκτιον ἀκριβῶς ἐξεκίνησεν ὁ Καλλέργης μετὰ τοῦ στρατοῦ, ἀφ’ οὗ διέταξε νὰ ριφθῶσι δύο πυροβολισμοὶ ὡς ἦτο τὸ σύνθημα· ἔντρομοι οἱ κάτοικοι τῶν ὁδῶν δι’ ὧν διήρχετο ὁ ἀποστατήσας στρατὸς ἀφυπνίζοντο ὑπὸ τῆς μουσικῆς καὶ τῶν ὑπὲρ τοῦ συντάγματος καὶ τοῦ ἔθνους ζητωκραυγῶν· ἐβάδιζον δὲ κατὰ φάλαγγα, μετὰ σημαιῶν, μουσικῆς καὶ σαλπίγγων, τοῦ Καλλέργη διὰ τῆς βροντώδους αὐτοῦ φωνῆς ἐπιτακτικῶς διατάσσοντος.
Οὕτως ἔφθασαν εἰς τὴν εὐρεῖαν τῶν νεοκτίστων Ἀνακτόρων, πλατεῖαν εἰς ἃ ἀπὸ πολλοῦ εἶχεν ἐγκαταστῆ ὁ βασιλεὺς μετὰ τῶν αὐλικῶν καὶ τῆς λοιπῆς αὐτοῦ θεραπείας. Ὁ βασιλεὺς εἰργάζετο ἔτι ἐν τῷ ἰδιαιτέρῳ αὐτοῦ γραφείῳ, ὅτε ἤκουσε τὴν μουσικὴν καὶ τὰς ζητωκραυγάς· ἡ βασίλισσα ἥτις εἶχε κατακλιθῆ ἔντρομος ἀφυπνίσθη καὶ ἔδραμε λυσίκομος παρὰ τῷ βασιλεῖ συζύγῳ, ἐπανελθοῦσα δὲ εἰς τὸν κοιτῶνα καὶ ἐν τάχει ἐνδυθεῖσα ἔδραμε καὶ πάλιν πλησίον τοῦ Ὄθωνος, ὅστις κάτωχρος ἐξ ὀργῆς συνδιεσκέπτετο μετὰ τῶν ὑπασπιστῶν καὶ τῶν αὐλικῶν.
Ἀπεφασίσθη λοιπὸν νά ἐρωτηθῶσιν οἱ ἀποστάται περὶ του σκοποῦ τῆς ἐλεύσεως αὐτῶν καὶ ἐξῆλθον, ἵνα πράξωσι τοῦτο ὁ ὑπασπιστὴς Γρίβας Γαρδικιώτης μετὰ τοῦ ἐπὶ τῶν Στρατιωτικῶν ὑπουργοῦ Α. Βλαχοπούλου, ὅστις ἐγκαίρως πληροφορηθεὶς τὰ γενόμενα εἶχε σπεύσει εἰς τὰ Ἀνάκτορα· ἅμα ὅμως οὗτοι ἐξῆλθον καὶ ἀπεπειράθησαν νὰ ὁμιλήσωσι πρὸς τοὺς στρατιώτας προτρέποντες αὐτοὺς νὰ διαλυθῶσι, συνελήφθησαν, κατὰ διαταγὴν τοῦ Καλλέργη, καὶ ἀπεστάλησαν ὑπὸ κράτησιν εἰς τὸν στρατῶνα.
Ταὐτοχρόνως προσῆλθον καὶ οἱ περὶ τὸν Μακρυγιάννην καὶ τὸν διαλύσαντα τὴν πολιορκίαν τοῦ οἴκου τούτου ἀξιωματικὸν Σκυλοδημάκην. Ἐν τῇ διαλύσει ἐκείνῃ τῆς οἰκίας Μακρυγιάννη εἶχε φονευθῆ εἷς ἐνωμοτάρχης, τὸ μόνον θῦμα τῆς στάσεως, καὶ ἐπληγώθησαν δύο χωοοφύλακες ἐν τῇ ἐκπληρώσει τοῦ καθήκοντος αὐτῶν.
Ὁ βασιλεὺς μαθὼν τὴν σύλληψιν σοῦ Γαρδικιώτου καὶ τὴν τοῦ Βλαχοπούλου, παρὰ τὰς ἱκεσίας τῆς θρηνούσης βασιλίσσης, κρατούσης αὐτὸν ἀπὸ τοῦ ἐνδύματος, προσῆλθε μετὰ τοῦ Χές, πρός τι παράθυρον καὶ ἠρώτησε τὸν Καλλέργην, τί ἐζήτει.
«Μεγαλειότατε, ἀπεκρίνατο ὁ Καλλέργης, εὐδοκήσατε νὰ ἱκανοποιήσητε τὴν αἴτησιν τοῦ στρατοῦ καὶ τοῦ λαοῦ ὁμογνωμόνως ζητούντων Σύνταγμα». Ὁ βασιλεὺς ἀπεκρίνατο ὀργίλως: «ἃς διαλυθῶσι καὶ θέλω μεριμνήσει περὶ τῆς αἰτήσεώς των» καὶ ἀπεσύρθη, ἐν ᾧ ὁ Χὲς, ποιησάμενος παρατηρήσεις τινὰς προὐκάλεσε τὰς ἀπειλὰς τοῦ Καλλέργη καὶ τὴν διαταγὴν αὐτοῦ ν’ ἀποσυρθῇ. Τότε ὁ βασιλεὺς ἀπέστειλεν ἐκ τῆς ὀπισθίας θύρας τῶν Ἀνακτόρων τὸν διαγγελέα Στάϊνδορφ, ἵνα διατάξῃ τὸν λοχαγὸν τοῦ πυροβολικοῦ Σχινᾶν ὅπως προσέλθῃ μετὰ τῶν πυροβόλων.
Τότε στρατιωτικά τινα ἀποσπάσματα ἐκπεμφθέντα ὑπὸ τοῦ Καλλέργη κατέλαβον τὰς θύρας τῆς Τραπέζης τοῦ Κεντρικοῦ ταμείου καὶ τῶν Γραμματειῶν καὶ ἐξηνάγκασαν εἰς ὑποχώρησιν τὸν μοίραρχον τῆς χωροφυλακῆς Κουτσογιαννόπουλον, ὅστις μετά τινων ἱππέων χωροφυλάκων παρημπόδιζεν ἐν τῇ ὁδῷ Ἑρμοῦ τὸ εἰς τὰ Ἀνάκτορα διευθυνόμενον πλῆθος, ὅπερ τὸ κατ’ ἀρχὰς μὲν φόβῳ συσχεθὲν ἔμενεν ἀπαθές, εἶτα δὲ ἐγκαρδιωθὲν καὶ ὑπὸ τῶν ἀνδρείων Κρητῶν ὁπλαρχηγῶν καὶ πολεμιστῶν τῆς τελευταίας ἀτυχοῦς ἐπαναστάσεως, ἐζητωκραύγαζε: Ζήτω τὸ Σύνταγμα, Ζήτω ἡ Κρήτη! καὶ οἱ πάντες ἠσπάζοντο ἀλλήλους δακρύοντες.Οὕτως ἡ ἐν τῇ πλατείᾳ τῶν ἀνακτόρων συνάθροισις, ὀλίγη κατ’ ἀρχάς, τὸ πλεῖστον ἐκ τοῦ σώματος τοῦ Καλλέργη καὶ τῶν ἀποφυλακισθέντων συνισταμένη, κατέστη πυκνοτέρα καὶ ἰδίᾳ μετὰ τὴν προσέλευσιν καὶ τοῦ Σχινᾶ μετὰ τῶν πυροβόλων, ὅστις ὅμως συνηνώθη μετὰ τῶν ἀποστατῶν, τῶν πυροβολιστῶν ἀνακραξάντων μετὰ τῶν συναδέλφων αὐτῶν «Ζήτω τὸ Σύνταγμα!».
Τῇ 3ῃ ὥρᾳ τῆς νυκτὸς προσῆλθον καὶ οἱ πολιτικοὶ ἀποστάται, οἱ καὶ μέλη τοῦ συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας ὁ Α. Μεταξᾶς, ὁ Α. Λὸντος, ὁ Κ. Ζωγράφος, ὁ Τζούρτς, διῆλθον διὰ τῶν τάξεων τοῦ στρατοῦ ἐπευφημούμενοι, μετέβησαν εἰς τὸ πλησίον κατάστημα τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας καὶ ἀποστείλαντες διαγγελεῖς προσεκάλεσαν ἐσπευσμένως τοὺς συναδέλφους αὐτῶν· συγκροτηθείσης συνεδρίας, μετὰ βραχεῖαν συζήτησιν, συνετάχθη προκήρυξις πρὸς τὸν λαὸν ἀναγγέλλουσα, ὅτι τὸ Συμβούλιον συμμερίζεται τοὺς πόθους αὐτοῦ καὶ ἀναφορὰ πρὸς τὸν βασιλέα δι’ ἧς ἐπεζητεῖτο ἡ ἀνακήρυξις τοῦ συντάγματος. Τὴν ἀναφορὰν ταύτην μεταβᾶσα ἐπέδωκε πρὸς τὸν βασιλέα ἐπιτροπεία τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας, ἀποτελουμένη ἐκ τῶν Γ. Κουντουριώτη, Π. Μαυρομιχάλη, Γ. Αἰνιᾶνος, Γ. Ψύλλα, Α. Λόντου καὶ Κ. Προβελεγγίου· ἐν ᾧ δὲ ἡ ἐπιτροπὴ αὕτη ἦτο εἰσέτι παρὰ τῷ βασιλεῖ, οἱ πρεσβευταὶ τῶν δυναάμεων μὴ ἐξαιρουμένου καὶ τοῦ τῆς Ἀγγλίας ἐζήτησαν ἄδειαν ἵνα εἰσέλθωσιν εἰς τὰ ἀνάκτορα, ἀλλ’ ὁ Καλλέργης ἠρνήθη, τῇ μυστικῇ συμβουλῇ καὶ τοῦ πρεσβευτοῦ τῆς Ἀγγλίας. Οἱ πρεσβευταὶ τῆς Πρωσσίας καὶ Αὐστρίας διεμαρτυρήθησαν, ἀλλὰ κατὰ τοιαύτας στιγμὰς οὐδεμίαν ἔχουσιν ἰσχὺν διαμαρτυρίαι μὴ ἐνισχυόμεναι ὑπὸ λογχῶν.
Ἐν ᾧ δὲ ὁ λαὸς καὶ ὁ στρατὸς ἀγωνιῶν ἀνέμενε τὸ ἀποτέλεσμα, τρώγων ταὐτοχρόνως καὶ ἄρτους θερμούς, οὓς προνοητικός τις μεταβὰς ἐκ τῶν ἀρτοποιείων ἐκόμισε χάριν τῶν πειναλέων στρατιωτῶν, τῶν ἐπὶ ὥρας ὁλοκλήρους ἐκεῖ ἱσταμένων, ἡ ἐπιτροπεία μετὰ τῆς βασιλίσσης δακρυούσης προσεπάθει νὰ πείσῃ τὸν βασιλέα, ἵνα ἱκανοποιήσῃ τὴν αἴτησιν τοῦ λαοῦ.
Τέλος ὁ βασιλεὺς ἐνέδωκε καὶ ὑπέγραψε διάταγμα δι’ οὗ τῇ προτάσει τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας «θέλει συγκαλεσθῆ ἐντὸς τὸ πολὺ τριάκοντα ἡμερῶν Ἐθνικὴ συνέλευσις διὰ νὰ συντάξωμεν μετ’ αὐτῆς τὸ σύνταγμα τοῦ κράτους» καὶ ἕτερον δι’ οὗ διωρίζετο πρωθυπουργὸς καὶ ἐπὶ τῶν Ἐξωτερικῶν ὑπουργὸς ὁ Α. Μεταξᾶς, ἐπὶ τῶν Στρατιωτικῶν ὁ Α. Λόντος, ἐπὶ τῶν Ναυτικῶν ὁ ὑποναύαρχος Κ. Κανάρης, ἐπὶ τῶν Οἰκονομικῶν ὁ Δ. Μανσόλας[16] ἐπὶ τῆς Δικαιοσύνης ὁ Λ. Μελᾶς καὶ ἐπὶ τῶν Ἐκκλησιαστικῶν ὁ Μ. Σχινᾶς, πρὸς δὲ καὶ ἕτερα δύο ὁρίζοντα τὴν παῦσιν τῶν τέως ὑπουργῶν Γ. Κριεζῆ, Δ. Χρηστίδου, Ι, Ρίζου, Γ. Α. Ράλλη καὶ Ἀλ. Βλαχοπούλου καὶ τὸν ὅρκον τοῦ στρατοῦ καὶ τῶν πολιτικῶν ἀρχῶν ἔχοντα ὡς ἑξῆς: «Ὁρκίζομαι πίστιν εἰς τὴν Πατρίδα καὶ τὸν Συνταγματικὸν Θρόνον καὶ ἀπαρασάλευτον ἀφοσίωσιν εἰς τούς, κατὰ τὰ σήμερον ἐγκριθησόμενα μέτρα διὰ τῆς Ἐθνικῆς συνελεύσεως, καθιερωθησομένους συνταγματικοὺς θεσμούς» καὶ τέλος τὴν ἀπόλυσιν πάντων τῶν ἐν τῇ ὑπηρεσίᾳ τοῦ Κράτους διατελούντων ξένων, ἐκτὸς τῶν ἀρχαίων φιλελλήνων.
Ἡ ἀνάγνωσις τῶν διαταγμάτων τούτων ἐνώπιον τοῦ ἀπείρου πρὸ τῶν Ἀνακτόρων λαοῦ προεκάλεσε τὸ μὲν πρῶτον μικράν τινα σύγχυσιν ἕνεκα παρεξηγήσεως, εἶτα δὲ τὰς ζωηρὰς τοῦ πλήθους ἐπευφημίας.
Τότε δὲ πλέον ἐπετράπη καὶ εἰς τοὺς πρεσβευτὰς ἡ εἰς τὰ ἀνάκτορα εἴσοδος, καίτοι οἱ ἀποστάται δὲν ἠρκοῦντο εἰς τὴν ἀπόφασιν τοῦ Συμβουλίου τῆς Ἐπικρατείας, ὅπερ ἐκήρυξε τὴν 3 Σεπτεμβρίου «ἡμέραν ἑορτάσιμον εἰς τὸ ἔθνος ὡς παραγωγὸν λαμπροῦ μέλλοντος», ἀλλὰ καὶ ἐζήτουν τὴν ἔκφρασιν τῶν εὐαρεσκειῶν τοῦ βασιλέως πρὸς τοὺς στρατιώτας καὶ τὴν ἀπονομὴν αὐτοῖς ἀριστείου.
Ἡ ἀπαίτησις αὕτη ἥκιστα βεβαίως τιμῶσα τοὺς ὑποβαλόντας αὐτὴν, ἐνέβαλε τὸν βασιλέα εἰς δύσκολον θέσιν, ὥστε ἠναγκάσθη, ἔνδακρυς ὁ δύστηνος, νὰ ὑποχωρήσῃ καὶ ἐν τῷ σημείῳ τούτῳ καὶ νὰ ὑπογράψῃ δύο ἕτερα διατάγματα, διὰ μὲν τοῦ ἑνὸς τῶν ὁποίων ἀνεγνώριζε «τὴν ἡμέραν τῆς 3 Σεπτεμβρίου ὡς ἡμέραν ἀριστεύσεως τοῦ στρατοῦ, καὶ τῶν πολιτῶν τῆς πρωτευούσης καὶ ἁπάντων τῶν λαβόντων μέρος εἰς τὰ κατὰ τὴν ἡμέραν ταύτην πραχθέντα» καὶ διέταττε τὴν ἀπονομὴν πρὸς τὸν στρατὸν καὶ τοὺς πολίτας σιδηροῦ ἀριστείου φέροντος ἀπὸ τοῦ ἑνὸς μὲν μέρους ἐπιγραφὴν 3 Σεπτεμβρίου 1843 ἀπὸ δὲ τοῦ ἑτέρου Συνταγματικὸς Θρόνος καὶ κρεμάμενον ἀπὸ ταινίας πορφυρᾶς· διὰ δὲ τοῦ ἑτέρου ἀπένειμε τὴν βασιλικὴν εὐχαρίστησιν πρὸς τὸν διοικητὴν τῆς φρουρᾶς συνταγματάρχην Δημήτριον Καλλέργην, τῇ 11 Σεπτεμβρίου, διορισθέντα στρατιωτικὸν διοικητὴν τῆς Πρωτευούσης, πρὸς τὸν πρόεδρον τοῦ δημοτικοῦ συμβουλίου Ἀθηνῶν συνταγματάρχην Ι. Μακρυγιάννην καὶ λοιποὺς ἀνωτέρους καὶ κατωτέρους ἀξιωματικούς.
Μετὰ τὴν ἀνάγνωσιν καὶ τῶν διαταγμάτων τούτων, τῇ 3 μ. μ. τῆς Γ′. Σεπτεμβρίου ὥρα, ὁ στρατὸς παρήλαυνε πρὸ τῶν ἀνακτόρων, ὁπόθεν ἐθεῶντο ὅ τε βασιλεὺς μετὰ τῆς βασιλίσσης καὶ τῶν αὐλικῶν, κραυγάζων: «ζήτω ὁ συνταγματικὸς βασιλεὺς Ὄθων ὁ Α.′» καὶ μουσικῆς παιανιζούσης ἐπανέκαμψεν εἰς τὸν στρατῶνα ἀκολουθούμενος καὶ ἐπευφημούμενος ὑπὸ τοῦ λαοῦ· ἡ δὲ νέα κυβέρνησις διὰ τῶν ὑπαλλήλων αὐτῆς διένειμε προκήρυξιν εὐαγγελιζομένην τὰ γενόμενα ὡς ἑξῆς:
«Ἕλληνες, — Τέλος πάντων αἱ εὐχαὶ ὑμῶν εἰσηκούσθησαν· ὁ λαός, ὁ στρατὸς τῆς πρωτευούσης καὶ τὸ Συμβούλιον τῆς Ἐπικρατείας ἐξέφρασε σήμερον πρὸς τὴν Α. Μ. τὸν σεβαστὸν ἡμῶν βασιλέα τὰς περὶ συγκαλέσεως καὶ περὶ ὁριστικοῦ Συντάγματος, ἐφέσεις τοῦ Ἔθνους, τὰς ὁποίας καὶ εὐχαρίστως ἀπεδέχθη ἡ Α. Μ. εὐδοκήσασα ἅμα καὶ νὰ καλέσῃ ἡμᾶς εἰς τὴν διεύθυνσιν τῶν πραγμάτων.
«Σπεύδοντες λοιπὸν νὰ σᾶς δώσωμεν τὴν εὐχάριστον ταύτην ἀγγελίαν, σᾶς προσκαλοῦμεν εἰς συντήρησιν τελείαν τῆς τάξεως καὶ τῆς ἡσυχίας, ἵνα συμπληρωθῇ ὁ μέγας σκοπὸς τῆς ἐθνικῆς εὐημερίας, καὶ ἵνα δυνηθῶμεν ν’ ἀποδείξωμεν, ὅτι γνωρίζομεν νὰ ἐκτελῶμεν καὶ τὰ ἀληθῆ συμφέροντα τῆς πατρίδος μας καὶ τὸν εὐσχήμονα τρόπον, καθ’ ὃν αὐτὰ δύνανται νὰ πραγματοποιηθῶσιν· οὕτω φερόμενοι καὶ τὸ προσῆκον σέβας εἰς τὰς καθεστώσας ἀρχὰς ἀποδίδοντες θέλετε δώσει εἰς ἡμᾶς καιρὸν καὶ βοήθειαν πρὸς παρασκευὴν εὐχερεστέραν τῆς ἐντὸς τριακονθημέρου προθεσμίας συγκαλέσεως τῆς Ἐθνικῆς Συνελεύσεως, παρ’ ἧς περιμένεται ἡ παγίωσις τοῦ Συνταγματικοῦ Θρόνου εἰς τὴν Ἡμετέραν πατρίδα καὶ τὸ εὐτυχὲς μέλλον αὐτῆς».
Οὕτω λοιπὸν ἐντὸς τεσσάρων ὡρῶν, ἀπὸ τῆς 11 μ. μ. τῆς 2 Σεπτεμβρίου μέχρι τῆς 3 π. μ., κατελύθη ἀναιμάκτως, ἐκτὸς τοῦ φόνου ἑνὸς χωροφύλακος γενομένου πρὸ τῆς πολιορκουμένης οἰκίας τοῦ Μακρυγιάννη, ἡ ἀπόλυτος ἐν Ἑλλάδι μοναρχία τοῦ Ὄθωνος Α′.
Τοσαύτη δ’ ἐντὸς ὀλίγου τάξις ἐπεκράτησε, καὶ ἡ ἡσυχία ἐντὸς τῆς πόλεως, ὥστε οἱ πάντες ἐθαύμαζον πῶς ἦτο δυνατὸν νὰ συντελεσθῇ τόσον μέγα γεγονός, οἷον ἀλλαγὴ τοῦ καθεστῶτος καὶ νὰ ἐπικρατήσῃ τοσαύτη γαλήνη καὶ ἠρεμία ἐν πόλει πρὸ μικροῦ ἐπαναστατημένῃ.
Οὕτω δὲ ἡ σύγχρονος ἐφημερὶς «Ἀθηνᾶ» τοῦ Ἀντωνιάδου ἔγραφε:
«Μετὰ ἡμίσειαν ὥραν ὁ περιδιαβάζων εἰς τὴν πλατεῖαν, δὲν ἠδύνατο νὰ ἴδη σημεῖον δι’ οὗ νὰ συμπεράνη ὅτι λαὸς ὁλόκληρος καὶ στρατὸς ἐξετέλεσαν ἐκεῖ πρὸ ὀλίγου μίαν ἐπανάστασιν. Εἰς τοῦτο πάντες ἐχάρησαν καὶ οἱ Ἕλληνες ἔδειξαν πόσον προέβησαν εἰς τὸν πολιτισμόν, πόσον κατενόησαν τὰ δικαιώματά των καὶ τὸν τρόπον καθ’ ὃν πρέπει νὰ τ’ ἀποκτήσωσι, χωρὶς ν’ ἀφήσωσιν οὐδεμίαν κηλῖδα εἰς τὴν ἱστορίαν. Δέκα ἔτη τοὺς ἐσυκοφάντησαν ὡς ἀνθρώπους πλήρεις παθῶν καὶ μίσους καὶ δόλου, τοὺς ἐξηυτέλισαν ὡς ὑπομένοντας τὴν δουλείαν καὶ τὴν διαφθορὰν καὶ εἰς μίαν ἡμέραν ἔδειξαν οὗτοι πόσον εἶναι ζηλότυποι τῆς ἐλευθερίας των, πόσον εἶναι ἐπιεικεῖς, μετὰ τὴν νίκην, πόσον εἶναι γενναῖοι πρὸς τοὺς προξένους τῆς δυστυχίας των.»
Ὁ ἑλληνικὸς λαὸς ἔμπλεως χαρᾶς ἤκουσε τὴν ἐν Ἀθήναις συνελθοῦσαν μεταβολὴν τῆς Γ′. Σεπτεμβρίου. Οἱ πάντες ἤλπισαν ὅτι τέλος διὰ τῆς μεταρρυθμίσεως τοῦ πολιτεύματος καὶ τῆς μοναρχίας θὰ ἀπηλάμβανε πλέον τελείας καὶ πλήρους εὐδαιμονίας· διότι τὰ δεινὰ ἤθελον ἐκλείψει, ἡ διοίκησις ἤθελεν εἶσθαι ἀρίστη καὶ τὸ πανελλήνιον θὰ ἀπελάμβανε πλέον τελείας καὶ πλήρους εὐδαιμονίας· διότι τὰ δῶρα τῆς εὐτυχίας! ἤρξαντο διδόμενα δαψιλῶς, τὰ σιδηρᾶ καὶ χαλκᾶ ἀριστεῖα, καθ’ ἑκατοντάδας, διενέμοντο τοῖς πεινῶσιν ἀγωνισταῖς!
Ἀλλ’ ὅμως πάντα ταῦτα παρῆλθον ταχέως καὶ ἐναπέμεινεν ἡ σκληρὰ πραγματικότης· τοὐτέστιν ἔπεσε μὲν ἡ μοναρχία, ἣν ἐθεώρουν ὡς αἰτίαν πάντων τῶν κακῶν ἐν Ἑλλάδι, ἀλλ’ ἦλθε καὶ τὸ Σύνταγμα ὅπερ οὐδαμῶς ἐφαίνετο κατάλληλον διά τοὺς ἕλληνας καίπερ φύσει φιλελευθέρους, ἕνεκεν τῆς καταστάσεως ἐν ᾗ εὑρίσκοντο μόλις πρὸ πεντάδων τινῶν τῆς δουλείας, ἐν ᾖ ἔμαθεν κακὰς ἕξεις, ἐξελθόντες καὶ οὕτως ἐν τάχει, πάνθ’ ὅσα ἐν μέθῃ καὶ ἐνθουσιασμῷ ὑπὲρ τοῦ Συντάγματος διατελοῦντες οἱ στασιασταὶ τῆς 3ης Σεπτεμβρίου ἀπῄτησαν κατὰ τὰς 3 π.μ., μετ’ ὀλίγας ἡμέρας, περιῆλθον εἰς ἀχρηστίαν, ἡ δημιουργηθεῖσα ἐθνικὴ ἑορτὴ ἀπέμεινε νεκρὰ ἐν τῷ διατάγματι καὶ ἀντιπαρῆλθεν ἐν γενικῇ ἀδιαφορίᾳ· μόλις δὲ πρὸ ὀλιγίστων ἐτῶν ἐκλήθη ὁδός τις ἐν Ἀθήναις, Ὁδὸς Γ′ Σεπτεμβρίου.
Οἱ ἄνδρες οἱ τὰ τῆς 3ης Σεπτεμβρίου ἐκτελέσαντες διηρώτων ἀλλήλους ἐὰν ἔπραξαν καλῶς, ἐὰν ὠφέλησαν ἢ ἔβλαψαν τὴν Πατρίδα. Καὶ, ὁ μὲν Λόντος ἀπογοητευμένος ηὐτοκτόνει, μετὰ παρέλευσιν οὗ πολλοῦ χρόνου, καὶ ὑπὸ τῶν τύψεων τοῦ συνειδότος βληθείς μετανοῶν, διότι παρεπείσθη, ὁ δὲ Σκαρβέλης ἀπέθανε προώρως.
Οὕτω δὲ πάντοτε συμβαίνει ὅταν ἐπιτελῶνται μεταβολαὶ προώρως, δι’ ἃς οὔτε προπαρεσκευασμένος εἶναι ὁ λαός, οὔτε προέρχονται ἐκ τῆς ἐνδομύχου αὐτοῦ πεποιθήσεως, ἀλλ’ ἐξ ὀλίγων μόνον. Ἄκαιροι φιλοδοξίαι, ἀπαιτήσεις μὴ ἱκανοποιούμεναι πολιτευομένων καὶ ἀνικανότητες Μοναρχίας ἄφρονος καὶ παλιμβούλου, εἰς βαθμὸν μέγα φιλυπόπτου, δισταζούσης καὶ ἀναβλητικῆς καὶ ἐπὶ τῇ διατηρήσει τῶν ξένων ἐμμενούσης, ἐδημιούργησαν τὴν 3ην Σεπτεμβρίου· οἱ νικηταὶ τῆς ἡμέρας ταύτης ἦσαν ἀντάξιοι τῶν ἡττημένων λέγει ὁ κ. Κυριακίδης· ἄτομα κατέβαλον ἄτομα· ἔπεσε μία κυβέρνησις καὶ διωρίσθη ἄλλη· οὔτε ἡ μία ἀπέρρεεν ἀπὸ τοῦ λαοῦ, οὔτε ἡ ἄλλη· ἡ μία ἦτο προϊὸν βασιλέως ἄνευ θελήσεως, περικυκλουμένου ὑπὸ ξένων καὶ Ἑλλήνων αὐλοκολάκων· ἡ ἄλλη ἦτο ἀποτέλεσμα τῆς συνεργείας ὀλίγων ἀνδρῶν, ὧν οἱ μὲν παρεπλανήθησαν.jpg)
Δ. Καλλέργης
Ὁ λαὸς ἔμεινεν ἀπαθής· διότι ἓν μόνον ἐζήτει: καλὴν διοίκησιν, δικαιοσύνην καὶ ἡσυχίαν, ἵνα δυνηθῇ ἀπροσκόπτως νὰ ἐπιτελέσῃ τὸ ἀναμορφωτικὸν αὐτοῦ ἔργον, ἵνα ἐπουλώσῃ τὰς πληγὰς τοῦ παρελθόντος, ἵνα καλλιεργήσῃ τὴν χέρσον γῆν καὶ μεταβάλλῃ εἰς πόλεις τὰ ἐρείπια, ἵνα πρῶτον διαπαιδαγωγηθῇ, ἵν’ ἀναπτυχθῇ πνευματικῶς καὶ εἶτα σκεφθῇ περὶ τοῦ καταλλήλου αὐτῷ πολιτεύματος.
Ἀλλὰ δυστυχῶς τὴν ἡσυχίαν ταύτην τοῦ λαοῦ ἐτάρασσον οἱ περὶ ἀρχῆς ἀγωνιζόμενοι· ἀλλ’ οὔτε οἱ μέν, οὔτε οἱ δὲ παρέσχον αὐτῷ διοίκησιν, δικαιοσύνην, εὐνομίαν· διὸ καὶ ὁ λαὸς ἀπηχθάνετο τοὺς μέν, περιεφρόνει τῶν δέ, καὶ ἐν σιωπῇ ἐπανήρχετο εἰς τὰ ἔργα αὐτοῦ. Μέχρι δὲ τῆς σήμερον ὡς μόνον ἐξαγόμενον τῆς ὑπερεξηκονταετοῦς ἐλευθέρας ζωῆς ἡμῶν ἔχομεν τὴν λαμπρὰν ἐργασίαν τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ, ὅστις καὶ ὑπὸ τὸ ἀπόλυτον μοναρχικὸν σύστημα καὶ ὑπὸ τὰς συνταγματικὰς ἐλευθερίας, ἐξ ἴσου, καὶ μετὰ δραστηριότητος εἰργάσθη οὐδὲν παρ’ αὐτῶν ὠφεληθεὶς παντάπασιν.
Οὕτω λοιπὸν συνετελέσθη διὰ τοῦ κινήματος τῆς Γ′ Σεπτεμβρίου ἡ θέλησις τῆς Ἀγγλικῆς πολιτικῆς ὑποθαλπομένης ὑπὸ τοῦ τρομεροῦ ἐκείνου μισοθωνικοῦ σὶρ Ἔδουαρδ Λάϋονς καὶ τῆς ἄλλης σπείρας τῶν ἀντιπολιτευομένων τήν τε Κυβέρνησιν καὶ τὸν βασιλέα. Ἐὰν ἔπραξαν ὀρθῶς ἢ οὗ, τοῦτο δύναται πᾶς τις ἐλεύθερος Ἕλλην νὰ κρίνῃ ἀσφαλῶς ἐκ τῶν ὑστέρων, ἐκ τῶν σημερινῶν τοῦ συνταγματικοῦ τῆς Ἑλλάδος πολιτεύματος ἀποτελεσμάτων.
Ἡμεῖς δὲν ἀρνούμεθα, ὅτι δὲν ἔπρεπε νὰ δοθῇ Σύνταγμα τοῖς Ἕλλησιν, ἄπαγε! ὁμολογοῦμεν μάλιστα ὅτι ἂν μὴ ὑπῆρχε σύνταγμα ἔπρεπε νὰ ἐπινοήσῃ αὐτὸ ἡ ἀνθρωπότης, ἐπὶ τῷ ὅρῳ ὅμως ὅτι ἅπαντες ἀνεξαιρέτως θὰ ἐσεβώμεθα καὶ θὰ ἐτηροῦμεν αὐτὸ κατά τε τὸ γράμμα καὶ τὸ πνεῦμα, ἀλλὰ διισχυριζόμεθα, ὡς εἴπομεν ἀνωτέρω, ὅτι δὲν ἦτο εἰσέτι καιρὸς πρὸς τοῦτο. Διότι ὁ Έλληνικὸς, λαός, ὅστις ἀπὸ τοσούτων ἐτῶν ἐν δουλεία διαβιοὺς ἔφερε πολλὰς ἐν ἑαυτῷ ἠθικὰς πληγάς, μέχρι τῆς ὑπουλώσεως τῶν ὁποίων, οἱ τὰς τύχας, κατὰ τὴν ἐλευθερίαν αὐτοῦ, ἰθύνοντες, ἔπρεπε νὰ περιμείνωσι χρόνον πολὺν καὶ μέχρι τῆς ἐντελοῦς ἰάσεως αὐτῶν καὶ τότε, ἐὰν ἔβλεπον τὸ ἔδαφος ἐπιδεκτικὸν συνταγματικῶν ἐλευθεριῶν νὰ ἐνσπείρωσι ταύτας, ἀλλὰ καὶ αὖθις οὐχὶ ἅπαντι τῷ θυλακίῳ, πλὴν μικρὸν καὶ κατ’ ὀλίγον, ἵνα μὴ τυχὸν ἐκ τῆς συσσωρεύσεως πολλοῦ σπόρου ἐν μικρῷ ἀγρῷ ἀποπνιγῇ μὲν ὁ σπόρος ὁ δὲ σπείρας ζημιωθῇ τελείως, ἔσπευσαν νὰ καταρρίψωσι προώρως τὴν Μοναρχίαν καὶ νὰ ἱδρύσωσιν ἐπ’ αὐτῆς τὸ Σύνταγμα εἰς τὴν ἐξιστόρησιν τοῦ ὁποίου σπεύδομεν, ἀφ’ οὗ εἴπομέν τινα περὶ τῶν κατὰ τὴν παρελθοῦσαν δεκαετηρίδα ἐθνικῶν προόδων.
Κατὰ τὴν παρελθοῦσαν δεκαετίαν συνετελέσθησαν πολλά. Ἀλλὰ πρὸς συντέλεσιν ὅμως τῶν ποικίλων τούτων ἔργων τῆς τε ἀντιβασιλείας καὶ τῆς Μοναρχίας ὡς πάντοτε, συνέδραμεν καὶ ὁ ἐνθουσιασμὸς τῶν πλουσίων ὁμογενῶν, ὧν πολλοὶ αὐτῶν ἀπέστειλαν χρήματα, δι’ ὧν πολλὰ δημόσιά τε καὶ ἰδιωτικὰ ἀνηγέρθησαν καταστήματα, πολλὰ ἐξεδόθησαν βιβλία καὶ πολλοὶ νέοι εἰς τὴν Ἑσπερίαν ἀποσταλέντες ἐμορφώθησαν ἐπιστημονικῶς.
Καὶ ἐν μὲν τῷ Πανεπιστημίῳ ἱδρύθη ἡ λεγομένη Πανεπιστημιακὴ Βιβλιοθήκη, ἥτις σήμερον εἶναι ἡνωμένη μετὰ τῆς Ἐθνικῆς, πλουτισθεῖσα διὰ τῆς δωρεᾶς τοῦ Σακελλαρίου, ἀποστείλαντος 5,300 τόμων, τῶν ἀδελφῶν Ζωσιμάδων, τοῦ Δούκα, τοῦ Βέλλη, τοῦ Κοραῆ, τοῦ Κομητᾶ, τῶν Καπλανῶν καὶ ἄλλων πολλῶν φιλογενῶν καὶ φιλομούσων.
Ἐκτὸς δὲ 105,000 δραχμῶν καὶ ἄλλων τινων χορηγειῶν τῆς Κυβερνήσεως, δι’ ὧν ἠγοράσθη ἡ ἐκ 2,000 τόμων συγκειμένη βιβλιοθήκη τοῦ Δημ. Ποστολάκα, πάντα τὰ μέχρι τοῦ 1840 βιβλία ἀνερχόμενα εἰς 15,000, ἦσαν ἰδιωτικαὶ προσφοραί· μετὰ τρία δ’ ἔτη τῷ 1843 τὰ ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ κατακείμενα βιβλία εἰς 40,000 τόμων ἀριθμούμενα ἐν οἷς καὶ 90 χειρόγραφα, προήρχοντο ἐκ κληροδοτημάτων καὶ δωρεῶν ὁμογενῶν καὶ φίλων μεταξὺ τῶν ὁποίων καταλεκτέοι: ὁ δοὺξ τῆς Τοσκάνης, προσενεγκὼν 6,000 τόμων, ὁ βασιλεὺς τῆς Σαρδηνίας 6,000, τὸ Σμιθόνειον Σχολεῖον (Smithonian College) τῆς Ἀμερικῆς, ὁ δόκτωρ Πάρτεϋ, ὁ Οὐάϊντροπ καὶ ἄλλοι.
Βραδύτερον δὲ οἱ καθηγηταὶ τοῦ Πανεπιστημίου Κ. Δομνάνδος, Θ. Μανοῦσος, Θ. Φαρμακίδης, Ν. Κωστῆς, Α. Βενιζέλος ἐδώρησαν τὰ βιβλία αὐτῶν τῇ Πανεπιστημιακῇ βιβλιοθήκῃ, ἥτις τὴν σήμερον, ἀριθμεῖ ὑπὲρ τὰς 182,317 τόμων καὶ 1856 χειρόγραφα, κατὰ τὸν γενόμενον πέρυσι κατάλογον τῶν χειρογράφων ὑπὸ Ι. καὶ Α. Σακκελίωνος. (Ἀθῆναι 1892).
Ἐν τῇ Βιβλιοθήκῃ πρὸ ὀλίγων ἐτῶν ὑπῆρχε καὶ ἡ Νομισματολογικὴ Συλλογή, ἥτις χρονολογεῖται ἀπὸ τοῦ 1829 καὶ διηυθύνετο ὑπὸ τοῦ λογίου Ἀνδρέου Μουστοξύδου. Βραδύτερον δέ, τῷ 1833, ἡ ἀντιβασιλεία κρίνασα ἀξίαν λόγου τὴν συλλογὴν προσεκάλεσεν ἐκ Σουηδίας τὸν νομοσματογνώμονα Γκέδεν. Τούτου θανόντος τῆς συλλογῆς ἐπεμελεῖτο ὁ καθηγητὴς Λ. Βὸς καὶ μετὰ τὴν ἀναχώρησιν τούτου, κατὰ Ἰούνιον τοῦ 1845, ὅτε ἐγένετο καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Χάλλης, ὁ καθηγητὴς Γ. Γεννάδιος καὶ μετὰ τοῦτον ὁ ἔφορος ἀρχαιοτήτων Κ. Πιττάκης μέχρι τῆς 4ης Αὐγούστου 1853, ὅτε παρεδόθη τῷ ἐφόρῳ τῆς Βιβλιοθήκης Ν. Τυπάλδῳ καὶ τελευταῖον τῷ ἐν Βιέννῃ σπουδάσαντι Ἀχιλλεῖ Ποστολάκκᾳ, ὅστις διετηρήθη μέχρι τῆς κλοπῆς τοῦ Νομισματικοῦ μουσείου, γενομένης τῇ 29—30 Ὀκτωβρίου 1887 ὑπὸ τοῦ Π. Ραφτοπούλου ἀφαιρέσαντος 2,065, ἅπερ εὐτυχῶς κατεσχέθησαν ἐν Παρισίοις καὶ ἐπεστράφησαν εἰς τὸ Μουσεῖον· ἀπὸ τῆς ἐποχῆς δὲ ταύτης ἡ νομισματικὴ συλλογὴ εἰς μίαν τῶν αἰθουσῶν τῆς Σιναίας Ἀκαδημίας μετενεχθεῖσα διευθύνεται ὑπὸ τοῦ καλλίστου ἐπιστήμονος Ἰωάννου Σβορώνου ἐν Βερολίνῳ καὶ ἐν ἄλλαις πόλεσι τῆς Εὐρώπης δι’ ὑποτροφίας τῆς ἑλληνικῆς κυβερνήσεως σπουδάσαντος τὴν νομισματογνωμοσύνην.
Κατὰ τὸ ἔτος 1843 (22 Ὀκτωβρίου) ἡ κυβέρνησις ἵδρυσεν ἐν Ἀθήναις Σχολεῖον τῶν Τεχνῶν, διὰ τοῦ ὁποίου ἐζήτει νὰ ἑμψυχώσῃ τὴν ζωγραφικήν, ἀγαλματοποιΐαν, λιθογραφίαν, χωρομετρίαν, ξυλογραφίαν, χαλκογραφίαν καὶ ἐν γένει πάσας τὰς τέχνας. Ἀλλ’ η ὁριστικὴ ἐγκαθίδρυσις τῆς Σχολῆς ἐγένετο βραδύτερον καὶ μόλις τῷ 1862 ἐτέθη ὁ θεμέλιος λίθος ὁριστικοῦ καθιδρύματος τῆς Σχολῆς, τοῦ Πολυτεχνείου, κατὰ τὴν μεγάλην λεωφόρον τῶν Πατησίων, ὅπερ μόλις τῷ 1880 ἀπεπερατώθη.
Τὸ σχέδιον αὐτοῦ ἐχάραξεν ὁ Ἕλλην ἀρχιτέκτων κ. Λ. Καυταντζόγλους, χορηγούντων τῶν φιλογενῶν Ν. Στουρνάρη καὶ Μ. Τοσίτζα καὶ τῆς συζύγου αὐτοῦ εἰς τιμὴν τῆς Ἐργάνης Ἀθηνᾶς, ἤτοι πρὸς διδασκαλίαν καὶ ἀνάπτυξιν τῶν τεχνῶν ἐν Ἑλλάδι. Τὸ κτίριον τοῦτο, μεγαλοπρεπέστατον ἐκ πεντελησίου μαρμάρου ὅν, ἐστοίχισεν ὑπὲρ τὸ 1,400,000 δραχμῶν.
Τῷ 1840 ἐτέθη, ὡς ἀνωτέρω εἴπομεν, καὶ ὁ θεμέλιος λίθος τοῦ νῦν Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ «Εὐαγγελισμός», ὅστις ἀπεπερατώθη τῶν ἐργασιῶν ἀνασταλεισῶν, ἐλλείψει χρημάτων, τῷ 1862, τῆς Κυβερνήσεως ἐν ἔτει 1855 δούσης 100,000 δραχμῶν, ἐκ τῶν πρὸς ἀγαθοεργίας προωρισμένων κεφαλαίων. Ὁ ἀρχιτέκτων αὐτοῦ Δημ. Ζέζος, ὁ μετ’ αὐτὸν Χάνσεν, ὁ Κάλβος καὶ ὁ Βουλανζὲ προσεπάθησαν νὰ δώσωσι μέγαν ὄγκον, ἐξ οὗ καὶ ἡ ἀκουστικὴ αὐτοῦ ἐν πολλοῖς χωλαίνει. Ὁ ρυθμὸς τῆς ἀρχιτεκτονικῆς εἶναι ὀλίγον δυσδιάκριτος. Φαίνεται δὲ ἐρίζων ὁ Γοτθικὸς πρὸς τὸν Βυζαντινόν. Ἐδαπανήθησαν δὲ διὰ τὴν συμπλήρωσιν τοῦ ἔργου ὑπὲρ τὰς 700,000 δραχμῶν, ὧν τὸ μὲν ἥμισυ εἰσεπράχθη ἐκ διαφόρων ἐκκλησιαστικῶν κτημάτων τῶν Ἀθηνῶν, τὸ δ’ ἕτερον ἥμισυ ἐκ συνεισφορῶν τῶν ὁμογενῶν. Ὁ βασιλεὺς δ’ Ὄθων ἔδωκε 20,000 δραχμῶν.
Τὰ ἀνάκτορα τῇ 25ῃ Ἰανουαρίου 1836 ἀρξάμενα, καταθέσαντος τὸν θεμέλιον λίθον τοῦ Λουδοβίκου, ἀπεπερατώθησαν μόλις τῷ 1838. ᾨκοδομήθησαν κατὰ τὸ σχέδιον τοῦ Βαυαροῦ ἀρχιτέκτονος Γκαίρτνερ. Εἶναι δὲ μέγα τετράγωνον οἰκοδόμημα ἐκ πεντελησίου μαρμάρου ἀνεπιτηδείως βεβαμμένου διὰ κιτρίνου χρώματος, καὶ ἔχουσι θέαν πληκτικὴν καὶ μονότονον μόνον πρὸς στρατῶνα προσομοιάζοντα. Ἡ κυρία ὄψις φέρει περίστυλον ἰωνικοῦ ρυθμοῦ, ἀλλὰ καὶ ἡ μεσημβρινὴ καὶ ἡ ὀπισθία πρόσοψις εἶναι ἐπίσης ἥκιστα ἀρχαιοπρεπής. Ἐν τῷ μεγάλῳ δὲ προθαλάμῳ ὑπῆρχον εἰκόνες παριστῶσαι τὴν εἰς Ναύπλιον καὶ Ἀθήνας ἔλευσιν τοῦ Ὄθωνος, ἔργα τοῦ μεγάλου Βαυαροῦ καλλιτέχνου Κορνηλίου (Cornelius) τοῦ ζωγραφήσαντος τὰς τοιχογραφίας τῆς Γλυπτοθήκης τοῦ Μονάχου.
Τῷ 1842 ἱδρύθη καὶ τὸ Ἀστεροσκοπεῖον ἐπὶ τοῦ λόφου τῶν Μουσῶν ἀπέναντι τῆς Ἀκροπόλεως, κατὰ σχέδιον τοῦ ἀρχιτέκτονος Θ. Χάνσεν, χορηγοῦντος τοῦ ἐν Βιέννῃ διαμένοντος Μακεδόνος βαρόνου Γεωρ. Σίνα, ὅστις διά τε τὴν οἰκοδομὴν καὶ τὴν προμήθειαν τῶν ἀστρονομικῶν ἐργαλείων ἐδαπάνησεν ὑπὲρ τὰς 300,000 δραχμῶν. Δέκα δὲ χιλιάδας δραχμῶν ἔδιδεν ἐτησίως ὁ υἱὸς τοῦ Γ. Σίνα Σίμων Γ. Σίνας πρὸς συντήρησιν τοῦ προσωπικοῦ. Διηυθύνετο δὲ τότε ὑπὸ τοῦ Ἰουλίου Σμίθ, εἶτα ὑπὸ τοῦ κ. Κοκκίδου καὶ νῦν ὑπὸ τοῦ νεαροῦ μὲν πλὴν δεξιοῦ ἀστρονόμου κ. Δ. Αἰγινήτου.
Ἐπίσης ἡ ἀντιβασιλεία εἶχε παραγγείλῃ εἰς Μόναχον καὶ ἔφθασαν εὐθὺς ἀμέσως ἵνα ἱδρυθῇ, κατὰ τὴν ἐπέτειον τῆς ἐλεύσεως τοῦ Ὄθωνος, Νομισματοκοπεῖον, τὰ ἀναγκαῖα διὰ τοιοῦτον μηχανήματα, ὡς καὶ διευθυντὴς καὶ χαράκτης καὶ ἔφορος καὶ ἀρχιλεπτουργὸς καὶ ᾠκοδομήθη μετὰ λαμπροῦ κήπου μέχρι σήμερον διατηρουμένου. Τὸ Νομισματοκοπεῖον ἔκειτο κατὰ τὴν ὁμώνυμον ὁδὸν παρὰ τὸ Ὑπουργεῖον τῶν Οἰκονομικῶν, ὅπερ ὅμως δυστυχῶς κατέστρεψαν οἰκοδομήσαντες οἶκον.
Οὕτω λοιπὸν διὰ δημοσίων, ἀλλὰ ἰδίως δι’ ἰδιωτικῶν συνεισφορῶν ἐκαλλωπίζετο ἡ νέα πρωτεύουσα τοῦ Κράτους. Καὶ ἔνθα μὲν δὲν ἔφθασεν ἡ κυβερνητικὴ ἀρωγὴ ἔσπευδεν ἡ ἰδιωτική, πρᾶγμα ὅλως μοναδικὸν δι’ ἡμᾶς τοὺς Ἕλληνας καὶ χαρακτηριστικώτατον τῆς ἀρχαίας καὶ νέας Ἑλληνικῆς φυλῆς. Ἤδη πρὸ αἰώνων ὁ ἐπὶ μακρὸν ἐν Ἀθήναις διδάξας τὰς φιλοσοφικὰς αὐτοῦ θεωρίας Ἀριστοτέλης μεταξὺ τῶν ἀρετῶν ἔθετε καὶ τὴν μεγαλοδωρίαν, ἣν ἀείποτε οἱ Ἕλληνες ἐξήσκησαν πρὸς μεγάλην τιμὴν καὶ δόξαν τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους.
Κατὰ τὴν δεκαετῆ ταύτην περίοδον ἀνηγέρθη καὶ τὸ Πανεπιστήμιον Ὀθώνειον ἐπικληθέν, κατὰ γενικὴν ἀπαίτησιν, ὅπερ ὡς εἴπομεν ἀνωτέρω ἀγλαοὺς ἀπέδωκεν τοὺς καρποὺς μεταδοῦν ἀνά τε τὴν Ἑλλάδα καὶ τὴν Αἴγυπτον καὶ τὴν Τουρκίαν καὶ ἐν πολλοῖς ἄλλοις μέρεσι τῆς Ἑλληνικῆς χερσονήσου τὰς ἐπιστήμας καὶ τὰ γράμματα.Οὕτω δέ, κατὰ τὴν στατιστικὴν τὴν γενομένην ὑπὸ τοῦ ἐν ἔτει 1886—87 Πρυτάνεως Γ. Καραμήτσα, μέχρι τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, ἤτοι ἐπὶ μίαν πεντακονταετίαν, ἀπεφοίτησαν τοῦ Πανεπιστημίου 4,562 νέοι ἐπιστήμονες[17]
Κατ’ αὐτὴν ἱδρύθησαν πολλὰ τυπογραφεῖα καὶ ἤρξατο ἡ βιβλικὴ καὶ ἡ ἐφημεριδογραφικὴ κίνησις ἐν Ἑλλάδι, συνέστησαν σωματεῖα καὶ ἑταιρίαι ὡς ἡ Ἀρχαιολογικὴ (1837) ἐκδίδουσα ἀπὸ τοῦ 1840 καὶ ἰδίαν ἐφημερίδα, ἡ Ἰατρικὴ (1835) μετ’ ἰδίας ἐφημερίδος, ἡ τῆς Φυσικῆς Ἱστορίας (1835) ἡ Φαρμακευτικὴ (1838) καὶ ἄλλαι πλεῖσται ἥττονος λόγου ἄξιαι καὶ σύλλογοι.
Τῷ 1836 ἱδρύθη καὶ τὸ δημοτικὸν (πολιτικὸν) νοσοκομεῖον δημαρχοῦντος τοῦ Ἀναργύρου Πετράκη πρὸς ὃν ὁ πατὴρ τοῦ Ὄθωνος, ὡς ἀνωτέρω εἴπομεν, προσήνεγκεν 65,000 φοινίκων, πρὸς ἃς ὅτε βασιλεὺς Ὄθων καὶ ἡ Ἀμαλία προσέθηκαν ἄλλα μεγάλα ποσὰ καὶ πολλοὶ ἄλλοι ὁμογενεῖς σπεύσαντες προθύμως ἀρωγοὶ εἰς τὴν ὑπὸ δημάρχου ἐκδοθεῖσαν προκήρυξιν συνδρομῶν.
Τὸ Νοσοκομεῖον ἐκλήθη Ἐλπὶς καὶ διοικεῖτο ὑπὸ ἀδελφάτου, οὗτινος προεδρεύει ὁ ἑκάστοτε Δήμαρχος Ἀθηναίων καὶ συντηρεῖται ὑπὸ τοῦ δήμου προσφέροντος ἐτησίως 100,000 περίπου δραχμῶν ἐκ τῶν τόκων τῶν 400,000 δραχμῶν τῆς περιουσίας αὐτοῦ καὶ ἐκ τῶν ἐτησίων χορηγημάτων τοῦ Πανεπιστημίου, οὗτινος τρόπον τινὰ χρησιμεύει ὡς κλινική.
Κατὰ τὴν πρώτην ταύτην δεκαετίαν ἐτελειοποιήθη καὶ ἐπὶ εὐρυτέρων βάσεων μετερρυθμίσθη καὶ ἡ ἀπὸ τῆς 1 Ἰουλίου 1828 ἱδρυθεῖσα Στρατιωτικὴ Σχολὴ τῶν Εὐελπίδων ἐξ ἧς μέχρι τοῦ 1890 ἀπεφοίτησαν 942 εὐέλπιδες ἀξιωματικοί.
Κατὰ τὴν δεκαετηρίδα ταύτην ἐκτὸς τῶν, ἅπερ ἀνεφέραμεν ἔργων, συνετελέσθη καὶ τὸ σπουδαιότερον πάντων μεγίστη πρόοδος ἐν τῷ ἐμπορίῳ. Ὁ ἐν ἔτει 1833 πληθυσμὸς τῆς Ἑλλάδος ἀνερχόμενος εἰς 700,000 κατοίκων, ἐν ἔτει 1838 ἔφθασεν εἰς 752,000 ψυχῶν[18] αἱ πόλεις ηὐξήθησαν καὶ αἱ πρόοδοι τῶν ἀτόμων τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ ὑπῆρξαν μέγισται.
Οὕτως ἐν Πελοποννήσῳ ἐκαλλιεργήθησαν 5,000,000 στρεμμάτων γῆς, ἐν τῇ Στερεᾷ 3,000,000 καὶ ἐν ταῖς νήσοις 700,000. Ἡ ἐσοδεία τῆς Κορινθιακῆς σταφίδος ἐδιπλασιάσθη. Τὸ ἔλαιον ὅπερ ἀπωθεῖτο μέχρι τῆς ἐποχῆς ἐκείνης ἀπὸ τῶν εὐρωπαϊκῶν ἀγορῶν, εἰσαχθέντος νέου τρόπου διυλισμοῦ, ἐβελτιώθη καὶ ἤρξατο καταναλισκόμενον.
Αἱ μωρέαι αἱ ἄλλοτε ἀναρίθμητοι εἶχον καταστραφῆ, κατὰ τὴν ἐπανάστασιν, ἀλλ’ ἐφυτεύθησαν ἤδη ἄλλαι καὶ ἡ ἐξαγωγὴ μετάξης ἀνῆλθε τὸ 1843 εἰς 4,000,000 δραχμῶν. Μέχρι τοῦ 1835 ἐξαγωγὴ οἴνου δὲν ἐγένετο· ἔκτοτε ὅμως ἡ καλλιέργεια τῶν ἀμπέλων ἀνεπτύχθη καὶ τελειοποιηθείσης τῆς κατασκευῆς ἤρχισεν ἐξαγωγὴ τοῦ οἴνου Μονεμβασίας εἰς Γερμανίαν καὶ εἰς Βοστώνην καὶ νέαν Ὑόρκην.
Τέλος, τὸ ἐμπορικὸν ναυτικόν, μεγίστην βλάβην ὑποστὰν κατὰ τὸν ὑπὲρ Ἀνεξαρτησίας Ἀγῶνα, ἔλαβε νέαν ἐπίδοσιν· ἀπὸ τοῦ 1833 — 40 ἐξῆλθον τῶν ναυπηγείων τῆς Σύρου 613 πλοῖα, αἱ δὲ τῆς ἀκτοπλοΐας ἐργασίαι ἐδιπλασιάσθησαν ἐν μιᾷ δεκαετίᾳ, καὶ οὕτως ἡ γενικὴ κίνησις τοῦ ἐμπορίου ἐξ 26,800,000 δραχμῶν ἀνῆλθεν εἰς 78,800,000.
Πᾶσαι αἱ πόλεις τεραστίως ηὐξάνοντο· αἱ Ἀθῆναι εἶχον τὸ 1843 περὶ τὰς 35,000 κατοίκων· ὁ Πειραιεὺς ἤρξατο προσλαμβάνων ὄψιν ἐμπορικῆς πόλεως· αἱ Πάτραι ἐτριπλασιάσθησαν καὶ ἡ Σῦρος ἐγένετο κέντρον εὐρυτάτου ἐμπορίου, καὶ ἰδίως τὸ τῶν σιτηρῶν, οὖσα δὲ ὁ κεντρικὸς σταθμὸς τοῦ ἐξ Εὐρώπης, Τουρκίας καὶ Αἰγύπτου ἐμπορίου ἐγένετο ταχέως ἡ κεντρικὴ ἐμπορικὴ ἀποθήκη τῆς Ἑλλάδος ἁπάσης.
Ὡς ἐκ τῆς τοιαύτης ἀναπτύξεως τοῦ ἐμπορίου, αἱ κατὰ καιρὸν κυβερνήσεις ἤρξαντο νὰ συνομολογῶσι πρὸς τὰ ξένα Κράτη ἐμπορικὰς συνθήκας. Οὕτω δὲ τῇ 14 Ὀκτωβρίου 1837 ὑπεγράφη μεταξὺ τοῦ ἐν Λονδίνου πρεσβευτοῦ τῆς Ἑλλάδος Σπ. Τρικούπη καὶ τοῦ ἐπὶ τῶν Ἐξωτερικῶν ὑπουργοῦ τῆς Ἀγγλίας Πάλμερστον ἡ περὶ ἐμπορίου καὶ ναυτιλίας ἑλληνοαγγλικὴ συνθήκη· τῇ 31 Ἰουλίου 1839 ὑπεγράφη ὑπὸ τοῦ ὑπουργοῦ Κ. Ζωγράφου καὶ τοῦ πρεσβευτοῦ τῆς Πρωσσίας Βρασιὲ Σαὶν-Σιμὼν ἡ μετὰ τῆς Πρωσσίας ἐμπορικὴ συνθήκη· τῇ 13 Σεπτεμβρίου 1840 ἡ μετὰ τοῦ Βελγίου διὰ τοῦ Ἀνδρέου Παΐκου καὶ τοῦ Βέλγου πρεσβευτοῦ Βενιαμὶν Μαρρύ· τῇ 12 Μαΐου 1841 ἡ μετὰ τῆς Σαξωνίας ἐμπορικὴ συνθήκη διὰ τοῦ Ἀνδρέου Παΐκου καὶ Ἑρρίκου δὲ Ζεσχάου, τῇ 20 Ἀπριλίου τοῦ 1842 ὑπουργοῦντος ἐπὶ τῶν ἐξωτερικῶν τοῦ Ι. Ρίζου, ἐξεδόθη ἡ περὶ ναυτιλίας καὶ ἐμπορίου μετὰ τοῦ Ὄλδεμβουργ δηλοποίησις· τῇ 10 Φεβρουαρίου τοῦ 1843 ἡ ἐμπορικὴ μετὰ τῶν Κάτω Χωρῶν συνθήκη ἡ φέρουσα τὰς ὑπογραφὰς τοῦ ἐπὶ τῶν ἐξωτερικῶν ὑπουργοῦ Πέτρου Δηληγιάννη καὶ τοῦ ἀντιπροσώπου τῆς ρηθείσης δυνάμεως Θεοδώρου Τράβερς· τῇ 31 Μαΐου 1843 ἡ μετὰ τῶν Ἀνσεατικῶν πόλεων ἐμπορικὴ συνθήκη ὑπογραφεῖσα ὑπὸ τοῦ Π. Δηλιγιάννη καὶ τοῦ ἐκτάκτου ἀπεσταλμένου καὶ πρεσβευτοῦ παρὰ τῇ Υ. Πύλῃ Πατρὶκ Κόλκουουν· τῇ 13 Δεκεμβρίου 1843 ἡ μετὰ τῆς Δανίας ἐμπορικὴ συνθήκη διὰ τοῦ Ἀνδρέου Μεταξᾶ, πρωθυπουργοῦ, καὶ τοῦ ἐκτάκτου ἀπεσταλμένου Ρεβεντλοῦ Κριμινίλ.Ἀλλ’ ἐκεῖνο ὅπερ ὁποσοῦν ἐχώλαινεν ἦτο, μεθ’ ὅλας τὰς ταχυδρομικὰς συμβάσεις ἡ συγκοινωνία. Εἶναι δὲ πασίγνωστον τὸ διάσημον ἐκεῖνο πάθημα τῶν Θηραίων, οἵτινες ἔμαθον, ὅτι ἐν Ἀθήναις καθιερώθη συνταγματικὸν πολίτευμα, δι’ ἐπαναστάσεως, μετὰ μῆνας πολλοὺς, καὶ ἐξ ἐπιβατῶν προσελθόντων ἐκ Μασσαλίας!!
Ἀλλ’ οὐδὲν παράδοξον ὅμως· διότι, ἂν ἐν λήγοντι ἔτει 1843 οἱ Θηραῖοι ἔπαθον τὸ τοιοῦτο, πόσον μᾶλλον ἐδικαιολογεῖτο ἡ βραδύτης τῆς ἀγγελίας τῶν γάμων τοῦ Ὄθωνος μετὰ τῆς Ἀμαλίας γενομένων ἐν Γερμανίᾳ τῇ 7ῃ ὥρᾳ τῆς 10ης Νοεμβρίου 1836 καὶ γνωσθέντων ἐν Ἀθήναις, τῇ 18 Δεκεμβρίου ἤτοι μετὰ «ἕνα μῆνα καὶ ὀκτὼ ἡμέρας». Τοιαύτη ἦτο τότε ἡ συγκοινωνία!
- ↑ Ὁ Μιαούλης ἐκαλεῖτο πρότερην Ἀνδρέας Δ. Βῶκος. Τὸ νέον δὲ ὄνομα ἔλαβε ἐκ τοῦ πλοίου ὅπερ ἠγόρασεν παρ’ ἰδιοκτήτου Τούρκου καὶ ὠνομάζετο Μιαούλ.
Ἐγεννήθη ἐν ἔτει 1769 καὶ ἀπέθανεν ἐν Ἀθήναις ἑξήκοντα καὶ ἑπτὰ ἔτη βιώσας. Ὁ πατὴρ αὐτοῦ Δημήτριος Βῶκος, κατήγετο ἐκ τοῦ χωρίου Φύλλα, ἀπέχοντος δύο ὥρας πρὸς ἀνατολὰς τῆς Χαλκίδος, σώζονται δὲ εἰς τὸ χωρίον ἡ οἰκία αὐτοῦ καὶ αἱ ἄμπελοι, ὧν ἡ θέσις μέχρι καὶ τῆς σήμερον ὀνομάζεται Βωκέϊκα. Μετέβη δὲ καὶ ἐμόνασεν εἰς τὴν μονὴν Μπαλαρμιώτη τῆς νήσου Σύμης, ὅπου καὶ ἀπεβίωσεν ἐν βαθεῖ γήρατι· εἶναι δὲ γνωστὸν τὸ κελλίον αὐτοῦ εἰς τοὺς ἐκεῖ μοναχοὺς ὑπὸ τὸ ὄνομα «τὸ κελὶ τοῦ Βώκου». - ↑ Εἰς μάτην, λέγει ὁ Δραγούμης (Ἱστορ. Ἀναμ. Τομ. Β′ σελ. 4), οἱ γραμματεῖς τῆς Ἐπικρατείας, ὡς ἐκάλει αὐτοὺς ὁ Ὄθων, ἐπέμενον ἐκλιπαροῦντες τὴν ἀντιβασιλείαν νὰ σκεφθῇ ὡριμότερον, προτείνοντες τάδε:
α′) νὰ μὴ διαλυθῇ ἐξ ὁλοκλήρου ὁ στρατός, ἀλλὰ νὰ διατηρηθῶσιν ἐξ αὐτοῦ 4,000.
β′) νὰ συνταχθῶσι τέσσαρα τάγματα ἐκ 200 ἀνδρῶν ἕκαστον.
γ′) νὰ γίνῃ δεκτὸν ὁμοιόμορφον μὲν ἀλλ’ ἐθνικὸν ἔνδυμα.
δ′) νὰ συγκροτηθῇ ἐξ αὐτῶν ἡ χωροφυλακὴ
ε′) νὰ ἀνατεθῇ εἰς αὐτούς ἡ φυλακὴ τῶν ὁρίων.
Ἀλλ’ αἱ παρακλήσεις αὐτῶν δὲν εἰσηκούσθησαν καὶ ἡ ἀντιβασιλεία εἶχε προβῇ εἰς τὴν διάλυσιν τοῦ ἐξ ἐγχωρίων στρατοῦ. - ↑ Τὸ διάταγμα τοῦτο διώριζεν ἐκ τῶν ἀρχαίων ἀξιωματικῶν, 19 πλοιάρχους, 4 ἀντιπλοιάρχους καὶ 36 σημαιοφόρους.
- ↑ Μετ’ ὀλίγον ὅμως ἐγένοντο καὶ ἕτεραι μεταβολαί, οἷον προσετέθη ὁ Σπ. Τρικούπης μεταξὺ τῶν εἰς ἔκτακτον ὑπηρεσίαν μελῶν ἔκτακτα μέλη διωρίσθησαν τακτικὰ καὶ τ’ ἀνάπαλιν, διωρίσθησαν νέα τινὰ πρόσωπα, καὶ ἐν γένει, ἀπὸ καιροῦ εἰς καιρὸν, συνέβαινον προσωπικαί τινες μεταβολαί.
- ↑ Τὸ Ἐλεγκτικὸν Συνέδριον ἦτο θεσμὸς ὀφειλόμενος εἰς τὰς πρώτας τῆς μοναρχίας τοῦ Ὄθωνος κυβερνήσεις, διωργάνωσε δὲ αὐτὸν ὁ πρόεδρος αὐτοῦ, ναύαρχος Δερινὺ (Derigny) καὶ εἶτα ὀ Σηλίβεργος, ὅστις καὶ ὑπουργὸς τῶν Οἰκονομικῶν ἐγένετο, ὑπῆρξε δὲ καὶ εἷς τῶν ἀρίστων τῆς Ἑλλάδος νόμος, πολλὰς ὠφελείας τῷ Κράτει παρασχών.
- ↑ Ἰδὲ Ph. J Fallmerayer, Geschichte der Halbinsol Morea, Mittelalter, Stuttgart 1830-36 μέρη δύο.
Abhandlung über die Enstehung der Neugriechen αὐτόθι 1835.
Das Albanesische Element in Griechenland 1857-60 μέρη 3. - ↑ Κατὰ τῶν θεωριῶν τοῦ Φαλλμεράϋερ ἔγραψαν ἐκ τῶν ἡμετέρων μὲν ὁ Κ. Παπαρρηγόπουλος, περὶ τῆς ἐποικήσεως σλαυϊκῶν τινων φύλων εἰς Πελοπόννησον, Ἀθῆναι 1843.
Ὁ Λευκίας (Α. Γεωργιάδης), ἀνατροπὴ τῶν δοξασάντων κτλ. ὅτι οὐδεὶς τῶν νῦν τὴν Ἑλλάδα οἰκούντων ἀπόγονος τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων ἐστὶν (ἑλληνιστὶ καὶ λατινιστί). Ἀθῆναι 1843.
Ἐκ δὲ τῶν ξένων ὁ Γερμανὸς Bar. Abstammung der Griechen und die Jrrthümer und Täuschungen des Drs Ph. Fallmerayers, München 1848 καὶ ἄλλοι.
Ὁ G. Herzberg, Geschichte Griechenlands seit dem Absterben des Antiken Lebens bis zur Gegenwart Gotha 1876, μέρος Α′.
Ὁ W. F. Scmceidler, Geschichte des Königsreichs Griechenlands, Heidelberg σελ. 227 1877 καὶ ἄλλοι. - ↑ Τὸ Πανεπιστημιακὸν κτίριον κατὰ καιροὺς ἐπεσκευάζετο καὶ ἀνεκαινίζετο καὶ ὁριστικῶς πλέον ἀπεπερατώθη τῷ 1865, ὅτε καὶ βιβλίον ἐξεδόθη ὑπὸ τὸν τίτλον: «Ἡ μετὰ τὴν ἀποπεράτωσιν καὶ ἀνακαίνισιν τοῦ Ἐθνικοῦ Πανεπιστημίου καλλιτεχνικὴ ὀνομασθεῖσα ἐξέτασις τοῦ ἀρχιτέκτονος Λ. Καυταντζόγλου, ἐν Ἀθήναις 1865.
- ↑ Τοῦτο ἐγένετο τῇ 21 Ὀκτωβρίου 1839 ἐν τῷ μεγάρῳ Γιοὺλ Χανὲ, ἔνθα ἀνεγνώσθη καὶ τὸ «Χάτι Χουμαγιοὺν» ἤτοι τὸ αὐτοκρατορικὸν Διάταγμα τοῦ νέου τοῦ Κράτους διοργανισμοῦ. Ἐτέθη δὲ εἰς ἐφαρμογὴν τὸ Τανζιμὰτ τῇ 1)13 Μαρτίου 1840.
- ↑ Ὁ πρῶτος ἐν Κωνσταντινουπόλει διορισθεὶς πρέσβυς Κ. Ζωγράφος, κατὰ Ἀπρίλιον τοῦ 1833, δὲν ἐγίνετο δεκτός, ὡς τὸ ἄλλο διπλωματικὸν σῶμα παρὰ τῷ Σουλτάνῳ Μαχμούτ, ὅστις ἐμίσει τοὺς Ἕλληνας ὡς παρασκευάσαντας αὐτῷ τὴν κακοδαιμονίαν τοῦ Κράτους αὐτοῦ διὰ τῆς μακρᾶς Ἐπαναστάσεως τοῦ 1821. Μόνον δὲ προσεκλήθη εἰς τοὺς γάμους τῆς θυγατρὸς ἡγεμονίδος Σαλιὲ μετ’ ἐκτάκτου μεγαλοπρεπείας τελεσθέντας ἐν Κωνσταντινουπόλει. Τὴν ἄρνησιν τοῦ Σουλτάνου νὰ δεχθῇ τὸν Ἕλληνα πρεσβευτὴν ἐπερρώνυε καὶ ἡ μὴ πρὸς αὐτὸν ἀπότισις τοῦ ἐκ τῆς προσαρτήσεως τῆς Φθιώτιδος καὶ Φωκίδος χρέους. Κατόπιν δὲ τὸ συμβούλιον προὔβαλεν ὅτι: «ἵνα κατορθωθῇ ἡ πρὸ τοῦ Σουλτάνου ἐμφάνισις τοῦ Ἕλληνος πρεσβευτοῦ (Ἐλτσῆ)», ἔπρεπε πρῶτον νὰ συνομολογηθῆ Ἑλληνοτουρκικὴ Συνθήκη, ἥτις ὅμως δὲν ἐγένετο διὰ τοὺς ἀσυμφόρους ὅρους αὐτῆς, τοῦ Ζωγράφου εἰπόντος, ὅτι ἵνα συναφθῇ συνθήκη πρέπει πρῶτον ὁ πρεσβευτὴς νὰ ἐπιδώσῃ τῷ Σουλτάνῳ τὰ διαπιστευτήρια αὐτοῦ· καὶ δικαίως· μόλις δὲ μετὰ πολλὰς προσπαθείας κατωρθώθη τὸ τοιοῦτον ὡς εἴδομεν τῇ 7ῃ Δβρὶου 1839. Τότε διωρίσθησαν καὶ Πρόξενοι ἐν ταῖς πόλεσι: Σμύρνῃ, Θεσσαλονίκῃ, Δαρδανελλίοις, ἐν τῇ νήσῳ Κρήτῃ καὶ ἄλλαις τισί.
- ↑ Ἰδὲ Ν. Δραγούμη ἔνθ’ ἀλλαχοῦ τόμ. Β′ σελ. 55 – 65.
- ↑ Ἰδὲ Ν. Δραγούμη Ἱστορικαὶ Ἀναμνήσεις τόμ. Β′ σελ. 51 – 52.
- ↑ Ἰδὲ Ν. Δραγούμη ἔνθ’ ἀνωτέρω Τόμ, 2. Αὐτόθι σελ. 50 – 51· ἰδοὺ ἡ παραίτησις τοῦ Μαυροκορδάτου:
- «Μεγαλειότατε,
- Μένω κτλ.
- Ἐν Ἀθήναις, τῇ 8ῃ Αὐγούστου 1841.
»Α. ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΣ»
Ἐκ τῆς ἐπιστολῆς ταύτης φαίνεται ὅτι καὶ πρότερον (τῇ 6ῃ Αὐγούστου) ὑπέβαλε τὴν παραίτησιν αὐτοῦ, ἀλλὰ δὲν ἐγένετο δεκτή.
- ↑ Ἡ Ἀμαλία ἦτο εὐφυής, ζωηρά, δραστήριος, μεγαλοπρεπής, τολμηρὰ ἐν τῷ ἱππεύειν, ριψοκίνδυνος, εἰδήμων τῶν πολιτικῶν πραγμάτων, φιλόδοξος, οὗ ἕνεκα καὶ «Ἀμαλιόπολιν» τὴν νέαν Μιντζέλαν ὠνόμασαν ὡς Ὀθωνούπολιν, τὴν Κάρυστον. Ἐπὶ τούτοις ὀνομάζει αὐτὴν ὁ Θήρσιος νέαν Ζηνοβίαν ἀλλ’ ἔμεινεν ἄτεκνος ἐξ οὗ καὶ τὸ πρὸς αὐτὴν μῖσος. Ἡ διαφορὰ τῶν ἰδιοτήτων τοῦ τε Ὄθωνος καὶ τῆς Ἀμαλίας διέκρινε τούτους καθ’ ὅλον τὸν ἐν Ἑλλάδι βασιλικὸν καὶ πολιτικὸν αὐτῶν βίον μέχρι τῆς καθαιρέσεως αὐτῶν.
- ↑ Τίς ἀγνοεῖ τὸ περίφημον ἐκεῖνο δημοτικὸν ᾆσμα:
ὅπερ μέχρι τῆς σήμερον ᾄδεται ἐν χορῷ ἐν πάσῃ ἑλληνοπρεπεῖ πανηγύρει καὶ ἑορτῇ;
Λάμπει ο ήλιος ’στὰ βουνὰ, λάμπει καὶ ’στὰ λαγκάδια
Ἔτσι λάμπει κι’ ἡ κλεφτουργιά, κι’ οἱ Κολοκοτρωναῖοι - ↑ Ὁ κ. Κρέμος τίθησιν αὐτὸν ἐπὶ τῶν Ἐκκλησιαστικῶν καὶ τῆς Δημοσίας Ἐκπαιδεύσεως (Τόμ. Δ′. μέρ. Β′ σελ. 1086) ἀντὶ τοῦ Μελᾶ καὶ τὸν Ρήγαν Παλαμήδην ἐπὶ τῶν Ἐσωτερικῶν.
- ↑ Ἰδὲ Γ. Καραμήτσα, Λόγοι, ἐν Ἀθήναις 1889, σελ. 277 – 439. Ἐν ἀναλύσει οἱ ἄνω 4,562 ἐπιστήμονες διανέμονται ὧδε: «Θεολογίας» διδάκτορες (τιμητικοὶ) 2, προλύται 61 καὶ τελειοδίδακτοι 14, «Φαρμακευτικῆς» 379. Διδάκτορες «Φυσικοῦ τμήματος» 24 καὶ τελειόφοιτοι 3· «Μαθηματικοῦ τμήματος» 39, τελειοδίδακτοι 7. Διδάκτορες «Φιλολογίας» 167, τελειόφοιτοι 106 καὶ ἑλληνοδιδάσκαλοι, κατὰ τὸν ἀπὸ 18 8)βρίου 1850 διάταγμα, 125, διδάκτορες «Ἰατρικῆς» 1340, διδάκτορες «Νομικῆς» 1598, τελειόφοιτοι 697. (Μητρῷα Πανεπιστημίου ἀπὸ 14 Ἀπριλίου 1837 – Αὐγούστου 1887). Παραβλ. «Τὰ κατὰ τὴν Πεντηκονταετίαν τοῦ Ἐθνικοῦ Πανεπιστημίου», ἐπιμελείᾳ Γ. Καραμήτσα, Ἀθῆναι 1888. Σημειωτέον δ’ ὅτι τὰ κατὰ τὰς ἐξετάσεις τῶν φοιτητῶν ἐκανονίσθησαν διὰ διατάγματος τῆς 19ης Μαΐου 1842 καὶ κατὰ τοῦτο πρῶτος δοὺς διδακτορικὰς ἑξετάσεις καὶ ἀναγορευθεὶς διδάκτωρ τῆς Ἰατρικῆς ἦτο ὁ συγγραφεὺς τῶν Παραλλήλων (;) βίων Ἀναστάσιος Γούδας.
- ↑ Τῷ 1821 οἱ κάτοικοι τῆς Ἑλλάδος ἦσαν 800,000 τῷ 1823 600,000, τῷ 1833 700,000 τῷ 1838, 752,077 τῷ 1848, 986,731, τῷ 1853, 1,002,112, τῷ 1861, 1,096,819, προσαρτηθεισῶν δὲ καὶ τῶν Ἰονίων Νήσων 1,325,479, τῷ 1870, 1,457,894, τῷ 1879, 1,653,767, τῷ 1889» 2,187,208 μετὰ τὴν τῶν νέων ἐπαρχιῶν Θεσσαλίας καὶ Ἠπείρου προσάρτησιν.