Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1887/Το σπήλαιον ή η υπόγειος λίμνη της Γοραντσής
| ←Οἱ ἔρωτες ἐν Σμύρνῃ | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1887 Συγγραφέας: Τὸ σπήλαιον ἢ ἡ ὑπόγειος λίμνη τῆς Γοραντσῆς |
Θεόδωρος Ορφανίδης→ |
Ἡ Ἤπειρος πολλὰ περιέχει τὰ περίεργα καὶ ὑπὸ γεωλογικὴν ἔποψιν, ἓν δὲ τούτων εἷνε καὶ τὸ καλούμενον Σπήλαιον τῆς Γοραντσῆς ἡ Καλογοραντσῆς, ὅπερ οὕτως ὠνόμασαν οἱ παρερχόμενοι περιηγηταὶ καὶ οἱ λαμβάνοντες τὰς πληροφορίας αὐτῶν ἐξ ἀδαῶν, μὴ τολμήσαντες, φαίνεται, νὰ εἰσέλθωσι, διότι τοῦτο φαίνεται μὲν ἔξωθεν σπήλαιον, ἀλλὰ πράγματι εἷνε ὑπόγειος λίμνη, περὶ ἧς ἐστιν ἡμῖν ὁ λόγος.
Πρὸς μεσημβρίαν τοῦ Ἀργυροκάστρου ἐκτείνεται κατὰ μῆκος τὸ τμῆμα τῆς Δρυϊνουπόλεως ἢ Δροπόλεως κείμενον ἐπὶ τῶν ἀνατολικῶν κλιτύων τῶν ὀρέων Σοπότι καὶ Πλατοβουνίου, τῶν διαχωριζόντων τὴν ἐπαρχίαν Ἀργυροκάστρου ἀπὸ τὴν τοῦ Δελβίνου. Τὰ ὄρη ταῦτα εἶνε οἱονεὶ ἀνυπέρβλητα φρούρια, δι’ ὧν εἰσιν ὠχυρωμέναι κατ’ ἀλλήλων αἱ δύο αὗται ἐπαρχίαι, αἱ ὁποῖαι συγκοινωνοῦσι πρὸς ἀλλήλας μόνον διὰ τῶν περιφήμων στενῶν τῆς Μουζίνας, τῶν ὑπερκειμένων τῆς πόλεως Δελβίνου καὶ τῶν διαχωριζόντων τὰ εἰρημένα ὄρη Σοπότι καὶ Πλατοβοῦνι, καὶ διὰ τῆς Σκάλας τῆς Λεσνίτσας ἐπὶ τῆς συνοχῆς τοῦ ὄρους τούτου μετὰ τοῦ τῆς Στουγάρας καὶ τοῦ Μακραλέξη, τοῦ καὶ ἐκ τῆς πόλεως τῆς Κερκύρας ὁρατοῦ, ὡς ὑπερέχοντας κατὰ τὸ ὕψος πάντα τὰ μεταξὺ αὐτοῦ καὶ τῆς παραλίας ὄρη τῆς ἐπαρχίας Φιλιατῶν, τῆς ἀντικρὺ τῆς πόλεως ταύτης κειμένης.
Τὸ τμῆμα τοῦτο, οὗτινος πρωτεύουσα εἶναι αὐτὴ ἡ τῆς ὅλης ἐπαρχίας πρωτεύουσα, τὸ Ἀργυρόκαστρον, περιρρέεται καθ’ ὅλον τὸ μῆκος αὐτοῦ ἀπὸ μεσημβρίας πρὸς βορρᾶν ὑπὸ τοῦ Δρίνου ποταμοῦ, ἑκατέρωθεν τῶν ὀχθῶν τοῦ ὁποίου κεῖνται αἱ αὐτὸ ἀποτελοῦσαι κῶμαι καὶ χωρία μέχρι τῶν κατωτάτων δυτικῶν ὑπωρειῶν τῆς Μερόπης τοῦ Πτολεμαίου, ἢ τῶν νῦν καλουμένων ὀρέων Λουντσοῦρι καὶ Μποτσκοπούλου, τοῦ περιωνύμου διὰ τὰς θερινὰς αὐτοῦ νομάς, ἐν αἷς ἔβοσκον τὰ πολυπληθῆ ποίμνια καὶ λοιπὰ κτήνη τοῦ περιλαλήτου Ἀλῆ πασσᾶ τοῦ Τεπελενλῆ, καὶ ἐκ τῶν ΜΑ ὑπωρειῶν τοῦ ὁποίου ἔχει τὰς πρώτας αὐτοῦ πηγὰς ὁ ὀνόματι καὶ πράγματι Θύαμις τῶν ἀρχαίων, ἢ ὁ καθ’ ἡμᾶς Καλαμᾶς, ὁ περιβόητος καταστάς, ὡς τεθεὶς ὅριον τῆς Βερολινείου λεγομένης γραμμῆς, τῆς ἀνεκτέλεστου μεινάσης, Κύριος δ’ οἶδεν, ἂν θὰ ἐκτελεσθῇ ποτε, ὅπως νῦν ἔχωσι τὰ παρ’ ἡμῖν.
Ἀποτελεῖται τὸ τμῆμα τοῦτο ἐκ τῆς πρωτευούσης Ἀργυροκάστρου καὶ πέντε καὶ τεσσαράκοντα κωμῶν καὶ χωρίων, ἐν αἷς κατοικοῦσι 13000 περίπου ψυχαί· εἶναι δὲ καθ’ ὅλα ἑλληνικώτατον ἤτοι κατὰ τὴν γλῶσσαν, τὰ ἤθη καὶ ἔθιμα, καὶ διατηρεῖ 23 σχολεῖα, ἐν οἷς φοιτῶσι παῖδες περὶ τοὺς 1100.
Ἐν τῷ τμήματι τούτῳ κεῖται καὶ ἡ τρεῖς περίπου ὥρας ἀπέχουσα Μ τοῦ Ἀργυροκάστρου καὶ ἐπὶ τῆς ἀριστερᾶς ὄχθης τοῦ Δρίνου κώμη Γοραντσῆ ἢ Καλογοραντσῆ πρὸς διάκρισιν τῆς ἑτέρας κώμης τοῦ αὐτοῦ τμήματος Βλαχογοραντσῆς, τῆς ΜΑ τοῦ Ἀργυροκάστρου κειμένης πέραν τῆς δεξιᾶς ὄχθης τοῦ Δρίνου καὶ ἐπὶ τῶν ὑπωρειῶν τῶν λόφων καὶ βουνῶν, τῶν διαχωριζόντων τὴν κοιλάδα τοῦ Δρίνου ἀπὸ τοῦ λεγομένου Μακρυκάμπου. Ἡ κώμη αὕτη ἐκτισμένη ἐπὶ λόφου ἀνύδρου οἰκεῖται ὑπὸ 120 οἰκογενειῶν, αἱ ὁποῖαι διατηροῦσι καλλίστην δημοτικὴν καὶ ἐν μέρει ἑλληνικὴν σχολὴν, ἐν ᾗ φοιτῶσιν 60 παῖδες. Ἡ σχολὴ τῆς κώμης ταύτης διατηρεῖται καλῶς τῇ ἐπιμελείᾳ πάντων μὲν τῶν κατοίκων, ἀλλ’ ἰδία τῇ συντόνῳ ἐπαγρυπνήσει τοῦ ἐκ ταύτης ὁρμωμένου καὶ ἐν Κωνσταντινουπόλει ἐμπορευομένου κυρίου Παναγιώτου Μπόλου.Ἐπὶ τῆς ΜΔ ὑπωρείας τοῦ ἑφ’ οὗ κεῖται ἡ κώμη λόφου ὑπάρχει ἡ εἴσοδος τοῦ Σπηλαίου τῆς Γοραντσῆς ἢ Καλογοραντσῆς, τοῦ καλουμένου ὑπὸ τῶν ἐγχωρίων τῆς Νύφης ἢ τῶν Ἀνεραΐδων ἢ τῆς ὑπογείου μεγάλης λίμνης. Πρὸ τῆς εἰσόδου αὐτοῦ καὶ ἐν αὐτῇ τῇ ἀρχῇ τοῦ ῥύακος, ὃν σχηματίζουσι τὰ ἐξ αὐτοῦ ἐξερχόμενα ὕδατά ἐν καιρῷ χειμῶνος, ὑπάρχει τμῆμα βράχου ἀποκοπὲν ἐκ τῆς ὠθητικῆς δυνάμεως τῶν ἔσωθεν ὑδάτων, ὅπως εὕρωσι διέξοδον. Εἶναι λοιπὸν ὁ βραχώδης οὗτος ὄγκος ὁ ἄλλοτε φράττων τὴν ὀπὴν ταύτην. Ὁ περιηγητὴς εἰσερχόμενος διὰ τῆς ὀπῆς ταύτης, ἧς τὸ μέγεθος εἶναι ἴσον περίπου θύρας, εὑρίσκεται εἰς εὐρεῖαν στρογγύλην φυσικὴν αἴθουσαν ἢ δεξαμενήν. Τὸ ἔδαφος ταύτης εἶναι κοῖλον, ἀλλ’ ἡ κοιλότης αὐτοῦ κανονικωτάτη, εἰ καὶ ἀποτελεῖται ἐκ μεγάλων καὶ μικρῶν λίθων. Ἡ ὀροφὴ τῆς φυσικῆς ταύτης αἰθούσης ἔχει σχῆμα θόλου κανονικοῦ ἐν τῷ μέσῳ τοῦ ὁποίου ὑπάρχει ἐξοχὴ τις ἐπικρεμαμένη οἱονεὶ ὡς πέπων. Οὐδόλως δὲ παράδοξον οἱ πρακτικοὶ ἀρχιτέκτονες τῆς Ἠπείρου νὰ ἔλαβον ἐκ τούτου τὸ σχέδιον νὰ κοσμῶσι τὰς ὀροφὰς (νταβάνια) τῶν αἰθουσῶν διὰ ξυλίνου ὑδροπέπωνος (καρπουζίου) στρογγύλου καὶ εἰς τέσσαρα ἴσα μέρη διαιρουμένου. Τοῦτον ἐκρέμων κεχρωματισμένον διὰ τῶν φυσικῶν χρωμάτων αὐτοῦ ἐν τῷ μέσῳ τοῦ λεγομένου ὀμφαλοῦ τῆς ὀροφῆς (νταβανίου), ὡς ἔστιν ἰδεῖν εἰς πλείστας ἀρχαίας οἰκίας τῶν Ἰωαννίνων, τῶν κωμῶν τοῦ Ζαγορίου καὶ παντοῦ σχεδὸν τῆς Ἠπείρου, ἔνθα σώζονται εὔκτιστοι ἀρχαῖαι οἰκίαι.
Ἀντικρὺ τῆς ἐξωτερικῆς εἰσόδου ὑπάρχει κατ’ εὐθεῖαν γραμμὴν ἑτέρα ὀπὴ ἢ πύλη, δι’ ἧς εἰσέρχεται ὁ περιηγητὴς εἰς τὸ ἐσωτερικὸν σπήλαιον ἢ τὴν λίμνην. Ἡ ἐσωτερικὴ αὕτη ὀπὴ εἶναι κεκοσμημένη ἔνθεν καὶ ἔνθεν δι’ ὡραιοτάτων περιστυλίων ἐκ σταλακτικῶν, ἀλλὰ καὶ τὸ ἄνω αὐτῆς μέρος κοσμεῖται διὰ τοιούτων ποικίλων σχημάτων. Ἐν τῷ ἐσωτερικῷ τοῦ Σπηλαίου τούτου εἰσέρχεται ὁ περιηγητὴς ὑπὸ τὸ φῶς ἀνημμένων δᾴδων καὶ βαδίζει ἀνέτως πρὸς τὰ δεξιὰ ἐπὶ εὐρείας καὶ εὐθείας ζώνης. Τὸ δεξιὸν μέρος τῆς ζώνης ταύτης ἀποτελεῖται ὑπὸ βράχου ὡς τοίχου ἀπὸ τῆς βάσεως αὐτῆς μέχρι τοῦ ἀνωτάτου μέρους τοῦ Σπηλαίου, ἀλλὰ πρὸς τὰ ἀριστερὰ οὐδὲν ἔρεισμα ἔχει· χάος μέγα ἐκτείνεται· διὸ καὶ οἱ εἰσερχόμενοι βαδίζουσι πρὸς τὰ δεξιὰ καὶ ἐπὶ τοῦ βράχου ἐρειδόμενοι. Ἀφοῦ ὁ εἰσερχόμενος βαδίσῃ 10-12 λεπτὰ ἐπὶ τῆς ζώνης ταύτης, ἀφικνεῖται εἰς τὸ τέρμα αὐτῆς, ὅπερ ὁρίζουσι δύο δρύϊνοι στύλοι, ἔργον ἀνθρωπίνης χειρὸς, ἀλλὰ ποίας ἄγνωστον, ἀπὸ τῆς βάσεως μέχρι τῆς ὀροφῆς τοῦ Σπηλαίου. Πέραν τῶν στύλων τούτων δὲν δύναται νὰ προχωρήσῃ τις, διότι ἐκτείνεται ἀπέραντος λίμνη.
Μεταξὺ τῶν δύο δρυΐνων στύλων ὑπάρχει χειροποίητος λίθινος κλίμαξ, ἥτις ἄγνωστον ἐπίσης ὑπὸ τίνος κατεσκευάσθη καὶ ἐκ πόσων βαθμίδων ἀποτελεῖται· διότι τὸ ὑποχθόνιον τοῦτο ὕδωρ καλύπτει ταύτας. Ἐν καιρῷ μεγάλης ἀνομβρίας καὶ ξηρασίας τὰ ὕδατα ἐλαττοῦνται καὶ ἀναφαίνονται 4-5 βαθμίδες, καὶ τοῦτο εἶνε τὸ μέτρον τῆς μεγαλειτέρας καταβάσεως τῶν ὑδάτων, ὅσον ἐκ παραδόσεως γινώσκουσιν οἱ χωρικοὶ, οἱ ὁποῖοι οὐδὲν, ὡς εἶπον, ἐξ ἀκοῆς σώζουσι περὶ τῆς κατασκευῆς τῶν στύλων καὶ τῆς κλίμακος.
Ἀλλὰ τί χρησιμεύουσι ταῦτα καὶ πρὸς τί κατεσκευάσθησαν; Εὐνόητον τοῦτο εἰς τὸν ἐπισκεπτόμενον τὰ μέρη ἐκεῖνα. Εἶπον ἀνωτέρω ὅτι ἡ κώμη κεῖται ἐπὶ λόφου ἀνύδρου καὶ οὐδεμία ὑπάρχει πέριξ ἢ μακρὰν αὐτοῦ πηγή, ἐξ ἧς νά ὑδρεύωνται οἱ κάτοικοι, καὶ τούτου ἕνεκα ἀναγκάζονται τὸ θέρος νὰ ὑδρεύωνται ἐκ τῆς ὑπογείου ταύτης λίμνης. Ἵνα λοιπὸν μὴ συμβαίνωσι δυστυχήματα, ἐξ ἀμνημονεύτων χρόνων ἠναγκάσθησαν οἱ τότε κάτοικοι νὰ στήσωσι τοὺς δύο δρυΐνους στύλους καὶ νὰ κατασκευάσωσι τὴν κλίμακα, ὅπως οἱ μὲν στύλοι χρησιμεύωσιν ὡς δεῖκται τοῦ τέρματος τῆς ζώνης, ἡ δὲ κλίμαξ χρησιμεύῃ, ἵνα κατέρχωνται δι’ αὐτῆς καὶ λαμβάνωσιν ὕδωρ, ὅταν τὰ ὕδατα πίπτωσιν ἢ χαμηλώνωσι κατὰ τὴν ἐγχώριον φράσιν.Οἱ κάτοικοι τῆς κώμης ταύτης καὶ ἰδία αἱ γυναῖκες, αἱ ὁποῖαι φροντίζουσι τὰ τοῦ οἴκου, δι’ ὅλου τοῦ θέρους ὑδρεύονται ἐκ τῆς ὑπογείου ταύτης λίμνης. Εἰσὶ δὲ τόσον εἰθισμέναι, ὣς τε, ὡς ἄλλοι Λυγκεῖς, εἰσέρχονται ἄνευ φωτός, πληροῦσι τὰς ὑδρίας καὶ τὰ μικρὰ βυτία (βουτσέλας) ὕδατος, φορτώνονται ταῦτα καὶ ἐξέρχονται χωρὶς ποτὲ νὰ συμβῇ δυστύχημά τι, καθόσον ἡ παράδοσις οὐδὲν τοιοῦτον ἀναφέρει. Ἀπὸ δὲ τῶν μέσων τοῦ φθινοπώρου μέχρι τοῦ Μαΐου, πολλάκις δὲ καὶ τοῦ Ἰουνίου, ὑδρεύονται ἐκ τῶν ἐξερχομένων ἐκ τοῦ Σπηλαίου ὑδάτων, τὰ ὁποῖα σχηματίζουσι ῥύακα χυνόμενον εἰς τὸν Δρίνον.
Τὰ ὕδατα τῆς ὑποχθονίου ταύτης λίμνης ἄρχονται ὑψούμενα ἅμα ἀρχίσωσι τὰ λεγόμενα πρωτοβρόχια, προϊόντος δὲ τοῦ χρόνου ὑψοῦνται ἄνω τῆς ζώνης καὶ ἄρχονται νὰ ἐκρέωσι διὰ τῶν ὀπῶν ἔξω. Ὅταν τὸ φθινόπωρον καὶ ὁ χειμὼν εἷνε ὑετώδη, ἐξέρχεται τοσοῦτον ὕδωρ, ὥστε αἱ ὀπαὶ δὲν διακρίνονται. Ἀπὸ τοῦ Ἀπριλίου ἐλαττοῦται βαθμηδὸν ἡ ποσότης τοῦ ὕδατος μέχρι τοῦ Μαΐου καὶ Ἰουνίου. Ὅταν ὅμως τύχῃ νὰ ἦνε πολύομβρος ἡ ἄνοιξις καὶ τὸ θέρος τότε ἡ ὕψωσις αὐτῶν διατηρεῖται καὶ κατὰ τὸ θέρος καὶ ἐκρέουσι διὰ τῶν ὀπῶν, ἄλλα τοῦτο σπανίως συμβαίνει.
Ποία ἡ ἔκτασις τῆς ὑποχθονίου ταύτης λίμνης, ἧς τὰ ὕδατα διαυγέστατα καὶ ἡδύτατα τὴν πόσιν, καὶ ἐν ᾗ οὐδὲν ἕτερον ὑδρόβιον ἀπαντᾶ ἢ μόνον λεπτοὶ, ὡς μικροὶ ὄφεις, ἐγχέλυς, ἐστερημένοι πάσης γεύσεως· διὸ καὶ παρορῶνται ὑπὸ τῶν κατοίκων, ὁσάκις συλλαμβάνωνται, ἄγνωστον· διότι οὐδεὶς ποτὲ ἐπεχείρησε τολμηρότερόν τι τῆς εἰσόδου μέχρι τῶν δρυΐνων στύλων. Φαίνεται ὅμως ὅτι ἡ ὑποχθόνιος ἔκτασις αὐτῆς εἶναι μεγάλη καὶ θὰ ἐκτείνηται κατ’ εὐθεῖαν γραμμὴν ἀπὸ βορρᾶ πρὸς μεσημβρίαν μέχρι Σαγιάδος.
Πόθεν δὲ τεκμαιρόμεθα τοῦτο; Ἐκ τοῦ ἑπομένου γεγονότος. Κατὰ τὸ 1868 συνέβη σεισμὸς ἐν τῇ ἐπαρχία Φιλιατῶν, ἐξ οὗ ἐβυθίσθησαν οἰκίαι τινες τῆς κώμης Σαγιάδος, τῆς ὕπερθεν τοῦ ὁμωνύμου ἐπινείου τῶν Φιλιατῶν κειμένης· Ἡ ὀθωμανικὴ κυβέρνησις κατόπιν τοῦ γεγονότος τούτου ἔπεμψεν ἐκ Κων)πόλεως, μηχανικοὺς, ἵνα ἐξετάσωσι τὸ αἴτιον τῆς καταβυθίσεως καὶ ἴδωσι μὴ καὶ ἡ λοιπὴ κώμη διατρέχει τὸν αὐτὸν κίνδυνον. Οἱ ἐπιτετραμμένοι τὴν ἔρευναν καὶ ἐξέτασιν ἀπεφάνθησαν περὶ ἀμέσου μετοικήσεως τῶν κατοίκων παρὰ τὸ ὁμώνυμον ἐπίνειον, διότι ὁ κίνδυνος μέγας, καθόσον ὑπὸ τὸ βουνὸν, ἐφ’ οὗ κεῖται ἡ κώμη ὑπάρχει ἄφθονον ὕδωρ σχηματίζον λίμνην, ὁ δὲ φλοιὸς αὐτοῦ εἶναι τόσον λεπτός, ὥστε τὸν ἔσχατον διατρέχει κίνδυνον ἐν περιπτώσει νέου σεισμοῦ νὰ διαρραγῇ καὶ καταῤῥεύσῃ καὶ τὰ πάντα γίνωσιν ἄβυσσος. Ὅτι δὲ ἡ γνώμη αὐτῶν εἶναι ἀληθὴς μαρτυρεῖ καὶ τὸ ἑπόμενον:
Οἱ κάτοικοι τῆς κώμης Σαγιάδος ξυλεύονται ἐκ τῆς ὄπισθεν τῆς κώμης αὐτῶν βαρείας κλιτύος τοῦ ὁμωνύμου βουνοῦ, ὅπερ διέρχονται, ἵνα μεταβῶσι πρὸς ξύλευσιν. Διερχόμενοι δὲ αὐτὸ καὶ μάλιστα κατὰ τὸ θέρος ἀκούουσι συνεχῆ ὑπόγειον κρότον ῥεόντων ὑδάτων ἀπὸ βορρᾶ πρὸς μεσημβρίαν. Ὁ κρότος δὲ οὗτος γίνεται ἔτι μᾶλλον ἀκουστός, ὅταν τις προσηλώσῃ τὸ οὖς ἐπὶ τῆς γῆς, ὅπερ μαρτυρεῖ καὶ τὴν ὑπὸ τὸ ὅρος ὕπαρξιν ἀφθόνων ὑδάτων καὶ τὸ λεπτὸν τοῦ φλοιοῦ αὐτοῦ. Τὸν ἐκ τῶν ῥεόντων δι’ ὑπογείων καταρρακτῶν ὑδάτων κρότον ἐκλαμβάνουσιν οἱ κάτοικοι, καὶ ἰδίᾳ αἱ γυναῖκες, ὡς ἔργον δαιμόνων οἰκούντων ὑπὸ τὸ βουνὸν τοῦτο, ὅπερ ἐν συνοδίᾳ αὗται διέρχονται μεταβαίνουσαι τὸ θέρος πρὸς ξύλευσιν.
Φαίνεται λοιπὸν ὅτι τὰ ὕδατα τῆς ὑποχθονίου λίμνης τῆς Γοραντσῆς ῥέουσι πρὸς τὸ μέρος τοῦτο, καὶ τὸν μὲν χειμῶνα ἄφθονα ὄντα ὑπερπληροῦσι πάντα τὰ κοιλώματα καὶ ψόφος δὲν ἀκούεται, τὸ δὲ θέρος ἐλαττούμενα ῥέουσι κατωφερῶς ἢ πίπτουσιν ἐκ καταρρακτῶν καὶ ἀκούεται ὁ κρότος αὐτῶν. Ἀλλὰ περὶ πάντων τούτων ἀπαιτοῦνται ἔρευναι ἐπιστημονικαὶ, ἵνα θετικῶς ἀποφανθῇ τις.
Καὶ οἱ μὲν κάτοικοι τῆς Σαγιάδος ἔχουσι κακὴν ἰδέαν περὶ τῶν ὑπὸ τὸ βουνὸν καὶ τὴν κώμην αὐτῶν ὑδάτων ἀλλὰ τοὐναντίον οἱ τῆς Γοραντσῆς. Οὗτοι θεωροῦσι τὸ Σπήλαιον καὶ τὴν ὑποχθόνιον λίμνην αὐτῶν ὡς κατοικίαν τῶν Νυμφῶν καὶ Ἀνεραΐδων, τῶν εὐμενῶν τούτων θεοτήτων, αἵτινες τὴν ἄνοιξιν λίαν πρωῒ ἐξέρχονται καὶ παίζουσιν εἰς τὰ διαυγῆ ὕδατα τοῦ ἐκ τῶν ὑδάτων τοῦ σπηλαίου σχηματιζομένου ῥύακος καὶ ἐν τῇ χλόῃ καὶ τοῖς ἄνθεσι τῶν ὀχθῶν αὐτοῦ.
Ταῦτα ἐν συντόμῳ περὶ τοῦ Σπηλαίου ἢ ὑποχθονίου λίμνης τῆς Γοραντσῆς, ἥτις δέν εἶναι ἡ μόνη ἑν Ἠπείρῳ, διότι καὶ ὑπὸ τὸ Μουτσκέλιον, ἐκ τῶν 160 πηγῶν τοῦ ὁποίου σχηματίζεται ἡ Παμβώτις λίμνη ἢ λίμνη τῶν Ἰωαννίνων, ὑπάρχει ἑτέρα ὑπόγειος λίμνη, περὶ ἧς ἐς ἄλλοτε.
Ἔγραφον ἐν Ἀθήναις τὴν 20 Αὐγούστου 1886.
Νικολαοσ Τσιγαρασ