Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1887/Οι έρωτες εν Σμύρνη
| ←Εἰς λεύκωμα | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1887 Συγγραφέας: Οἱ ἔρωτες ἐν Σμύρνῃ |
Τὸ Σπήλαιον ἢ ἡ ὑπόγειος Λίμνη τῆς Γοραντσῆς→ |
Ἐὰν ἐπρόκειτο, ὡς ὁ ζωγράφος, νὰ σύρωμεν τὰς πρώτας χονδρὰς γραμμάς, ἐφ’ ὧν θὰ ἐκτυλιχθῇ βραδύτερον καὶ θ’ ἀποτυπωθῇ ἐν λεπτομερείᾳ καὶ ποικίλμασιν ἡ ὅλη εἰκὼν, ἡ κυριωτέρα βεβαίως θὰ ἦν ἡ τοῦ ἔρωτος, δεδομένης τῆς σκιαγραφήσεως τῆς Σμυρναϊκῆς κοινωνίας.
Ἀλλὰ πρὸ τούτου μία ἐξήγησις.
Ὁ πίναξ ὅστις ὁλόγυμνος προβάλλει πρὸ ἡμῶν ἐπὶ τοῦ τρίποδος εἶναι τόσῳ μικρός, καὶ τόσῳ ἀφ’ ἑτέρου πλούσιος εἰς παραλλαγὰς ὁ ἐξεικονιστέος αὐτὸς Ἔρως, ὥστε εἴμεθα ἠναγκασμένοι ἐκ τῆς γραμμῆς ταύτης νὰ φιλοτεχνήσωμεν ἓν μέρος μόνον ἀπαραλλάκτως ὡς ὁ μέλλων ν’ ἀποτυπώση ἓν ῥόδον θὰ συμπεριλάβῃ βέβαια ἐν συμπυκνώσει ὅλα τὰ πολυποίκιλα εἴδη του. Γνωστὸς ὁ συμφυρμὸς καὶ ἡ ἀνάμιξις τῶν ἐθνοτήτων ἐν Σμύρνῃ: Ὁ Ἕλλην ἐν τῇ ἰδίᾳ ὁδῷ συνωθεῖται πρὸς τὸν τοῦρκον μὲ τὸ κόκκινον φέσι του· ὁ τοῦρκος ἀντικρύζει τὸν Ἑβραῖον μὲ τὴν ποδήρη του τήβενον· ἐκεῖνος διαγκωνίζεται μὲ τὸν Ἀρμένιον, καὶ αὐτὸς μὲ τὸν Πέρσην, τὸν Ἄγγλον ἢ τὸν Φράγγον τῆς Ἀνατολῆς. Ὅλοι δὲ αὐτοὶ ἔχουσι τὰ ἔθιμά των, τὰς ἰδέας των· καὶ οἱ ἔρωτες βεβαίως τοῦ σαρικοφόρου τοῦ ἐπάνω μαχαλᾶ, συνεννοουμένου διὰ τῆς γλώσσης τῶν ἀνθέων του, δὲν δέονται διὰ τῆς ἰδίας τακτικῆς ἣν μετέρχεται κατὰ τὰς ἀπόκρεω ὁ μυρόεις χορευτὴς τῶν λεσχῶν. Τί νὰ κάμωμεν; Νὰ τοὺς παρακολουθήσωμεν ὅλους ἐν σειρᾷ; Φοβούμεθα — καὶ παραβλέπομεν μίαν στιγμὴν τοῦ χώρου τὰ ὅρια — ἐὰν ἀρχίσωμεν, ἔξαφνα, ἀπὸ τῶν τούρκων, μήπως συλληφθῶμεν ἐκεῖ πλησίον τινὸς δικτυωτοῦ χαρεμίου, ἀφ’ οὗ ἀπαστράπτει ἀναμένων κανεὶς μαῦρος μαῦρος ὀφθαλμὸς χανουμίσσης, καί… εἰς τὰς ἐρήμους τουρκικὰς ὁδούς, ξεύρετε, τοιαῦται ἐπισκοπήσεις ἀπαιτοῦσι κἄποτε βαρύν, πολὺ βαρὺν φόρον… ῥάχεως.— Νὰ τοὺς ἀναζητήσωμεν εἰς τὰς ἀρμενικὰς συνοικίας; Ἔπρεπε τότε νὰ ἐπαναλάβωμεν ἐδῶ — καὶ δειλιῶμεν — ἐρωτικὰς ἐκμυστηρεύσεις ὡσὰν ταύτας:
«Τὸ πρόσωπόν σου ’σὰν κιοφτὲ ’μοιάζει μισοψημένο
ποῦ ’ς τὸ τηγάνι παίζει.
Ὅταν τὸ βλέπω γίνομαι ’σὰν ἀνακατωμένο
ταχίνι μὲ πετμέζι.
Τὰ μάτια σου μοῦ φαίνονται ’σὰν μαῦροι καβουρμάδες
Τὰ μάγουλα σου ’σὰν καλοί κολοκυθοντολμάδες…»
Καὶ ἀναλόγως τὰ ἐπίλοιπα. — Νὰ σᾶς εἴπωμεν πῶς ἀγαπῶσιν οἱ Ἑβραῖοι; Ἐρωτήσετε τὸν κύριον Τζιβανόπουλον. Οἱ εὐρωπαΐζοντες; Τοὺς βλέπετε εἰς τὰ σαλόνιά σας. Καὶ πρὸ τοῦ ἐμφανοῦς τούτου embarras de choix προσηλούμεθα εἰς μόνον τοὺς ἰδικούς μας· εἶναι οἱ πλειότερον ἐξέχοντες εἰς τὴν ἐξεικόνισιν, ἕνεκα καὶ τῆς πληθύος καὶ τοῦ ἐνδιαφέροντος ἐν τῇ συγκρίσει πρὸς τοὺς ἀθηναϊκοὺς, καὶ τῆς ἀτομικῆς σφραγῖδος ἣν μεταξὺ τῶν ἄλλων ἰδιαίτατα φέρουσι. Καὶ… ἀρχίζομεν, μὲ μίαν προσφώνησιν ὡς εἰς τὰ ἔπη τοῦ κ. Ἀντωνιάδου.
Ὦ ἔρως! γλυκεῖα ἀπόλαυσις ἄνευ πόνων, ὡς δὲ διΰλισε, σὲ διεχώρισε καὶ οὕτω—καρπὸν ἄνευ τοῦ φλοιοῦ—σὲ γεύεται, σὲ ἐκτιμᾷ, σὲ αἰσθάνεται ἡ ἁβρὰ σμυρναϊκὴ καρδία· ὠκεανὲ ἀτελείωτε, σὺ ὅστις ἔπνιξες Βερθέρους ἐντὸς τῶν κυμάτων τῆς πικρίας σου καὶ ὅστις ἐδῶ, ὡς ὑπὸ ἔλαιον, ἁπαλύνεσαι, γλαυκιᾷς, ἠρεμοῦσαι καὶ ἀφίνεις διαυγής, κρυσταλλώδης νὰ σὲ αὐλακίζωαιν ὡς λίμνην ὁλόφαιδροι ἑορταστῶν μορφαὶ, αἵτινες μὲ τὸ ᾆσμα εἰς τὰ χείλη, ὡς εἰς εὐκαιρίαν πανηγύρεως κατοπτρίζονται μίαν στιγμὴν ἐντός σου καὶ παρέρχονται. Σὺ στεῖρον ἀκανθῶν ῥόδον καὶ ἄνευ πτωχῆς νέφους οὐρανέ. Σύ!.. Σύ!.. Ποῦ ἀλλαχοῦ, εἰπέ μοι, ποθητὲ θεέ, ὃς μόνος μὲ τὸν Βάκχον τοῦ Ὀλύμπου μας ἀπέμεινες, ποῦ θὰ σὲ συναντήση τις οὕτως ἐλαφρὸν, ἔκδοτον ἐν τῇ παιδικῇ ἀφροντισίᾳ σου, οὕτω γελαοτὸν ἄνευ πανουργίας, οὕτω παιδικῶς λατρευόμενον; Ποῦ;...Διότι — ὅπως ὁμιλήσωμεν ὀλιγώτερον ῥωμαντικὰ — οὐδὲν συνηθέστερον καὶ εὐκολώτερον ἐν Σμύρνῃ τοῦ ἔρωτος. Δὲν ὑπάρχει — δὲν ὑπῆρχε τοὐλάχιστον πρὸ δεκαετίας μόλις — νέος εἰς τὸν περιπαθῆ αὐτὸν τόπον μὴ ἔχων ἀναρτήσει τὴν εἰκόνα του ὑπὸ μορφὴν τρυφεροῦ τινος ἀγγέλου εἰς ἄκρον τι τῶν στηθῶν του καὶ ἔχων ὡρισμένην τὴν ὥραν τῆς λατρείας του, ὡς ἐκείνην τοῦ γεύματος, τοῦ περιπάτου, τοῦ ὕπνου. Συνήθης τοιαύτη ὥρα θεωρεῖται ἀκόμη τὸ δειλινὸν καὶ εἰς τοῦτο σὺν ἄλλοις ἐμφαίνεται τὸ ἰδιάζον τῆς σμυρναϊκῆς αὐτῆς σφραγῖδος. Διότι, ἐπὶ τέλους, καθ’ ὅλους τοὺς τόπους καὶ χρόνους, ἀπὸ τῶν ἀγυιῶν τοῦ Ἀγρινίου μέχρι τῶν παρισινῶν βουλεβάρτων, καὶ ἀπὸ τῆς ἁρπαγῆς τῆς Ἑλένης ὑπὸ τοῦ Πάριδος μέχρι τῆς εὐδαίμονος ἐποχῆς τῶν ἐρώτων τῶν ζυθοπωλείων, τὸ μηχανουργεῖον αὐτὸ τῆς άγάπης οὐδέποτε ἔπαυσε τὰς ἐργασίας του, ἀλλ’ ὁ τρόπος τῆς ἐνασκήσεως τῆς τέχνης αὐτῆς παραλλάσσει. Οὕτως ἐν ταῖς ἐπαρχίαις — διὰ νὰ μὴ ῥίψωμεν τὸ βλέμμα ἀχανέστερον — ἐπιτελεῖται «μετὰ φόβου θεοῦ·» ἐν Ἀθήναις σεμνοτύφως, ὑπὸ πρόσχημα φιλίας εἰς τὴν αἴθουσαν ἢ intimité εἰς τὸ ἰδιαίτερόν δωμάτιον· ἐν Σμύρνῃ γίνεται ἁπλούστατα: — φανερά!
Περὶ τὸ δειλινὸν δηλαδὴ ἑκάστης ἡμέρας, ἅμα τὰ ἀνὰ τὰ τσαρσεῖα ἐργαστήρια κλείσωσι τὰς πύλας των καὶ αἰ σκιαὶ τῆς νυκτὸς ἀρχίσωσιν ὁλοὲν νὰ πυκνῶνται, αἱ ἀπώτεραι συνοικίαι τῆς πόλεως παριστῶσι πολλαχοῦ ἀσύνηθες θέαμα. Εἰς πλείστας τῶν θυρῶν καὶ παραθύρων, κἄποτε καὶ ἐν τῇ καμπῇ τῆς ὁδοῦ, μὲ τὴν κεφαλὴν ἔξω παρατηρεῖ τις γυναικείας μορφὰς ἐστολισμένας ἐν σμυρναϊκῇ ἀφελείᾳ, συχνὰ μὲ τὸ γιασεμὴ ἢ τὸ τριαντάφυλλον ἐπὶ τῆς ὁλολεύκου καζάκας ἂν ὄχι τῆς κόμης, καὶ ἀφινομένας εἰς μακρὰς ὁμιλίας ἠρέμα μετὰ κομψοῦ νεανίου, ἱσταμένου ἐκεῖ που ἐν τῇ ὁδῷ. Πέραν οἱ διαβάται παρέρχονται· καὶ ἀδιάφοροι, ἐκτὸς πρὸ τοῦ αἰφνιδίου τῶν βηματισμῶν «τῆς μαμᾶς» εἰς τὴν αὐλὴν ἵστανται ἐκεῖ φιλομειδῶς ἀντιμέτωποι. Κάμνουσι κόρτε…
Νομίζετε ὅτι ἠγωνίσθησαν πολὺ διὰ νὰ κελαδήσωσι τὴν γλυκεῖαν αὐτὴν διῳδίαν; Ὅτι ἐνεστερνίσθησαν τὴν ὑπομονὴν τοῦ Ἰώβ, ἐξητμίσθησαν εἰς ἐπιστολὰς μυρωμένας, ἐκάμφθησαν εἰς φιλοφρονήματα, ἐπολιόρκησαν συστηματικῶς; Ὅτι «ἔκλαυσαν, ἀπέθαναν τῆς πείνης, ἐχορτάσθησαν μὲ χολὴν, ἔφαγον κροκόδειλον,» ὡς λέγει κάπου ὁ Χάμλετ; Τίποτε ἀπὸ ὅλα αὐτά· ὁ κύριος ἀπ’ ἐδῶ — εἶναι δὲ τῆς σειρᾶς τῆς δεσποινίδος, ἐννοεῖται — διῆλθε προχθὲς τῆς οἰκίας της — καὶ κάθηται εἰς τὴν ἁγία Κατερίνα. Ἐν μέσῳ τοῦ ὁμίλου τῶν γυναικῶν, ὅστις ἐλευθέρως πλημμυρεῖ τὴν θύραν τὸ κατώφλιον καὶ μέρος τῆς ὁδοῦ ἔξω, κατὰ σύστημα σμυρναϊκόν, τὸ βλέμμα του συνηντήθη μετὰ τοῦ ἰδικοῦ της· οὐδέτερον αὐτῶν ὑπεχώρησε. Τῷ ἤρεσε… Δὲν ἠξεύρω ἐὰν ἤρεσε καὶ αὐτὸς εἰς ἐκείνην, ἀλλὰ εἶναι γνωστὸν εἰς τὰς φίλας ὅτι εὑρίσκεται ἀπὸ καιροῦ ἐν ἐφεδρείᾳ… «Οὔφ! ἐκεῖνος ὁ σαχλὸς ὁ Γιάννης! οὔτε νὰ τὸν ’δῇ Θέλει πειά!…» Παρῆλθε τὴν ἀκόλουθον ὁ παρατηρητὴς τῆς προχθὲς μ’ ἐπιμονωτέραν ἔντασιν εἰς τὸ βλέμμα καὶ γλυκυτέραν ἔκφρασιν ἐπὶ τῆς μορφῆς; Ἒ, ἀπὸ τῆς σήμερον, τῆς αὔριον τὸ πολὺ, ἡ μικρά σου φίλη τὸν ἀναμένει…
Ἄλλοτε ἡ βασιλεία τοῦ κόρτε ἦν ἀπέραντος· ὅλοι τῷ ἀπέτιον φόρον λατρείας. Κάθε σχεδὸν παράθυρον καὶ βωμός· καὶ ἐν τῇ αὐτῇ οἰκίᾳ συνηντᾶτε δύω, τρεῖς ἐνίοτε. Ὑπῆρξε μάλιστα χρυσῆ ἐποχή, καθ’ ἥν ἐν ἀποκέντρῳ γωνίᾳ τῆς πόλεως, ἐκεῖ πρὸς τοὺς κήπους εἶχε καθιερωθῇ εὐρεῖα ἀνοικτὴ περιοχή, οἱονεὶ ἐκκλησία, εἰς ἣν πάντες κοινῇ, ἐν ἀδελφότητι, ἐλάτρευον τὸν φιλόπολιν θεόν. Ἦτο τὸ ἁλάνι τοῦ [...]ος· καὶ ἀνὰ τὴν χλοερὰν αὐτοῦ ἔκτασιν, καθ’ ἑκάστην, δύσιν τοῦ ἡλίου ἠδύνατο ὁ ὀφθαλμὸς νὰ ἐντρυφήσῃ εἰς πυκνὰ συμπλέγματα ἀσκεπῶν κορασίδων μετὰ νέων, τὰ ὁποῖα ἐπλανῶντο, συνεφέροντο ἢ ἐκάθηντο ἀναπαυτικῶς ἐπὶ τῶν χόρτων, ἐκχυνόμενα, ἐν πρωτοτύπῳ εἰδυλλίῳ, εἰς ἐκμυστηρεύσεις, γλυκογέλωτας, ᾄσματα. —
Ἀλλὰ σήμερον μετὰ τόσων ἄλλων, καὶ ἡ συνήθεια αὕτη διεγράφη. Τὸ quai — ἓν τεμάχιον Παρισίων ὃ προσεκολλήθη οἱονεὶ δι’ avulsio εἰς τὴν πρῴην ἀφελῆ παροχθίαν — παρεμβληθὲν ἀποτόμως ἐν τῇ κοινωνικῇ τῆς Σμύρνης δράσει, μετήλλαξεν οὐ μόνον τὰς σκηνογραφίας, τὰ τοπεῖα ἀλλὰ καὶ τὸν ροῦν τῶν ἐκτυλισσομένων σκηνῶν. Ὅλη ἡ προσοχὴ ἐπ’ αὐτοῦ. Διὰ τῶν δύο ἀπεράντων του ἄκρων, καὶ διὰ δύω γιγαντιαίων χειρῶν κρατεῖ, σφίγγει, περιπτύσσεται εἰς μεγαθηριώδη ἀγκάλην τὴν Σμύρνην ὁλόκληρον καὶ ὑποτάσσει αὐτὴν, ὡς μαγνητισθεῖσαν ὑπὸ τὰ νεύματα του, τὰς ἀπαιτήσεις, τοὺς νεωτερισμούς. Καὶ ἐκείνη κλίνουσα, πιεζομένη τῷ παραχωρεῖ ἀνὰ ἓν ὅλα — τὰς ἀνέσεις της, τὰς ὀρέξεις, τὰς ἐλευθερίας, τὰ ἰδεώδη της, τὸ παρελθόν!… Ἀλλ’ ἡ ἐκτραχήλισις ἐξακολουθεῖ, μεγεθύνεται. Καὶ μίαν ἡμέραν μετὰ ζωηροτέραν σαγήνευσιν ἣν πρὸ τῶν ὀμμάτων της ἀρύεται ἀκόρεστον, παρισινίζον, ὡς ὀργιαστὴς ἐπιτήδειος ὑπὸ την πλουσίαν της ἐσθῆτα, τὴν ὁποίαν ὅπως τῷ ἀρέσκει περιβάλλεται, θὰ ἐπιζητήση τὴν τιμήν της, ὡς τοῦ ἔρωτός των τὸν λιβανωτόν!…
Ἀλλὰ καὶ μὴ ἐπιμείνητε πολὺ εἰς τὴν εὐστάθειαν αὐτῶν τῶν ἐρώτων. Ἐὰν φύωνται ὡς μύκητες, ἀποσβέννυνται ὅμως ὡς τὰ ἡμερόβια φύλλα τῶν ἀθηναίων δημοσιογράφων. Ἐδῶ δὲν εἶναι εὔκολον νὰ συναντήσῃς κατὰ τὸν στίχον τοῦ Μυσσέ· «ἀτελειώτους ἔρωτας, ὡσὰν τὰς λιτανείας.» Καὶ εἰς αὐτὸν τὸν εὐδαίμονα τόπον, ἔνθα ἡ καλλονή περιβαλλομένη μυρίας σαγηνευτικὰς μορφὰς, ἐμφανίζεται ἀνὰ πᾶν βῆμα συγχίζουσα τὸ βλέμμα, ὡς τὰ δείγματα ἐν τῇ ἐκλογῇ, ἡ προτίμησις ὁμολογουμένως τῆς μιᾶς θὰ ἦν ἁμάρτημα, ὅπερ δὲν θὰ ἐπέτρεπε πιστεύομεν οὐδ’ αὐτὴ ἡ ἀνεκτικότης [...] Μακράκη. Ἐδῶ ἁντιθέτως εἰμπορεῖ νὰ ἐγερθῇ ἡ [...] Μύρωνος; Νὰ ἔχωσιν αἱ γυναῖκες ἓν στόμα διὰ νὰ [...] τὰς ἐγκλείσῃ εἰς ἓν φίλημα. Ὥστε… τὰ περὶ [...]ρρυθμιστικὰ νομοσχέδια τοῦ κ. Τρικούπη κατὰ το[...]χιστον ἐνταῦθα δὲν θὰ εὐδοκίμουν. Διότι ὅλαι τὰ ἔχουσιν.
Ἀλλὰ ἐρωτήσατε καὶ τὴν ἀξιότιμον δεσποινίδα, ἀπ’ ἐκεῖ. Il n’ est pas dans les habitudes — διὰ νὰ μεταχειρισθῶμεν λέξεις, τὰς ὁποίας ἡμιγαλλίζουσα θὰ ἔρριπτεν ἄφευκτα — τοιαύτη τις ὀθελικὴ κατάστασις. Ἐκείνη, κύριε μου, ἐννοεῖ τὸ γοῦστο της. Τράκ! καὶ τὸ καλειδοσκόπιον ν’ ἀλλάσσῃ τοπεῖα καὶ πρόσωπα. Καὶ κατὰ τοῦτο εἶναι ἡ ζωντανὴ τοῦ οὐρανοῦ της ἀντανάκλασις· Ἀρέσκεται μᾶλλον εἰς τὰ μικρὰ νεφύδρια τὰ στολίζοντα διὰ τῆς ἀντιθέσεώς των τὴν μονότονον γαλανότητα τοῦ ὁρίζοντος, τὰ διαβατικὰ, τὰ εὐδιάλυτα εἰς τὴν πρώτην πνοὴν τῆς ἰδιοτροπίας της παρὰ εἰς τὰ ζοφερὰ ἐκεῖνα αἰσθήματα — θὰ ἐλέγομεν σύννεφα — κάτω τῶν ὁποίων εἶναι κίνδυνος νὰ σκιασθῇ ἡ χαρά της, ἡ ἐλαφρότης, ἡ εὐζωΐα της. Τί τὰ Θέλει αὐτά! Εἰμποροῦν νὰ ἐκσπάσουν εἰς κεραυνούς, νὰ διαλυθῶσι μίαν ἡμέραν εἰς δάκρυα. Καὶ ἐκείνη τὸ πολὺ-πολὺ θὰ ἐνόει δύο τρεῖς σταγόνας ἐνίοτε, τὰς ὁποίας αὐτὴ νὰ καταβιβάζῃ κατὰ βούλησιν, ὡς τὰ ἀμερικανικὰ ἐκεῖνα μηχανήματα, δι’ ὧν ἐπιζητεῖται νὰ ἐρεθίζωνται οἱ δακρυγόνοι ἀδένες τοῦ οὐρανοῦ.
Καὶ ὅμως ἐκ τῆς ἀφειδίας αὐτῆς, μεθ’ ἧς σκορπίζεται ἡ ἀγάπη, μὴ νομίσητε ὅτι ζημιώνει ἡ ἠθική. Οὐδαμοῦ ἀλλαχοῦ ὑποθέτομεν ὅτι αἱ δύω αὗται ἀντίπαλοι γείτονες διάκεινται ἐν τόσῃ ἁρμονίᾳ, ὅσῃ ἐν Σμύρνῃ. Ἐδῶ ὁ ἔρως εἶναι παιδιὰ, passo-tempo· ἓν διάμεσον. Οὔτε αἰσθηματικός, σοβαρὸς ὡς ἐν ἀρχῇ τὸν παρεστήσαμεν, ἀλλ’ οὔτε ὑλικὸς, γνήσιον τέκνον τῆς Ἀφροδίτης ὡς τὸν ὀνειρεύονται ἄλλοι. Τὸ πολὺ πολὺ — καὶ αὐτὸ ἀρχαιότερον ὠχρανθὲν σήμερον πρὸ τῆς ἀκτινοβολίας τῆς προικὸς — νὰ καταλήξῃ εἰς τὸν γάμον· αὐτὴ εἰμπορεῖ νὰ ἦναι ἡ ὑλιστικωτέρα λύσις τοῦ δράμα{{ακατανόητο|[...]] τε μὲ προϋποθέσεις, μὲ προδιαγεγραμμένον σχέ [...]ς — καὶ δὲν ὁμιλοῦμεν βεβαίως περί ἐξαιρέσεων [...] ἐκ τῶν εὐδοκιμουσῶν συνηθειῶν τοῦ τόπου.
Ἡ σμυρναία δύναται [...] ὡς εἰς ὅλους ὁ ἥλιος, τὰς αἰγληεστέρας ἀκτῖνας [...] ης· δύναται ἀστενοχώρως νὰ ὑποστῇ τὴν ἔκλαμψιν [...] καὶ ἐκστάσεως· νὰ σᾶς βαυκαλίσῃ μὲ τὸ μινύ[...] ελεστέρων ἐρωτικῶν ἐξομολογήσεων, αἳ θὰ ἐγαργάλιζον τετριμμένον Δονζουάνον, ν’ ἀφήσῃ ὑμῖν ἐν χορῷ ἐκ τοῦ εὐμέστου κόλπου ἀφειδότερον μέρος τοῦ σαρκίνου της πλούτου εἰς τὴν [...] ἀγκάλην· νὰ μείνῃ μεθ’ ὑμῶν μεσονύκτιον ἐπὶ τῆς [...] θύρας ἐν τῷ σκότει τοῦ δρόμου, δανείζουσα ὑμῖν τὴν χεῖρα καὶ τὴν κόμην καὶ τὰ δροσερὰ ἴσως κοράλλια τῶν χειλέων της, ἀλλὰ — μὴ [...] ζητήσετε! — δὲν θὰ δανείση ὑμῖν οὐδέποτε τὸ κεφάλαιον ἄνευ τοῦ ὁποίου θὰ ἐσύρετο εἰς τὴν ἀτυχεστέραν τῶν πτωχεύσεων… Κατὰ τοῦτο διαφέρει, νομίζω, τῆς ἀτθίδος. Πολλὰ, ἀλλὰ τίποτε· ὄχι ἕν, ἀλλὰ πολλά… Καὶ εἰς τὴν φιλαργυρίαν αὐτὴν ὑπόκεινται καὶ σύζυγοι καὶ κόραι καὶ πτωχαὶ καὶ εὔποροι.
Ἐκείνην τὴν σκηνὴν, ἥν συναντᾶτε συνηθέστατα ἐντὸς τῶν ἀθηναϊκῶν σαλονίων, καθ’ ἣν ἐπὶ ἁπαλοῦ σοφᾶ προκύπτει ἐν τρυφερωτάτῃ ἐγγύτητι ἡ σύζυγος γνωστοῦ καθηγητοῦ ἢ ὑπαλλήλου μετὰ σφριγηλοῦ σπαθοφόρου, ἐνῷ πέραν εἰς τὸ βάθος ἡδυπαθῶς χειροθίγεται ἡ σύζυγος πόλιν ἐκείνου μετὰ κομψοῦ dandy τῶν πλατειῶν — τὴν σκηνὴν αὐτὴν δὲν θὰ ἀτενίσητε ὑπὸ τὴν στέγην οἰκίας σμυρναϊκῆς. Ἐδῶ ἡ σύζυγος, ἡ μήτηρ, πρὸ παντὸς εἶναι σύζυγος καὶ μήτηρ. Κἄτι τι ἑτεροκίνητον. Δὲν ἀνήκει εἰς ἑαυτὴν ὥστε νὰ ἔχη καὶ τὴν διάθεσίν της· ἀλλὰ καὶ ἂν ἦν κυρία αὐτοῦ τοῦ δικαιώματος, πάλιν δὲν θὰ εἶχε τὴν διάθεσιν, ἀπὸ τῆς ἄλλης ἐπόψεως. Τί τὰ θέλετε! Θεωρεῖ ἑαυτὴν εὐτυχῆ ὅπως εὑρίσκεται. Elle y est, elle y reste. Ἄλλα ἔνστικτα, πλὴν συζυγικῶν, δὲν τῇ ἐγείρονται… Τὴν ἡμέραν ἐκείνην τὴν ἐπίσημον τοῦ γάμου της, πᾶς λογαριασμὸς μετὰ τοῦ παρελθόντος, μετὰ παντὸς ὅ,τι δὲν καλεῖται οἰκογένεια, ἐκλείσθη. Καὶ μόνον ἀπόλυτος κοινωνικὴ βία εἰμπορεῖ ποτε, μετ’ ἐνδομύχους συγκρούσεις, ἀπέναντι τοῦ συζύγου νὰ τὴν χρεώσῃ… Ἐν τῇ κατωτέρᾳ τάξει τοῦτο ἐξαιρέτως παρατηρεῖται μᾶλλον σύνηθες. Ἐκεῖ ἡ πολυτέλεια ἀνέτρεψε τοὺς ὅρους τῆς ὑπάρξεως. Ἡ τιμὴ θεωρεῖται μικρὰ πρὸ τῆς τιμῆς… τῶν ἑλκυστικῶν κομψευμάτων. Καὶ κάτω αὐτῶν ἀφανίζεται, σβύ[...]ι, ὡς Δυσδαιμόνα ὑπὸ τὸ ἁπαλὸν προσκεφάλαιον…
Ἡ κόρη ἀφ’ ἑτέρου [...] συνείδησιν τῆς ἠθικῆς αὐτῆς ἀξίας εἰς βαθμὸν ἱερότητος. «Τὰ πάντα πλὴν τῆς τιμῆς.» Νέα κοινωνικὰ ῥεύματα ἤ τελματώδεις κληρονομικαὶ καθιζήσεις δὲν τῇ ἐμάραναν ἔτι τὸ δένδρον, ὅπερ ἀπὸ ἐτῶν — δουλείας ἐτῶν — ἐρριζοβόλησε βαθέως εἰς τὰ στήθη της. Ἐπὶ τῶν πρασίνων κλάδων του, τὰ ὁποῖα στέφει τώρα ἡ δρόσος καὶ ἡ ἄνθησις, ἠξεύρει ὅτι θ’ ἀναδοθῶσιν ἐν ἡδύτητι μίαν ἡμέραν εὔχυμοι καρποί· καὶ κάτω τῶν εὐσκίων φυλλωμάτων του, ὡς ὁδοιπόρος ὃν μαστίζει κούρασις, θὰ ἔλθῃ ὑπὸ τὸν καυστικὸν ἥλιον τοῦ βίου νὰ κλίνῃ ἐλαφρὰ τὴν κεφαλὴν ἐπιζητοῦσα τὴν ἀνάπαυσιν ἐκεῖ, ὅπου ἄλλως θὰ τὴν ἐξεδίωκεν ἡ ἐρημία πυρίπνους, ἄπελπις… Ἔπειτα δὲν βλέπει ἀκόμη τὴν ἀνάγκην, δὲν ἐκορέσθη ἀκόμη — καὶ πῶς! — ὡς ἀλλαχοῦ ὅλων τῶν παιδικῶν ἀπολαύσεων τόσῳ ἐνωρίς, ὥστε νὰ ἐπιζητήσῃ λαιμάργως τὸ κατακόρυφον τοῦ γυναικείου πόθου. Προσεπικουρεῖ ἡ ἀνατροφή· ἀνατροφὴ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον ἠθικοπρεπής, ἂν ὄχι τι καλλίτερο, ἀπότομος, ἡ ὁποία προαλείφει τὴν κόρην εἰς οἱκοκυρὰν, εἰς μητέρα. Ὁλόγυρα ὀφθαλμοὶ πολλοὶ καὶ γλῶσσαι πλειότεραι πε[...] διὰ θέμα. Καὶ εἰς τὸ τέλος αἱ μεγάλαι προῖκες ἐλλείπουσιν [...] ἡ αἴγλη αὐτῶν θαμβώσῃ τὸ ὄμμα τοῦ ἀδιακριτωτέρου ἐξεταστοῦ…
Ὑπάρχει ὅμως καὶ ἕτερος λόγος ἀντικειμενικὸς οὗτος: ἡ ἠθικωτέρα κατάστασις τοῦ σμυρναίου νέου. Μὴ τὸν ἀκούετε αὐτόν! Εἰμπορεῖ ἐν [...] φιλικῇ στ[...]υλίᾳ του νὰ σᾶς ἐκτυλίξῃ σειρὰν ἐρωτικῶν «bonnes fortunes» ἢ νὰ διαπλάσῃ κόσμον μυθιστσρικὸν ἡδονῆς μὲ καταδιώξεις τῆς γελαστῆς ἐκείνης κυρίας ἥτις τώρα παρέρχεται ἐνώπιόν του, καὶ ἀνταλλαγὰς πολυσημάντων βλεμμάτων, καὶ ἀποκαλύψεις λατρείας καὶ ἔρωτος τοῦ ὁποίου κατατακλείει ἐπὶ τέλους ζηλευτὴ σκηνὴ κλαπεῖσα ἀπὸ τοῦ [...] τοῦ Κορανίου [...] Δὲν εἶναι οἷος φαντάζεται νὰ εἶναι καὶ μεταξὺ ἑκατὸν [...] θέσει ποιητῶν εἰς τὰ ὄνειρα, δὲν θ’ ἀπαντήσητε δύο ἐκπληρώσαντες τὸ [...]γορικὸν αὐτῶν πρόγραμμα — ὡς νὰ ἦσαν [βουλευταὶ] Ἑλλάδος… Ἐν τῇ ἐκτελέσει πάντα θὰ προσ[κρού]ωσιν [...]λλακτα ὡς οἱ σύγχρονοί μας ποιηταί. Πότε [...] τῇ μέσῳ, ἡ ὠχραίνουσα τὸ πρόσωπον [...] σχέδια, πότε ἡ ἀδεξιότης — καὶ πλεονεκτεῖ [...] Σμυρναῖος — θὰ ἐγείρῃ ἐξ ἀντικειμένου τὸν οἶκτον, πότε ὁ χρόνος — διότι ὅλοι ἐργάζονται — θὰ ὑστερήσῃ, τὸ δὲ συμπέρασμα δύναται κάποτε νὰ περικλεισθῇ ἐν πλαισίῳ, καθ’ ὁ ἐτοιμόπιπτος ῥάβδος ὀπίσω φευγούσης ἐν γοργότητι ῥάχεως, λευκάζει πρωτίστως ἐν μέσῳ τοῦ πίνακος.Ἀλλὰ συνηθέστερον κἂν οὔτε διέρχεται τοῦ νοῦ του τοιαύτη τις χίμαιρα. Τὴν σύζυγον ὁ νέος θεωρεῖ πατροπαραδότως, ἐνστίκτως, ὡς διαυγῆ ἀντανάκλασιν τῆς μητρὸς ἢ ἀδελφῆς του. Καὶ κατὰ τοῦτο ἡ οἰκογένεια ἐν Σμύρνῃ εἶναι ἐξησφαλισμένη. Ὁ σύζυγος δὲν ἐξαναγκάζεται — πλὴν τῶν ἐξαιρέσεων εἴπομεν, νὰ ᾖ ἐδῶ Ἄργος. Δύναται νὰ κάθηται ἀργὸς ὅσον ἀφορᾷ αὐτὸ τὸ ζήτημα. Αἱ ἀπότομοι ἢ μεμελετημέναι ἐπιθέσεις τοῦ ἐλευθέρου συνταγματικοῦ πολίτου, τοῦ ἐπιζητοῦντος τὰς οἰκογενειακὰς σχέσεις ἀκριβῶς διὰ σχέσεις οἰκογενειακάς, δὲν τὸν ἀπειλοῦσι γύρω, ὡς ἐχθρὸς ἄγνωστος. Καὶ ἡ ἔλλειψις κινδύνου καθιστᾷ περιττὴν καὶ τὴν ἄμυναν. — Ἰδοὺ ὁ βαρύτερος λόγος τῆς σμυρναϊκῆς ἐλευθεριότητος, ὑπὸ ἴδιον τύπον. Διὰ τὸν Σμυρναῖον ἡ σύζυγος ἐνέχει τι τὸ ἀπόρρητον, τὸ ἀπαραβίαστον· ἀντικρύζεται πρὸς τὴν ἐπιγραφὴν, ἀφαιρεῖται ἐκεῖ ἐπ’ ὀλίγον, ἀλλὰ βλέπει ὅτι δὲν τῷ ἀπευθύνεται καὶ παρέρχεται. Εἰς τὰ ὄμματα τοῦ Ἀθηναίου αὕτη προβάλλει ὡς ἐπιστολὴ ἀνοιγεῖσα τὸ ἀπόρρητόν της ἐξητμίσθη, δὲν ὑφίσταται. Καὶ γνωρίζετε ἀνάγνωσιν; Εἰμπορεῖτε ἀξιόλογα νὰ τὴν διέλθητε… Τρόπος τοῦ βλέπειν!
Ποῖος τῶν δύο ἔχει δίκαιον;
— Τὸν λόγον ἔχει τοῦ λοιποῦ ὁ κ. Δαμαλᾶς…
Μιχαηλ Αργυροπουλοσ