Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1887/Τα αυτόγραφα
| ←Παιδευτικὴ κίνησις τῆς Μακεδονίας κατὰ τὸ ἔτος 1886 | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1887 Συγγραφέας: Τὰ αὐτόγραφα |
Αἱ πυραμίδες τῆς Αἰγύπτου→ |
Ἀπὸ τινος χρόνου πολλὴ καὶ ποικίλη ἤρχισε νὰ γίνεται ἐμπορία αὐτογράφων. Νῦν μὲν πωλοῦνται, νῦν δὲ προςαρτῶνται εἰς δημώδεις ἱστορίας, ὁ δὲ Arsène Hoyssaye, ἐκδοὺς ἐπ’ ἐσχάτων τὰ ἀπομνημονεύματα αὐτοῦ, τὰ ὁποῖα ἐπέγραψε· Les Confessions, souvenirs d’ un demi siècle, 1830-1880, ἐκόσμησε τοὺς τέσσαρας αὐτῶν τόμους διὰ 263 πανομοιοτύπων ἐπιστολῶν ἢ καὶ ἁπλῶς ὑπογραφῶν.
Οἱ ἄνθρωποι, ὧν ἡ γραφὴ παρεδόθη οὕτω εἰς τὴν ἀθανασίαν, δηλαδὴ εἰς τὴν σχετικὴν ἀθανασίαν ἧς δύνανται νὰ ἀξιωθῶσι τὰ περὶ ὧν ὁ λόγος ἀπομνημονεύματα, δὲν εἶναι ὅλοι ἐπιφανεῖς, πολλοῦ γε καὶ δεῖ. Ὑπάρχουσι μὲν μεταξὺ αὐτῶν ἄνδρες καὶ γυναῖκες περιώνυμοι· πολλῶν ὅμως, τῶν πλείστων κυρίως εἰπεῖν, ἡ φήμη δέν ὑπερβαίνει τὰ ὅρια τῆς Γαλλίας, ἢ καὶ μόνης τῆς πόλεως τῶν Παρισίων, ἢ καὶ ἁπλῶς διαμερισμάτων τινῶν τῆς μεγαλοπόλεως ταύτης. Ἐννοεῖται ὅτι δὲν ἐπέστησα τὴν προσοχὴν μου εἰμὴ εἰς τὰ αὐτόγραφα τῶν ὄντως ἐπιφανῶν ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν, καὶ τὰς ἐντυπώσεις ἃς ἀπεκόμισα ἐκ τῆς προχείρου ταύτης μελέτης τινῶν τοὐλάχιστον ἐξ αὐτῶν, ἔρχομαι ν’ ἀνακοινώσω διὰ βραχέων εἰς τον Ἕλληνα ἀναγνώστην.
Ἡ γραφὴ τοῦ Ναπολέοντος Γ΄ ἐνθυμίζει πολὺ τὴν τοῦ κ. Α. Κοντοσταύλου, ἀλλὰ τὸ ὑπ’ αὐτοῦ γραφὲν ἀποδεικνύει αὖθις ὁπόσον ἐπλανᾶτο ἐν πολλοῖς ὁ ἀνήρ. Je suis aimé pour moi-même βεβαιοῖ ἐν τῷ πανομοιοτύπῳ ὁ αὐτοκράτωρ, ἐνῷ τὰ ἐπελθόντα γεγονότα ἐμαρτύρησαν ὅτι ἂν ἠγαπήθη ποτὲ ὑπὸ τινος, ἠγαπήθη ὡς αὐτοκράτωρ, ὄχι ὡς ἄνθρωπος. Τοῦ δὲ γραμματέως αὐτοῦ Mocquard ἡ ἐπιστολὴ ἔχει δύο τινὰ ἄξια σημειώσεως· ὁ χαρακτὴρ τῆς δευτέρας αὐτῆς παραγράφου δὲν εἶναι ἀπαράλλακτος ὁ τῆς πρώτης χαρακτὴρ, καὶ πλὴν τούτου, γράψας ἐν τῷ τέλει mille compliments empressés, ἔπειτα ἔσβυσε τὴν λέξιν empressés.
Αἱ ὑπογραφαὶ τῆς αὐτοκράτειρας Ευγενίας, τοῦ Chateaubriand, τοῦ Ῥοσσίνη, τῆς Ἀδελίνας Πάττη, τοῦ Ingres, τοῦ Offenbach εἶναι εὐανάγνωστοι· ἡ δὲ τοῦ Thiers ὅλως παραμεμορφωμένη, ἐνῷ ἥ τε γραφὴ καὶ ὑπογραφὴ τοῦ ἐπιστηθίου αὐτοῦ φίλου Mignet εἶναι τοσοῦτον λαμπραὶ ὥστε τὸ ἐπὶ τῶν ἐξωτερικῶν ὑπουργεῖον τῆς Ἑλλάδος ἤθελεν εἶναι εὐτυχὲς τῇ ἀληθείᾳ ἐὰν εἶχε κανένα τοιοῦτον γραφέα. Τὸ αὐτὸ περίπου λέγω καὶ περὶ τῆς ἐπιστολῆς τοῦ Louis Blanc, καὶ περὶ τῆς ἐπιστολῆς τοῦ Guizot, ἡ δὲ πλειονοψηφία αὕτη τῶν καλλιγράφων ἱστορικῶν ὑποθέτετε πόσον μὲ ἐκολάκευσε, διότι ὡς πρὸς τὸ εὐανάγνωστον τῆς γραφῆς τοὐλάχιστον εἰς οὐδένα παραχωρῶ τὰ πρωτεῖα.
Αἱ τέσσαρες λέξεις τοῦ πρίγκηπος Μέττερνιχ ἀναγινώσκονται πολὺ εὐκολώτερον τῶν ἑπτὰ στίχων τῆς πολυθρυλήτου πρεσβείρας ἥτις, ἐπὶ Ναπολέοντος Γ΄, ἔφερε τὸ διάδημα τῆς τοῦ συρμοῦ βασιλίδος ἐν Παρισίοις. Ἀλλ’ ἐὰν ἡ ἐπιστολή της φέρῃ τὰ ἐλαττώματα τῆς écriture anglaise, ἔχει ὅμως πολλὴν χάριν, καὶ τοσούτῳ μείζονα χάριν ὅσῳ περιβάλλεται ὑπό τινος μελαγχολίας. Vous savez, λέγει, combien les royautés de la mode sont passagères et je dois vous avouer que celle que vous me prêtez n’ existe plus je crois qu’ à l’ état de mythe et de vague souvenir.
Ἀλλ’ ἔλθωμεν εἰς τοὺς δύο ὑπάτους τῶν ποιητῶν τῆς Γαλλίας ἐν τῷ παρόντι αἰῶνι. Αἱ ἐπιστολαὶ τοῦ Λαμαρτίνου καὶ τοῦ V. Hugo διαπρέπουσι, μάλιστα τοῦ Λαμαρτίνου, ἐπὶ τῇ μυιογραφίᾳ των, ἵνα μὴ μεταχειρισθῶ, ἐξ εὐλαβείας πρὸς τοὺς ἄνδρας, ἄλλην τινὰ λέξιν ἐκ τῆς μυίας σχηματισθεῖσαν ἐν τῇ λαλουμένῃ γλώσσῃ· ἀλλ’ ἐπὶ τέλους, εἰ καὶ μετὰ πολλοῦ κόπου, ἀναγινώσκονται. Ὁποία ὅμως διαφορὰ πρὸς τὰ μεγάλα γράμματα τῆς γραφῆς τοῦ Ῥακίνα. Συνέβη δὲ εἰς τὸν V. Hugo τοῦτο ἀπροσδόκητον ὅτι, προϊούσης τῆς ἡλικίας, ὁ χαρακτὴρ τῆς γραφῆς αὐτοῦ, ἀντὶ νὰ χειροτερεύσῃ ἐξ ἐναντίας ἐβελτιώθη. Ὑπάρχει ἐν τῇ συλλογῇ ταύτῃ ἐπιστολὴ αὐτοῦ γραφεῖσα τῷ 1885, ὀλίγον πρὶν ἀποβιώσῃ, ἥτις εἶναι ὁμολογουμένως πολὺ εὐσχημοτέρα καὶ καθαρωτέρα τῶν προηγουμένων.
Μία τῶν περιεργοτέρων ἐπιστολῶν εἶναι ἡ τοῦ Scribe, ἧς ἡ πρώτη παράγραφος ἔχει οὕτως ἐν τῷ πανομοιοτύπῳ. Je venais vous faire une demande que vous adresse rarement les auteurs, celle de ne pas jouer demain ma pièce (Ὁ Arsène Houssaye ἦτο τότε διευθυντὴς τοῦ Théâtre Français). Ἐν τῇ περικοπῇ ταύτῃ ὑπάρχει μία πρόδηλος ἀνορθογραφία. Εἰς τοιαύτας δὲ ἀπροσεξίας περιπίπτουσι πολλάκις οἱ σοφώτατοι τῶν Γάλλων, χωρὶς διὰ τοῦτο νὰ κατακριθῶσιν ὡς ἀγράμματοι.
Ἐν τῷ πρώτῳ τόμῳ ὑπάρχει μία ἐπιστολὴ τοῦ H. d’ Orléans (τοῦ δουκὸς d’ Aumale) καὶ ἐν τῷ τετάρτῳ μία ἄλλη τοῦ ἀνεψιοῦ του Philippe, comte de Paris, τῶν δύο ἐσχάτως ἐξοστρακισθέντων ἐκ τῆς πατρίδος αὐτῶν Ὀρλεανιδῶν. Δὲν περιεμένομεν βεβαίως νὰ μάθωμεν ἐκ τῆς πρώτης ὅτι ὁ duc d’ Aumale εἶναι ὄχι μόνον στρατηγὸς ἄριστος, ἀλλὰ καὶ ἔγκριτος ἱστορικός· μανθάνομεν ὅμως ὅτι ἔχει ὡραιότατον γραφῆς χαρακτῆρα. Τὸ τελευταῖον τοῦτο προτέρημα δὲν εἰμποροῦμεν νὰ τὸ ἀποδώσωμεν εἰς τὸν κόμητα τῶν Παρισίων, ἀλλ’ ἡ ἐπιστολή του εἶναι ὁμολογουμένως χαριτωμένη.
Τις δὲν γνωρίζει διατὶ καὶ πῶς ἡ G. Sand ἐκλήθη οὕτω παραλαβοῦσα το ἥμισυ τοῦ ὀνόματος τοῦ J. Sandeau; ἢ τίς ἀγνοεῖ ὅτι ἡ βαπτιστικὴ ὑπερηκόντισε τὸν ἀνάδοχον, ἀναδειχθεῖοα ἓν τῶν λαμπρῶν ἀγλαϊσμάτων τῆς ἐν τῷ παρόντι αἰῶνι γαλλικῆς φιλολογίας; Ὅσοι ὅμως φρονοῦσιν ὅτι ὁ ἔνοχος κακογραφίας μένει ἀτιμώρητος, ἂς παραβάλωσι τὴν ἐπιστολὴν τῆς G. Sand πρὸς τὴν ἐπιστολὴν τοῦ J. Sandeau, αἵτινες ἄλλως τε πανωμοιοτυπώθησαν ἡ μία κατόπιν τῆς ἄλλης ἐν τῷ πρώτῳ τόμῳ τῆς προκειμένης συλλογῆς. Τὴν πρώτην, τὴν ἀναγινώσκετε εὐφροσύνως, ἐνῷ ἀδύνατον εἶναι νὰ μαντεύσετε τὶ θέλει νὰ εἴπῃ ἡ δευτέρα.
Ἀλλ’ ἐννοῶ ὅτι ἡ τοιαύτη κατὰ μέρος ἐξέτασις τῶν αὐτογράφων τότε μάλιστα δύναται νὰ κινήσῃ τὴν περιέργειαν ὅταν ἔχῃ τις αὐτὰ ταῦτα ὑπόψιν. Ὅθεν ἀντὶ νὰ ἐξακολουθήσω τὴν ἀντιπαράθεσιν ταύτην, θέλω προσθέσει ὀλίγας τινὲς λέξεις περὶ τῶν σκέψεων εἰς ἂς ἔδωκε πολλάκις ἀφορμὴν ἡ ὁμοιότης ἢ ἡ διαφορὰ τῆς γραφῆς. Ἐῤῥέθη ὅτι ἡ περὶ ταύτην ὁμοιότης ὑπεμφαίνει ἀναλογίαν τινὰ τοῦ ἤθους τῶν ἀνθρώπων. Τὸ ἀξίωμα μὲ φαίνεται ἐπισφαλέστατον. Ὅλος ὁ κόσμος γνωρίζει ἐν Ἑλλάδι ὁπόσον εὐκρινὴς εἶναι ἡ γραφὴ καὶ ἡ ὑπογραφὴ τῶν κυρίων Χ. Τρικούπη καὶ Θεοδώρου Π. Δηλιγιάννη, ἀλλὰ οὐδεὶς, ὑποθέτω, ἐξήγαγεν ἐκ τούτου τὸ συμπέρασμα ὅτι ὑπάρχει ἡ ἐλαχίστη ὁμοιότης χαρακτῆρος μεταξὺ τῶν δύο ἀνδρῶν.
Ἄλλοι εἶπον ὅτι ἡ συγκεχυμένη γραφὴ ὑποδηλοῖ ὀξύτητα ἤθους, ἡ δὲ καθαρὰ ἡμερότητα. Ἀλλ’ ὑπῆρξεν ἆρά γε ἄνθρωπος ἡμερώτερος τοῦ Roland, τοῦ περιφήμου ἀρχηγοῦ τῶν Γιρονδινῶν, ἢ παραφορώτερος τοῦ Danton, τοῦ διαβοήτου ἀρχηγοῦ τῶν Ὀρεινῶν ἐπὶ τῆς Γαλλικῆς ἐπαναστάσεως; Καὶ ὅμως σώζεται ἔγγραφον τοῦ ὑπουργείου τῆς 10 Αὐγούστου 1792 ἐκδοθὲν τῇ 17 Αὐγούστου, ἐπὶ τοῦ ὁποίου ἡ ὑπογραφὴ τοῦ Danton εἶναι καθαρωτάτη, ἡ δὲ τοῦ Roland τοιαύτη ὥστε ὁ μὴ εἰδὼς τὶς προεξῆρχε τοῦ ὑπουργείου ἐκείνου δυςκόλως ἤθελε τὸ μάθει ἐξ αὐτῆς. Οὐδὲ εἶναι πάντοτε ἀληθὲς ὅτι σφοδρὰ νευρικὴ ταραχὴ συνεπάγεται γραφὴν τεταραγμένην. Τα πανομοιότυπα δύο ἱστορικῶν αὐτογράφων, τῆς ἀπὸ τοῦ θρόνου παραιτήσεως τοῦ Λουδοβίκου Φιλίππου, τῇ 24 Φεβρουαρίου 1848, καὶ τῆς διαθήκης τοῦ Λουδοβίκου ΙΣΤ΄, τῆς γραφείσης τῇ 29 Δεκεμβρίου 1792 ἤτοι 24 ἡμέρας πρὸ τῆς καρατομήσεως αὐτοῦ, ἐὰν τὰ εἴχετε ὑπόψιν, ἤθελεν πείσει ὑμᾶς ὅτι ὑπάρχουσι χαρακτῆρες οἵτινες καὶ ἐν αὐταῖς ταῖς κρισιμωτέραις, καὶ ἐν αὐταῖς ταῖς φοβερωτέραις τοῦ βίου περιπετείαις σώζουσιν οὗ μόνον τὸ ἀξίωμα τοῦ ἤθους, ἀλλὰ καὶ αὐτὴν τὴν ἀταραξίαν τῆς χειρός. Ἡ παραίτησις τοῦ Λουδοβίκου Φιλίππου ἐγράφη εἰς στίχους ὀκτώ. Τὰ γράμματα εἶναι μεγάλα, κάλλιστα ἐσχηματισμένα· αἱ λέξεις φέρουσιν ὅλους τοὺς τόνους, ὅπερ σπανιώτατον εἰς τα αὐτόγραφα τῶν σοφωτέρων γάλλων· ἡ δὲ σύνταξις, ἀξιοπρεπεστάτη. Ἡ διαθήκη τοῦ Λουδοβίκου ΙΣΤ΄ σύγκειται ἐκ στίχων 115 γεγραμμένων διὰ στοιχείων πολὺ μικροτέρων, ἀλλὰ εὐκρινεστάτων· τὸ δὲ ὕφος τοῦ λόγου ὄντως εὔγλωττον, ἐὰν ἡ ἀληθὴς εὐγλωττία συνίσταται εἰς τὴν ἐκδήλωσιν τῶν εὐγενεστέρων ἅμα καὶ ἁπλουστέρων αἰσθημάτων καὶ διανοημάτων τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως.
Πᾶσαι λοιπὸν αἱ ψυχολογικαὶ θεωρίαι αἱ ἐποικοδομηθεῖσαι ἐπὶ τῶν τοιούτων ἢ τοιούτων χαρακτήρων τῆς γραφῆς, ἀποδείκνυνται ὑπὸ τῶν πραγμάτων ἀνυπόστατοι. Τὸ μόνον βέβαιον εἶναι ὅτι, ὅπως πᾶς ὁ ὁμιλῶν οφείλει νὰ ὁμιλῇ εἰς τρόπον ὥς τε νὰ εἰμπορῇ νὰ ἐννοηθῇ, οὕτω καί πᾶς ὁ γράφων ὀφείλει νὰ γράφῃ εἰς τρόπον ὥςτε νὰ εἰμπορῇ ν’ ἀναγνωσθῇ, παρεκτὸς ἐὰν καθ’ ἑκατέραν τῶν περιστάσεων κωλύεται νὰ ἐκπληρώσῃ το καθῆκον τοῦτο ὑπὸ φυσικῆς τινος ἀνεπιτηδειότητος ἢ ἀδυναμίας. Ἀλλὰ τότε εἰ μὲν τὸ κώλυμα εἶναι περὶ τὴν γλῶσσαν, ἃς γράφῃ, εἰ δὲ περί τὴν γραφὴν, ἃς ὑπαγορεύῃ, εἰ δὲ κατ’ ἀμφότερα ἀνάγκη νὰ πεισθῇ ὅτι οὐδεὶς θεῖος ἢ ἀνθρώπινος νόμος εἰς οὐδένα παρέσχε τὸ δικαίωμα νὰ βασανίζῃ τοὺς ὁμοίως του διὰ τῶν βατταρισμῶν αὐτοῦ ἢ τῶν ὀρνιθοσκαλισμάτων. Κοινοὶ τόποι, θέλετε εἰπεῖ· δὲν τὸ ἀρνοῦμαι· ἀλλὰ πόσα στοιχειωδέστατα καθήκοντα δὲν πρέπει ἀδιακόπως νὰ ὑπομιμνήσκωνται εἰς τὸν ἄνθρωπον.
- Ἐν Ἀθήναις κατὰ Αὔγουστον 1886.
Κ. Παπαρρηγοπουλοσ.