Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1887/Ρωμαϊκαί σκηναί
| ←Πόθεν προέκυψεν ὁ διάφορος χρωματισμὸς τῶν ἀνθρώπων | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1887 Συγγραφέας: Ῥωμαϊκαὶ σκηναί |
Ἠλίας Κεχαγιάς→ |
Ὅσῳ καὶ ἂν ἐπολιτίσθησαν ἔθνη τινα τῆς ἀρχαιότητος, δὲν δύνανται οὐχ’ ἧττον νὰ θεωρηθῶσι καὶ ὡς παντελῶς ἀπηλλαγμένα ἀρχαιοτάτων βαρβάρου ἐποχῆς ἕξεων καὶ ἐθίμων, ἅτινα μόνον παρ’ ἀγρίοις λαοῖς εἷνε ἐπιτετραμμένα. Ἡ Ἑλλὰς παρέστησε τὸ ἰδανικὸν τοῦ καλοῦ καὶ ἐξύμνησε καὶ ἐθεράπευσε τὴν ἐλευθερίαν ὅσον οὐδεὶς τοῦ κόσμου λαός. Ἡ Ῥώμη ὑπῆρξεν ἡ πάροχος ἀρίστων νομοθετημάτων, καὶ ἀνέδειξε τοὺς ἀρίστους τῶν νόμων διδασκάλους, ἀλλ’ ὅμως καὶ τὰ ἔθνη ταῦτα δὲν εἶνε ἀμέτοχα τῆς καταπιέσεως τῆς ἀνθρωπίνης ἀξίας. Ἡ ἰσηγορία καὶ ἰσονομία ἦσαν προνόμια ἐκλεκτῆς τινος τάξεως πολιτῶν, ἐνῷ οἱ λοιποὶ ἦσαν οἱ βάρβαροι, οἱ δοῦλοι, οἱ εἵλωτες, οἱ πενέσται καὶ ὅτι ἄλλο ταπεινὸν ὄνομα ἠδύνατο νὰ χαρακτηρίσῃ τὴν εὐτέλειαν τοῦ ἀνθρώπου. Ἀλλὰ μεταξὺ τῶν δούλων ἀμφοτέρων τῶν ἐθνῶν, τῆς τε Ἑλλάδος καὶ Ῥώμης, ὑπάρχει ὡς πρὸς τοῦτο ποιά τις διαφορά, ἣν ἀναγκαίως συνεπήγαγεν ἡ διάφορος τῶν δύο λαῶν ἀγωγὴ καὶ τάσις. Ἡ περὶ τὰς τέχνας καὶ ἐπιστήμας εἰρηνικὴ τῶν Ἑλλήνων ἐνασχόλησις, ἡ λιτότης αὐτῶν μικρὸν κατὰ μικρὸν ἐξηυγένισε τοῦ ἔθνους τὸν χαρακτῆρα καὶ ἐμάλαξε τὴν ψυχὴν αὐτοῦ, ὥστε οὐ μόνον ἠπιώτεροι πρὸς τοὺς δούλους ἐδεικνύοντο, ἀλλὰ καὶ τὴν ἐλευθερίαν εἰς αὐτοὺς τοῦ χρόνου προϊόντος ἀπέδωκαν. Τοὐναντίον δὲ οἱ Ρωμαῖοι, οὓς μᾶλλον ἡ ἰσχὺς τῶν ὅπλων, ἢ τοῦ πνεύματος ἡ δύναμις συνεκράτει, νικηταὶ πανταχοῦ καὶ πλουσίους ἐν τῇ πατρίδι συγκομίζοντες θησαυροὺς, ἄξεστοι οἱ πλεῖστοι καὶ ἄμουσοι, καθίσταντο αὐθαδέστεροι καὶ τυραννικώτεροι πρὸς τὰ ὄντα ἐκεῖνα, ὅσα ἡ τύχη καθυπέταξεν ὑπὸ τὰς χεῖράς των. Οὐ μόνον ὡς κατακτηταὶ οἱ Ῥωμαῖοι συνεκόμιζον ἐκ τῶν διαφόρων χωρῶν τῆς τε Ἀνατολῆς καὶ Εὐρώπης τοὺς ἐν πολέμῳ αἰχμαλώτους, ἀλλὰ καὶ ἄλλοι σωματέμποροι ἐκ πειρατῶν ἢ ἀλλαχόθεν ἀγοράζοντες ἐπώλουν ἀντὶ εὐτελοῦς ἀμοιβῆς εἰς εὐπατρίδας ἢ πλουσίους τῆς Ῥώμης πολίτας, ἀνθρώπινα πλάσματα, ὧν τὸ χείριστον τοῦ βίου μέρος θέλομεν ἀφηγηθῆ χάριν τῶν ἀναγνωστῶν τοῦ Ἡμερολογίου.
Παρὰ τοὺς πρόποδας τοῦ Κορησσοῦ ὅρους ἢ μεταγενέστερον τοῦ Πρηῶνος, παρὰ τὰς ἐκβολὰς τοῦ ποταμοῦ Καύστρου ἔκειτο ἡ ἀρχαιοτάτη καὶ περίφημος πόλις Ἔφεσος. Πρὸς μεσημβρίαν τῆς πόλεως ἔρρεεν ὁ Κέγχριος, ἔνθα ἐλέγετο ὅτι ἐνίφθη ἡ Λητὼ μετὰ τὰς ὠδῖνας, καὶ παρὰ τὰς ὄχθας τούτου ἔκειτο ἡ Ὀρτυγία, διαπρεπὲς ἄλσος, πλῆρες παντοίων δένδρων, τῶν πλείστων κυπαρίσσων, ἐν ᾧ ὑπῆρχεν ὁ περίφημος τῆς Ἀρτέμιδος ναός. Ὁ ναὸς οὗτος εἶχε κτισθῆ ὑπὸ τοῦ Κνωσσίου Χερσίφρονος, ἐκάη δὲ ὑπὸ τοῦ Ἡροστράτου, θέλοντος νὰ ἀπαθανατίσῃ τὸ ὄνομά του, καθ’ ἣν νύκτα ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος ἐγεννᾶτο. Ἀλλ’ οἱ ἐν τῇ μικρᾷ Ἀσίᾳ Ἕλληνες ἀνῳκοδόμησαν αὐτὸν τόσον μεγαλοπρεπῆ, ὥστε ἐθεωρεῖτο ὡς ἓν τῶν θαυμάτων τοῦ κόσμου. Μέγα ἐμπόριον ὑπῆρχεν ἐν τῇ πόλει, αἱ δὲ μεγαλοπρεπεῖς δημόσιαι οἰκοδομαὶ εἶχον προσελκύσει τοὺς ἀρίστους τῆς ἐποχῆς καλλιτέχνας. Ἰσχυρὰ δὲ ἰδίως κατέστη ἡ πόλις ἐπὶ τῶν Ῥωμαίων Αὐτοκρατόρων, γενομένη τότε καὶ πρωτεύουσα τῆς ἐπαρχίας Ἀσίας. Ἐνταῦθα λοιπὸν μικρὸν πρὸ τῆς γεννήσεως τοῦ Χριστοῦ μεταξὺ τῶν ἀρίστων καλλιτεχνῶν ἤκμαζε καὶ ὁ περίφημος χρυσοχόος Ἀμύντας. Νέος ἔτι ὁ Ἀμύντας ἐξυμνεῖτο πολὺ, τὰ δὲ λαμπρὰ αὐτοῦ χρυσᾶ ἔργα καὶ τὰ ἄλλα χαλκουργήματα προετιμῶντο τῶν ἄλλων. Ὅπως δὲ ἐπαυξήσῃ τὰς περὶ τὴν τέχνην γνώσεις του περιηγήθη ὁ νέος τεχνίτης πολλὰς πόλεις καὶ χώρας καὶ ἐκτήσατο φήμην μεγάλην. Διῆλθε πᾶσαν τὴν ὡραίαν Ἰωνίαν, ἐπεσκέψατο τὰς Ἀθήνας καὶ μετὰ σεβασμοῦ ἀνῆλθεν εἰς τὴν Ἀκρόπολιν καὶ ἐθαύμασε τὰ ἱερὰ τεμένη καὶ τὸν ναὸν τῆς Παρθένου Ἀθηνᾶς. Ἐν Δελφοῖς καὶ Ὀλυμπίᾳ εἶδε τὰ λαμπρὰ ἱερὰ τὰ πολυάριθμα καλλιτεχνικὰ ἀναθήματα, ἐν δὲ ταῖς πλουσίαις πόλεσι τῆς Ἰωνίας, ἐν Σάμῳ, Μιλήτῳ καὶ Ἁλικαρνασσῷ συνανεστράφη μετὰ τῶν ἐπισημοτάτων τῆς ἐποχῆς καλλιτεχνῶν. Ἐπανελθὼν δὲ εἰς τὴν πατρίδα πλήρης γνώσεων, τιμῶν καὶ ἀμοιβῶν, συνεζεύχθη εὐθὺς μετὰ ἐξαιρέτου νεάνιδος, καὶ μετ’ ὀλίγον ἐκτήσατο ἐξ αὐτῆς υἱὸν, ὅστις ἐγένετο ὡραῖος καὶ χρηστὸς πρὸς χαρὰν τῶν γονέων καὶ συμπολιτῶν του.
Ἐπὶ πολὺν χρόνον ἔζη εὐτυχὴς ὁ Ἀμύντας, καὶ πανταχοῦ ἐξηπλώθη ἡ φήμη του. Διότι καίτοι πολλοὶ τεχνῖται ἐν Ἐφέσῳ κατεσκεύαζον ἀγάλματα τῆς Ἀρτέμιδος καὶ ἄλλων θεῶν, οὐχ ἧττον τὰ ἐν τῷ ἐργαστηρίῳ του παρασκευαζόμενα ἦσαν τὰ μᾶλλον ἐζητημένα.
Ἀλλὰ μετ’ ὀλίγον ἔλαβεν ἐντολὴν νὰ πλεύσῃ εἰς Ἀλεξάνδρειαν, ὅπως κατασκευάσῃ κολοσσιαῖον ἄγαλμα του ἰαματικοῦ θεοῦ Σεράπιδος. Ἡ σύζυγός του ἀπέτρεπεν αὐτὸν, φοβουμένη τὸν θαλάσσιον πλοῦν, ἀλλὰ καὶ ὁ ἴδιος δὲν εἶχε τόσην ἐπιθυμίαν νὰ καταλίπῃ τὴν πατρίδα του, ἂν μὴ προσείλκυεν αὐτὸν ἡ ἀμοιβὴ τῶν 600,000 σεστερτίων, (150,000 δραχ.) ἃ τῷ προσήνεγκον οἱ Ἀλεξανδρῖνοι διὰ τὴν κατασκευὴν τοῦ ἀγάλματος. Ἀλλὰ καὶ ὁ υἱός του παρεκίνει αὐτὸν εἰς τοῦτο, θέλων νὰ ἴδῃ τὴν Αἴγυπτον περὶ ἧς πολλὰ θαυμάσια διηγοῦντο αὐτῷ ἐπιδημοῦντες ἱερεῖς ἢ ἄλλοι περιηγηταὶ ἐκεῖθεν ἐρχόμενοι. Ἔπειτα δὲ φαίνεται ὅτι οὗτος εἶχε μυηθῆ εἰς τὴν λατρείαν τῆς Ἴσιδος, καὶ ἐπεθύμει νὰ μάθῃ τὴν σοφίαν τῶν ἱερέων.
Ἐπέβησαν λοιπὸν πλοίου καὶ συνοδευόμενοι ὑπὸ πολεμικῆς ῥωμαϊκῆς νηὸς, ἥτις ἔφερε στρατιώτας εἰς Ἀλεξάνδρειαν, ἔπλεον ἥσυχοι. Ἀλλ’ οἱ θεοὶ ἀπεφάσισαν ἄλλως. Μόλις εἶχον διέλθει τὴν Ῥόδον, τρομερὰ τρικυμία ἀπεχώρισεν αὐτοὺς τῆς πολεμικῆς νηὸς, καὶ παρέφερεν αὐτοὺς παρὰ τὴν Κύπρον, ἔνθα συνελήφθησαν ὑπὸ Φοινίκων πειρατῶν, οἵτινες ἐκόμισαν αὐτοὺς εἰς Δῆλον καὶ ἐκεῖ ἐν τῇ ἀγορᾷ ἐπώλησαν ὡς δούλους. Ἦτο ἡ τελευταία φορὰ καθ’ ἣν εἶδεν ὁ δυστυχὴς Ἀμύντας τὴν σύζυγόν του. Μεθ’ ὅλας του τὰς παρακλήσεις τοῦ νὰ πωληθῶσιν τοὐλάχιστον ὁμοῦ, κατέστη ἀδύνατον νὰ πείσῃ τὸν πειρατήν· ὅθεν ἡ μὲν γυνὴ ἀγορασθεῖσα ἀπήχθη ὑπὸ δουλεμπόρου τινὸς, αὐτὸν δὲ καὶ τὸν υἱὸν ἰταλὸς πλοίαρχος ἔφερεν εἰς Σταβίας. Ἀλλ’ ἐνταῦθα ἀπώλεσε καὶ τὸν υἱόν του ὁ καλλιτέχνης καὶ μόνος μετὰ τοῦ κυρίου του ἐπιβάντες ἁμάξης ἦλθον εἰς Ἡράκλειον, πόλιν λαμπρὰν παρὰ τὴν Κύμην καὶ Νεάπολιν.
Ἐπὶ δώδεκα ἔτη διήγαγεν ἐν τῷ οἴκῳ τοῦ Ἀντιστίου (οὕτως ὠνομάζετο ὁ πλοίαρχος), ἡ δὲ ζωή του ἐκεῖ δὲν ἦτο τόσῳ τραχεῖα. Ἡ δέσποινα ἦτο ἐπιεικὴς καὶ τὴν τέχνην του ἐκτιμῶσα τὸν ἀπήλλαττε τῶν δυσκόλων ἐργασιῶν τοῦ οἴκου. Ἀλλ’ ἡ λύπη του διὰ τοὺς ἰδικούς του, περὶ ὧν οὐδεμίαν εἶχεν εἴδησιν, τὸν κατέβαλλεν ὁσημέραι καὶ ἐπὶ τέλους ἕνεκα τῆς νυκτερινῆς περὶ τὴν τέχνην του ἐνασχολήσεως ἔπαθε τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ κατέστη ἀδύνατος πρὸς ἐργασίαν. Τότε ὁ κύριος του ἐπώλησε τὸν δυστυχῆ εἰς ἄλλον, ὅστις ἔφερεν αὐτὸν ἐν τῇ πόλει τῶν Καληνῶν, ἔνθα ἐκέκτητο πλούσια κτήματα, καὶ ἔρριψεν αὐτὸν ἐν τῷ ἐργαστηρίῳ του.
Ἐργαστήρια (Ergastula) εἶχον οἱ πλούσιοι Ῥωμαῖοι εἰς τὰς ἐπαύλεις των, ἐν οἷς κατῴκουν οἱ δοῦλοι εἰς οὓς ἦσαν ἀνατεθειμέναι αἱ σκληραὶ ἀγροτικαὶ ἐργασίαι.
Ἐνταῦθα οἱ διάφοροι δοῦλοι μετὰ τὴν ἐπίπονον τῆς ἡμέρας ἐργασίαν συνωστίζοντο ἐν καθύγρῳ καὶ σκοτεινῷ δεσμωτηρίῳ. Μακρὸς, γυμνὸς καὶ σχεδὸν ὑπόγειος χῶρος, εἰς ὃν κατήρχοντο δι’ ὑγρῶν καὶ ὀλισθηρῶν πετρίνων βαθμίδων, οὕτως ὥστε ὀλισθαίνων κατέβαινέ τις ὑπὸ ἀμυδρὸν λυχνίας φῶς, ἀπετέλει τὴν εἱρκτὴν ταύτην.
Παχεῖς τοῖχοι, ὑγρὸν ἐκ πετρῶν ἔδαφος, παρὰ τοὺς τοίχους κύκλῳ στενὰ ξύλινα θρανία καὶ ὀλίγα ἄχυρα ἐπ’ αὐτῶν, χρησιμεύοντα ὡς κλῖναι, ἄνωθεν δὲ αὐτῶν ἀπὸ τοῦ τοίχου σιδηροῦς κρίκος κρεμάμενος μετὰ μακρᾶς ἁλύσεως, ἦτο πᾶσα ἡ διακόσμησις τοῦ ἐνδιαιτήματος τῶν ἀθλίων τούτων ὄντων. Ὑψηλὰ ὑπὸ τὴν στέγην κιγκλιδωτὰ παράθυρα, ἅτινα διὰ τῶν χειρῶν δὲν ἠδύνατό τις νὰ φθάσῃ, παρεῖχον ὀλίγον φῶς εἰς τὸν εὐρὺν τοῦτον χῶρον.
Ἐνταῦθα ἐρρίπτοντο ἁπάντων τῶν τότε γνωστῶν ἐθνῶν ἄνθρωποι, τὰ ἀποβράσματα τῶν λαῶν τοῦ ἀπεράντου ῥωμαϊκοῦ κράτους. Ἡ τραχύτης καὶ ἡ ἀπελπισία εἶχον ἐξαφανίσει ἀπὸ τῶν ὄντων τούτων πᾶν ἀνθρώπινον αἴσθημα, καὶ εἶχον μεταμορφώσει αὐτὰ εἰς κτήνη. Καὶ διατὶ ὄχι, ἀφοῦ τοὺς δυστυχεῖς μετεχειρίζοντο χεῖρον τῶν κτηνῶν; Ἐκ τούτων ἄλλοι μὲν εἶχον ἀγορασθῆ ἐν ταῖς ἀγοραῖς τῶν δούλων, καὶ εἶχον διέλθει διὰ πολλῶν χειρῶν, ἄλλοι δὲ ἕνεκα ἐγκλημάτων εἶχον καταδικασθῆ εἰς δουλείαν, καὶ ἄλλοι διὰ πολέμου ἢ δι’ ἁρπαγῆς εἶχον στερηθῆ τῆς ἐλευθερίας των. Ὅτε τὴν ἑσπέραν ἐκ τῆς ἐργασίας ἐπανήρχοντο εἰς τὴν τρώγλην των ταύτην, οὐδὲν ἄλλο ἤκουε τις, ἢ ἀρὰς καὶ ἀναθέματα ὑπὸ τῶν κολαζομένων, σκώμματα καὶ χλευασμοὺς ὑπὸ τῶν τυχόντων τοιαύτης τύχης, χυδαίας καὶ ποταπὰς ὁμιλίας ὑπ’ ἄλλων, οἵτινες ἐνόμιζον ὅτι οὕτω ἠδύναντο νὰ διέρχωνται εὐχαρίστως τὰς σκληρὰς τῆς αἰχμαλωσίας των ἡμέρας. Ἐνταῦθα ἤκουέ τις διαφόρους γλώσσας ὁμιλουμένας, διότι διαφόρων ἐθνῶν ὑπῆρχον ἄνθρωποι. Καὶ ἐδῶ μὲν ἔβλεπέ τις Φρῦγας, Λυδοὺς καὶ Κᾶρας, γνωστοὺς ἐπὶ κακίᾳ καὶ κακοφημίᾳ, ἐκεῖ δὲ Πάρθους καὶ Αἰγυπτίους, μέλανας Ἀφρικανοὺς, καὶ παρ’ αυτοῖς Σαρμάτας, Κελτοὺς καὶ Βρεττανοὺς, οἵτινες ἐθορύβουν συνδιαλεγόμενοι πρὸς ἀλλήλους ἐν τῇ ἰδίᾳ των ἕκαστος γλώσσῃ. Ἐνίοτε ὁμάς τις τούτων ᾖδεν ἐκβάλλουοα ἀγρίας φωνὰς, πρὸς ἃς ἄλλοι διὰ τῶν ἁλύσεων ἐκρότουν. Ἄλλοι ἤρχιζον ᾄδοντες ἕτερον ᾆσμα, ὅπως ὑπερβάλωσιν ἐκείνους, καὶ ὅτε ὁ θόρυβος ἐπετείνετο ἐπὶ πολὺ, τότε εἰσήρχοντο οἱ ἐπόπται, καὶ ἀνηλεῶς διὰ ῥοπάλων κτυπῶντες καὶ μαστιγοῦντες ἀδιακρίτως τοὺς δεσμίους ἐπέβαλλον αὐτοῖς τὴν σιγήν.
Φόβος καὶ ἀγρία αὐστηρότης ἐπεκράτει ἐν τοῖς ἐργαστηρίοις τούτοις. Καὶ ἄλλαι δὲ αὐστηρότεραι τιμωρίαι ἐπεβάλλοντο εἰς τοὺς ἀθλίους τούτους. Παρὰ τὸν ὄπισθεν τοῖχον τοῦ δεσμωτηρίου ὑπῆρχεν ἐν τῷ ἐδάφει ἐστηριγμένη χοινικὶς, ἐν ᾗ ἐνεκλείοντο οἱ πόδες τῶν ἐγκληματούντων οὕτως, ὥστε ἠδύναντο μὲν οὗτοι νὰ κάθηνται ἢ νὰ κατάκηνται, οὐχὶ ὅμως καὶ νὰ ὀρθῶνται. Πολλοὶ διήρχοντο οὕτω πολλὰς ἡμέρας καὶ νύκτας, ἐνίοτε δὲ καὶ ἐπετείνετο ἡ τιμωρία αὕτη δι’ ἄλλων βασανιστικῶν ὀργάνων. Μεταξὺ τούτων ἦτο καὶ τὸ λεγόμενον Δίκρανον (furca), ξύλινος κορμὸς εἰς δύω διῃρημένος, ἔχων τρεῖς ὀπὰς, δι’ ὧν διεπερῶντο κεφαλὴ καὶ χεῖρες τοῦ τιμωρουμένου, οὕτως ὥστε ὁ βασανιζόμενος ὤφειλε νὰ βαστάζῃ ἐπὶ τῶν ὤμων τὸν βαρὺν ὀξυγώνιον κορμὸν καὶ κατακείμενος νὰ ὑποφέρῃ οὐκ’ ὀλίγον.
Ἐν τοιαύτῃ φυλακῇ εἶχε ῥιφθῇ καὶ ὁ Ἀμύντας· ἕνεκα δὲ τῶν πολλῶν αὐτοῦ κακουχιῶν καὶ τῆς λύπης διὰ τὴν στέρησιν τῶν φιλτάτων του, ἡ κόμη του εἶχε λευκανθῆ, τὸ δὲ πρόσωπόν του καὶ αἱ χεῖρες του ἦσαν μέλανα ἐκ τοῦ ἡλίου, καὶ μόνον τα εὐγενῆ χαρακτηριστικὰ ἐνέφαινον τὴν σύνεσιν καὶ τὴν πραότητά του, τὸ δὲ σταθερὸν αὐτοῦ βῆμα καὶ τὸ ὀρθὸν παράστημα ἐξήλεγχον ἀκμαίαν ἔτι τὴν ἑαυτοῦ ἡλικίαν. Ἀντὶ ἤδη νὰ ἐργάζηται τὴν ἔξοχον αὐτοῦ τέχνην, ἠναγκάζετο καθ’ ὅλην τὴν ἡμέραν νὰ σκάπτῃ καὶ ὡς μὴ εἰθισμένος περὶ τὸ βάναυσον τοῦτο ἔργον ἐπέσυρε πολλάκις καθ’ ἑαυτοῦ τὴν ὀργὴν τοῦ ἐπόπτου, ὅστις ἡμέραν τινὰ τοσοῦτον εἶχε παροργισθῆ, ὥστε ῥίψας μέγαν λίθον ἔθραυσε τὴν χεῖρα τοῦ δυστυχοῦς, καὶ τὸν κατέστησεν ἀνίκανον πρὸς ἐργασίαν.
Ἀλλὰ μεταξὺ τῶν δούλων εἷς καὶ μόνος συνεκινήθη ἐπὶ τῇ ταλαιπωρίᾳ τοῦ δυστυχῶς Ἀμύντου, νεανίσκος τις δεκαοκταέτης, ῥαδινὸς τὸ σῶμα, ξανθὴν ἔχων κόμην καὶ χνοῶδες τὸ ἄνω χεῖλος. Ὁ ἐκ λεπτοῦ ὑφάσματος χιτὼν καὶ ἡ τήβεννος ἤλεγχον εὐγενοῦς οἰκογενείας νεανίαν. Τούτου πρὸ πολλοῦ εἶχεν ἐπισπάσει τὴν προσοχὴν ὁ Ἀμύντας, τὸ δὲ τελευταῖόν του πάθημα εἶχεν ἐπιτείνει τὴν πρὸς αὐτὸν συμπάθειάν του.
Πολλάκις οὗτος καί τις ἄλλος, ὅστις ἐφαίνετο ταπεινῆς μὲν καταγωγῆς, λίαν ὅμως πρὸς αὐτὸν ἐξῳκειωμένος, παρετήρουν τὸν Ἀμύνταν, καὶ μὴ γινώσκοντες τὸ ὄνομά του ἐκάλουν αὐτὸν Πλάτωνα, καθ’ ὅσον ὁ πτωχὸς Ἀμύντας καθ’ ἃς ὥρας δὲν εἰργάζετο, ἀναπτύσσων κύλινδρον, ὃν μεθ’ ἑαυτοῦ ἔφερεν, ἀνεγίνωσκε τὸν φιλόσοφον Ἀθηναῖον. Ἀλλὰ τώρα τὸν ἐπλησίασεν ὁ νεανίας, τὸν προσηγόρευσεν ἑλληνιστὶ, διότι πᾶς εὐγενὴς Ῥωμαῖος ὤφειλε νὰ γινώσκῃ τὴν γλῶσσαν ταύτην, καὶ τῷ ἀπέτεινε λόγους παραμυθητικούς. Ἠκροάσθη μετὰ δακρύων τῶν παθημάτων τοῦ Ἕλληνος, διηγήθη καὶ αὐτὸς τὰ ἰδικά του, περὶ τῆς νεανικῆς του ἡλικίας, περὶ τῶν γονέων του, περὶ Ῥώμης, περὶ τῆς μνηστῆς του Σαλβίας, καὶ τῆς τροφοῦ του Νιτόκριδος καὶ περὶ τῆς τελευταίας του συμφορᾶς, ἥτις ἤγαγεν καὶ αὐτὸν εἰς τὸ καταγώγιον τοῦτο.
Τὸ ὄνομα τῆς Νιτόκριδος ἐτάραξεν ὀλίγον τὸν Ἀμύνταν, διότι καὶ ἡ προσφιλὴς αὐτοῦ σύζυγος οὕτως ὠνομάζετο, ἀλλ’ ἐσιώπησεν· ἠθέλησε δὲ μόνον νὰ ἐξετάσῃ τίς ἦτο ὁ νεανίας, ὅστις τοσοῦτον περὶ αὐτοῦ ἔδειξεν ἐνδιαφέρον. «Καλοῦμαι Ὀρτένσιος» εἶπε, καὶ εἶμαι ὁ τελευταῖος γόνος τῆς οἰκογενείας τῶν Ὀρτενσίων, οὔτε πατὴρ, οὔτε μήτηρ λυπεῖται δι’ ἐμέ, μόνον μνηστὴν κατέλιπον ἐν Ῥώμῃ, ἥτις ἀγνοεῖ ποῦ ἤδη εὑρίσκομαι. Λῃσταὶ συλλαβόντες ἐμὲ ἐν τῇ ἐξοχικῇ μου ἐπαύλει ἐνέκλεισαν ἐνταῦθα.» Οἱ λόγοι οὗτοι συνεκίνησαν τὸν Ἀμύνταν, καὶ ἀπὸ τῆς στιγμῆς ταύτης συνεδέθησαν δι’ ἀδελφικῆς φιλίας, συνεσκέπτοντο, ὁσάκις ἐδίδετο αὐτοῖς καιρὸς, περὶ φυγῆς, συνελάμβανον σχέδια καὶ πάλιν ἀπέρριπτον καὶ ἐπὶ τέλους ἀπεφάσισαν νὰ φύγωσι κατὰ τὰς ἡμέρας, καθ’ ἃς πολλοὶ τῶν ἐποπτῶν καὶ ὁ διευθυντὴς τοῦ κτήματος ἔμελλον νὰ μεταβῶσιν εἰς Ῥώμην χάριν τῶν ἀγώνων, αἵτινες ἐτελοῦντο, πρὸς τιμὴν τοῦ Διὸς, τῆς Ἤρας καὶ Ἀθηνᾶς ἀπὸ τῆς 4 μέχρι τῆς 19 7βρίου.
Ἡ μεγίστη δυσκολία ἦτο βεβαίως πῶς θὰ ἦτο δυνατὸν νὰ διαῤῥήξωσι τὰ σιδηρᾶ κλεῖθρα καὶ τοὺς μοχλοὺς, δι’ ὧν ἦσαν κεκλεισμέναι αἱ πύλαι τοῦ ἐργαστηρίου. Ἀλλ’ ὁ Ἀμύντας ὡς ἐκ τῆς τέχνης του παρεσκεύασε προχείρως ῥίνην, δι’ ἧς κατωρθώθη τοῦτο. Οὕτω λοιπὸν ἐν βροχερᾷ καὶ θυελλώδει νυκτὶ, ἐν ᾧ πάντες βαθύτατον ἐκοιμῶντο ὕπνον, ἐξῆλθον τοῦ ἐργαστηρίου καὶ ἀνενόχλητοι διῆλθον τὴν πρώτην φυλακήν. Ἀλλ’ ὅτε ἔφθασαν παρὰ τὸν οἰκίσκον τοῦ τελευταίου ἐπόπτου, οἱ φυλάττοντες κῦνες διὰ τῶν ἀκαταπαύστων καὶ ἀγρίων αὐτῶν ὑλακῶν ἐξήγειραν τοὺς φύλακας, καὶ εὐθὺς ταχεῖα κατ’ αὐτῶν ἐπῆλθεν ἡ καταδίωξις. Καὶ ὁ μὲν Ὀρτένσιος καὶ ὁ ἕτερος Ῥωμαῖος, ὅστις, ὡς ἐῤῥήθη, ἦτο οἰκειότατος τοῦ Ὀρτενσίου, συνελήφθησαν, ὁ δὲ Ἀμύντας ταχύπους καὶ δεξιὸς διέφυγε τοὺς διώκτας καὶ μετὰ πολλὰς ταλαιπωρίας ἔφθασεν εἰς Σταβίας, ἔνθα ἐφιλοξενήθη παρὰ τῷ οἴκῳ εὐγενοῦς τινος Ῥωμαῖου, τοῦ Βαλερίου, ὃν ἐγίνωσκεν ἐκ τῶν καθημερινῶν συνδιαλέξεων φίλον ὄντα τοῦ Ὀρτενσίου. Ἐκεῖ λοιπὸν ἐπὶ πολλὰς ἡμέρας διαμένων, καὶ τὰ παθήματα αὐτοῦ διηγούμενος εἰς τὴν οἰκογένειαν τοῦ οἰκοδεσπότου, ἔμαθεν ὁ Ἀμύντας ὅτι Ἕλλην τις εἶχε καταδικασθῇ νὰ θηριομαχήσῃ, ὁ δὲ ἀγὼν ἤθελε γείνει προσεχῶς ἐν Πομπηίᾳ. Ὁ δυστυχὴς ἐφέσιος κατελήφθη τότε ὑπὸ λύπης, διότι ἐσυλλογίσθη τὸν υἱόν του ἀλλὰ συνάμα καὶ ὑπ’ ὀργῆς, καὶ χωρὶς νὰ δείξῃ τὴν ταραχήν του παρεκάλεσε τὸν φιλοξενοῦντα νὰ συμπαραλάβῃ καὶ αὐτὸν εἰς τὸ θέαμα τοῦτο, ἐν ᾧ ἐκτὸς τῆς θηριομαχίας ἔμελλον νὰ τελεσθῶσι καὶ διάφοροι ἄλλοι ἀγῶνες.
Ἡ ἡμέρα τῶν ἀγώνων ἐπέστη. Αἱ ὁδοὶ τῆς πόλεως καὶ αἱ ἀπὸ τῶν γειτονικῶν μερῶν εἰς τὸ ἀμφιθέατρον ἄγουσαι ἀπὸ πρωίας ἦσαν πλήρεις ἀνθρώπων, οἵτινες συνέρρεον εἰς τὸ πρὸς τὸ ἀνατολικὸν ἄκρον τῆς Πομπηίας κείμενον ἀμφιθέατρον. Τὸ μέγιστον μέρος τούτων ἀνέβαινε τὰς πλατείας ἐξωτερικὰς βαθμίδας, ὅπως φθάσῃ εἰς τὴν κλιμακηδὸν πᾶν τὸ ἐπίμηκες καὶ στρογγύλον οἰκοδόμημα περιβάλλουσαν περιφέρειαν, ἀφ’ ἧς διὰ τεσσαράκοντα κερκίδων εἰσήρχετό τις εἰς τὴν τρίτην θέσιν καὶ ἔφθανεν εἰς τὴν ἐπ’ αὐτῆς κειμένην ξυλίνην στοάν. Οἱ ἄλλοι, οἱ ἐπισημότεροι διὰ τῶν μεγάλων ἀπογεγεισωμένων πυλώνων τοῦ καταγείου, ἤρχοντο εἰς τὴν μεγάλην ἐσκεπασμένην παστάδα, ἀφ’ ἧς τριάκοντα καὶ μία πύλαι καὶ διπλαῖ κλίμακες ὡδήγουν εἰς τὰ καθίσματα τῶν πρώτης καὶ δευτέρας θέσεων.
Ἡ ἡμέρα ἦτο θερμή, βαθύς δὲ κυανοῦς οὐρανὸς ἐξετείνετο ἐπὶ τοῦ κυκλοτεροῦς καὶ γιγαντιαίου ἀμφιθεάτρου. Ἀπὸ τῶν ἀκτίνων δὲ τοῦ ἡλίου προεφύλαττε μεγάλη σκηνὴ, ἥτις ἔῤῥιπτε τὴν σκιάν της ἐπὶ τῆς κονίστρας καὶ τῶν θεατῶν.
Τὸ θέαμα ἦτο ἐξαίσιον· ἐνταῦθα ἔβλεπέ τις πεπληρωμένον ὑπὸ χιλιάδων ἀνθρώπων μέγα καὶ λίθινον οἰκοδόμημα λάμπον ἐκ τῶν χρωμάτων, ἐκ τῶν ἐκ μαρμάρου κοσμημάτων καὶ τῶν ἀγαλμάτων.
Ὁ πυκνότατος ὅμιλος ἦτο ἐπὶ τῶν ἀνωτάτων θέσεων, ἐν αἷς ἦσαν τὰ καθίσματα τῶν γυναικῶν, τῶν δούλων καὶ τῶν μὴ πολιτῶν οἵτινες καί περ ἱστάμενοι δὲν ἠδύναντο νὰ θεῶνται, ἀλλ’ οὐχ ἧττον ἀπεζημιοῦντο διὰ λαμπρᾶς θέας. Διότι τὸ ἀνώτατον ὑπερῷον προεῖχε τῶν τειχῶν τῆς πόλεως καὶ ἐντεῦθεν ἠδύνατό τις νὰ ἴδῃ τὴν στίλβουσαν θάλασσαν μετὰ τῶν νήσων, τὸν Βεσούβιον, τὰ μεγαλοπρεπῆ ὄρη τῶν Ἱρπίνων, καὶ τὰς μεταξὺ κήπων ἀναδούσας πόλεις, τὰς Σταβίαν, τὸ Ἡράκλειον, τὴν Ὀπλόντην, τὸ Σόρεντον καὶ ἄλλας.
Αἱ δέκα ὀκτὼ σειραὶ τῆς τρίτης θέσεως ἦσαν ὡρισμέναι διὰ τοὺς ῥωμαίους πολίτας, Πομπηϊανοὺς καὶ ἄλλους ἄλλων τῆς Ἰταλίας μερῶν. Οἱ πλεῖστοι ἦσαν ἑορτασίμως κεκοσμημένοι, φοροῦντες δῆλον ὅτι λευκὴν ἐξ ἐρίου τήβεννον, πολλοὶ δὲ εἶχον καὶ στεφάνους ἐπὶ τῆς κεφαλῆς των. Καὶ τινὲς μὲν διὰ τῶν δούλων των ἐκόμιζον προσκεφάλαια, ὅπως θέσωσιν αὐτὰ ἐπὶ τῶν λιθίνων ἑδρῶν, ἄλλοι δὲ ἠρκοῦντο ἔχοντες ὡς ὑπόθημα τὴν τήβεννον.
Τὴν δευτέραν θέσιν, διὰ χαμηλῆς τινος ἐπάλξεως ἀπὸ τῆς πρώτης καὶ τῆς τρίτης χωριζομένην, κατέλαβον αἱ ἀνώτεραι τάξεις τῶν πολιτῶν, ἰδίως στρατιωτικοὶ καὶ ἔμποροι. Ἐπὶ τῆς πρώτης τέλος, δηλαδὴ ἐπὶ τῶν πλατυτέρων πέντε πρώτων σειρῶν καθισμάτων πλησίον τῶν τειχῶν τῆς κονίστρας ἐκάθηντο οἱ διὰ τοῦ σημείου τοῦ ἀξιώματός των διακρινόμενοι ὑπάλληλοι, οἱ ἱερεῖς καὶ ἄλλοι ἐπίσημοι ὡς καὶ οἱ ξένοι, εἰς οὓς ἤθελον νὰ ἀποδώσωσιν ἰδιάζουσάν τινα τιμήν. Καὶ αἱ ἱέρειαι ἐνταῦθα εἶχον τὰς θέσεις των, ἐνῷ ἄλλαι γυναῖκες, ἐπίσημοί τε καὶ ταπεινῆς τάξεως ἐκάθηντο ἐπὶ τῆς τετάρτης θέσεως.
Αἱ ἐπισημόταται θέσεις ἦσαν ἐν τῇ πρώτῃ σειρᾷ, ἐν τῷ μέσῳ τῶν κατὰ μῆκος πλευρῶν, ἔνθα αἱ ἕδραι ἦσαν ἔτι πλατύτεραι καὶ ἐπὶ τῶν λιθίνων βάθρων ἦσαν τεθειμένοι θρόνοι. Μεταξὺ τῶν τελευταίων ἦσαν πολλοὶ ἔχοντες ἰδιάζουσαν μορφὴν, οἵτινες ὠνομάζοντο δίφροι (bisellia), ἐπειδὴ εἶχον χῶρον διὰ δύο ἄτομα, καὶ προσεφέροντο χάριν τιμῆς εἰς ἐξόχους ὑπηρεσίας παρασχόντας πολίτας.
Ἐπὶ τοιοῦτον δίφρου ἐκαθέσθη ὁ Βαλέριος καὶ οἱ υἱοί του· ὁ δὲ Ἀμύντας καὶ ὁ πιστός του θεράπων ἀνέβησαν εἰς τὰς ἀνωτάτας θέσεις, καὶ ἀνυπομόνως προσέμενον τὴν ἔναρξιν τῶν ἀγώνων.
Ἡ γυνὴ καὶ ἡ θυγάτηρ τοῦ Βαλερίου, αἵτινες εὐχαρίστως ἐσύχναζον εἰς τοιαῦτα θεάματα, σήμερον δὲν παρέστησαν, ἐπειδὴ ἐνόησαν ὅτι ὁ Ἀμύντας ἐζήτει ἐπιμόνως νὰ παραστῇ εἰς τὰ θεάματα, ὑποπτευθεὶς ὅτι ὁ μέλλων νὰ θηριομαχήσῃ Ἕλλην θὰ ἦτο ὁ υἱός του καὶ δὲν ἤθελον νὰ ἴδωσι τὸν φίλον των ἐν ἀγωνίᾳ τοιαύτῃ. Τὸν παρεκάλεσαν δὲ νὰ ἀπόσχῃ καὶ οὗτος, ὅστις ὅμως ἀπέκρουσε τὴν πρότασίν των, εἰπὼν ταῦτα: «Ἂν ὁ υἱός μου ᾖνε εἷς τῶν θηριομάχων, θὰ ἴδῃ ὅτι ὁ πατήρ του ζῇ!»
Πᾶσαι αἱ θέσεις ἦσαν πεπληρωμέναι. Σύμπας ὁ ὄχλος ἠγέρθη ἤδη, καὶ ἐπευφήμει. Οἱ δὲ δύο ἀγορανόμοι, οἱ παρασκευάσαντες τὸ θέαμα, ἐνεφανίσθησαν ἐν στολῇ ἐπὶ τῶν τιμητικῶν θέσεων, καὶ εὐθὺς ὁ πρῶτος τούτων ἔδωκε τὸ σημεῖον τῆς ἐνάρξεως.
Ἐκ τῶν σιδηρῶν κιγκλιδωτῶν πυλῶν, αἵτινες ἔκλειον τὰ δύο ἄκρα τῆς κονίστρας, ἠνοίχθη ἡ μία καὶ εἰσῆλθεν ἐπευφημούμενος ὁ ὅμιλος τῶν μονομάχων, ὁδηγούμενος ὑπὸ τοῦ ὁπλομάχου. Ἀφοῦ δὲ περιῆλθον τὴν κονίστραν, ἔστησαν πρὸ τοῦ ἀγορανόμου, ὅστις ἐδοκίμασε τὰ ὅπλα, διὰ νὰ πεισθῇ περὶ τῆς ὀξύτητός των. Ἔπειτα ἐτοποθετήθησαν οἱ μαχηταὶ κατὰ διαφόρους ὁμίλους καὶ ὑπὸ τὴν κλαγγὴν τῶν κεράτων καὶ σαλπίγγων ἤρξατο ἡ πάλη.
Πλείω ἢ τριάκοντα ζεύγη ἐπάλαιον πρὸς ἄλληλα· τὸ ἀμμῶδες ἔδαφος ἐποτίσθη δι’ αἵματος, καὶ οἱ θεαταὶ τόσον διηγέρθησαν, ὥστε ἀνεπήδησαν, καὶ τὸν μὲν ἐπιτυχῶς βάλλοντα ἐπεφώνουν, ἐπευφήμουν δὲ τὸν εὔτολμον, καὶ ἐχλεύαζον μὲν τὸν δειλὸν, ἑγρονθοκοποῦντο δὲ κατ’ ἀλλήλων, ὁσάκις ὁ μὲν συνεπάθει πρὸς τοῦτον, ὁδὲ πρὸς ἐκεῖνον.
Ἀλλὰ τοῦτο ἦν μόνον τὸ προοίμιον τῶν ἀγώνων. Μετ’ ἀγωνίας δὲ περιέμενον οἱ θεαταὶ τὴν θηριομαχίαν, δι’ ἣν οἱ ἀγορανόμοι εἶχον κάμει ἐκτάκτους προπαρασκευάς.
Ἀφοῦ οἱ νεκροὶ μονομάχοι ἐδοκιμάσθησαν δι’ ἐμπύρου σιδήρου ὑπό τινος φέροντος τὴν μορφὴν τυῤῥηνικοῦ Χάρωνος, ἂν ἔτι ἦσαν ζῶντες, ἐξεπόρθησαν διὰ τῆς πύλης τῆς θεᾶς τοῦ θανάτου, τῆς κειμένης ἀπέναντι τῆς ἕδρας τῶν ἀγορανόμων ὑπὸ τῶν ὑπηρετῶν φερόντων προσωπεῖον τοῦ Ἑρμοῦ. Ἐκεῖ παρὰ το πλευρὸν στενῆς διόδου ὑπῆρχεν ὁ νεκρικὸς θάλαμος, ἐν ᾧ ἐφονεύοντο καθ’ ὁλοκληρίαν οἱ ἔτι ἀναπνέοντες καὶ ἀπεγύμνοῦντο τῶν ὅπλων των.
Οἱ νικηταὶ πάλλοντες τοὺς ἐκ φοινίκων κλάδους των ἐξήρχοντο τότε, ἐνῷ οἱ δοῦλοι εἰσελθόντες ἐκαθάριζον τὸ αἱματόφυρτον ἔδαφος καὶ ἐπέπασσον ἐπ’ αὐτοῦ νωπὴν ἄμμον.
Ταχύτατα περὶ τὴν κονίστραν τρέχουσα εἰσέρχεται εἶτα μικρὰ ὑπὸ δύο ἵππων ἐζευγμένη ἅμαξα ἐπ’ αὐτῆς ἀκίνητος ἵστατο ταῦρος περὶ τὰ κέρατα τοῦ ὁποίου ἦσαν περιειλιγμένα τὰ ἡνία τῶν ἵππων, καὶ ὅστις οὕτως εἰπεῖν ἐχρησίμευεν ὡς ἡνίοχος. Ἑτέρα ὁμοία ἅμαξα τρέχει κατ’ ἀντίθετον τῆς πρώτης εὔθυνσιν, καὶ ἀμφότεραι ὑπεχώρουν συναντώμεναι τόσον ἐπιδεξίως ὡς εἰ διευθύνοντο ὑπὸ ἐξησκημένων ἡνιόχων.
Μετ’ αὐτοὺς δρομαίως φέρονται πέντε ἢ ἓξ ἄγριοι καὶ ὑπερμεγέθεις ταῦροι, ἐφ’ ἑκάστου τῶν ὁποίων ἵσταντο δύο παῖδες, οἵτινες, ὅτε τὰ ζῷα μετὰ κυκλοτερῆ δρόμον παρετάσσοντο ἐν τῷ μέσῳ καὶ πλησίον ἀλλήλων, ἐχόρευον ἐπὶ τῶν ῥάχεών των.
Αἴφνης τὰ ζῷα ἐφαίνοντο ἐξαγριούμενα, καὶ ὠρθοῦντο ἐπὶ τῶν δύο ὀπισθίων ποδῶν, οἱ δὲ παῖδες ἀνήρχοντο τότε ἐπὶ τῶν ἐμπροσθίων καὶ κατὰ ζεύγη ὠρχοῦντο.
Τούτους ἐπηκολούθουν ἵπποι, οἵτινες ἄνευ ἱππέων ἐποίουν καταπληκτικὰ γυμνάσια. Ἔλαφοι ἀνὰ 4 ἔσυρον ἅμαξαν καὶ ὑπήκουον εἰς τὰ ἡνία, γέρανοι περιέγραφον ἐν τῷ δρόμῳ των κύκλους, καὶ τέλος ἐλέφαντες περιεπάτουν ἐπὶ σχοινίου.
Μετὰ τὰ τεχνήματα ταῦτα ἤρξατο ὁ ἀγὼν τῶν θηρίων.
Ὁμὰς ἀντιλόπων εἰσελθοῦσα διῃρέθη εἰς δύο μέρη. Τὰ φύσει εἰρηνικὰ ταῦτα ζῷα εἶχον ἀσκηθῇ οὕτως, ὥστε νὰ μάχωνται. Ὡς ἄγριοι βόες, ὥρμησαν τὰ ζῷα ταῦτα ἐναντίον ἀλλήλων καὶ ἐμάχοντο ἐπὶ τοσοῦτον, μέχρις οὗ τὰ ἡμίση ἔμειναν ἐπὶ τόπου νεκρά.
Γέρανοι καὶ ἀλεκτρυόνες ἐμάχοντο κατ’ αὐτὸν τὸν τρόπον.
Πάλιν δύο ταῦροι ἔχοντες ἠρτημένα πέταλα χρυσᾶ καὶ πεποικιλμένας ὀθόνας εἰσῆλθον ἐν τῇ κονίστρᾳ, τούτους δὲ ἠκολούθουν μυκωμένη καὶ τοὺς ὀδόντας τρίζουσα λεοπάρδαλις, καὶ ἐκ τῶν διαπύρων αὐτῆς ὀφθαλμῶν καὶ κεραυνοβόλων διακρινομένη φαιὰ ἄρκτος. Ἀλλ’ ὅμως οὐχὶ καὶ ἑκουσίως, διότι τὰ ζῷα ταῦτα ἦσαν δεδεμένα ἐκ τῶν κεράτων διὰ σχοινίου περιτετυλιγμένου περὶ τὸ σῶμα των. Ἡ ἄρκτος ἀνωρθώθη ὀργίλη, ὅτε ὁ ταῦρος κατακεκλιμένα ἔχων τὰ κέρατα ὥρμησε κατ’ αὐτῆς, καὶ εὐθὺς πρὸς χαρὰν τῶν θεατῶν ὁ ἀγὼν ἤρξατο σφοδρὸς, ὥστε τὰ σώματα ἀμφοτέρων ἔσταζον αἷμα. Ἡ λεοπάρδαλις οὐδὲν ἐδείκνυε θάρρος, τὸ δὲ πλῆθος ἕνεκα τούτου ἐξέβαλεν ἀγρίας φωνάς. Ἀλλὰ μετ’ ὀλίγον δοῦλοι εἰς τὴν κονίστραν εἰσελθόντες παρώρμων αὐτὴν μαστιγοῦντες καὶ κεντρίζοντες.
Ἐπὶ τέσσαρας ὥρας διήρκεσεν ἡ αἱματηρὰ αὕτη σκηνὴ, μεθ’ ἃς ἐγένετο διάλειμμά τι, καθ’ ὃ ἐκαθαρίσθη πάλιν τὸ ἔδαφος τῆς κονίστρας καὶ οἱ ἐμπαθῶς ἐξεγερθέντες θεαταὶ ἐζήτουν ἀναψυχὴν, μεταβαίνοντες ἐπὶ τῶν ἐξωστῶν ἢ εἰς συδένδρους θέσεις παρὰ τὸ ἀμφιθέατρον, ἔνθα ὑπὸ τὰ ἐκεῖ ὑπάρχοντα ἐργαστήρια ἀνεύρισκον τροφὰς καὶ ἀναψυκτικὰ ποτά. Ὁ Βαλέριος ὠφεληθεὶς τοῦ χρόνου τούτου, ἐπορεύθη πρὸς τὸν Ἀμύνταν, ὅστις ἵστατο εἰς τὸ ἄκρον τῆς τρίτης θέσεως καὶ ὡμίλησεν αὐτῷ ὀλίγα εἰς τὸ οὖς, χωρὶς νὰ ἀποσπάσῃ παρ’ αὐτοῦ λέξιν τινά, διότι ὁ δυστυχὴς πατὴρ εὑρίσκετο ἐν μεγίστῃ ἐξάψει.
Εὐθὺς δὲ ἀφοῦ ἐδόθη τὸ σημεῖον τῆς ἐπαναλήψεως, οἱ πρῶτοι εἰσελθόντες ἦσαν Βρεττανοὶ καὶ Γερμανοὶ, οἵτινες μετὰ δοράτων ὡπλισμέναι ἐμάχοντο πρὸς βονάσους. Εἰς τοὺς τελευταίους τούτους ῥίπτοντες δαυλοὺς καὶ κρατοῦντες πρὸ αὐτῶν ἐρυθρὰ ὑφάσματα εἶχον ἐξαγριώσει ἐπὶ τοσοῦτον ὥστε ὥρμων ὡς μαινόμενοι κατὰ τῶν μονομάχων. Οὗτοι δὲ ἱστάμενοι ἐφόνευον τὰ ζῷα λογχίζοντες ἐπιδεξίως καὶ κεκμηκότα κατέρριπον χαμαὶ διὰ σχοινίου, ὅπερ ἔρριπτον ἄνωθεν τῶν κεράτων των.
Ἀλλὰ καὶ τὸ θέαμα τοῦτο δὲν ἦτο ἔτι ἱκανῶς εὐχάριστον εἰς τὸν αἱμοδιψῆ ὄχλον. Πάντες ἐβόων νὰ παρουσιασθῶσιν οἱ κατάδικοι, οἵτινες εἴτε ὑπὸ τοῦ δικαστηρίου κατεδικάζοντο πρὸς τοῦτο, εἴτε ὑπὸ τῶν κυρίων των ἄνευ αἰτίας ἀπεστέλλοντο, καὶ ἄοπλοι ἀντετάσσοντο εἰς τὰ θηρία. Ἡ ἀγωνία αὐτῶν καὶ τοῦ θανάτου ὁ τρόμος ἦτο τὸ ἄωτον τῆς ἀπολαύσεως τοῦ ἐξεγηγερμένου ὄχλου.
Κατὰ πρῶτον ἐτοποθετοῦντο πάσσαλοι εἰς διαφόρους τῆς κονίστρας θέσεις, ἐφ’ ὧν προσεδένοντο οἱ κατάδικοι, εἶτα ἀπελύοντο κατ’ αὐτῶν τὰ θηρία καὶ ἐν ἀκαρεὶ κατεσπάραττον τούτους. Ἃλλους, ἐν οἷς καὶ παῖδας καὶ γέροντας, ἐτοποθέτουν ἔναντι τοῦ θηρίου διδόντες αὐτοῖς ἀμβλέα ὅπλα, διὰ νὰ παρατείνωσι τὴν βάσανον τοῦ θανάτου των. Οἱ δυστυχεῖς ἔκλαιον καὶ ἐπικαλοῦντο τὸ ἔλεος· δὲν ἤθελον ὠθούμενοι εἰς τὴν κονίστραν νὰ προχωρήσωσιν, ἀλλ’ ἐκεντρίζοντο καὶ ἐμαστιγοῦντο ὑπὸ τῶν ἐνόπλων ὑπηρετῶν, προσωθούμενοι εἰς τὸν φάρυγγα τῶν ζῴων. Ἔπιπτον δὲ χαμαὶ σχεδὸν ἡμιθανεῖς ὑπὸ φόβου καὶ κατεσπαράσσοντο.
Μεγάλη ἄρκτος τῶν Ἀπεννίνων μετὰ βραχεῖαν πάλην κατέβαλε τρεῖς ἀντιπάλους, ἐπὶ δὲ τοῦ πτώματος τοῦ τελευταίου ἐπιθεῖσα τοὺς ἐμπροσθίους αὐτῆς πόδας ἔβλεπε πέριξ διὰ τῶν αἱμοχαρῶν της ὀφθαλμῶν, τὴν δὲ ῥῖνα αὐτῆς ἀνέστρεψε πρὸς τὰ ἄνω, ὡς εἰ ἐζήτει νέαν λείαν.
Καὶ πάλιν ἡ κιγκλιδωτὴ θύρα ἠνεῴχθη, βραδεῖ δὲ βήματι εἰσῆλθεν ἀνὴρ ἑλληνικὸν ἐνδεδυμένος χιτῶνα, καὶ ὡραῖον ἔχων πρόσωπον. Ἡ θύρα εὐθὺς ἐκλείσθη, αὐτὸς δὲ ἔστη θεώμενος τὸν ὄχλον. Τὸ πρόσωπόν του ἦτο ὠχρὸν, μέλανες δὲ οἱ ὀφθαλμοί του. Βραδέως προεχώρησεν ὀλίγον πρὸς τὴν ἄρκτον καὶ πάλιν ἔστη. Ἐπιβλητικὴ ἦτο ἡ ἤρεμος τοῦ ἀνδρὸς στάσις καὶ πάντων τὰ βλέμματα ἐστράφησαν πρὸς αὐτόν· οὐδὲν εἶχεν ὅπλον, ἐκράτει δὲ μόνον ἐν τῇ δεξιᾷ ἐργαλεῖον σιδηροῦν ὁμοιάζον πρὸς σεῖστρον τῆς Ἴσιδος (Sistrum).
Ἀπὸ τῆς θέσεως τῶν ἐμπόρων ἠκούσθη φωνή: «Τώρα θὰ δείξῃς ἂν ἡ Ἴσις σου θὰ σὲ βοηθήσῃ,» καὶ μετὰ τοῦτο ἐπηκολούθησε ψιθυρισμός τις τῶν θεατῶν, καὶ ἠκούσθη τὸ ὄνομα Φιλάμμων. Εἰς τὸ ὄνομα τοῦτο ἀνατριχίασεν ὁ Ἀμύντας, ὁ δὲ κατάδικος προχωρήσας ἔφθασε πρὸ τοῦ θηρίου, ὅπερ ἱστάμενον ἔτι ἐπὶ τοῦ νεκροῦ, παρετήρησεν αὐτὸν ἀγρίως καὶ ἐξέβαλε βραγχαλέον μηκυθμόν.
Ἤδη τὸ ζῷον κατέλιπε τὴν θέσιν του καὶ διευθύνθη πρὸς τὸν κατάδικον, ὅστις ἐγένετο ἔτι ὠχρότερος καὶ αὐτομάτως ὕψωσε τὴν χεῖρα μετὰ τοῦ ὀργάνου.
Ἡ ἄρκτος ἀνωρθώθη καὶ ἔστη ἐπὶ τῶν ὀπισθίων ποδῶν· ἡ θερμὴ αὐτῆς ἀναπνοὴ ἔφθασε μέχρι τοῦ ἀνδρὸς, ὅστις τότε συνῆλθεν εἰς ἑαυτὸν καὶ δυνατὰ φωνήσας «ὦ Ἴσις, βασίλισσα, σῶσόν με» ἐτράπη εἰς φυγὴν πρὸ τοῦ θηρίου, ὅπερ διὰ μεγάλων πηδημάτων κατεδίωξεν αὐτὸν ἐπευφημοῦντος τοῦ ὄχλου.
Τοῦτο ἰδὼν ὁ Ἀμύντας συνεταράχθη ὅλος, ἐν τῷ καταδίκῳ ἀνεγνώρισε τὸν υἱόν του, καὶ ἡ πατρική του καρδία δὲν ἠδύνατο πλέον νὰ κρατηθῆ. Ἠγέρθη αἴφνης, ὑπερεπήδησε τὸ περίφραγμα τῆς τρίτης θέσεως, καὶ ἐνῷ ἄλλοι προσεπάθουν νὰ τὸν ἐμποδίσωσι «πρὸς Θεῶν·» ἀνέκραξε, «ἄφετέ με νὰ τὸν σώσω ἡ νὰ ἀποθάνω, εἷνε ὁ υἱός μου», καὶ εὐθὺς δρομαίως κατήρχετο τὴν στενὴν κλίμακα ὁ Ἀμύντας ὑψηλὸς τὸ παράστημα καὶ σεβάσμιον ἔχων τὸν πώγωνα.
Εἰς τὴν στιγμὴν ἔφθασεν εἰς τὰς σιδηρᾶς κιγκλίδας, μετὰ νεανικῆς ῥώμης καὶ ταχύτητος ἀνερριχήθη καὶ δι’ ἑνὸς πηδήματος πρὸς ἔκπληξιν πάντων ἦτο ἐν τῇ παλαίστρα.
Ἡ θέσις, ἔνθα ἔστη ἦτο πρὸ τῶν ἑδωλίων τῶν ἐπισήμων καὶ ἐγγὺς τοῦ Βαλερίου, ὅστις ὄρθιος ἤδη ἔβλεπε τὸ παράδοξον γεγονός. Ὁ καταδιωχθεὶς εἶχε φθάσει εἰς ταύτην ἀκριβῶς τὴν θέσιν, τὸ σεῖστρον εἶχε πέσει ἐκ τῆς χεῖρός του, τὸ δὲ ζῷον ὀλίγα βήματα μακρὰν ἀνωρθώθη καὶ χαῖνον ἦτο ἕτοιμον νὰ ὁρμήσῃ κατὰ τοῦ θύματός του. Ἀλλὰ κατὰ τὴν στιγμὴν ταύτην κατέπεσε πρὸ αὐτοῦ στίλβον ξίφος, ὅπερ ὁ φίλος του εἶχε ῥίψει, ὁ Ἀμύντας εὐθὺς λαμβάνει αὐτὸ καὶ τὸ σεῖστρον, καὶ τοῦτο μὲν ἐμπηγνύει εἰς τὸ χαῑνον τοῦ θηρίου στόμα, διὰ δὲ τοῦ δικόπου ξίφους διαπερᾷ τὴν κοιλίαν τῆς ἄρκτου, ἥτις ἀγρίους ἐκβάλλουσα μηκυθμοὺς πίπτει νεκρά. Οἱ δύο ἄνδρες ἐναγκαλίζονται μετὰ τοῦτο καὶ βρέχονται δι’ ἀφθόνων δακρύων. Οἱ θεαταὶ ἐγείρονται ἐκ τῶν θέσεών των καὶ ἔκπληκτοι θεῶνται τὴν παράδοξον σκηνήν. Ἀπὸ τοῦ στόματος χιλιάδων ἀνθρώπων ἐκρήγνυνται ἐπευφημίαι. Εἷς δὲ τῶν ἀστυνόμων ἐγερθεὶς καὶ διὰ τοῦ κήρυκος ἐπιβαλὼν τὴν σιγὴν ἠρώτησε τὸν λαὸν, ἂν ἐπιθυμῇ νὰ ἀπαλλαχθῇ ὁ σωθείς. Πάντες μιᾷ φωνῇ τότε ἀπήτησαν οὐ μόνον νὰ ἀπαλλαχθῇ τῆς καταδίκης, ἀλλὰ καὶ νὰ ἀποδοθῇ αὐτῷ ἡ ἐλευθερία. Ὁ κύριός του ὑπείκων εἰς τὴν ἀπαίτησιν τοῦ λαοῦ ἐνέδωκε τότε, ὁ δὲ κῆρυξ ἀνεῖπεν ὅτι ὁ δοῦλος Φιλάμμων ἐξ Ἐφέσου, ὁ Ἀμύντου υἱὸς, εἷνε ἐλεύθερος καὶ δύναται νὰ πορευθῇ, ὅπου θέλει.
Ἀπερίγραπτος ὑπῆρξεν ἡ χαρὰ πάντων, ὁ Ἀμύντας καὶ ὁ υἱὸς ἐνηγκαλισμένοι καὶ ἐπευφημούμενοι ἐξελθόντες τοῦ ἀμφιθεάτρου μετέβησαν εἰς τὸν οἶκον τοῦ φιλοξένου Βαλερίου, ἔνθα ὁ Φιλάμμων ἐπὶ ἡμέρας πολλὰς διηγεῖτο εἰς τὴν οἰκογένειαν τοῦ οἰκοδεσπότου τὴν ἱστορίαν του.
Ἀφίνομεν τοὺς ἀναγνώστας τοῦ Ἡμερολογίου ὑπὸ τὴν φιλόξενον ταύτην τοῦ Βαλερίου οἰκίαν ἐλπίζοντες κατὰ τὸ ἑπόμενον ἔτος νὰ διηγηθῶμεν αὐτοῖς, τὶ ἐγένετο ὁ Ὀρτένσιος, καὶ πῶς ὁ Ἀμύντας ἀνεῦρε Νιτοκρίδα τὴν σύζυγόν του.
Εμμαν. Γαλανησ