Φυσική γεωγραφία της Θράκης/Ενότητα Β΄
| ←Α′. Θέσις καὶ γεωλογικὴ καὶ ὀρεογραφικὴ κατασκευὴ τῆς Ἑλλ. χερσονήσου | Φυσικὴ γεωγραφία τῆς Θρᾴκης Συγγραφέας: Β′. Παραλιογραφία τῆς Θρᾴκης |
Γ′. Ὀρεογραφία καὶ ποταμογραφία τῆς Θρᾴκης→ |
Τὸ ἐκτὸς τοῦ Ἑλληνικοῦ κράτους τμῆμα τῆς χερσονήσου, ὅπερ καὶ τὸ πλεῖστον, δὲν εἶνε τοσοῦτον ἰσχυρῶς ὑπὸ τῆς θαλάσσης διαμεμελισμένον, ὡς ἡ Πελοπόννησος καὶ ἡ Στερεὰ Ἑλλάς. Τὸ πλεῖστον τῶν παραλίων τῆς Θρᾴκης εἶνε ρηξιγενές, γεννηθέν, διότι τμῆμα τῶν ἀνατολικῶν μερῶν τῆς τεμαχιστῆς χώρας, διαρραγὲν καθέτως καὶ ἀποκοπέν, ἔπαθε βραδεῖαν συνίζησιν καὶ ἐκαλύφθη ὑπὸ τῶν ὑδάτων τοῦ Εὐξείνου Πόντου. Ἐν τῷ ἐπὶ τῶν Βουλγαρικῶν παραλίων κειμένῳ κόλπῳ τῆς Βάρνης, διὰ διαρρήξεως καὶ συνιζήσεως γεννηθέντι, δὲν ὑπάρχουσι νῆσοι καὶ λιμένες δυνάμενοι νὰ καταστήσωσι την χώραν ναυτικὴν καὶ ἐμπορικήν, ἀλλ’ ἡ παραλία χωρεῖ μετὰ μικρᾶς τινὸς κάμψεως ἀπὸ τοῦ ἀκρωτηρίου Καλῆς Ἄκρας πρὸς νότου, Ἑλληνικὰ φέρουσα ὀνόματα καὶ ὑπὸ Ἑλλήνων κατὰ τὸ πλεῖστον οἰκουμένη. Μέχρι δὲ τοῦ ἀκρωτηρίου Αἱμονίου ὁ μόνος ἄξιος λόγου λιμὴν εἶνε ὁ τῆς Βάρνης, ὅστις ὅμως καὶ δὲν παρέχει μεγάλην ἀσφάλειαν εἰς τὰ πλοῖα.
Ἀπὸ τοῦ ἀκρωτηρίου δὲ Αἱμονίου, ὅπερ εἶνε τὸ ἀνατολικὸν ἄκρον τοῦ Μικροῦ Αἵμου, ἄρχονται τὰ παράλια τῆς Θρᾴκης, ὁπόθεν ἄρχεται καὶ ὁ κόλπος τοῦ Πύργου, πόλεως Ἑλληνικωτάτης. Ὁ κόλπος δὲ οὗτος διαχωρίζεται εἰς πέντε μικροτέρους κολπίσκους δι’ ἀκρωτηρίων, ἐφ’ ὧν αἱ Ἑλληνικαὶ πόλεις Μεσημβρία, Ἀγχίαλος, Σωζόπολις καὶ Ἀγαθόπολις. Ὁ κολπίσχος δέ, ἐφ’ ᾧ κεῖται ὁ Πύργος, εἶνε ὑποθαλασσία συνέχεια τῆς ἐπιμήκους κοιλάδος τοῦ Αἵμου, ἣν διαρρέει, ὡς θὰ ἴδωμεν, τὸ παραποτάμιον τοῦ Ἕβρου, Ἄρισβος ἢ Τούνδζας ἐπικαλούμενον.Ὑπάρχουσι δὲ πλησίον τοῦ χκόλπου καὶ ἀγχίαλοι λίμναι ἀβαθεῖς καὶ λίαν ἰχθυοτρόφοι, ὧν τινες ἐκβάλλουσιν εἰς τὴν θάλασσαν διὰ τεχνητῶν στομίων. Ἐκ τῶν Ἑλληνικῶν δὲ πόλεων τῶν παραλίων τούτων ἡ ἀξιολογωτέρα εἶνε ἡ Μεσημβρία, κειμένη ἐπὶ βραχώδους καὶ ἀνύδρου νησυδρίου, συνδεομένου μετὰ τῆς στερεᾶς διὰ βραχώδους βραχίονος 1000 βημάτων μακροῦ.
«Τὰ ἐρείπια, ὡς λέγει ὁ Μόλτκε, 5 Βυζαντιακῶν ἐκκλησιῶν καὶ τὸ τουρκικὸν τέμενος κατὰ τὴν εἴσοδον κατάδηλον ποιοῦσι, τὶ ἦτο τὸ πάλαι ἡ Μεσημβρία καὶ διὰ τίνος κατέστη τοιαύτη οἵα νῦν εἶνε».
Ἀπὸ τοῦ κόλπου τοῦ Πύργου διευθύνεται ἡ παραλία πρὸς τὰ ΝΑ ἐπὶ ἐκτάσεως 200 χιλμ. μέχρι τοῦ Β. στομίου τοῦ Βοσπόρου, ἀπόκρημνος καὶ βραχώδης, ἄνευ λιμένων καὶ ὅρμων. Ὁ Βόσπορος ὁμοιάζει ἐν μέρει πρὸς μέγαν ποταμόν, οὗτινος τὸ ἀνώτερον στρῶμα ἀποτελεῖται ἐξ ὕδατος ἔχοντος 1,9% ἅλας. Ἐπὶ τοῦ πορθμοῦ δὲ τούτου ὑπάρχουσιν ἐπὶ τῶν προεξοχῶν τῆς μιᾶς ἀκτῆς ὅρμοι καὶ κοιλότητες ἐπὶ τῆς ἄλλης, μετὰ ροῆς τοῦ ὕδατος ὁτὲ μὲν ἰσχυροτέρας ὁτὲ δὲ ἀσθενεστέρας.» Ὥσπερ μέγας ποταμὸς (Μόλτκε) ποιεῖ τοὺς ἑλιγμοὺς αὑτοῦ τὸ στενὸν διὰ συνεχομένων χωρίων, μεταξὺ ἀνακτόρων, τεμενῶν, ἐκκλησιῶν καὶ πύργων, συνδέον δύο θαλάσσας καὶ χωρίζον δύο στερεάς, καὶ ἀποτελεῖ τὴν κυρίαν τῆς Κωνσταντινουπόλεως ὁδόν, ἂν ὑπὸ τὸ ὄνομα τοῦτο περιλάβωμεν ὁλόκληρον τὸ ἄθροισμα τῶν πόλεων, προαστείων καὶ χωρίων, ἐν αἷς ὁμοῦ ζῶσιν 800,000 ἀνθρώπων».
Ὁλόκληρον δὲ τὸ μῆκος τοῦ πορθμοῦ ἀνέρχεται ἐκ 31,700 μέτρα, ἡ εὐθεῖα δὲ ἀπόστασις τῶν στομίων αὐτοῦ κατὰ διεύθυνσιν ἀκριβῶς ΒΒΑ πρὸς τὰ ΝΝΔ εἶνε 28,500 μ. Τὸ πλάτος τοῦ Β. στομίου εἶνε 4,700 μ. τὸ. δὲ τοῦ Ν. 2,500 µ. Τὸ ἐν τῷ πορθμῷ πλατύτερον μέρος κεῖται παρὰ τὸ Βουγιούκ-δερέ, ὅπου τὸ πλάτος ἀνέρχεται εἰς 3,300 µέτ. τὸ δὲ στενότερον κεῖται κατά τι βορειότερον τοῦ Ρούμελη—Χισσάρ, ἔχον πλάτος μόνον 660 μέτρων. Ἐνταῦθα ἐν τῷ ἐπιλεγομένῳ ρεύματι τοῦ διαβόλου (Σεϊτὰν - Ἀκεντισὶ) εἶνε ἡ μεγίστη τοῦ ρεύματος ταχύτης, ἀνερχομένη κατὰ μέσον ὅρον ἀπὸ 9 — 10 χιλιόμ., ἀνὰ πᾶσαν ὥραν, ἥτις ὅμως ἐλαττοῦται ἀναλόγως τοῦ βάθους. Ἐν ὁλοκλήρῳ τῷ στενῷ ἡ ταχύτης τοῦ ρεύματος ἀνέρχεται κατὰ μέσου ὅρον εἰς 3-4 χιλιόμ.
Ρέει δὲ τὸ ὕδωρ τοῦτο πρὸς τὸ Αἰγαῖον, φερόμενον ἀπὸ τοῦ Εὐξείνου Πόντου, εἰς ὄν, κατὰ τὸν χειμῶνα ἰδίως, διὰ τοῦ Δανουβίου καὶ τῶν ἄλλων ποταμῶν χύνεται μεγάλη ποσότης ὑδάτων καὶ ὡς ἐκ τούτου ἡ ἐπιφάνεια αὐτοῦ κεῖται περίπου κατὰ ἥμισυ μέτρον ὑψηλότερον τῆς ἐπιφανείας τῆς Μεσογείου. Ὑπὸ τὸ ρεῦμα δὲ τοῦτο εἰς βάθος τι ρέει ἕτερον ἀντίθετον, φερόμενον ἀπὸ τοῦ Αἰγαίου πελάγους καὶ ἐμπεριέχον μείζονα ἅλατος ποσότητα καὶ ἑπομένως εἰδικῶς βαθύτερον τοῦ ὕδατος τοῦ Εὐξείνου Πόντου. Τὸ ποσὸν δὲ τοῦ ὑποθαλασσίου τούτου ρεύματος ἰσοῦται πρὸς τὸ ἥμισυ περίπου ἐκείνου, ὅπερ ρέει ἐπὶ τῆς ἐπιφανείας τοῦ στενοῦ. Ἂν δὲν ὑπῆρχε τὸ ἀντίθετον τοῦτο ρεῦμα, τὸ ὕδωρ τοῦ Πόντου σὺν τῷ χρόνῳ ἤθελε καταστῆ γλυκὺ καὶ ἀποτελέσει γλυκεῖαν καὶ εὐρυτάτην λίμνην, ἧς τὰ ὕδατα θὰ ἐχύνοντο διὰ τοῦ Βοσπόρου εἰς τὴν θάλασσαν.
Ἀνέρχεται δὲ ἡ μέση βαθύτης τοῦ στενοῦ εἰς 50 — 70 μέτ. κατὰ τὸ στενότατον ὅμως μέρος, ἐν ᾧ ἰσχυρότατα ἐνεργεῖ τὸ ὑποθαλάσσιον ρεῦμα, ἡ βαθύτης φθάνει ἐκ 120 μετ.
Αἱ ἀκταὶ δὲ τοῦ Βοσπόρου πανταχοῦ εἶνε ὑψηλαί, αἵτινες βαθμηδὸν ὑψηλότεραι καθίστανται ὅσῳ προσεγγίζουσι πρὸς τὸν Πόντον. Οὕτω ὑπὲρ τὸ Βουγιουκδερὲ ἡ ἀκτὴ φθάνει εἰς ὕψος 350 μετ. (Καβατὰς), τὸ δὲ κρημνῶδες καὶ ἀπότομον τῶν βασαλτικῶν (βασάλτης εἶνε πέτρωμα ἡφαιστιογενὲς) βράχων τής ἀκτῆς, ἀποτελούντων τεῖχος 160 μέτρων ὕψους, εἶνε τοσοῦτο μέγα, ὥστε μόνον διὰ δυσβάτων ἀτραπῶν συγκοινωνοῦσι μετ’ ἀλλήλων τὰ χωρία τὰ κείμενα ἐπὶ τῶν ἐξόδων τῶν ἐγκαρσίως ἐπὶ τοῦ Βοσπόρου ἐκβαλλουσῶν κοιλάδων· διὰ τοῦτο ἐνταῦθα ἡ συγκοινωνία γίνεται εὐχερέστερον διὰ θαλάσσης. Ἐπὶ τοῦ κάτω ὅμως Βοσπόρου τὰ ὑψώματα εἶνε χθαμαλώτερα καὶ διὰ τοῦτο τὰ διάφορα τούτου προάστεια συνορεύουσι πρὸς ἄλληλα.
Τὸ βόρειον τοῦ Βοσπόρου τμῆμα, χαρακτηριζόμενον διὰ της μεγαλοπρεποῦς ἀγριότητος τῶν βράχων, ἣν ἔτι μᾶλλον ἐπαυξάνει τὸ μέλαν αὐτῶν χρῶμα, εὑρίσκεται ἐντὸς ρήγματος τεραστίου βασαλτικῶν, δολεριτικῶν καὶ τραχειτικῶν πετρωμάτων (ἡφαιστειογενῶν ἁπάντων). Καὶ αὐταὶ δὲ αἱ ραχίαι καὶ χοιράδες, αἵτινες κεῖνται ἐπὶ τῆς Εὐρωπαϊκῆς ἀκτῆς τοῦ Β. στομίου τοῦ Βοσπόρου καὶ Συμπληγάδες καλούμεναι, ἐφ’ ὧν τὰ κύματα τοῦ Πόντου μεθ’ ὁρμῆς προσπίπτουσι καὶ συντρίβονται, συνίστανται ἐπίσης ἐκ μελανοχρόου βασάλτου.
Πάντα δὲ ταῦτα τὰ ἡφαιστειογενῆ πετρώματα κεῖνται ἐπὶ τεμαχίου τῆς λιθοσφαίρας, ἐξαπλουμένου ὁμοίως ἐπὶ τῆς Εὐρώπης καὶ Ἀσίας καὶ συνισταμένου ἐκ μαρμαρυγιακοῦ καὶ ἀργιλικοῦ ἀσβεστολίθων, ἀνηκόντων εἰς ἀρχαιοτάτας παλαιοζῳϊκὰς διαπλάσεις (τῆς δεβονίου). Ἐντὸς τῶν πετρωμάτων τούτων εὑρίσκονται τὰ τρίτα τέταρτα περίπου τοῦ Βοσπόρου, ἅτινα ὅμως διασχίζονται ὑπὸ ρηγμάτων καὶ νησοειδῶς ἐν αὐτοῖς τεταγμένων ἡφαιστειογενῶν πετρωμάτων. Τὸ μέρος τοῦτο τοῦ Βοσπόρου ἔχει ὁμαλωτέρας τὰς πλευρὰς τῶν ὑψωμάτων. Κατὰ τὴν συναφὴν τοῦ μαρμαρυγιακοῦ σχιστολίθου καὶ τῶν ἄλλων στρωσιγενῶν πετρωμάτων πρὸς τοὺς τραχείτας, τοὺς βασάλτας καὶ τοὺς δολερίτας ὑπάρχουσι μεταλλικαὶ φλέβες, ὡς π.χ. πλησίον τοῦ Βουγιουκδερέ, ὅπου πρὸ πολλοῦ ἐξορύσσονται ὀρυκτὰ χαλκοῦ καὶ σιδήρου.
Μετὰ τοῦ πολλαχῶς διερρηγμένου τεμαχίου, τοῦ ἐκ στρωμάτων τῆς δεβονίου διαπλάσεως συνισταμένου, συνάπτονται πρὸς μεσημβρίαν τῆς Εὐρωπαϊκῆς ἀκτῆς στρώματα τῆς μεικαίνου διαπλάσεως, ἀνηκούσης εἰς τὴν τριτογενῆ περίοδον τοῦ καινοζῳϊκοῦ αἰῶνος καὶ σχηματιζούσης τὴν ἐκ χθαμαλῶν λόφων συνισταμένην τριγωνικὴν μικρὰν χερσόνησον, ἐφ’ ἧς κεῖται τὸ Βυζάντιον.
Ἐνταῦθα μεταξὺ τῶν δεβονίων καὶ μειοκαινικῶν στρωμάτων ὑπάρχει ἡ μεγίστη ἐκ τῶν ἐγκαρσίως τὴν Εὐρωπαϊκὴν ἀκτὴν τεμνουσῶν κοιλάδων, δηλ. ὁ Κεράτιος κόλπος, ἀποτελῶν λιμένα εὐρύτατον καὶ ἀσφαλέστατον. Μορφολογικῶς ὁ Κεράτιος κόλπος, ὡς καὶ ἀμφότεραι αἱ ἀγχίαλοι λίμναι Μικρὸς καὶ Μεγάλος Τσεκμετζές, 17 χιλιόμ. πρὸς Δ. ἐπὶ τῆς. Θρᾳκικῆς παραλίας, τάσσονται εἰς τὰς στομαλίμνας, ἂν καὶ τούτων διακρίνεται ὁ Κεράτιος κόλπος, διότι ἔχει σχετικῶς μέγα βάθος καὶ ἀποκρήμνους τὰς ὄχθας. Τὸ μέγα ὅμως αὐτοῦ βάθος δύναται νὰ ἐγεννήθη ὑπὸ τοῦ ἰσχυροῦ ρεύματος τοῦ πορθμοῦ, ὅπερ εἰσέρχεται καὶ εἰς αὐτόν, ἐνῷ αἱ δύο ἄλλαι μνημονευθεῖσαι στομαλίμναι (Liman) ἐσχηματίσθησαν διὰ προσχώσεων παρὰ τὰς ἐκβολάς των καὶ ἔχουσι στενὰ τὰ στόμια αὑτῶν.
Ὁ Κεράτιος δὲ κόλπος ἔχων μῆκος 5 χιλµ. ἐκβάλλει διὰ στομίου 800 μέτρων εἰς τὸν Βόσπορον, 1,700 μέτρα μακρὰν τοῦ μεσημβρινοῦ στομίου τούτου, σχηματίζων οὕτω μετὰ τῆς Προποντίδος μικρὰν τριγωνικὴν χερσόνησον, κατάλληλον διὰ νὰ κτισθῇ ἐπ’ αὐτῆς καὶ ἀναπτυχθῇ πόλις μεγάλη. Σχῆμα κερατοειδὲς ἔχων ὁ κόλπος οὗτος καὶ συστενούμενος μέχρι 300 μέτρων, ἔνθα δύο ὑπάρχουσι γέφυραι, διχαλοῦται κατὰ τὸ ἀνώτερον αὑτοῦ πέρας, ὅπερ ἔχει νῦν πάθει σημαντικήν πρόσχωσιν, εἰς δύο μικρὰς κοιλάδας δύο ποταμίων, ἐξ ὧν τὸ μεγαλείτερον, τὸ γλυκὺ τῆς Εὐρώπης ὕδωρ ἐπικαλούμενον[1], παρέχει ἴσως πότιμον ὕδωρ εἰς τὸ Βυζάντιον. Τὸ βάθος τοῦ Κερατίου κόλπου ἐπὶ τοῦ τρίτου τοῦ μήκους αὐτοῦ φθάνει μέχρι 35 — 40 μ, τὸ δὲ μέσον αὐτοῦ πλάτος μέχρι 300 μ.
Τὸν σχηματισμὸν δὲ τοῦ Βοσπόρου πρέπει κυρίως ν’ ἀποδώσωμεν εἰς τὰ πολλὰ ρήγματα, τὰ διασχίζοντα τὰ δεβόνια στρώματα, ἐν οἷς ἐπικρατοῦσι κυρίως αἱ διευθύνσεις ΒΑ — ΝΔ καὶ ΒΔ — ΝΑ. Ἐσχηματίσθη δὲ τὸ στενὸν εἰς νεωτάτους γεωλογικοὺς χρόνους καὶ πιθανῶς κατὰ τὸν νεωτέραν διλούβιον ἐποχήν. Τὰ μέγιστα δὲ πρὸς εὔρυνσιν καὶ βάθυνσιν τοῦ στενοῦ συνετέλεσεν ἡ διαβρωτικὴ τῶν ὑδάτων ἐνέργεια, ὅπως διὰ τῆς φυσικῆς ταύτης αὔλακος συγκοινωνήσῃ καὶ πάλιν ὁ Πόντος μετὰ τῆς Μεσογείου, ἀφοῦ ὁ διὰ τῆς Θρᾴκης εἰς ἀρχαιοτέρας ἐποχὰς ὑπάρξας θαλάσσιος βραχίων ἔκλεισε πρὸ αἰώνων.
Τὰ ἐπὶ τῇ Προποντίδι μεσημβρινὰ παράλια τῆς Θρᾴκης εἶνε κρημνώδη τὸ πλεῖστον καὶ ὅλως ἀλίμενα μέχρις ἀποστάσεως 135 χιλµ. ἀπὸ τοῦ Βοσπόρου καὶ μόνον ἡ ἀρχαία Πέρινθος ἢ ἡ Ἡράκλεια ἀπέκτησεν εἰς ἀρχαιοτέρους χρόνους σημασίαν τινα ἐμπορικήν, διότι κεῖται ἐπὶ μικρᾶς χερσονήσου, συνδεομένης μετὰ τῆς στερεᾶς διὰ στενοῦ ἰσθμοῦ, καὶ διότι δι’ αὐτῆς διήρχετο ἡ μεγάλη διαγώνιος λεωφόρος τῆς χερσονήσου, ἥτις συνεδέετο μετὰ τῆς Ἐγνατίας ὁδοῦ. Νῦν εἶνε κώμη μικρά. Μόνον ἐκεῖ ἔνθα ἡ πρὸς Δ διευθυνομένη μεσημβρινὴ ἀκτὴ τῆς Θρᾴκης κάμπτεται ὑπὸ ἀμβλεῖαν γωνίαν πρὸς τὰ ΝΔ καὶ ἔνθα εὐκολωτέρα καθίσταται ἡ μετὰ τῆς κοιλάδος τοῦ Ἕβρου ποταμοῦ συγκοινωνία, ἀπέκτησε κατὰ τοὺς νεωτέρους χρόνους ἡ Ραιδεστὸς σημασίαν τινά, πρὶν στρωθῇ ὁ σιδηρόδρομος τοῦ Δεδεαγάτς.
Ἀπὸ τῆς Ραιδεστοῦ ἐπὶ μήκους 156 χιλμ. διευθύνεται ἡ ἀκτὴ πρὸς τὰ ΝΔ μέχρι τοῦ νοτίου ἀκρωτηρίου τῆς Θρᾳκικῆς χερσονήσου κρημνώδης καὶ ἄνευ φυσικῶν λιμένων καὶ μόνον ἡ ἑλληνικωτάτη Καλλίπολις χάρις εἰς τὸν ὅρμον αὐτῆς παρὰ τὴν Β. εἴσοδον τοῦ Ἑλλησπόντου ἔχει σημασίαν τινὰ ὡς ἀγκυροβόλιον. Ὁ πορθμὸς δὲ τοῦ Ἑλλησπόντου εἶνε γέννημα νεωτάτων γεωλογικῶν χρόνων (διλουβίων) καὶ σύγχρονος τοῦ Βοσπόρου. Ἐπὶ τῷ στενῷ τούτῳ παρατηροῦνται στρώματα νεωτέρων γεωλογικῶν ἐποχῶν (σαρματικὰ στρώματα τῆς τριτογενοῦς περιόδου), ρήγματα διαταράξεων καὶ τραχειτικὰ πετρώματα. Ἐκ τούτων ἐξάγεται, ὅτι καὶ ὁ Ἑλλήσποντος ἐγεννήθη ὅπως καὶ ὁ Βόσπορος, ὃν ὅμως τὸ θαλάσσιον ρεῦμα διηνεκῶς καθιστᾶ πλατύτερον σὺν τῷ χρόνῳ.
Καὶ τὸ μὲν μῆκος τοῦ Ἑλλησπόντου ἀνέρχεται εἰς 61 χιλμ. τὸ δὲ πλάτος κεῖται μεταξὺ 1,3 μέχρις 7, χιλμ. ἤτοι κατὰ μέσον ὅρον εἶνε 3,7 χιλμ. Ἔχει δὲ ὁ Ἑλλήσποντος διπλάσιον μῆκος τοῦ Βοσπόρου καὶ εἶνε ἀβαθέστερος καὶ ἧττον κρημνώδης. Διότι τὸ μὲν μέγιστον αὐτοῦ βάθος εἶνε 88 μ. (κατὰ μέσον ὅρον 45 — 55 μετ.) τὰ δὲ ὑψώματα τῶν ὀχθῶν αὐτοῦ ὁμαλώτερα καὶ πολλαχοῦ δικσχίζονται ὑπὸ κοιλάδων καὶ δασόφυτα.
Καὶ ἐν τῷ πορθμῷ τούτῳ τὸ θαλάσσιον ρεῦμα φέρεται πρὸς τὸ Αἰγαῖον πέλ. ἀσθενέστερον ὅμως, ἐφ’ οὗ μεγάλην ἐπίδρασιν ἔχουσιν οἱ ἄνεμοι. Ἡ μέση δὲ ταχύτης τοῦ ρεύματος δι’ ὁλόκληρον τὸ στενὸν ἀνέρχεται εἰς 2,5 ἕως 3,0 χιλμ. πλησίον δὲ τοῦ Τσανάκ-Καλεσσὶ (Δαρδανελλίων) φθάνει μέχρι 3,7 χιλμ. ἐνίοτε δὲ καὶ μέχρις 7 χιλμ.
Αἱ βόρειαι ἀκταὶ τοῦ Θρᾳκικοῦ πελ. ὅπερ εἶνε τὸ βορειότατον τμῆμα τοῦ Αἰγαίου, εἶνε ἐσχηματισμέναι κατὰ τρόπον ὅλως διάφορον. Ἀναλόγως πρὸς τὸν ποικίλον διαπλασμὸν τῆς Θρᾴκης καὶ τὰ κατὰ διαφόρους διευθύνσεις τὴν χώραν διασχίζοντα ρήγματα εἶνε καὶ ἡ ἀκτὴ ἐσχηματισμένη, πολλὰς φέρουσα ἐξοχὰς καὶ κολπώσεις, εἰ καὶ ὑπὸ γενικὴν ἔποψιν τὰ παράλια διευθύνονται πρὸς δυσμάς. Τὰ παράλια ταῦτα δὲν εἶναι πανταχοῦ κρημνώδη καὶ βραχώδη, ὅπως τὰ τοῦ Πόντου καὶ τῆς Προποντίδος, ἀλλὰ πολλαχοῦ χθαμαλὰ καὶ ἀλιτενῆ, σχηµατισθέντα διὰ προσχώσεως μέρους τῆς θαλάσσης ὑπὸ λύος, ἄμμου καὶ κροκαλῶν, αἵτινες κατεφέρθησαν ὑπὸ τῶν ποταμῶν τῆς χώρας.
Ἐκ τῶν κόλπων δὲ τῆς παραλίας ταύτης ὁ βαθύτερον τὴν στερεὰν ἐντέμνων εἶνε ὁ Μέλας κόλ. (Σάρου ἢ Ξεροῦ), ὅστις ἐπειδὴ ἔχει βαθύν τὸν βυθὸν δὲν δέχεται δὲ ποταμὸν μέγαν, σμικρὰν ἔπαθε πρόσχωσιν καὶ κατὰ τὸ πλεῖστον διετήρησε κρημνώδεις τὰς ἀκτάς του. Εἶνε δὲ ὁ κόλπος οὗτος ὑποθαλασσία κοιλὰς τεκτονικὴ καὶ προέκτασις τῆς κοιλάδος, ἓν ᾗ ρέει ὁ μικρὸς ποταμὸς Σαγιάν (;).
Δυτικώτερον τοῦ κόλπου τούτου χεῖται ὁ τῆς Αἴνου, εἰς ὃν ἐκβάλλει ὁ Ἕβρος (Μαρίτσα), εἷς ἐν τῶν μεγάλων ποταμῶν, ὅστις ἠδυνήθη νὰ προσχώσῃ μέγα μέρος τοῦ κόλπου. Ἐπειδὴ δὲ ἓν ἐκ τῶν στομίων τοῦ ποταμοῦ τούτου μετακινηθὲν κατὰ τοὺς νεωτέρους χρόνους προσήγγισε τὴν Αἶνον καὶ ἐπλήρωσεν ἄμμου τὸν λιμένα αὐτῆς, ἀνέπτυξε δὲ καὶ μιάσματα πυρετῶν, ἐξέλεξαν τὸ Δεδεαγάτς, ὅπερ κεῖται ἐκεῖ ὅπου ἄρχεται ἡ παραλία νὰ καθίσταται κρημνώδης, ὡς πέρας τοῦ σιδηροδρόμου τοῦ ἄγοντος ἀπὸ τοῦ Αἰγαίου εἰς Ἀδριανούπολιν καὶ Φιλιππούπολιν.
Ἡ ἀπὸ τῆς πόλεως ταύτης ἀρχομένη ἀκτή, ἐφ’ ἧς κατὰ τὴν ἀρχαιότητα ὑπῆρχον πολλοὶ Ἑλληνικαὶ πόλεις, καθίσταται δυτικώτερον πάλιν χθαμαλή, καταδεικνύουσα, ὅτι καὶ ἐνταῦθα ὑπῆρχε κόλπος, ὅστις ἔπαθε σὺν τῷ χρόνῳ πρόςχωσιν καὶ εἰς ἀλιτενῆ μετεβλήθη γῆν ὑπὸ τῆς ἄμμου καὶ τῆς ἰλύος τῶν ἀπὸ τῆς Ροδόπης καταρρεόντων ποταμῶν. Ὁ μέγιστος πάντων τούτων τῶν ποταμῶν εἶνε ὁ Νέστος (Μέστα), ὅστις τὸ πάλαι ἐχύνετο 5 χιλμ. μακρὰν τοῦ ἀκρωτηρίου Βαλάστρα, τείνει δὲ νῦν διὰ τοῦ ποταμοχώστου αὑτοῦ δέλτα νὰ συνδέσῃ τὴν νῆσον Θάσον μετὰ τῆς στερεᾶς. Διευκολύνθη δὲ τὰ μέγιστα ἡ πρόσχωσις αὕτη διὰ χθαμαλῶν νησυδρίων ὁμοίων περίπου πρὸς τὸ Θασόπουλον. Ὅπου δὲ τοιαῦτα νησύδρια δὲν ὑπῆρχον, διεσώθη μέρος τοῦ κόλπου ὑπὸ τὸ ὄνομα κόλπος τοῦ Λαγώ, οὗτινος ἀβαθὴς συνέχεια εἶνε ἡ λίμνη Βιστωνὶς (Βουροῦ). Ἐντεῦθεν δυτικώτερον ἐξαπλοῦται ὁ κόλπος τῆς Καβάλλας, ΒΔ τῆς Θάσου, ἔνθα ὑπάρχουσι καὶ τὰ εὐφορώτατα πεδία τῆς νοτίας καὶ Ἑλληνικωτάτης Θρᾴκης. Δυτικώτερον τούτου ἄρχεται ἡ λοφώδης τῆς Μακεδονίας χώρα.
- ↑ Γλυκέα ὕδατα παρ’ Εὐρωπαίοις, Κεατχανὲς δὲ τουρκιστὶ καλεῖται τὸ μέρος ἔνθα ἐκβάλλουσι τὰ ποτάμια Κίδαρις καὶ Βορβύσης, ὧν τὸ πρῶτον εἶνε πλωτὸν δι’ ἀκατίων ἐπί τι διάστημα, τὸ δὲ δεύτερον πηγάζει ἄνωθεν τοῦ ὑδραγωγείου τοῦ παρὰ τὴν Κ/λιν Βελιγραδίου, ἐξ οὗ ἴσως ἡ παραξήγησις ὅτι παρέχει τὸ ἕτερον τῶν ποταμίων πόσιμον ὕδωρ εἰς τὸ Βυζάντιον, τὸ ὁποῖον δὲν εἶναι ἀληθὲς.