ὅπως ἐξηγήσῃ τὰ διάφορα φαινόμενα, ἅτινα εἶνε θέματα τῶν ἐπιστημονικῶν αὐτοῦ ἐρευνῶν, παραδέχεται τὴν ἐνεργητικότητα ἀΰλου αἰτίας, ἀλλὰ τὰ πάντα θεωρεῖ ὡς ἀναγκαίας συνεπείας φυσικῶν καὶ χημικῶν δυνάμεων. Διὰ τῆς ἑνότητος ταύτης ὁλόκληρος ἡ Δημιουργία εἶνε ἔμψυχος καὶ ἡ ὕλη καὶ τὸ πνεῦμα εἶνε ἀδιαχώριστα.
Καὶ χεῖται μὲν ὁ λίθος ἀκίνητος καὶ ἀδρανεῖ ἐρριμμένες ἐπί τινος γωνίας τῆς ὁδοῦ καὶ ἐν καταφανεστάτῃ εὑρίσκεται ἁντιθέσει πρός τι φυτάριον βλαστάνον ἐπὶ ραγάδος βράχου τινός, ἐφ’ οὗ ἀνθεῖ, παράγει ἀπογόνους καὶ ἀποθνήσκει ἐπὶ τέλους, διαλυόμενον εἰς τὰ ἐξ ὧν συνετέθη, ἡ ἀδράνεια ὅμως αὕτη τοῦ κακῶς λεγομένου ἀψύχου λίθου εἶνε φαινομενική, διότι κατεδείχθη, ὅτι ἐντὸς τοῦ ἀψύχου τούτου ὄντος εἰς ἀέναον ἐνέργειαν εὑρίσκονται δυνάμεις λογικαί.
Ἡ ὕλη ἡ κοσμογονική, ἡ ἀρχέγονος, ὄχι μόνον εἰς χημικὰ στοιχεῖα καὶ ἑνώσεις ὀρυκτὰς διεμορφώθη, ἀλλὰ καὶ εἰς ζώσας, ὡς συνήθως λέγομεν, μορφὰς διεπλάσθη βαθμηδὸν ἐν τῇ παρόδῳ ἀπείρων αἰώνων, ἐν αἷς ἐκδηλοῦται καταφανέστερον ἡ θεία τῆς Δημιουργίας πνοή, ἡ ψυχὴ τοῦ κόσμου, ἥτις ἓν τοῖς τελειοτάτοις τῶν ἐμψύχων δημιουργημάτων καὶ ἰδίᾳ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ ὁμιλεῖ τὴν γλῶσσαν τοῦ πνεύματος καὶ τῆς λογικῆς.
Ὅθεν ὁ ἄνθρωπος δύναται νὰ θεωρηθῇ ὡς τὸ κορύφωμα τῆς Δημιουργίας, διότι ἐν αὐτῷ ἀναγνωρίζομεν ὑπὸ πάσας αὐτοῦ τὰς ἰδιότητας τὸ πνεῦμα, τὸ λογικόν, τὴν αἰωνίαν τοῦ κόσμου ἀθάνατον ψυχήν, ὅπως καὶ ἡ ὕλη εἶνε ἄφθαρτος καὶ αἰωνία. Ὀρθοτάτη λοιπὸν κατεδείχθη ἡ γνώμη τοῦ ποιητοῦ Goethe εἰπόντος, ὅτι ἡ ὕλη καὶ τὸ πνεῦμα χωρὶς ἀλλήλων οὔτε νὰ ὑπάρχωσι δύνανται οὔτε νὰ ἐνεργῶσι.
Δύναται ἅπας ὁ ἐνόργανος κόσμος καὶ ἡ ἀνθρωπότης ὁλό-
