αἴσθημα, εἶναι μονομερής, ἀφοῦ πλὴν τούτου ἡ φιλοκαλία ἀπαιτεῖ τὴν γνῶσιν, τὴν φωτίζουσαν καὶ δικαιολογοῦσαν τὰς κρίσεις αυτῆς.
Ὁ δὲ Ἀλεμβέρτος, θετικὸς ὢν ἄνθρωπος καὶ γεωμέτρης, ἀφίνει κατὰ μέρος τὸ αἴσθημα καὶ ὀνομάζει φιλοκαλίαν «τὴν δύναμιν τοῦ διακρίνειν ἐν παντὶ ἔργῳ τὰς ἰδιότητας, δι’ ὧν πρέπει νὰ ἀρέσῃ». Ὁ ὁρισμὸς οὗτος εἶναι πάντων ἐλλιπέστερος· διότι καθ’ ἑκάστην ἀπαντῶμεν σοφοὺς ἀνθρώπους, κατόχους τῶν κανόνων τῆς αἰσθητικὴς ὀρθοδοξίας καὶ ἱκανωτάτους νὰ διακρίνωσιν ἐν ποιήματι ἢ ἐν εἰκόνι πᾶσαν ἀρετὴν καὶ πᾶν πλημμέλημα, ἀλλ’ ἐν τούτοις οὐδὲν αἰσθανομένους, καθότι τὸ ἐπίστασθαι διαφέρει τοῦ αἰσθάνεσθαι.
Κατὰ δὲ τὸν Le Batteux ἡ φιλοκαλία εἶναι «φυσική τις εὐαισθησία ἐντελῶς ἀνεξάρτητος τῆς τέχνης καὶ τῆς ἐπιστήμης». Ἀλλ’ οἱ ἀποδεχόμενοι τὸν τοιοῦτον ὁρισμὸν πρέπει καὶ νὰ παραδεχθῶσιν ὅτι οἱ σκοτεινότεροι αἰῶνες καὶ αἱ σκυθικώτεραι τῶν φυλῶν δύνανται νὰ διαγωνισθῶσι περὶ φιλοκαλίας πρὸς τοὺς ἐπὶ Περικλέους Ἀθηναίους καὶ τοὺς Ἰταλοὺς ἐπὶ Μεδίκων.
«Ἡ φιλοκαλία, λέγει ὁ ἱππότης Βουφλέρος, εἶναι ἡ ἁφὴ τῆς εὐφυΐας». Ὁ ὁρισμὸς οὗτος εἶναι τῷ ὄντι εὐφυέστατος, ἀλλ’ οὐδὲν πλέον.
Τοῦ λόγου ὄντες περὶ φιλοκαλίας, ἄδικον ἤθελεν εἶναι νὰ μὴ παραθέσωμεν καὶ γυναικεῖόν τινα ὁρισμόν. Πρόχειρον ἔχομεν τὸν τῆς Κας Στάελ, καθ’ ἣν «φιλοκαλία εἶναι ἡ γνῶσις τῶν ἀληθινῶν καὶ μονίμων σχέσεων». Τὸν τοιοῦτον ὁρισμὸν τῆς γαλάτιδος σιβύλλης ἐξηγοῦνται obscura per obscuris μετὰ τῆς προσηκούσης ταπεινότητος ὁμολογοῦμεν ὅτι οὐδόλως ἐνοήσαμεν.
Ἐκ τῶν ἀνωτέρω γίνεται δῆλον ὅτι οἱ περὶ φιλοκαλίας γνωματεύσαντές εἰσι διῃρημένοι εἰς δύο ἀντιμέτωπα στρατόπεδα· οἱ μὲν θεωροῦσιν αὐτὴν ὡς φυσικόν τι καὶ αὐθύπαρκτον δώρημα, οἱ δὲ ὡς ἁπλοῦν προϊὸν ἐπιστήμης καὶ ἐμπειρίας. Πρό τινων ἐτῶν κραταιὸς πόλεμος εἶχεν ἐγερθῆ ἐν τῇ πολιτείᾳ τῶν θεολόγων περὶ τοῦ ἀκανθώδους φυτοῦ, ἐξ οὗ συνίστατο ὁ ἐπὶ τῆς κεφαλῆς τοῦ Σωτῆρος ἐπιτεθεὶς στέφανος. Οἱ μὲν ἰσχυρίζοντο ὅτι ὁ ἅγιος στέφανος
