δι’ οὗ συνέχονται καὶ ἐνισχύονται οἱ στρατοί. Τῇ δὲ 23 Μαΐου, ἐπειδὴ εἶχον φθάσει ἤδη καὶ οἱ Ἰταλοὶ σύμμαχοι, ὁ στρατὸς συγκείμενος ἐκ 10, 800 ἀνδρῶν, ἐξέπλευσε μετὰ τοῦ στόλου, καὶ ἐπροοιμιάσατο διὰ τῆς πολιορκίας τοῦ Ναυαρίνου, μετὰ τὴν ἅλωσιν τοῦ ὁποίου τάχιστα ἐγένετο κύριος καὶ τῆς Μεθώνης καὶ τῆς Ναυπλίας, καταλαβὼν οὕτω τὰ τρία κυριώτερα φρούρια, τὰς τρεῖς κυριωτέρας πόλεις τῆς Πελοποννήσου, μετὰ τρεῖς μάχας καθ’ ἂς ἐνίκησε, τὰ Ὀθωμανικὰ στρατεύματα. Ἡ στρατιωτικὴ ἐμπειρία τοῦ Μοροζίνη, ἡ περὶ τὰς ἀποφάσεις τόλμη αὐτοῦ καὶ ἡ περὶ τὴν ἐπιτέλεσιν τῶν ἀποφάσεων του των ἀκατάσχετος ἀνδρεία τοῦ Κένιξμαρκ, ἔτι δὲ ἡ ἀξία των γενναίων Γερμανικῶν καὶ Μελιτηνῶν ταγμάτων συνετέλεσαν βεβαίως πολὺ εἰς τὴν ἀδιάκοπον ταύτην σειρὰν των κατὰ ξηρὰν καὶ θάλασσαν νικῶν, καὶ εἰς τὴν κατάληψιν τοσούτων πόλεων καὶ χωρῶν· ἀλλ' ὅταν ἐνθυμώμεθα τοὺς γιγαντιαίους ἀγῶνας οὓς ἡ χριστιανωσύνη διεξήγαγε κατὰ τῶν ἀπίστων, ὁμολογητέον ὅτι δὲν εὑρίσκομεν πλέον αὐτοὺς ἐκείνους τοὺς Τούρκους ἐνταῦθα, τοσοῦτον εὐκόλως παραδίδοντας πόλεις ἀπορθήτους καὶ τρέποντας τὰ νῶτα εἰς μάχας ἐκ παρατάξεως, καθ’ ἂς οἱ Χριστιανοὶ δὲν ἀπέβαλλον εἰμὴ 25 ἄνδρας, ὅπως συνέβη εἰς τὴν ἐν Ναυαρίνῳ μάχην. Τοιαῦται ἐπιτυχίαι ἀφ’ ἑνὸς, τοιαῦται αἰσχραὶ ἧτται ἀφ’ ἑτέρου, ἀπαιτοῦσιν ἄλλην ἐξήγησιν. Καὶ τῳόντι ἡ Πύλη ἦν ἀλλοῦ σπουδαιότερον ἀπησχολημένη, καὶ μὴ ἔχουσα ἐν Ἑλλάδι εἰμὴ τὰ σκύβαλα τοῦ στρατοῦ αὑτῆς, ἐξέπεμπε τὸ κράτιστον αὑτοῦ μέρος εἰς τὴν Εὐρώπην, ἐλπίζουσα νὰ καταβάλῃ πρῶτον τὴν Πολωνίαν καὶ τὴν Αὐστρίαν, ἔπειτα ο εὐχερῶς ν' ἀπαλλαγῇ τοῦ Πάπα καὶ τῆς Ἑνετίας. Ἀλλ' ἠπατήθη περὶ τοὺς ὑπολογισμούς· διότι καὶ τῷ 1683 ἐπανειλημμένως ἡττήθη ἐν Οὐγγαρίᾳ, καὶ τῷ 1684 ὁμοίως· τῷ δὲ 1686 ἀπέβαλε καὶ αὐτὸ τὸ Ὄφεν, ἤτοι τὴν Βοῦδαν, προπύργιον τοῦ Ἰσλαμισμοῦ, τοῦ ὁποίου ἡ ἅλωσις συνεπήγαγε τὴν καταστροφὴν τῶν ἐπισημοτέρων φρουρίων τῆς χώρας. Ἡ ἐλπὶς τῆς ὁριστικῆς ἐξώσεως τῶν Μουσουλμάνων ἀπὸ τῆς Εὐρώπης ἀνεζωπυρήθη εἰς ὅλας τὰς καρδίας, τὸ δ’ Ὀθωμανικὸν κράτος ἐκ θεμελίων ἐσείσθη· ἀλλὰ καὶ ἡ Πύλη ἐξηγέρθη ἐπίσης, καὶ μ’ ὅλας αὐτῆς τὰς ἐσωτερικὰς ἀνωμαλίας διετέλεσεν ἀπανταχοῦ ὑπὲρ τῆς χώρας αὐτῆς ἀμυνομένη· πάντοτε ὅμως εἶχε διῃρημένας ἐξ ἀνάγκης τὰς δυνάμεις, ὥστε ὁ Μοροζίνης δὲν ἀπήντησεν εἰμὴ ἄθλια στρατεύματα ἐπὶ στόλου ἐλεεινοῦ.
Ἡ Ἑνετικὴ σύγκλητος δὲν ἐξήγησε τοιουτοτρόπως τὰ κατορθώματα αὑτῆς, ὑπέλαβεν αὐτὰ ὡς γνήσια καὶ δόκιμα, καὶ ἠθέλησε νὰ ἀποδείξῃ εἰς τὸν στρατὸν τὴν ζωηρὰν αὑτῆς εὐγνωμοσύνην. Ὅθεν στρατηγοὶ, ἀξιωματικοὶ καὶ στρατιῶται, ἅπαντες ἀντημείφθησαν, ὄχι ὅμως κατὰ τὸ ἀληθὲς τῶν ὑπηρεσιῶν αὐτῶν μέτρον, ἀλλά κατὰ ἰδιάζουσαν τινὰ ἱεραρχίαν, καὶ τὸν βαθμὸν τῆς ὑπολήψεως τῆς συγκλήτου πρὸς ἕνα ἕκαστον ἐξ αὐτῶν. Εἰς μὲν τὸν Μοροζίνην ἡ σύγκλητος ἀπένειμεν ἐξαιρετικὸν ἀξίωμα, τὴν κληρονομικὴν ἱπποτείαν τοῦ ἁγίου Μάρκου· εἰς δὲ τὸν Κένιξμαρ, ὅστις ἐπώλει τὰς ὑπηρεσίας του, ἔδωκε χρυσῆν λεκάνην περιέχουσαν ἓξ χιλιάδας φλωρίων. Διότι τοιουτοτρόπως ἡ Ἑνετικὴ πολιτεία, διέκρινε τοὺς ἰδίους αὑτῆς ἄρχοντας ἀπὸ τῶν ξένων στρατιωτῶν, πολιτευομένη πρὸς τοὺς μὲν μετὰ πάσης εὐγενείας καὶ τιμῆς, παρέχουσα δὲ εἰς τοὺς ἄλλους πολὺν χρυσὸν, ἀλλὰ χρυσὸν μόνον. Ἦτον ἆρά γε τὸ τοιοῦτον πρέπον καὶ ἀνάλογον πρὸς τὴν ἠθικὴν ὑπεροχὴν ἣν ᾐσθάνοντο στρατιωτικοὶ νικηφορήσαντες, διὰ τοῦ αἵματος αὑτῶν, εἰς πολλὰς φονικὰς μάχας, καὶ παρασχόντες εἰς τὴν ἐμποροπολιτείαν ταύτην χερσόνησον ὅλην, καὶ σωροὺς Τουρκικῶν σημαιῶν καὶ δόξαν ἧς ἡ ἀριστοκρατία ἐκείνη, ἐν τῇ κενοδόξῳ αὑτῆς χαρᾷ, δὲν ἀπέκρυπτε παντάπασι τὴν ἀξίαν; Ὄχι βεβαίως· ἀλλὰ ἐκ τούτου καὶ μόνου τοῦ γεγονότος θέλει ἐννοήσει πᾶς τις, ὅτι πολλὴ ἀμοιβαία ἀξιοπρέπεια καὶ ὑπόληψις δὲν ἐπεκράτει εἰς τὰς σχέσεις ταύτας, ὅτι δειναὶ ἐκ τούτου προέκυπτον δυσαρέσκειαν καὶ θέλει ἀποτρέψει τοὺς ὀφθαλμοὺς ἀπὸ τοῦ ἐμπορικοῦ τούτου ἐργαστηρίου τῆς Ἑνετικῆς δόξης.
Ἡ ἐκστρατεία τοῦ 1687 ἤρχισε βραδύτατα· διότι ἡ Ἑνετικὴ κυβέρνησις συνείθιζε πάντοτε νὰ χρονοτριβῇ καὶ νὰ μὴ πέμπῃ τὰ στρατεύματά της εἰμὴ ἐν ἀρχῇ τοῦ θέρους. Καὶ ὅμως, αἱ ἐπικουρίαι ἦσαν ἀπαραίτητοι, διότι ἡ Πελοπόννησος, κατέτρωγε τὰ Εὐρωπαϊκὰ στρατεύματα. Δὲν ἐννοοῦμεν μόνον τὰς σφαίρας καὶ τὰ ξίφη τῶν Τούρκων, ὡς ἐκ τῶν ὁποίων καθ’ ἑκάστην ἔφοδον καὶ καθ’ ἑκάστην μάχην, ἡλαττοῦντο τὰ τάγματα, ἀλλὰ καὶ τοῦς πυρετοὺς καὶ, τὰς παντὸς εἴδους ἐπιδημίας δι’ ὧν ἐδεκατίζετο ὁ στρατός. Οἱ Σάξωνες ἠναγκάσθησαν ν’ ἀναχωρήσωσι τῷ 1687, διότι ὁ Ἐκλέκτωρ δὲν ἠθέλησε νὰ ἀνανεώσῃ τὴν περὶ τῆς παραχωρήσεως αὐτῶν συνθήκην· καὶ ὅταν μὲν ἦλθον ἦσαν 3,350, ἤδη δὲ μετὰ διετίαν περιωρίσθησαν εἰς 800 καὶ μόνους ἄνδρας, ὧν οὐκ ὀλίγοι ἦσαν ἀπόμαχοι. Τοιοῦτον τί δὲ συνέβαινε εἰς. ὅλα τὰ συντάγματα, ἅτινα κατὰ μικρὸν περιεστέλλοντο εἰς ἁπλοῦς λόχους ἢ καὶ ὅλως ἐξηφανίζοντο, ὥστε ἡ Ἑνετία ἦτο κατ’ ἔτος ὑπόχρεως ν’ ἀνανεώνῃ τὸν στρατὸν αὑτῆς, καὶ ἀφειδῶς μὲν πρὸς τοῦτο ἐδαπάνα, ἀλλ' ἐβραδυπόρει πάντοτε περὶ τὰς ἀποστολάς.
Τῷ 1687 αἱ ἐπικουρίαι, στρατολογηθεῖσαι ἀπὸ τοῦ ἔαρος καθ' ὅλην τὴν Γερμανίαν, δὲν ἀπεστάλησαν, ὡς προείρηται, ἐξ Ἑνετίας. εἰμὴ ἐν ἀρχῇ τοῦ θέρους, κατὰ μῆνα Ἰούνιον μόλις· συγχρόνως δὲ ἡ σύγκλητος ἐπέτυχε καὶ παράτασιν τῆς ἀδείας τοῦ ἀρχιστρατήγου τῶν ἐπικουρικῶν στρατευμάτων κόμητος Κένιξμαρκ. Ὅ γενναῖος οὗτος στρατιωτικὸς ἠσχολεῖτο δραστηρίως, καθ’ ὅσον ἔφθανον τὰ νέα στρατεύματα, νὰ συγκροτῇ ἀπὸ αὐτῶν τὰ συντάγματά του, νὰ διανέμῃ αὐτὰ εἰς λόχους καὶ ἱλας, καὶ νὰ γυμνάζῃ αὐτὰ εἰς ταχείας παρατάξεις, εἰς εὐρύθμως πορείας, καὶ εἰς παντὸς εἴδους ἄλλας ἀσκήσεις. Ὁλόκληρος ὁ Ἰούνιος καὶ μέρος τοῦ Ἰουλίου διῆλθον περὶ τὰς παρασκευὰς ταύτας· ὁ στρατὸς τότε συνέκειτο ἐξ 7,000 περίπου ἀνδρῶν, καὶ περιεμένοντο ἔτι οἱ Ἕσσιοι μισθοφόροι. Τελευταῖον τὰ
