ἦτο δημοτικόν, ἐθνικόν, διότι τὰ δημοφιλῆ ποιήματα ἦσαν κυρίως ἀπαγγελτὰ καὶ ἀκουστά, ὄχι ἀναγνωστά. Ἐν δὲ τῇ 2 σημ. τῆς 96 § (σελ. 290) λέγει ῥητῶς ὅτι τὰ μὲν ἄλλα τὰ κατὰ τὸν Ἡσίοδον (ἂν ὁ ποιητὴς ὑπῆρξε πρὸ τοῦ Ὁμήρου ἢ μετ' αὐτὸν κτλ) δυνατὸν νὰ γίνωσιν ἀμφισβητήσιμα, βεβαίως, ὅμως καὶ ἀσφαλῶς (sicher) ἡ ἐπὶ ἀπολωλυίᾳ εὐδαιμονίᾳ θλίψις, ἡ. τῶν παραπτωμάτων ἐξάγνισις χάριν ἀποκαταστάσεως τῆς πρὸς τὸν θεὸν κοινωνίας, ἡ ταλαίπωρος δεισιδαιμονία, καὶ ἡ μακρὰ σειρὰ ἰδεῶν εἰς ὁποίας μόνον ὁ συντετριμμένην ἔχων τὴν καρδίαν δύναται νὰ καταντήσῃ, ταῦτα πάντα δὲν εἶναι καρπὸς τῆς ἀμεσότητος (Unmittelbarkeit) τοῦ βίου καὶ τῆς φαιδρᾶς ἐκείνης περὶ τῶν θείων καὶ ἀνθρωπίνων πραγμάτων θεωρίας, ἤτις ἀποτελεῖ τὸ κυριώτατον γνώρισμα τοῦ ἑλληνικοῦ χαρακτῆρος καὶ τῆς ἰωνικῆς (της καθ’ αὐτὸ ἑλληνικῆς καὶ δημοτικῆς) ποιήσεως μέχρι τῶν χρόνων τῆς μελαγχολίας ἐλεγείας. » Πολλαχοῦ δὲ τοῦ συγγράμματός του ὁ Κ. Βερνάρδυς ἐπαναλαμβάνει ὅτι τὸ κυριώτατον τοῦτο γνώρισμα τοῦ ἑλληνικοῦ χαρακτῆρος εἶναι ἄμα καὶ κυριώτατον γνώρισμα τοῦ χαρακτῆρος τῆς ἑλληνικῆς φιλολογίας.
Καὶ ταῦτα μὲν ὁ Βερνάρδυς. Ἴδωμεν δὲ τί λέγει καὶ ὁ Γρότης, ὁ τὴν ἀρίστην περὶ ἑλληνικῆς ἱστορίας ἐκδεδωκὼς συγγραφήν, οὗτινος ὁ Κ. Παππαῤῥηγόπουλος ἀκολουθεῖ τὸ σύστημα καὶ τὰς ἀρχάς. Ὁ ἱστορικὸς οὗτος ἀφ’ οὗ ἐκθέτει τὴν τῶν γενῶν διαίρεσιν ταύτην τοῦ Ἡσιόδου ἐπιλέγει. «Αὕτη εἶναι ἡ σειρὰ τῶν διαφόρων γενῶν, τὰ ὁποῖα ὁ Ἡσίοδος ἢ ὅςτις δήποτε εἶναι ὁ συγγραφεὺς τῶν « Ἔργων καὶ Ἡμερῶν » ἀπαριθμεῖ, ὅσα εἶχον ὑπάρξῃ μέχρι τῶν ἡμερῶν του. Τὰ ἐκθέτω δ' ἐνταῦθα ὅπως ἔχουσιν ἐκεῖ, χωρὶς νὰ ἔχω πολλὴν ἐμπιστοσύνην εἰς τὰς ἑρμηνείας, ὅσας περὶ τούτων μας παρέχουσιν οἱ κριτικοί. Κατὰ πολλοὺς λόγους διαφωνοῦσι πρὸς τὸν ἐν γένει τόνον καὶ τὰ αἰσθήματα τῶν ἑλληνικῶν μύθων· ἐκτὸς δὲ τούτου καὶ πρὸς τῶν γενεῶν τὴν σειράν δὲν εἶναι οὔτε φυσικὴ οὔτε ὁμογενὴς ἡ διαίρεσις αὕτη —διότι τὸ γένος τῶν ἡρώων οὔτε ὀνομασίαν τινὰ κατὰ τὰ μέταλλα ἔχει οὔτε νόμιμόν τινα καὶ εὔλογον θέσιν καταλαμβάνει κατόπιν τοῦ χαλκοῦ γένους. Πλὴν δὲ τούτου καὶ ἡ περὶ τῶν δαιμόνων ἔννοια ἀπᾴδει καὶ πρὸς τὸν Ὅμηρον καὶ πρὸς τὴν Ἡσιόδειον θεογονίαν· » καὶ ἐξηγεῖ κατωτέρω τὸ πράγμα. Καὶ ὁ Γρότης λοιπὸν συμφωνεῖ πληρέστατα πρὸς τὸν Βερνάρδυν.
Ὁ δὲ Βόδε (Geshichte der hellenischen Dichtkunst. Τόμ. Α΄. σελ, 438) ὁμιλῶν περὶ τῶν ἔργων καὶ Ἡμερῶν τοῦ Ἡσιόδου «Ἡ φαιδρὰ, λέγει, περὶ τῶν θείων καὶ ἀνθρωπίνων πραγμάτων θεωρία, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ τὸ κυριώτατον γνώρισμα τοῦ ἑλληνικοῦ χαρακτῆρος, καὶ παρίσταται θαυμασίως ἐν τοῖς ὁμηρικοῖς ἔπεσιν, ἐν τῷ Ἡσιοδείῳ τούτῳ μύθῳ ἐξαφανίζεται σχεδὸν παντελῶς. Ἡ θλίψις διὰ ἀνεπιστρεπεὶ ἀπολεσθεῖσαν εὐδαιμονίαν, ἤτις παρέχει εἰς τὴν ἔκθεσιν τόσον μέλανα χρώματα, δεικνύει συγχρόνως τὴν πνευματικῶς ἀσαφῆ μεταβατικὴν περίοδον, καθ’ ἣν ὁ ἄνθρωπος πολεμεῖ πρὸς ἑαυτὸν, οὐδ’ ἀπέκτησεν ἔτι τὴν ἐκ τῆς βαθυτέρας εἰς τὸν βίον ἐμβλέψεως ἡσυχίαν τοῦ πνεύματος. Ἐὰν δὲ πολλά τινα ἐν τῇ ποιήσει ταύτῃ εἶναι ἀτομικά, καὶ ἀφορμὴν ἔχουσι τὰς προσωπικὰς τοῦ ποιητοῦ σχέσεις, θὰ ἦτο ὅμως ἀδύνατον τὸ νὰ ὑποδειχθῇ ἐν ποιήματι τοιαύτη ἐξ ὑποκειμένου διάθεσις ποιητοῦ, ἄν οὗτος. ἔζη κατὰ τὴν ἀκμὴν τῆς ὁμηρικῆς ποιήσεως, κτλ. » Ἄλλας μαρτυρίας εἶναι περιττὸν, νομίζομεν, νὰ παραθέσωμεν, διότι ἐλπίζομεν ὅτι ὁ ἀναγνώστης θὰ ἐπείσθη ἤδη ἀδιστάκτως ά) ὅτι ἡ οὕτως εὐλαβῶς καὶ πεφυλαγμένως ἐκφρασθεῖσα γνώμη τοῦ Κ. Π. ὅτι «ἡ περὶ τῶν γενῶν δοξασία φαίνεται μᾶλλον προσωπικὴ τοῦ Ἡσιόδου γνώμη» δὲν ἔπρεπε νὰ παραξενεύσῃ ποσῶς τὸν Κ. Μαυροφρύδην, διότι εἴπερ τις καὶ ἄλλη ἡ Ἡσιόδειος ποίησις ἐν γένει περιέχει προσωπικάς, ἀτομικάς, ἐξ ὑποκειμένου γνώμας, καὶ αἰσθήματα, καὶ β΄) ὅτι τὴν περὶ τῆς μεταβατικῆς ἠθικῆς καὶ θρησκευτικῆς καταστάσεως, εἰς ἣν ὡς φαίνεται εὑρέθη ὁ Ἡσίοδος, ἰδέαν, μετεχειρίσθησαν ὁ Βερνάρδυς καὶ οἱ λοιποὶ διὰ νὰ ἐξηγήσωσιν ὄχι τὸ δημῶδες καὶ ἐθνικὸν καὶ πανάρχαιον τῆς Ἡσιοδείου γνώμης, ἀλλὰ τὸ ἐναντίον, τὸ ἐξ ὑποκειμένου, ἀτομικὸν καὶ προσωπικὸν·—τοῦτο δ' εἰκότως καὶ εὐλόγως, διότι τὸ δημῶδες καὶ ἐθνικὸν πηγάζει ὄχι ἐκ μεταβατικῆς τουτέστι στιγμιαίας σχετικῶς ἠθικῆς καὶ θρησκευτικῆς μεταβολῆς, ἀλλ' ἐκ μονίμου μακρᾶς καὶ σταθερᾶς ἠθικῆς καὶ θρησκευτικῆς συνειδήσεως καὶ πεποιθήσεως. Ἀφίνω τὸν ἄλλον ἱστορικώτατον λόγον, ὃν ἀναφέρει ὁ Γρότης, ὃν παρατίθησι καὶ ὁ Κ. Παππαῤῥηγόπουλος, καὶ ὅν περιεφρόνησε ὁ Κ. Μ, ἐν ᾧ εἶναι σπουδαιότατος, ὅτι ἡ ἡσιόδειος διαίρεσις αὕτη τῶν γενῶν «δὲν συνδέεται μετὰ τῶν γενεαλογιῶν αἵτινες ἀποτελοῦσι τὴν βάσιν της ἀρχαίας ἑλληνικῆς ἱστορίας», ἐὰν δηλονότι πρέπει νὰ θεωρήσῃ τις ὡς ἱστορίαν τὰς περὶ τῶν μυθικῶν ἐκείνων προσώπων καὶ πραγμάτων εἰδήσεις.
Ὅ, τι δὲ κατωτέρω ὁ Κ. M. ἐπιφέρει ὅτι «ἡ περὶ τοῦ χρυσοῦ αἰῶνος καὶ τῆς ἐν τῷ κήπῳ τῆς ’Εδὲμ εὐζωΐας καὶ μακαριότητος καὶ τῆς ἐξ αὐτῆς κατ’ ὀλίγον ἐκπτώσεως δόξα δὲν ἦτο μόνον τῶν Ἰσραηλιτῶν ἀλλὰ καὶ ἄλλων πολλῶν Ἀσιανῶν τε καὶ Εὐρωπαίων λαῶν, δι’ ἃς εἴπομεν αἰτίας ἀναφυεῖσα, » οὔτε ἀληθὲς εἶναι οὔτε σχέσιν τινὰ ἔχει πρὸς τὸ περὶ οὗ ὁ λόγος ζήτημα· διότι οὔτε κατ’ ὀλίγον ἐγένετο ἡ ἐκ τῆς ἐδεμείου μακαριότητος ἔκπτωσις οὔτε «δια τὰς αὐτὰς αἰτίας ἀνεφύη, » διότι ἡ τοιαύτη δοξασία εἶναι καρπὸς καὶ μονίμου καὶ γενικῆς ὁλοκλήρου ἔθνους θρησκευτικῆς συνειδήσεως, παρὰ πάντων ὁμολογουμένη, καὶ πρὸς οὐδὲν ἀντιφάσκουσα· ἔπειτα ἐκεῖ μὲν εἶναι ἁπλῆ ἀντίθεσις τοῦ παρόντος πρὸς τὸ παρελθὸν, παρὰ δὲ τῷ Ἡσιόδῳ ὑπάρχει βαθμιαία νῦν μὲν πρὸς τὸ χεῖρον ἅπαξ δὲ καὶ πρὸς τὸ βέλτιον σχετικῶς μεταβολή, ὅπερ ὅλως διάφορον. Διὰ τοὺς αὐτοὺς δὲ λόγους ἀποβαίνει ἀνίσχυρον καὶ τὸ ἐκ τοῦ Ὁμήρου παράδειγμα (Ἰλ. Α. 220, καὶ Ε. 303. ) οὐδ' ἔχει τινὰ πρὸς τὸ προκείμενον σχέσιν.
Ἐν δὲ σελ. 101 τοῦ Φιλίστορος λέγει ὁ ἐπικριτὴς
