δείᾳ- ἣν ἐκέκτητο, καὶ ἧς καὶ τὸ σύγγραμμά του διαμενεῖ ἐσαεὶ ἐξαίρετον μνημόσυνον καὶ ἐπίδειξις, εἶχε προσέτι θησαυρὸν μακρᾶς πείρας, ὃν μόνος ὁ χρόνος ταμιεύει, καὶ ὅστις γονιμοποιεῖ μόνος τὴν θεωρίαν. Διότι οὔτε ἡ κούφη καὶ ἀνερμάτιστος θεωρία καθ’ ἑαυτὴν, οὔτε ἡ χαμαιβάτις καὶ ὑπὸ θεωρητικῶν γνώσεων μὴ στερεουμένη βάναυσος πεῖρα, δύναται μόνη νὰ ὀρθοπλοήσῃ καὶ νὰ φέρῃ εἰς τέρμα σπουδαῖον, ἀλλ' ὁ ἀμφοτέρων ἐναρμόνιος συνδυασμὸς, ἡ γνῶσις μετὰ τῆς ἕξεως, τὸ καλὸν σπέρμα εἰς ἀκμὴν ὡριμάνσεως, παράγει τὸ ἐντελὲς καὶ τὸ ἄρτιον. Καὶ πανταχοῦ μὲν, ἀλλὰ πρὸ πάντων παρ' ἡμῖν τοῖς χθὲς καὶ πρώην μόλις ἀναβιώσασιν, ἀνυπολόγιστος εἶναι ζημία ἡ ἀπώλεια ἀνδρὸς πεπαιδευμένου ἐνταυτῷ καὶ ἐμπείρου, ἐκ τῶν εὐσυνειδήτων μάλιστα ἐκείνων ἀνδρῶν οἵτινες τὴν ἐμβρίθειαν ἐν τῷ βάθει ἐπιζητοῦντες θυσιάζουσι τὴν ἐπίδειξιν τῆς ἐπιφανείας, καὶ μετὰ ζήλου ἐπιδίδονται εἰς τὴν αὐτοῖς μέν ἀγνώμονα, εἰς τὴν προαγωγὴν ὅμως τῶν ἀνθρωπίνων γνώσεων ὠφελιμωτάτην καλλιέργειαν τῶν εἰδικοτήτων. Ὡς τοιοῦτος δ’ ὁ προκείμενος ἡμῶν συνάδελφος δυσκόλως θέλει εὕρει τὸν ἀντικατάστην του.
»Ἀλλ' οὐ μόνον ὡς πεπαιδευμένον καθηγητὴν, ὡς σπάνιον τῆς μαιευτικῆς χειρουργίας ἐμπειροτέχνην κλαίουσι τὸν Ν. Κωστῆν οἱ ὁμότεχνοι, οἱ συνάδελφοι καὶ οἱ μαθηταὶ αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ ὡς φιλάνθρωπον ἰατρὸν καὶ ώς ἄνδρα χρηστὸν, φιλόφρονα, μειλίχιον τοὺς τρόπους, ώς μειλίχιος ἦν τὴν μορφὴν, πρόθυμον τὴν διάθεσιν, σπουδαῖον τὴν κρίσιν, καὶ ὑπὸ πλείστων κοσμούμενον ἀρετῶν‧ τὸν θρηνεῖ ἐν γένει ἡ κοινωνία καὶ ὡς Ἕλληνα, ὑπὸ πατριωτικωτάτων διακείμενον αἰσθημάτων, τὸν θρηνεῖ πᾶν τὸ Ἑλληνικὸν. Τίς ἡμῶν δὲν γνωρίζει τί ἦν τὸ διακαὲς μέλημα, τὸ φωτεινὸν ὄνειρον πάσης του τῆς ζωῆς, τὸ παραγαγὸν αὐτὸν μέχρι πράξεων νεάζοντος ἐνθουσιασμοῦ, ὅταν ἦλθον καιροὶ οὓς ἐξετίμησεν ὡς καιροὺς πράξεων μᾶλλον ἢ στοχασμῶν;
»Ἐπὶ τῆς ζωῆς του ὑπὸ τῆς κοινῆς ἀγάπης καὶ ὑπολήψεως περιστοιχισθεὶς, τῆς εὐνοίας τοῦ ἡγεμόνος ἀπολαμβάνων, καὶ τὴν τιμὴν λαχὼν θέσεως ἰδιαιτέρου παρὰ τῷ Ἄνακτι ἰατροῦ, ἐν συναισθήσει βιώσας ὅτι δι’ ἐκπληρώσεως παντὸς καθήκοντος διήνυσε βίον ὠφέλιμον, τὰ κατὰ τὸν οἶκόν του καλῶς διαθεὶς, καὶ. υἱοὺς ἐκθρέψας χρηστοὺς κατ' εἰκόνα του, δικαίως ἐδύνατο νὰ κληθῇ μακάριος, καὶ τὸ τέλος αὐτοῦ ἑκάστῳ ἡμῶν νὰ φανῇ ζηλωτὸν, ἂν πρὸς τὴν πλήρη εὐδαιμονίαν του, ἓν μόνον δὲν ἔλειπε κατὰ τὴν ἐσχάτην στιγμήν του, ὅτι πρὶν ἢ κλεισθῶσιν οἱ ὀφθαλμοί του εἰς τὸ σκότος τοῦ τάφου, δὲν εἶδον ἀνατείλασαν τὴν αὐγὴν ἣν ἡ καρδία του περιέμενε, καὶ πραγματοποιηθεῖσαν τὴν ἐλπίδα πάσης του τῆς ζωῆς. Αὕτη, εἰμὶ βέβαιος γνωρίζων τὰ αἰσθήματα ἔτρεφεν, αὕτη ἦν ἡ τελευταῖα ἰδέα καὶ θλίψις του, ἡ ἐμπλεκομένη. εἰς τὸν ἀποχσιρετισμὸν ὃν νοερῶς ἀπηύθυνε τοῖς οἰκείοις του, ὅταν ἐν μέσῳ ἀνθούσης ὑγείας ἐνσκήψας κεραυνοβόλος ὁ θάνατος τὸν ἐστέρησε λογισμοῦ καὶ αἰσθήσεως. Ἀλλὰ δὲν πρέπει τοῦτο ἐν τῷ τελευταίῳ ἡσυχαστηρίῳ νὰ ταράττῃ τὴν ἠρεμίαν του. Ἐξεπλήρωσε πᾶν τὸ ἐφ’ ἑαυτῷ. Μετὰ τῶν ἄλλων ἔσπειρεν εὐγενὲς σπέρμα παιδείας εἰς τὸ γόνιμον ἔδαφος τῆς Ἑλληνικῆς νεολαίας, καὶ συνετέλεσεν εἰς προπαρασκευὴν τοῦ μέλλοντος ὃ ἐπόθει. Ἂς ἀναπαύηται ἐν πεποιθήσει ὅτι τὸ σπέρμα θέλει φυῆ, ὅτι ἡ ἐθνικὴ δόξα ἔσται μέχρι τέλους ὁ ὡραῖος αὐτῆς καρπὸς, καὶ ὅτι βέβαιον παρασκευάζουσι τῆς πατρίδος τὸ μεγαλεῖον οἱ ἐργαζόμενοι εἰς τὸ νὰ καταστήσωσιν αὐτὴν μεγαλείου ἀξίαν.
» Ἀπὸ τοιούτου ἀνδρὸς χωριζόμενοι σήμερον, ὅστις μέχρι χθὲς καὶ πρῴην ἦν χαρὰ τῶν πλείστων ἐξ ἡμῶν, καὶ τῆς κοινωνίας ἡμῶν ἀγλάϊσμα, ἂς σπείσωμεν τελευταίαν ἐπὶ τοῦ τάφου του δακρύων σπονδὴν οἱ συγγενεῖς, οἱ φίλοι, οἱ ἀγαπῶντες αὐτὸν συνάδελφοι, οἱ εὐγνωμονοῦντες ὁμιληταὶ, οἱ συνδημόται, ὧν ἐπὶ τοσαῦτα ἔτη πατριωτικῶς καὶ ἐμφρόνως ἐπροστάτευσε τὰ συμφέροντα ὢν μέλος καὶ πρόεδρος τοῦ δημοτικοῦ συμβουλίου, τὸ ἔθνος ὅλον, ὃ ὠφέλει ἐνταυτῷ καὶ ἐτίμα, καὶ ἐγκάρδιον καὶ ἔσχατον διδόντες αὐτῷ ἀσπασμὸν, ἀνευξώμεθα ὁμοθυμαδόν‧ «Αἰωνία σου ἡ μνήμη, ἄνερ χρηστὲ καὶ ἐνάρετε! Γαίαν ἔχοις ἐλαφράν! »
Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ ἔθνους ἀπὸ τῶν ἀρχαιοτάτων χρόνων μέχρι τῶν νεωτέρων, χάριν τῶν πολλῶν ἐξεργασθεῖσα ὑπὸ Παπαρηγοπούλου. Τόμος πρῶτος. Βιβλίον πρῶτον. Χρόνοι μυθικοί. Ἐν Ἀθήναις, ἐκ τῆς τυπογρ. Παυλίδου, 1860.
Ἐν τῷ τρίτῳ καὶ τετάρτῳ τεύχει τοῦ ὑπὸ τοῦ κυρίου Κουμανούδη, Μαυροφρύδη καὶ Ξανθοπούλου πρό τινων μηνῶν ἐκδιδομένου φιλολογικοῦ καὶ παιδαγωγικοῦ περιοδικοῦ συγγράμματος «Φιλίστορος» ἐδημοσιεύθη βιβλιογραφία ἐπικριτικὴ τοῦ πρώτου τεύχους τὴς ὑπὸ τοῦ Κ. Παππαῤῥηγοπούλου ἑξεργασθείσης ἱστορίας τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους. Πρὶν ἢ ἀναγνώσωμεν τὴν βιβλιογραφίαν ταύτην, ἐνεβλέψαμεν ἐκ περιεργίας εἰς τον πίνακα τῶν περιεχομένων, καὶ ἰδόντες συγγραφέα τῆς διατριβῆς τὸν Κ. Μαυροφρύδην, ἠλπίσαμεν ὅτι ἐμέλλομεν νὰ ἴδωμεν ὀρθάς τινας καὶ ὑγιεῖς περὶ τὴς ἱστορίας κρίσεις, διότι τὸν μὲν ἄνθρωπον ἐγνωρίζομεν ἐπὶ πολλὰ ἤδη ἔτη ἐπιμελῶς καὶ ἀνενδότως σπουδάζοντα περὶ τὴν ἑλληνικὴν φιλολογίαν, ἑλληνικῆς δὲ ἱστορίας τίς ἄλλος ἁρμοδιώτερος κριτὴς παρὰ φιλόλογον, μόλις προχθὲς ἐκλιπὸντα τὰ βάθρα τῶν γερμανικῶν
