Οὐδεὶς δὲ ἐπέστησε τὴν προσοχήν μου ἐπὶ τοῦ δεινοῦ κακοῦ τούτου, ὅτε ἐπεσκέφθην τὴν Κάλυμνον τὴν πρώτην φορὰν κατὰ τὸν Αὔγουστον τοῦ 1890 καὶ τὴν δευτέραν κατὰ Μάϊον τοῦ 1892, ὡς ἤδη οἰκείου καὶ ἀναποφεύκτου θεωρουμένου. Ἀνεκάλυψα δὲ αὐτὸ ἀνὰ ἐκδρομὴν εἰς τὸ βορειοδυτικὸν μέρος τῆς νήσου κατὰ τὸν Ἰούνιον τοῦ 1892. Μεταβὰς διὰ τοῦ περάματος εἰς Τέλενδον, ἐναύλωσα λέμβον πρὸς τὸν εἰς τὸν Ἐμποριὸν πλοῦν, ἐπιθυμῶν νὰ ἐπισκεφθῶ ἐκεῖ τὸ οὕτω λεγόμενον Καστρί, πανάρχαιον φρούριον. Ἡ λέμβος ἀνῆκεν ἁπλῷ καὶ πτωχῷ, ἀλλὰ συμπαθητικωτάτῳ ἀνδρὶ 45 περίπου ἐτῶν, Νικολάῳ Στάμπᾳ τὸ ὄνομα, ὅστις ἐβάδιζε μετὰ κόπου, σύρων τοὺς πόδας. Ἐνδιαφερόμενος ἐρώτησα τὸν ἄνδρα, ἀπὸ τί πάσχει καὶ ἔμαθον, ὅτι πρὸ εἰκοσαετίας προσεβλήθη ὑπὸ παραλυσίας, ἐργαζόμενος ὡς σπογγαλιεὺς ἐν τῷ σκαφάνδρῳ ἐν βάθει λίαν μεγάλῳ, διηγεῖτο δέ μοι ὅλην τὴν τρομερὰν ἀλήθειαν, τὴν ἄνω ἐκτεθεῖσαν. Ἡ ἁπλῆ ἀφήγησις τοῦ παθόντος σπογγαλιέως ἤρκεσέ μοι ὅπως συλλάβω αὐθωρεὶ τὴν ἰδέαν, ὅτι ἡ κατάστασις αὕτη δὲν δύναται νὰ παρατείνηται ἐπὶ πολὺ καὶ ὅπως ὅλος ἀφιερωθῶ εἰς τὴν καταπολέμησιν τοῦ ἀνακαλυφθέντος κακοῦ. Παρατηρήσας ὅμως, ὅτι ὑπῆρχεν ἔτι μερὶς ὑπὲρ τῶν σκαφάνδρων, ἀλλὰ βέβαιος ὤν, ὅτι ἐντὸς ὀλίγου ἡ ὁμόνοια περὶ τοῦ ζητήματος τούτου θὰ ἐπέλθῃ, ἀνέμενον τὸν καιρὸν τοῦτον, προετοιμάζων τὰ διὰ τὸν ἀγῶνα ἀναγκαῖα πνευματικὰ ὅπλα. Καὶ ὁ καιρὸς οὕτως ἐπῆλθε ταχέως.
Προβλέπων γενικὴν καταστροφὴν ἐκ τῆς παρατάσεως τῆς καταστάσεως ταύτης τῶν πραγμάτων, ὁ λαὸς τῆς Καλύμνου ἀπὸ τοῦ φθινοπώρου τοῦ 1893 σύσσωμος προέβη εἰς διαβήματα ἐνεργητικά, αἴροντα πᾶσαν ἀμφιβολίαν περὶ τῶν φρονημάτων αὐτοῦ· συνῆλθεν εἰς συλλαλητήρια, συνέστησεν ἐπιτροπὴν πρὸς λύσιν τοῦ ζωτικοῦ ζητήματος τούτου, συνέλεξε χρήματα διὰ τὰ ἀπαραίτητα ἔξοδα, ἔστειλε πληρεξουσίους
