διὰ νὰ ἐπιδείξωμεν ἔξαλλον φιλοπατρίαν. Ἄν τοιαύτην ἐπιδεικνύετε εἰς τὸ πρόγραμμά σας, θὰ τὴν πάθετε!..
Καὶ ὁ Αἰμίλιος Δυκᾶς συνεφώνει ὁπωσοῦν μὲ τὴν γνώμην τοῦ κτηνιάτρου. Ὁ πολιτικὸς ὑποψήφιος πρὸ παντὸς περὶ τῆς ἐσωτερικῆς πολιτικῆς ὤφειλε νὰ ἀσχολῆται. Τὰ λοιπά, διὰ τὴν παροῦσαν περίστασιν, ἦσαν ἀνάξια προσοχῆς.
—Πῶς ἀνάξια προσοχῆς;
Καὶ ὁ Βερδιὲ ᾐσθάνετο τὸ αἷμά του κοχλάζον, τοῦ ἤρχετο δὲ ἡ ὄρεξις νὰ ἐγερθῇ, νὰ φορέσῃ τὸν πῖλόν του καὶ νὰ μὴ ἐπιστρέψῃ πλέον εἰς τὴν οἰκίαν τῆς κυρίας Ἑρβλαί.
—Ἀνάξια προσοχῆς; Ἡ ἀνάγκη τοῦ νὰ διατηρῆται εἰς τὸ πνεῦμα τοῦ λαοῦ τὸ αἴσθημα τοῦ βεβαίου καθήκοντος, τῶν ἐνδεχομένων θυσιῶν, Ἀνάξια προσοχῆς εἶν’ αὐτά;
—Ἀκούσατε, ταγματάρχα, εἶπεν ὁ Καπποά μαντεύων ὅτι ὁ ταγματάρχης ἔμελλε νὰ παραφερθῇ. Οὐδεὶς ἐκ τῶν ἐδῶ παρόντων ἀρνεῖται ὅτι τὸ αἴσθημα τῆς φιλοπατρίας εἶνε ἀρετὴ... ἀρετὴ ἀξιοθαύμαστος. Ἀλλὰ δὲν ἤλθομεν ἐδῶ διὰ νὰ ἐπιδείξωμεν πατριωτισμόν. Σᾶς ἐξελέξαμεν διὰ νὰ καταπολεμήσητε τὸν Γκαρούς. Πρέπει νὰ πολεμηθῇ ὁ Γκαρούς!
—Ὁ Γκαρούς καὶ οἱ φίλοι τοῦ κ. δὲ Μομβρέν!.. προσέθηκεν ἐντόνως ὁ Γκενὼ δεικνύων διὰ χειρονομίας τὸν τάπητα τοῦ δαπέδου, ὡς νὰ ἔβλεπεν ἐνώπιόν του ἐκτάδην καταβεβλημένον τὸν μαρκήσιον.
Ὁ Βερδιὲ εἶχε διακόψῃ τὴν ἀνάγνωσιν ἐξακολουθῶν νὰ κρατῇ τὸ χειρόγραφον εἰς τὴν χεῖρα καὶ στρέφων τὴν κεφαλὴν δεξιὰ ἢ ἀριστερά, ἀναλόγως τοῦ μέρους, ὁπόθεν προήρχοντο αἱ διακοπαί. Ἐνίοτε ἔκυπτε καὶ θαμβούμενος ὁπωσοῦν ἐκ τοῦ φωτὸς τῆς λυχνίας, προσεπάθει νὰ διακρίνῃ ἐν τῇ σκιᾷ τὰ πρόσωπα.
—Φαίνεσθε, ἐξηκολούθησεν ὁ συμβολαιογράφος, ὡς νὰ μὴ ἐνδιαφέρεσθε εἰμὴ μόνον περὶ τῶν ἐν τῷ ἐξωτερικῷ ἐχθρῶν!
—Καὶ εἶνε κακὸν αὐτό; ἠρώτησεν ὁ Βερδιέ, εἰς ὅν ἡ τοιαύτη παρατήρησις ἐφάνη ἀφελής.
—Ὁ Καπποὰ ἔχει δίκαιον, εἶπε βροντωδῶς ὁ Γκενώ· δὲν ἀρκεῖ τις νὰ εἶνε φιλόπατρις!.. Πρέπει νὰ εἶνε δημοκρατικὸς ἄνευ ἐπιθέτου. Τὸ «φιλόπατρις» εἶνε ἐπίθετον!.. Ἀφήσατε τὴν φιλοπατρίαν εἰς τὸν Ζαβουγιέ, ὅστις εἶνε ἰησουΐτης ἢ εἰς τὸν κ. δὲ Μομβρέν, ὅστις εἶνε ἐπαρχιώτης εὐπατρίδης!.. Ὁ Γκαρούς δὲν καυχᾶται ὅτι εἶνε φιλόπατρις!
—Τὸ πιστεύω, εἶπεν ὁ Βερδιέ. αὐτὸς εἶνε ὀπαδὸς τῆς Διεθνοῦς!
—Εἶνε ἐπικίνδυνος, εἶπεν ὁ Γκενώ; ἀλλὰ τοὐλάχιστον αὐτὸς εἶνε προοδευτικός. Τὸ τοιοῦτο προξενεῖ αἴσθησιν εἰς τοὺς ψηφοφόρους. Τὸν πατριωτικὸν τὸν γνωρίζουν ὅλοι τί πρᾶγμα εἶνε... καὶ δυσπιστοῦν, ἐνῷ ἡ Διεθνής....
—Ἥτις εἶνε ἐνίοτε ἡ τροφὸς τῆς ἀτομικῆς ἀνανδρίας ὑπὸ τὴν προστασίαν τοῦ μεγάλου καὶ ἠχηροῦ ὀνόματος τοῦ γενικοῦ ἀφοπλισμοῦ, αὐτὴ εἶνε εὐχάριστον πρᾶγμα, αἴ... Βέβαια! Ν’ ἀγαπᾷ τις ὅλον τὸν κόσμον εἶνε εὔκολον! Στοιχίζει αὐτὸ ὀλιγώτερον παρὰ ν’ ἀγαπᾷ τὴν ἑστίαν του, τὴν οἰκογένειάν του, τὴν πατρίδα του!...
Ἡ φωνὴ τοῦ ταγματάρχου εἶχε γείνει ἠχηρά, ἡ δὲ κυρία Ἑρβλαί εἶχε θέσει τὴν μικρὰν της χεῖρα ἐπὶ τοῦ γόνατος τοῦ Βερδιέ, διότι ὁ ὑποψήφιος ἐποίει ἤδη ὅπως ἀνεγερθῇ κίνημα ὀργίλον, τὸ ὁποῖον ἠδύνατο νὰ παροξύνῃ τὰ πράγματα.
—Ἐπικαλοῦμαι τὴν γνώμην τοῦ κ. Σαρβέ! εἶπεν ὁ Καπποὰ προβλέπων ἤδη τὴν ρῆξιν, ἐνῷ ὁ Γκενώ, βλέπων τὰ ὀργίλα κινήματα τοῦ Βερδιέ, ἐψιθύριζεν: «Ἄ! ἄν θυμώσῃ τώρα ὁ γέρω-παλληκαρᾶς!... »
Αὐτός, ὅστις εἶχε ὑποταχθῆ μᾶλλον ἢ παραδεχθῆ τὴν ὑποψηφιότητα τοῦ Βερδιέ, ἐφρόνει ἐν πεποιθήσει ὅτι ἡ πολιτικὴ δὲν προάγεται μὲ τὰ φιλοπόλεμα αἰσθήματα.
Ὁ κ. Σαρβέ, ἀναγκασθεὶς ν’ ἀναμιχθῇ εὑρέθη κατ’ ἀρχὰς ἐν ἀμηχανίᾳ. Ἐνόει ἕκαστος τὴν θέσιν του. Δὲν ἠδύνατο νὰ ἐκφράσῃ πολὺ φανερά τὴν γνώμην του. Ἡ θέσις του τὸν ὑπεχρέου νὰ μένῃ οὐδέτερος, ἐντελῶς οὐδέτερος. 'Επὶ τέλους ἐπρόκειτο περὶ τῆς ἀντικαταστάσεώς του, περὶ τῆς διαδοχῆς του! Δέν ἀπέκειτο εἰς αὐτὸν νὰ ὑποδείξῃ τὸν διάδοχόν του!.. Κυριάρχος ἦτο ἡ ψῆφος τῶν πολλῶν. Ἀρκετὸν ἦτο, ἦτο πάρα πολύ ἴσως ὅτι εἶχε συνοδεύσει τὴν προτεραίαν τὸν ταγματάρχην εἰς Σαλλύ... Ὁ κ Βερδιὲ ἦτο ὁ ὑποψήφιος μιᾶς ἐπιτροπῆς ἀξιοτίμου, εὐϋπολήπτου, σπουδαίας—καὶ ὁ Σαρβὲ ἐχαιρέτιζε μετ’ ἀξιοπρεπείας τὸν Καπποὰ κατ’ ἀρχὰς καὶ κατόπιν τὸν κτηνίατρον—λογικῶς ὅμως δὲν ἠδύνατο νὰ εἶνε ὑποψήφιος τοῦ γερουσιαστοῦ Σαρβέ... Ἀλλ’ ἐὰν τῷ ἐπετρέπετο ὄχι νὰ ἐκφράσῃ, ἀλλ' ν’ ἀφήσῃ νὰ διαφανῇ ἡ γνώμη του (καὶ ἐτόνιζε τὴν λέξιν διαφανῇ) μάλιστα, ὁ κ. Καπποὰ εἶχε δίκαιον... Δὲν ἔπρεπε νὰ γίνηται λόγος περὶ φιλοπατρίας πρὸς τοὺς χωρικούς. Δὲν ἠγάπων αὐτὰ οἱ χωρικοὶ
—Πατρίς των εἶνε ὁ ἀγρός των. Ὁμιλήσατε πρὸς αὐτούς περὶ τοῦ ἀγροῦ των, ταγματάρχα!
—Ἄλλως τε, εἶπε σοβαρῶς ὁ Σαρβέ, ἐπαναλαμβάνω, δὲν πρόκειται περὶ φιλοπατρίας, ἀλλὰ περὶ ἐκλογῆς.
Καὶ μετὰ τὸ ὡραῖον τοῦτο ρητὸν προσέθηκεν:
—Εἰπέτε ὅτι θὰ ὑποστηρίξητε τὴν γεωργίαν.
