Ἐν παντὶ τόπῳ ἡ κατάστασις τῶν γραμμάτων ἕπεται ἀεὶ εἰς τὴν πολιτικὴν τοῦ ἐνοικοῦντος ἔθνους κατάστασιν. Ὅθεν ἐν μέσῳ τῶν συμφορῶν καὶ τῆς δουλείας, ἐν μέσῳ τῶν κατηργημένων νόμων καὶ τῶν κατηδαφισμένων ναῶν, ἐν μέσῳ τῶν πυρκαϊῶν, τῶν αἱμάτων καὶ τῶν ἐρήμων, ματαίως ἤθέλεν ἐλπίσει τις νὰ ἴδῃ ἀπαυγάζον καθαρὸν, πλῆρες καὶ ζωογόνον τὸ φῶς τῆς σοφίας. Καὶ ὅμως ἐπὶ χρόνων τοσοῦτον δεινῶν εὗρε πάντοτε ἡ σοφία θεράποντας ἐν τῇ Ἑλλάδι, καὶ τὴν μνήμην αὐτῶν εὐγνωμόνως διασώζουσιν αἱ γενναῖαι ψ·υχαὶ, ὄχι εἰς τὰ ὑπ’ ἐκείνων πεπραγμένα ἀποβλέπουσαι, ἀλλ’ εἰς τὴν προθυμίαν μεθ’ ἧς ὑπέζευξαν ἑαυτοὺς εἰς παντοίους ἀγῶνας, καὶ ὁ ἐπὶ τούτοις ἔπαινος πρέπει νὰ ἦναι ἀνάλογος μᾶλλον πρὸς τὴν δυστυχίαν τῆς πατρίδος ἢ τὴν πραγματικὴν τῶν ἔργων των ἀξίαν. Εἶναι δὲ ταῦτα πρὸς τὸν παρατηρητὴν ὥσπερ χλοεροὶ θάμνοι παρὰ προσδοκίαν ἀναφαινόμενοι ἐν τῷ μέσῳ ἀγρίων ἀκανθῶν καὶ πετρῶν ἀποκρήμνων καὶ εὐφραίνοντες τὸ ἔρημον ὄμμα τοῦ ὁδοιπόρου.
Ἀκριβῶς εἰπεῖν οἱ συγγραφεῖς, οἵτινες καὶ τὸν βίον διετέλεσαν καὶ τὰ τῆς παιδείας ἐμνήσθησαν εἰς τὴν γῆν τῶν πατέρων των, μόναι οὗτοι προσφέρουσι καθαρὰν ἰδέαν τῆς ὁποιασδήποτε ἐθνικῆς ἡμῶν γραμματολογίας. Ἑτέρας κατηγορίας εἶναι οἱ ἐν ἀλλοδαπῇ ἐκπαιδευθέντες Ἕλληνες, οἵτινες καὶ εἰς ἰδίας καὶ διαφόρους τάξεις ὑποδιαιροῦνται. Τινὲς τούτων ἀνακτησάμενοι μέρος τοῦ κλήρου τῆς προγονικῆς μαθήσεως, τιμίως ἐπανελθόντες εἰς τὰ ἴδια μετέδωκαν τούτου καὶ εἰς τοὺς ὁμοεθνεῖς των· τινὲς οὐδὲν πλέον ἢ μικρὸν πλέον τῆς ἀρχεγονίας αὐτῶν διετήρησαν, διότι, ἡττώμενοι ἐκ τῆς ἀλλοφύλου δυναστείας καὶ ἀγωγῆς, ἡ κνιζόμενοι ἐκ τῆς ἐπιθυμίας νὰ δοξασθῶσιν ὑπὸ τῶν ἐθνῶν, ἐν
