Λεξικόν της Ελληνικής Αρχαιολογίας/Άδης
| ←Ἀδείμαντος | Λεξικόν της Ελληνικής Αρχαιολογίας Συγγραφέας: ᾋδης |
Ἀδιαβηνή→ |
| Δείτε στη Βικιπαίδεια: Άδης |
ᾍδης, ἐπὶ Ὁμήρου, Ἀΐδης, Ἀϊδωνεὺς, Ἄϊς, ἃ ἔπειτα ἐπεκράτησαν καὶ ὡς τοῦ θεοῦ τοῦ ᾍδου ὀνόματα (ἴδ. Πλούτων), ἐθεωρεῖτο ἐπὶ Ὁμήρου (Ἰλ. Υ, 61) ὡς ζοφερὰ ἔκτασις ὑπὸ γῆν, πρὸς δυσμὰς, πέραν τοῦ Ὠκεανοῦ, ὃπου αἱ ἀκτῖνες τοῦ ἡλίου δὲν φθάνουσιν· εἶχε δ' εἴσοδον καὶ προαύλιον. Ὅτε ὁ Ὀδυσσεὺς ἠθέλησε νὰ ἐπαναφὲρῃ ἐκ τοῦ ᾍδου τον Τειρεσίαν, ἔπλευσε μέχρι τοῦ δυτικοῦ πέρατος τοῦ Ὠκεανοῦ, καὶ ὑπο τῶν σκοτεινῶν Κιμμερίων τὰ νέφη καὶ τὴν ὁμίχλην εὖρε τραχεῖαν ἀκτὴν, εἰς ἣν ἐφύοντο ἄγρια καὶ ἄκαρπα δένδρα (Ὀδυσ. Κ, 508. Λ, 14). Ἐνταῦθα ἄρχεται ὁ ἀσφοδελος λειμὼν, ἐκτεινόμενος ὑπογεῖως δι' ὅλου τοῦ ᾍδου (Αὐτ. Λ, 539, 573. Ω, 13). Τὸ βαθύτατον δ' αὐτοῦ, τὸν κυρίως ᾍδην, κατεῖχε το Ἔρεβος μέχρις οὓ δὲν προέβη ὁ, Ὀδυσσεύς (Λ, 564. 627). Διαρρέει δὲ τὸν ᾍδην ὁ φοβερὸς ποταμὸς, ἡ Στὺξ, εἰς ὃν καὶ οἱ θεοὶ ὀμνύουσι (Ἰλ. Θ, 369. Ὀδ. Ε, 185), καὶ τὸν θάνατον ἑαυτοῖς ἐπαρώμενοι ἐὰν ἐπιώρκουν. Μεταγενεστέρως δὲ πλείονα καὶ ἀκριβέστερα ἐμυθεύθησαν περὶ ᾍδου. Οὕτως ἐκ τῆς γῆς, πολλαὶ ἐγνωρίζοντο σκοτειναὶ κάθοδοι εἰς αύτὸν, ὡς τὸ Ταίναρον ἐν Λακωνίᾳ, ὁ Κολωνὸς ἐν Ἀθήναις, καὶ ἄλλαι ἐν Ἐρμιὸνῃ, ἐν Κύμῃ τῆς Ἰταλίας. Φοβεροὶ ποταμοὶ τὸν διέρρεον ἢ τὸν περιεκύκλουν, ἡ Στὺξ πρὸ πάντων, ἥτις, ὡς προσωποποίησις, ἐλέγετο θυγάτηρ τοῦ Ὠκεανοῦ καὶ τῆς Τηθύος, μήτηρ δὲ τοῦ Ζήλου, τῆς Νίκης, τοῦ Κράτους καὶ τῆς Βίας, οἰκοῦσα κατὰ τὴν εἴσοδον τοῦ ᾍδου βραχώδη μέγαρα, ἃ ἔφερον ἀργυροῖ κίονες, καὶ δι' αὐτῶν ἔρρει ἀπὸ τῆς δεκάτης πηγῆς τοῦ Ὠκεανοῦ τὸ φερώνυμον αὐτῆς ὕδωρ (Ἡσὶοδ. Θεογ. 361, 383, 775), εἰς ὃ ὁ Ζεύς ἐπέβαλλε τοῖς θεοῖς καὶ ἀνθρώποις τὸν μέγαν ὅρκον. Ὀ Κώκυτος ἦν, καθ' Ὁμηρον, ἐκροὴ τῆς Στυγός· μνημονεύει δ' ὁ αὐτὸς (Ὀδ. Κ, 513) καὶ τοῦ Ἀχέροντος, καὶ τοῦ εἰς αὐτὸν, ἐν τῷ δυτικῷ προαυλίῳ τοῦ ᾍδου, εἰσβάλλοντος Πυριφλεγέθοντος. Ὁ Βιργίλιος (Æn, VI, 296) λέγει τὸν Ἀχέροντα ἑλῶδες καὶ βραδύρρουν ῥεῦμα, συναποτελοῦν μετὰ τοῦ Κωκύτου τὴν Στυγαίαν λίμνην. Ὑπῆρχε δὲ καὶ ἡ Ἀχέρουσία λίμνη, καὶ ὑπὲρ αὑτὴν καὶ τοὺς ποταμοὺς ἔφερε τὰς ψυχὰς τῶν νεκρῶν διὰ τοῦ πορθμείου του ὁ Χάρων (εὐφημιστικῶς οὕτως ἐκ τοῦ χαίρω κληθείς). Ὁ Πυριφλεγέθων ἢ Φλεγέθων, ποταμὸς πυρὸς, ῥέει, κατὰ Βιργίλιον (Æn. IV, 548), κεχωρισμένος ἀπὸ τῶν ἄλλων, περὶ τὸν Τάρταρον, τὴν ἀρχαίαν κὸλασιν (Πλάτ. Δημ. Ι, σ. 616 Α. — Βιργ, Æn. VI, 543), κείμενον, καθ' Ὅμηρον (Ἰλ. Θ, 43), ὑπὸ τὴν γῆν, ὃσον ὁ οὐρανὸς ἦτο ὑπὲρ αὐτὴν. Εἰς αὐτὸν εἶχον κεραυνωθῆ οἱ Τιτᾶνες. Μετὰ τὸν Ὅμηρον κατελογίζετο μετὰ τῶν καταχθονίων ποταμῶν καὶ ἡ Λήθη, ἐν ᾗ οἱ νεκροὶ ἐλησμόνοον τὰ ἐπὶ τῆς ζωῆς. Θυρωρὸς τοῦ ᾍδου ἦν ὁ Κέρβερος, τρικέφαλος κύων, υἱὸς τοῦ Τυφῶνος καὶ τῆς Ἐχίδνης (Ἡσίοδ. Θεογ. 311), ὃν ὁ Ἡρακλῆς ἁρπάσας ἔφερεν εἰς τὴν γῆν, ὑπὸ τοῦ Ὁμήρου ἁπλῶς «Κύων τοῦ ᾍδου» λεγόμενος (Ἰλ. Θ, 367. Ὀδ. Λ, 623).—Κριταὶ ἐν ᾍδου ἦσαν ὁ Μίνως, πρώην βασιλεὺς καὶ νομοθέτης τῆς Κρήτης, ὁ Ῥαδάμανθυς ὁ Αἰακὸς, ὁ καὶ κλειδοῦχος τοῦ ᾍδου, κρίνοντες, κατὰ Πλάτωνα (Γοργ. σ. 524 Α), ὁ μὲν τοὺς Ἀσιανοῦς, ὁ δὲ τοὺς Εὐρωπαίους, τοῦ Μίνωνος ἐν ταῖς ἁμφιβόλοις περιστάσεσιν ἀποφαινομένου. Τινὲς δὲ προσθέτουσι καὶ τὸν Τριπτόλεμον. Ὁ Ὅμηρος δὲ μνημονεῦει μόνου τοῦ Μίνωος (Ὀδυσ. Α, 565) ὡς κριτοῦ. Μεταξὺ δὲ τῶν τιμωρουμένων μνημονεύονται αἱ Δαναΐδες, ὁ Ἰξίων, ὁ Τάνταλος, ὁ Σαλμωνεὺς, ὁ Πειρίθους, ὁ Φλεγύας καὶ ἄλλοι.—Το δ' Ἠλῦσιον πεδίον ἦν τὸ ἐν ᾧ διῃτῶντο ἐν) μοικαριότητι αἱ ψυχαὶ τῶν δικαίων (Ὁμ. Ὀδυσ. Λ, 567). Κᾳθ' ἄλλους (Ἡσίοδ. Ἔργ. 169.—Πίνδ. Ὀλ. Β, 129) διῃτῶντο αὖται εἰς τὰς Νήσους τῶν Μακάρων. Οἱ δ’ οὔτε ἀμοιβῆς οὔτε ποινῆς ἄξιοι ἔμενον εἰς τὸν ἀσφοδελὸν λειμῶνα.—Ἡ μετὰ θάνατον ὕπαρξις διαφόρως διατυποῦται ἐν Ὁμήρῳ. Αἱ σκιαὶ, ἄσαρκοι, ἀλλὰ τὴν ἀρχαίαν διατηροῦσαι μορφὴν, περιγράφονται ὡς ἐστερημέναι φωνῆς καὶ συναισθήσεως, ἣν ἀναλαμβάνουσιν ἐπ’ ὀλίγον, γευόμεναι αἵματος· καὶ αἱ μὲν φρένες ἐκλείπουσιν, ἀλλ’ ἡ ψυχὴ μένει ἀθάνατος. Ἀλλαχοῦ ὅμως (Ὀδυσ. Ω) παρίστησιν αὐτὰς ὁ ποιητὴς τὰς ἐν τῷ βίῳ τάσεις καὶ διαθέσεις αὐτῶν ἐξακολουθούσας καὶ συνδιαλεγομένας, ὥστε καὶ ἐπιστεύετο ἡ τῶν νεκρῶν ἐπὶ τῶν ζώντων ἐπιρροή. Ἀλλα φιλοσοφικῶς περιφρονηταὶ τῆς ζωῆς δὲν ἠσαν οἱ ἀρχαῖοι ἥρωες, καὶ ὁ Ἀχιλλεὺς προτιμᾷ ἐπὶ τῆς γῆς νὰ θητεύῃ καὶ παρὰ πτωχῷ καὶ ἀκλήρῳ, παρὰ ν’ ἄρχῃ ἐπὶ πάντων τῶν νεκρῶν (Ὀδυσ. Α, 489), καὶ ὁ Ἐλπήνωρ ζητεῖ νἀ μὴ λησμονηθῇ ἀποθανὼν, καὶ νἀ τύχῃ ἐντίμου ἐνταφιασμοῦ (Αὐτ. 71). Παρὰ δὲ Ῥωμαίοις ὁ ᾍδης, καὶ ὁ θεὸς αὐτοῦ, ἐλέγετο καὶ Ὅρκος, καὶ Mundus. — Ὡς προσωποποίησις δ’ ἦν ὁ Τάρταρος υἱὸς τοῦ Αἰθέρος καὶ τῆς Γῆς, καὶ πατὴρ τῶν Γιγάντων καὶ τοῦ Τυφωέως (Ἡσίοδος. Θεογ. 621).