Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1887/Παιδαγωγικόν ζήτημα
| ←An Gretchen | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1887 Συγγραφέας: Παιδαγωγικὸν ζήτημα |
Εἰς τὸ λεύκωμα τῆς κυρίας Στ. Κ***→ |
Quis proficit in litteris
et deficit in moribus,
plus deficit quam proficit.
Κικέρων
Ὁ ἐν Κωνσταντινουπόλει Ἑλληνικὸς Φιλολογικὸς Σύλλογος μεταξὺ πολλῶν καὶ καλῶν θεμάτων, τὰ ὁποῖα προέβαλε πρὸς συζήτησιν εἰς τὸ ὑπὸ φθόνου καὶ κακεντρεχείας ματαιωθὲν ἐπιστημονικὸν συνέδριον, ὅπερ ἔμελλε νὰ συνέλθῃ ἐν Κωνσταντινουπόλει ἐπὶ τῇ εὐκαιρίᾳ τῆς εἰκοσιπενταετηρίδος αὐτοῦ, εἶναι καὶ τὸ ἄνω τιθέμενον σύντομον μὲν πολλῆς δὲ μελέτης ἄξιον θέμα.
Οἱ ἡμέτεροι πρόγονοι ὕψιστον σκοπὸν τῆς τοῦ ἀνθρώπου ἀγωγῆς καὶ ἐνεργείας ἔθετον τὸ «καλὸν κἀγαθὸν γενέσθαι,» δι’ οὗ ἐντονωτέρα μὲν ῥοπὴ ἐδίδετο τῇ ἠθικῇ προαγωγῇ, δὲν παρημελεῖτο ὅμως καὶ ἡ διανοητικὴ ἀνάπτυξις, διότι αὕτη κυρίως στηρίζει καὶ ἐνισχύει τὴν ἠθικὴν μόρφωσιν τοῦ ἀνθρώπου, εἶναι ἡ ἠθικὴ τελειότης αὐτοῦ, ἡ ἀρετή. Διὸ καὶ πλεῖστοι τῶν περὶ τὴν παιδαγωγικὴν ἀσχολουμένων καὶ παιδαγωγικὰς πραγματείας συγγραφόντων διὰ μακρῶν ἐξαίρουσι τὴν ἠθικὴν μόρφωσιν τῶν παίδων ὡς τὸν κύριον σκοπὸν τῆς ἀγωγῆς, «ἡ ἀξία τοῦ ἀνθρώπου ἐκτιμᾶται οὐχὶ ἐξ ὧν ἔχει (πλούτου, δόξης, τιμῶν), ἀλλ’ ἐξ ὧν βούλεται καὶ πράττει.»
Καὶ ὅμως ἱστορικὴ ἀλήθεια εἶναι ὅτι ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ἡ μὲν διανοητικὴ προαγωγὴ μᾶλλον εὐδοκιμεῖ, ἡ δὲ ἠθικὴ χωλαίνει καὶ ὑστερεῖ. Ἡ δυσαναλογία αὕτη ὀλιγωτέρα μὲν ἦτο κατὰ τοὺς λαμπροὺς τῆς ἀρχαιότητος χρόνους παρ’ Ἕλλησι καὶ Ῥωμαίοις, πολὺ δὲ μεγαλειτέρα φαίνεται κατὰ τοὺς νεωτέρους χρόνους διότι παρ’ ἐκείνοις ἡ ἠθικὴ ἀγωγὴ ἐνισχύετο καὶ ὑπεστηρίζετο καὶ ὑπὸ Ἀρχῶν τοῦτο τὸ ὑψηλὸν καθῆκον ἐχουσῶν, τὴν ἐποπτείαν δηλονότι τῶν ἠθῶν καὶ δὴ οὐ μόνον τῶν ἀνηλίκων ἀλλὰ καὶ τῶν ἐνηλίκων ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν, ἐνῷ αἱ νεώτεραι πολιτεῖαι πολὺ μᾶλλον χειραφετήσασαι τὸ ἄτομον ὀλιγώτερον ἀληθῶς καὶ ἀσθενέστερον φροντίζουσι περὶ τῆς ἠθικῆς διαγωγῆς, προτιμῶσαι νὰ φέρωνται μᾶλλον ὡς τιμωροὶ ἢ ὡς προνοητικοὶ φύλακες.
Φαινομένου δὲ τοσοῦτον κοινοῦ ἀνάγκη νὰ ὑπόκειται αἰτία τις μόνιμος καὶ ἰσχυρά. Καὶ οἱ μὲν ἄμεσοι ὑπεύθυνοι τῆς τῶν παίδων ἀγωγῆς δὲν διστάζουσιν ἐνίοτε ν’ ἀποδίδωσι τὴν αἰτίαν τοῦ κακοῦ εἰς τοὺς παιδευομένους, παραδεχθέντες μετά τινος ὑπερβολῆς φύσεις μοχθηρὰς καὶ ἀποφηνάμενοι ὅτι «φύσιν μοχθηρὰν μεταβαλεῖν οὐ ῥᾴδιον.» Ἀλλ’ ἡ παιδαγωγικὴ μικρὰν θὰ εἶχε τὴν ἀξίαν ὡς ἐπιστήμη καὶ ὡς τέχνη, ἐὰν μόνον τὰς ἀγαθὰς φύσεις ἠδύνατο νὰ παιδαγωγήσῃ. Ἡμεῖς φρονοῦμεν ὅτι ἡ αἰτία τοῦ φαινομένου πρέπει ν’ ἀναζητηθῇ ὄχι ἐν τοῖς παιδευομένοις ἀλλ’ ἐν τοῖς παιδεύουσι τοῖς τε ἀμέσοις καὶ ἐμμέσοις.
Ἐσχάτως ἔτι πρό τινων μηνῶν γάλλος πολιτευτὴς φιλόσοφος, ὁ κ. Φερρῦ, ἂν μὴ μᾶς ἀπατᾷ ἡ μνήμη, ἀγορεύων ἕν τινι μεσημβρινῇ πόλει τῆς Γαλλίας ἐξεφώνει τὰ πολλῆς προσοχῆς ταῦτα λόγια. «Εἶμαι, εἶπεν ὁ σοφὸς Γαλάτης, ἀρκετὰ εὐχαριστημένος ἐκ τῶν εἰσαχθεισῶν ἐν τοῖς σχολείοις διδακτικῶν μεθόδων· δὲν εἶμαι ὅμως ἐπίσης εὐχαριστημένος ἐκ τῆς ἠθικῆς τῶν παίδων ἀγωγῆς.» Ἔλεγε δηλ. προκόπτουσι μὲν οἱ νέοι τῆς Γαλλίας εἰς τὰ γράμματα ἀλλ’ οὐχὶ ἐξ ἴσου καὶ εἰς τὴν ἠθικὴν μόρφωσιν. Ἡ παρατήρησις δυστυχῶς εἶναι ἀληθὴς ἐκτεινομένη καὶ πολὺ πέραν τῶν ὁρίων τῆς γαλλικῆς δημοκρατίας.
Αἰτία τῆς ἀνισότητος ταύτης μεταξὺ διανοητικῆς καὶ ἠθικῆς προαγωγῆς εἶναι κατὰ τὴν γνώμην ἡμῶν τὸ ὅτι εὐχερέστερον μὲν ἐκμανθάνονται καὶ ἐφαρμόζονται ὑπὸ τῶν διδασκάλων τὰ διάφορα μέσα, δι’ ὧν καλλιεργεῖται ἡ διανοητικὴ προαγωγή· ἔργον ὅμως δυσχερὲς, ἀπαιτοῦν μείζονα πρακτικὴν σοφίαν καὶ πρὸ πάντων φιλόστοργον ἀγάπην καὶ πρὸς τοὺς παῖδας καὶ πρὸς τὴν κοινωνίαν καὶ πρὸς τὸ ἐπάγγελμα, εἶναι ἡ ἠθικὴ τῶν παίδων μόρφωσις. Οὐχὶ λοιπὸν φυσική τις τῶν παίδων ῥοπὴ πρὸς τὸ κακὸν, τοὐλάχιστον τόσον συχνὴ, ἀλλ’ ἄγνοια τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως καί εἰδικώτερον τῆς παιδικῆς καί τις ὄκνος καὶ ἀμέλεια ἢ ἁψικορία εἶναι ἡ αἰτία, δι’ ἣν ἡ ἠθικὴ προαγωγὴ οὐ συμβαδίζει τῇ διανοητικῇ.
Συντελεῖ δὲ εἰς τοῦτο οὐχ ἥκιστα καὶ ἡ κοινωνία, ἥτις λέγει μὲν ὅτι τὰ μάλιστα ἐκτιμᾷ τὴν ἠθικὴν μόρφωσιν πράγματι ὅμως, ὡς συμβαίνει ἐν ταῖς ἐξετάσεσι, χειροκροτεῖ καὶ βραβεύει τὴν διανοητικὴν προαγωγήν. Βραβεῖα ἀρετῆς γνήσια δὲν πρόκεινται. Τοῦτο δὲ καλῶς γινώσκοντες καὶ οἱ διδάσκαλοι πολὺ περισσοτέραν προσοχὴν δίδουσιν εἰς τὸ νὰ καταστήσωσι τοὺς μικροὺς μαθητάς των φιλοσόφους ἐκπλήττοντας τὸ ἀκροατήριον διὰ τῶν γνώσεών των (!) ἢ νὰ ἀναδείξωσιν αὐτοὺς καλοὺς κἀγαθούς. Ὁμολογούμενον δὲ εἶναι ὅτι αἱ γνώσεις αὐταὶ καθ’ ἑαυτὰς δὲν ἔχουσιν ἠθικὴν ἀξίαν καὶ ὅτι σπουδαῖον μὲν εἶναι τὸ τί γινώσκει ὁ ἄνθρωπος πολὺ σπουδαιότερον ὅμως εἶναι τὸ τί πράττει.
Ἵνα συμβαδίζῃ λοιπὸν ἡ ἠθικὴ μόρφωσις τῇ διανοητικῇ ἀναπτύξει, ἀνάγκη εἶναι πρῶτον μὲν οἱ γονεῖς καὶ ἡ κοινωνία νὰ δεικνύωσι μεῖζον ἐνδιαφέρον εἰς τὴν ἠθικὴν τῶν τέκνων αὐτῶν μόρφωσιν· δεύτερον δὲ ἐν τῇ ἐκλογῇ τῶν διδασκάλων νὰ λαμβάνηται οὐχ ἥκιστα ὑπ’ ὄψιν ἡ ἠθικὴ αὐτῶν μόρφωσις. Ἄριστοι διδάσκαλοι πρέπει νὰ θεωρῶνται οὐχὶ μόνον οἱ ἐπιτυχῶς τὴν ἐξέτασιν εἰς τὰ μαθήματα ὑποστάντες ἀλλὰ καὶ οἱ ἐπιδειξάμενοι ἦθος προσῆκον παιδαγωγικῷ διδασκάλῳ καὶ ἱκανότητα εἰς τὸ διαπλάττειν τὸ ἦθος τῶν παίδων.
Ἐνταῦθα δὲ ἐπιτραπήτω ἡμῖν νὰ προσθέσωμεν ὅτι πολὺ τελειότερον παρεσκευασμένοι θὰ ἐξέρχωνται τῶν διδασκαλείων οἱ ἐν αὐτοῖς παιδευόμενοι, ἐὰν συνοικοῦντες ἐν αὐτοῖς, ὡς γίνεται ἐν Γερμανίᾳ, ἀνατρέφωνται αὐτοὶ οὗτοι ὑπὸ τῶν συνοικούντων καὶ συνδιαιτωμένων καθηγητῶν, καὶ ἂν ἀσκῶνται καὶ δοκιμάζωνται οὐ μόνον εἰς τὴν μέθοδον τῆς διδασκαλίας ἀλλὰ καὶ εἰς τοὺς τρόπους τῆς ἠθικῆς ἀγωγῆς τῶν μικρῶν παίδων. Ἀνάλογον δέ τι μέτρον ἀνάγκη νὰ ληφθῇ καὶ διὰ τοὺς ἐκ τοῦ Πανεπιστημίου ἐξερχομένους ἑλληνοδιδασκάλους καὶ καθηγητάς· διότι τερατῶδές τι συμβαίνει παρ’ ἡμῖν, οἵτινες προσέχομεν μὲν ἀπό τινος χρόνου εἰς τὴν δημοτικὴν παίδευσιν, νομίζομεν δὲ ὅτι οὐδεμιᾶς παιδαγωγικῆς προπαρασκευῆς χρήζουσιν οἱ διδάσκαλοι τῆς μέσης ἐκπαιδεύσεως.
Οὐδαμῶς δὲ πρέπει νὰ θαυμάζωμεν, ἐὰν βλέπωμεν ὅτι ἡ ἠθικὴ προαγωγὴ οὐκ ἀεὶ συμβαδίζει τῇ διανοητικῇ. Καὶ εἰς τὰ τελειότερον ὠργανισμένα σχολεῖα ἐὰν εἰσέλθωμεν, θὰ ἴδωμεν ὅτι πᾶσα ἡ δραστηριότης καὶ εὐφυΐα τῶν διδασκόντων στρέφεται κυρίως εἰς τὸ διδάσκειν. Καὶ εἶναι μὲν ἀληθὲς ὅτι καλὴ διδασκαλία μέγα ἐπιδρᾷ εἰς τὴν ἠθικὴν μόρφωσιν τῶν παίδων· ἀλλ’ ἡ ἐπίδρασις μόνης αὐτῆς εἶναι ἀνίκανος νὰ παραγάγῃ τὸ ποθούμενον ἀποτέλεσμα. Διὰ τοῦτο, ἐὰν τὰ πολλὰ μαθήματα εἶναι αἰτία ἢ πρόφασις τοῦ ν’ ἀμελῇ ὁ διδάσκαλος τὸ ἔργον τῆς ἠθικῆς μορφώσεως, βεβαίως πολὺ προτιμότερον εἶναι νὰ ἐλαττωθῶσι ταῦτα ἵνα ὑπάρχῃ ἱκανὸς πρὸς ἠθικὴν παιδαγώγησιν χρόνος.
Ἐν τέλει προσθέτομεν ὅτι οἱ ἄνθρωποι ἐκεῖνα τὰ προσόντα φροντίζουσι μᾶλλον ν’ ἀποκτῶσι, δι’ ὧν βλέπουσιν ὅτι δύνανται εὐχερέστερον νὰ προαχθῶσιν ἐν τῇ κοινωνίᾳ, δυστυχῶς δὲ ἐν αὐτοῖς δὲν εἶναι τὸ μᾶλλον ἀπαραίτητον ἡ ἀρετὴ κατὰ τοὺς νῦν χρόνους.
Καὶ ἡμεῖς μὲν ἐγράψαμεν τὰ ὀλίγα ταῦτα ὑπὸ τὴν ἔποψιν τῆς ἐν τῷ σχολείῳ ἀνισότητος μεταξὺ ἠθικῆς καὶ διανοητικῆς προαγωγῆς, ἐνῷ τὸ ζήτημα εἶναι πολὺ γενικώτερον· ἐπράξαμεν ὅμως τοῦτο διότι τὸ σχολεῖον παρασκευάζει διὰ τὴν κοινωνίαν, καὶ τὰ πλεονεκτήματα ἢ ἐλαττώματα αὐτοῦ συνεχίζονται ἐν τῷ κοινωνικῷ βίῳ.
Ἐν Ἀθήναις κατὰ Αὔγουστον 1886.
Βλασιοσ Σκορδελησ