Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1887/Οι αδιάφοροι
| ←Ὁ Ἕλλην μουσουργὸς Σπυρίδων Σαμάρας | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1887 Συγγραφέας: Οἱ ἀδιάφοροι |
Ἀδυναμία→ |
Βαθεῖαν μοὶ ἐνεποίησεν ἐντύπωσιν τὸ ὑπὸ τὸν τίτλον οἱ «Ἀδιάφοροι» δραμάτιον τοῦ ἱσπανοῦ Ἐρρίκου Γασπάρ. Ὁ συνταγματάρχης Εὐπράτης ἀποπέμπει ἐκ τοῦ οἴκου τῆς ἀδελφῆς του, ἐν πληθούσῃ ἑσπερίδι, ὅλην τὴν ἀγέλην τῶν ὑπὸ μέλαν ἔνδυμα ἢ πολυτελεῖς ἐσθῆτας ἀχρείων ὄντων, ἀρσενικῶν καὶ θηλυκῶν· διότι θέλει νὰ ἐκβάλῃ, λέγει, τὰς σεσηπυίας ὀπώρας πρὶν ἡ σῆψις προσβάλῃ καὶ τὰς ὑγιεῖς, διότι δὲν ἐννοεῖ εἰς κανένα νὰ ἐπιτρέψῃ τὴν εἴσοδον εἰς τὴν οἰκίαν ἐκείνην, ἂν μὴ πρότερον τῷ παρουσιάσῃ τὸ διαβατήριόν του ἐπιθεωρημένον ὑπὸ τῆς κοινῆς γνώμης.
Ἀληθῶς Εὐπρατῶν στερεῖται ἡ ἡμετέρα κοινωνία, καὶ διὰ τοῦτο εὑρίσκεται ἐν ᾗ καταστάσει εὑρίσκεται· στερεῖται ἀνθρώπων ἐχόντων τὸ θάρρος νὰ ὀνομάζωσι τὰ πράγματα διὰ τοῦ ὀνόματός των, ἐχόντων τὴν τόλμην ν’ ἀποσπῶσιν ἀπὸ τοῦ στήθους καὶ ῥίπτωσιν εἰς τὸν βόρβορον τὸ κίβδηλον παράσημον, ἐχόντων τὴν γενναιότητα νὰ δοκιμάζωσιν ἐπὶ λυδίας λίθου τὸν χρυσὸν τοῦ πλουσίου μὴ εἶνε ζυμωμένος μὲ αἶσχος, μὴ εἷνε ramassé καὶ ὄχι amassé, κατὰ τὴν εὐφυᾶ διάκρισιν τῶν Γάλλων, ἀνθρώπων ἐχόντων τὸν ἡρωϊσμὸν νὰ ταξινομῶσι κατ’ ἀξίαν τὴν κοινωνίαν.
Τὸ κοινωνικὸν ἡμῶν νόσημα εἶνε ἡ ἀδιαφορία: ἄνανδρός τις ἀνοχὴ προσώπων καὶ πραγμάτων. Τί με μέλει! ψιθυρίζει ἕκαστος, ἐγὼ θὰ διορθώσω τὸ ῥωμαίϊκο; καὶ ἀμεριμνοῦμεν περὶ πάντων· ὡς νὰ μᾶς ἐτάγισαν λωτὸν ἐλησμονήσαμεν τὰ καθ’ ἡμᾶς αὐτούς· ἀπωλέσαμεν σχεδὸν τὴν δύναμιν τοῦ ἐκτιμᾷν τὸ καλὸν καὶ τὸ κακὸν ὡς ἠρειπωμένον ἐξ ἀκολασίας γεροντικὸν σῶμα ἀπόλλυσι τὴν γεῦσιν· ἡ ἀρετὴ καὶ ἡ κακία ὁμοιάζουσι δι’ ἡμᾶς πρὸς τὰ δίδυμα ἐκεῖνα νήπια τῶν ὁποίων οἱ γονεῖς συνέχεον τὰ ὀνόματα· διὰ τοῦτο ἔντιμοι ἄλλως ἄνθρωποι — δὲν πρόκειται περὶ τῶν μὴ ἐντίμων, οἵτινες πρὸ οὐδενὸς ἀποδειλιῶσι — διασκελίζουσιν ἄνευ τῆς ἐλαχίστης τοῦ συνειδότος τύψεως μεθ’ ὑπερηφανείας μάλιστα, τὴν φλοιὰν τοῦ μεγαλοπρεποῦς μεγάρου διαβοήτου τινὸς Μεσαλίνας ἐχούσης πλείονας ἐραστὰς ἢ ὀδόντας, μεγάρου, ὅπερ ὡς νῆσος Δῆλος, ἀνέθορεν ἀπό τινος βυθοῦ μυστηριώδους· διὰ τοῦτο θλίβομεν οἱ πολλοὶ φιλοφρόνως τὴν χεῖρα τοῦ αἰσχροκερδοῦς τραπεζίτου, ἣν οὐδ’ οἱ κύνες θὰ ἐρροκάνιζον, ἂν ἐρρίπτετο εἰς αὐτοὺς, ἀδυνατοῦντες νὰ ὑποστῶσι τὸ μόλυσμά της· διὰ τοῦτο νομίζομεν ὅτι τὸ στίγμα ἐξαλείφεται ἀπὸ τῶν μετώπων ἁπλούστατα καὶ εὐχερέστατα ὡς γράμματα κιμωλίας ἀπὸ τοῦ μαυροπίνακος, διὰ σπόγγου· διὰ τοῦτο διὰ νὰ κατορθώσῃ τις νὰ εἰσέλθῃ εἰς πλείστας παρ’ ἡμῖν αἰθούσας πρέπει προηγουμένως ν’ ἀφήσῃ ἔξω τῆς θύρας τὴν αἰδῶ ὡς ὁ ὀθωμανὸς τὰ ὑποδήματά του, ὅπως εἰσέλθῃ εἰς τὸ τζαμίον· διὰ τοῦτο καὶ ὁ δημόσιος ὑπάλληλος ζητεῖ νὰ τῷ κάμωσι ῥάχιν ὅπως ἀναβῇ, εἰξεύρων ὅτι ἡ ἀξία κατὰ τὰ ἐννέα δέκατα δὲν ὠφελεῖ. Ἀρχαῖος τις ὑπάλληλος, ἀκέραιος καὶ φιλόπονος ἐζήτει ποτὲ θέσιν παρά τινος γέροντος ὑπουργοῦ περιωνύμου ἐπὶ γυναικολατρείᾳ.
— Σᾶς φέρω συστάσεις μιᾶς κυρίας, εἶπεν ἀφελῶς μειδιῶν ὁ ὑπάλληλος.
— Κυρίας! ποίας; εἶπεν ἀνασκιρτήσας ὁ γέρων ὑπουργὸς, οὗ οἱ ὀφθαλμοὶ ἐξήστραψαν ἐξ ἐπιθυμίας.
— Τῆς κυρίας.... Ὑπηρεσίας! ἠστεΐσθη ὁ ὑπάλληλος.
— Οὔφ! γραῖα καὶ νωδὸς κυρία! εἶπε μορφάζον τὸ γερόντιον καὶ τῷ ἔστρεψε τὰ νῶτα.
Δυστυχῆ ὑπάλληλε, διατὶ δὲν εὕρισκες νεαράν τινα προστάτιδα, ἔχουσαν ὅλους τοὺς ὀδόντας της — ὄχι βεβαίως ὅπως δάκνῃ, κάθε ἄλλο! — Διατί, ἂν πράγματι ἐφρόντιζες περὶ τοῦ ἄρτου τῶν τέκνων σου, δὲν ἐμιμεῖσο εὐφυᾶ τινα συνάδελφόν σου, ὅστις γνωρίζων τὸν χαρακτῆρα τοῦ πρὸ δεκάδων τινῶν ἐτῶν ὑπουργοῦ τῆς παιδείας *** ἐμίσθωσε περικαλλὲς γύναιον καὶ παρουσίασεν αὐτὸ ὡς σύζυγόν του καὶ οὕτω διὰ θυσίας… δεκαδράχμων τινῶν μόνον ἐπέτυχε τὴν ποθουμένην θέσιν; Ὤ! ἠγνόεις, ταλαίπωρε, τοὺς διέποντας τὴν κοινωνίαν ἡμῶν ὄρους καὶ ἐξέπνευσες, εἶμαι βέβαιος, οἰκτρῶς ἐπὶ ψιάθου…
Ὅτε εἶδον ὅτι μετὰ τὴν ἐτυμηγορίαν τῶν ἐνόρκων ἐν τῇ δίκῃ Κράουφορδ τὸ ἀγγλικὸν κοινὸν ἐθεώρησε πολιτικῶς νεκρὸν τὸν σὶρ Κάρολον Δίλκε καὶ αὐτὸς δὲ ὁ διαπρεπὴς πολιτευτὴς τῆς Σελσέας κοινωνικὸν θάνατον ἐθεώρησε τὴν ἐπὶ μοιχείᾳ καταδίκην του καί ἐξεπατρίσθη, ἐγκαταλιπὼν τὸ ἔνδοξον αὐτοῦ στάδιον, ἀνελογίσθην τί θὰ συνέβαινεν ἂν ὁ Δίλκε ἦτο ἕλλην καὶ ἡ ἀπόφασις ἐξεδίδετο ἐνταῦθα· τὴν ἐπαύριον τῆς καταδίκης θὰ περιήρχετο ἀταράχως τὰς πλατείας καὶ τὰς λεωφόρους, ἐπιδεικτικῶς παρακολουθούμενος ὑπὸ τῶν φίλων αὐτοῦ, οἵτινες θὰ ἠμφισβήτουν τὴν τιμὴν τοῦ παραπορεύεσθαι δεξιᾷ καὶ ἀριστερᾷ παρ’ αὐτῷ· (τοιοῦτό τι εἶδον μετὰ τὴν δίκην διαφθορέως τινος) οὐδεμία αἴθουσα θὰ ἔκλειε τὴν θύραν της εἰς τὸν στιγματίαν· οὐδεμία χεὶρ θὰ ἔπαυε τεινομένη πρὸς αὐτόν· καὶ ὅταν ἀπετείνετο πρὸς τοὺς ἐκλογεῖς του, οὗτοι προθύμως θὰ ἔστελλον αὐτὸν καὶ πάλιν εἰς τὸ κοινοβούλιον. Ὤ! εἷνε τόσον μακρόθυμοι καὶ ἀνεξίκακοι οἱ ἕλληνες ἐκλογεῖς!
Ἡ τοιαύτη πρὸς τὰ ἤθη ἀδιαφορία ἡμῶν ἐκτείνεται ἐκ τῶν ἄνω πρὸς τὰ κάτω. Πρό τινων ἐτῶν ἐν Αὐστρίᾳ κόμης τις ὡδήγησεν εἰς τὸν ἀνακτορικὸν χορὸν τὴν σύζυγόν του, ἥτις δὲν ἦτο, φαίνεται, καθὼς πρέπει· ὁ αὐλάρχης εἶπεν εἰς αὐτὴν ν’ ἀποσυρθῇ διότι δὲν ἦτο ἐκ τῶν ἐχουσῶν τὸ δικαίωμα νὰ εἰσέρχωνται εἰς τὴν Αὐλήν. Ὁ κόμης ἠναγκάσθη νὰ λάβῃ τὴν σύζυγόν του καί ἀπέλθῃ. Καὶ παρ’ ἡμῖν ἄλλοτε ἐπεκράτει ποία τις αὐστηρότης· ἡ βασίλισσα Ἀμαλία δὲν ἐδέχετο εἰς τ’ ἀνάκτορα τὰς ἐπὶ σκανδάλοις πεφημισμένας καλλονὰς, ἰδιαίτατα δὲ τὴν σύζυγον εὐρυμαθοῦς τινος καὶ σεβασμίου καθηγητοῦ, ὃν μόνον προσεκάλει καὶ ἐξετίμα λίαν. Τίς ἐκ τοῦ καλουμένου καλοῦ κόσμου ἀποκλείεται σήμερον τῶν ἀνακτόρων ἕνεκα ἐπιμέμπτου διαγωγῆς; ὑπάρχουσι δέσποιναι ὧν τοὺς ἔρωτας οὐ μόνον αἱ θαλαμηπόλοι, ἀλλὰ καὶ οἱ ἁμαξηλάται γνωρίζουσιν, εἰσερχόμεναι ὑψαύχενες, θρασεῖαι ἐξ ἀναισχυντίας πανταχοῦ ὅθεν ἔδει νὰ ἐκδιώκωνται ὡς ἐναγεῖς.
Εἶπον ὅτι ἡ ἀνοχὴ ἐκτείνεται ἐκ τῶν ἄνω πρὸς τὰ κάτω· τοῦτο δὲν εἶνε λίαν ἀκριβές· ἐν τοῖς κάτω στρώμασιν ἡ πρὸς τιμὴν ἀδιαφορία εἷνε πολλῷ ἥττων· τίς δὲν ἐνθυμεῖται τὸν ἐν αὐτῇ τῇ ἀστυνομίᾳ πυροβολήσαντα τὴν ἀπιστήσασαν σύζυγόν του ξενοδόχον; ἴσως ἐλησμόνησαν οἱ πολλοὶ τὴν χαρακτηριστικωτάτην δίκην κρητός τινος ἐμπήξαντος ἑπτάκις μάχαιραν εἰς τὰ στήθη τῆς ἐγγάμου ἀδελφῆς του ἐχούσης ἐραστὴν, δίκην, ἐν ᾗ μάρτυρες τῆς ὑπερασπίσεως παρέστησαν οἱ ἐπισημότατοι τῶν ὁπλαρχηγῶν τῆς ἡρωϊκῆς νήσου· παρὰ τῷ λαῷ τῆς Ἑλλάδος καὶ τῇ μεσαία ἔτι τάξει τὸ αἴσθημα τῆς οἰκογενειακῆς τιμῆς εἷνε σφόδρα ἀνεπτυγμένον· δὲν ἀξιῶ ὅτι πᾶσαι αἱ συζυγικαί αὐτῶν ἑστίαι εἷνε ἀμίαντοι, οὐδ’ ἀρνοῦμαι ὅτι πολλαὶ τῶν ἐκ τῶν νήσων τοῦ Αἰγαίου κορῶν μεταβάλλονται ἄνευ παρεμβάσεως τοῦ ἱερέως ἀπὸ θεραπαινίδων εἰς παραμάνας, ἀλλ’ ἡ διαφθορὰ ἐν τοῖς κατωτέροις κοινωνικοῖς στρώμασι κρύπτεται ὡς ἐπάρατος, δὲν ἐπιδείκνυται ἀγέρωχος. Ἀλλὰ συμβαίνει τοῦτο ἆράγε καὶ ἐν τῇ ἀνωτέρᾳ τάξει, τῇ ἀριστοκρατίᾳ;
Ἡ ἀριστοκρατία! Ἕνεκα τοῦ χαρακτῆρος τοῦ Ἕλληνος, ἐν τῷ αἵματι αὐτοῦ ἔχοντος τὸ αἴσθημα τῆς ἰσότητος, ἀριστοκρατία δὲν δύναται νὰ ὑπάρξῃ ὡς ὀρθῶς παρετήρει καὶ ὁ Ἀμποὺ ἐν τῇ «Συγχρόνῳ Ἑλλάδι·» ἡ κατάργησις λοιπὸν τῶν τίτλων τῆς εὐγενείας εἷνε κατ’ ἐξοχὴν σύμφωνος πρὸς τὸν ἑλληνικὸν χαρακτῆρα· οἱ Ἕλληνες κόμητας μόνον Δεκάστρους ἀνεχόμεθα καὶ πρίγκηπας Ἀθερινοπούλους. Ὅθεν ἡ παρ’ ἡμῖν ἀριστοκρατία δὲν εἷνε τάξις τις προνομιοῦχος αἰώνων βίων ἀριθμοῦσα, καὶ ἀπὸ γενεᾶς εἰς γενεὰν μεταδιδοῦσα μετὰ τῶν μεσαιωνικῶν πύργων ἀπεράντους γαιῶν ἐκτάσεις, ἰδιαζούσας οἰκογενειακὰς παραδόσεις, ὑψηλοφροσύνην καὶ ἁβρότητα τρόπων· ἀλλὰ κρᾶμά τι ἑτερογενὲς οἰκογενειῶν ἀγωνιστῶν οὐχὶ πάντοτε ἐκ τῶν διαπρεπῶν, φαναριωτῶν καὶ ἀνθρώπων διὰ τοῦ πλούτου ἢ τῆς πολιτικῆς ἀναδειχθέντων καὶ ὀλιγίστων πράγματι εὐπατριδῶν. Πλεῖστα περιτριγυρίζουσι τὴν γραφίδα ἡμῶν ὀνόματα ἀνδρῶν, οἵτινες ἀπὸ τῆς εὐτελεστάτης κοινωνικῆς τάξεως, ἀπὸ γραφέων εἰρηνοδικείων ἐν τῇ ἐσχατιᾷ ἐπαρχείου τινὸς, ἀπὸ ὑπαλλήλων παντοπωλείου ἀνῆλθον εἰς τὴν ὑψίστην τάξιν. Ἡ τοιαύτη ἀνύψωσις τοῦ λαοῦ ἀναπόφευκτος ἐν κοινωνίᾳ δημοκρατικῇ οἵα ἡ ἡμετέρα, παρέχει ἡμῖν τὸ δικαίωμα νὰ ὑπενθυμίζωμεν εἰς τοὺς ἀριστοκράτας μας ὅτι τὸ γενεαλογικὸν αὐτῶν δένδρον εἷνε νεοθαλὲς καὶ ὅτι οἱ κλάδοι αὐτοῦ δὲν πρέπει νὰ σείωνται ἀλαζονικῶς εἰς τὴν πνοὴν πάσης ἐπιδείξεως, ἀλλὰ νὰ ὦσιν ἐστραμμένοι πρὸς τὴν ῥίζαν των, πρὸς τὸ κοινὸν ἔδαφος ἐξ οὗ ἀνεφύησαν.
Καὶ ὅμως οἱ ἀριστοκράται ἡμῶν εἰσι τέλεον κεχωρισμένοι τοῦ ὅλου ἔθνους· λαλοῦσι γαλλικὰ, καὶ μεταξύ των ἔτι, καὶ ἐν τῇ ὁδῷ· παραδίδοντες δὲ τὰ τέκνα αὐτῶν ἐξ ἁπαλῶν ὀνύχων εἰς χεῖρας ξένων παιδαγωγῶν διεφθαρμένων καὶ ἀμαθῶν καθιστῶσιν αὐτὰ πᾶν ἄλλο ἢ ἕλληνας, οὐδ’ ἡ μετέπειτα δὲ ἐκπαίδευσις αὐτῶν σκοπὸν ἔχει τὴν ἑλληνοπρεπῆ αὐτῶν διαμόρφωσιν. Ἡ ἀληθὴς ἀριστοκρατία ἔπρεπε νὰ ᾗ καὶ ἡ μάλιστα ἀνεπτυγμένη, καὶ ἡ μάλιστα φιλόπατρις μερὶς τοῦ ἔθνους. Ἐν Πολωνίᾳ ὅτε οἱ εὐπατρίδαι προσκαλοῦνται εἰς ἐπισήμους τελετὰς ὑπὸ τῶν Ῥώσσων, — εἷνε δ’ ἐκεῖ ἀληθὴς καὶ ἀρχαία ἀριστοκρατία — οὐδεὶς ἀνὴρ, οὐδεμία γυνὴ μεταβαίνει· ἡ συμπεριφορὰ αὐτῶν εἶνε ὑπερήφανος διαμαρτύρησις κατὰ τῶν σφετεριστῶν τῆς ἡρωϊκῆς χώρας των· τὰ τρίχαπτα δὲν καλύπτουσιν ἐκεῖ ἀρνησιπάτριδας καρδίας· ἐν αὐτῇ τῇ Κρήτῃ ἔτι, κατὰ τὸν ἀποκλεισμὸν τῶν ἑλληνικῶν παραλίων ἡ σύζυγος προξένου τινὸς Δυνάμεως μετασχούσης τοῦ ἀποκλεισμοῦ ἐτέλεσε χορὸν καλέσασα καὶ τὰς ἐξεχούσας ἐκεῖ ἑλληνικὰς οἰκογενείας· πᾶσαι δὲ ἀνεξαιρέτως ἐπέστρεψαν τὰ προσκλητήρια, ἀτομικὴν θεωρήσασαι τὴν κατὰ τοῦ ἔθνους προσβολήν· ἰδοὺ πῶς φέρονται οἱ ἀληθεῖς εὐπατρίδαι!… Ἀλλ’ ἐνταῦθα τί συνέβη; ἅμα ὡς ἀφίκετο ὁ πρεσβευτὴς τῆς Ἰταλίας, ὁ πασίγνωστος ἐπὶ μισελληνισμῷ, ὁ καλὸς κόσμος ἡμιλλήθη τίς φιλικώτερον νὰ τὸν δεξιωθῇ· οὐδεὶς ἤλγησε διὰ τὸ ἐπὶ τῆς παρειᾶς τῆς Ἑλλάδος κατενεχθὲν ῥάπισμα· ὁ Θεὸς νὰ μὲ συγχωρήσῃ ἀλλ’ ἔχω τὴν ὑπόνοιαν ὅτι ἐν συνδιαλέξεσί τισι δὲν θὰ ἔλειψαν οὐδὲ οἱ καγχασμοὶ κατὰ τῆς δυστήνου πατρίδος μας!..
Ἐν τῷ καταστρεπτικωτάτῳ δὲ σεισμῷ τί ἔπραξαν; ἐκ τοῦ βάθους τῆς καρδίας αὐτῶν ἀνέθορεν ὁρμή τις συμπαθείας; Τινὲς ἐξ αὐτῶν εἶχον προσενέγκει ἄλλοτε πλείονα ὑπὲρ τῶν θυμάτων τῆς Καζαμίτσιολας ὅτε δὲν ἐπρόκειτο περὶ ἀρωγῆς λιμωττόντων καὶ ἀστέγων ἀδελφῶν ἡμῶν ἀλλὰ περὶ Ἰταλῶν περὶ ὧν ἐμερίμνα ἤδη τὸ ἑκατομμύρια ἀριθμοῦν ἔθνος αὐτῶν· ἀλλὰ τότε τὸ πρᾶγμα ἐλάμβανεν ἐπισημότερον χαρακτῆρα, ἡ ἐπίδειξις καθίστατο εὐρωπαϊκὴ, ἡ φιλανθρωπία ἐλάμβανε διεθνῆ χαρακτῆρα. Καὶ ἐκτὸς τούτου χάριν τῶν ξένων τί δὲν πράττουσιν οἱ ἀριστοκράται ἡμῶν.
Ἀληθῶς ἡ ξενολατρεία των δὲν ἔχει ὅρια· κοινότατοι γραμματιδεῖς πρεσβειῶν καθίστανται οἱ ἥρωες τῶν αἰθουσῶν αὐτῶν ἐν πᾶσι πρωταγωνιστοῦντες. Εἶνε εὐρωπαῖοι, εἶνε διπλωμάται, οὐδεμία θυσία εἷνε ἱκανὴ ὑπὲρ αὐτῶν, οὐδεμία!
Ὤ! ὅσοι κήδονται τῆς τιμῆς τοῦ ἑλληνικοῦ ὀνόματος, ὅσοι φαντάζονται εἰσέτι ἁγνὴν τὴν χώραν ταύτην, ἐν ᾗ οἱ ἀροτριῶντες ἐξάγουσιν εἰσέτι ἐκ τοῦ ἐδάφους ὀστᾶ ὑπὲρ πίστεως καὶ πατρίδος ἀποθανόντων, ἂς ἀκούσωσι τὸν ἑξῆς βραχὺν διάλογον δύο διπλωματίσκων, ὃν ἐγγυώμεθα ὡς ἀληθῆ, καὶ ἃς καλύψωσι διὰ τῶν δύο παλαμῶν τὸ πρόσωπόν των ἐξ αἰσχύνης, καὶ ἃς κλαύσωσιν ὀλίγον τὴν τύχην τῆς Ἑλλάδος.
— Τί μανία αὐταὶ αἱ Γραικίδες! ἔχουν τὸν διάβολον μέσα των … νομίζεις ὅτι μεγαλόνουν μόνον καὶ μόνον μὲ τὸν σκοπὸν νὰ ἔλθῃ κανεὶς ξένος καὶ πέσουν εἰς τὴν ἀγκάλην του.
— Ἀμὴ ἐκείνη ἡ γραῖα φοράδα … πῶς σοῦ φαίνεται; ἤρχισε τοὺς ἔρωτάς της ἐπὶ τοῦ Ὄθωνος καὶ θαρρῶ ὅτι θὰ τοὺς παρατείνῃ μέχρι τῆς βασιλείας τοῦ Κωνσταντίνου· εἶνε ἓν εἶδος διπλωματικῆς βίβλου…
— Ἀπὸ μεμβράνην βέβαια…
— Ἀλλὰ ἡ νεοΰπανδρος ἐκείνη, ἡ οἰστρηλατουμένη, ἡ χρεμετίζουσα ἐξ ἐπιθυμίας ἱδρύει βωμοὺς ἔρωτος ὅπου τύχῃ, εἰς τὸν σιδηρόδρομον, εἰς τ’ ἁμάξι…
Καὶ ἐξακολουθεῖ ἡ ὀνοματολογία· καὶ ἀπαριθμοῦσι τὰ ὀνόματα ἑλληνίδων καὶ διασύρεται τὸ ἑλληνικὸν ὄνομα ἐν μέσῳ καγχασμῶν!..
Ἀλλὰ θὰ μοὶ εἴπῃ τις ἴσως: Δὲν πταίουν ὅσον φαίνονται, ἔχει καὶ ὁ πλοῦτος τὰς πειρασμούς του ὅπως καὶ ἡ πτωχεία· ὅταν αἱ χεῖρες μένωσιν ἀκίνητοι, ἡ κεφαλὴ ἐργάζεται, καὶ ἡ φαντασία, ἡ τρελλὴ τοῦ σπιτιοῦ, τρέχει τυχοδιωκτικῶς ἐπάνω κάτω… ἡ ἀργία εἶνε μεγάλη διαφθορεύς. Καὶ τίς ἀναγκάζει τοὺς ἀριστοκράτας ἡμῶν νὰ ὦσιν ἀργοί; Ἂν ἔχωσιν ἀρκοῦντα πλοῦτον ὥστε νὰ μὴ ἐργάζωνται διόλου, τοῦθ’ ὅπερ εἶνε σπανιώτατον παρ’ ἡμῖν, διατὶ δὲν μιμοῦνται τὴν κατ’ ἐξοχὴν ἀριστοκρατίαν, τὴν ἀγγλικήν;
Οἱ ἄγγλοι ἐννοοῦσιν ὅτι noblesse oblige· εἰσὶ δὲ γενναιόδωροι, προσφέροντες πολλὰ, ἀσχολούμενοι εἰς φιλανθρωπικὰ ἔργα, προϊστάμενοι παντὸς ἐθνωφελοῦς ἐγχειρήματος. Μεριμνῶσι περὶ τῆς ἐκπαιδεύσεως, ἱδρύουσι βραβεῖα, ὑποτροφίας· ταῦτα δὲ πράττουσιν οὐ μόνον οἱ πάμπλουτοι, ἀλλὰ καὶ οἱ μετρίαν ἔχοντες περιουσίαν· πολλοὺς τῶν ἄγγλων ἀριστοκρατῶν ἀποκαλεῖ τὸ πλῆθος «πατέρας τοῦ λαοῦ.» Ὡς γνωστὸν ἐν Ἀγγλίᾳ τηρεῖται αὐστηρότατα ἡ ἀργία τῆς Κυριακῆς· ὁ χειρῶναξ ὅταν ἦνε ψῦχος καὶ ἦνε μολυβδόχρους ὁ οὐρανὸς, θὰ μεταβῇ εἰς τὸ καπηλεῖον ὅπου τὸν ἀναμένει φῶς, θερμότης, διασκέδασις· οἱ ἄγγλοι εὐπατρίδαι ὅπως σώσωσι τὸν λαὸν τῆς πνευματοποσίας ἵδρυσαν καταστήματα ἐν οἷς ὑπάρχει ἡ θερμότης καὶ τὸ φῶς, ἀλλ’ ἀντὶ τοῦ οἰνοπνεύματος τὸ ἀβλαβὲς τέϊον· οἱ ἄγγλοι ἀριστοκράται διατηροῦσι πολυτόμους βιβλιοθήκας ἀνοικτὰς εἰς τὸν λαὸν τὰς Κυριακάς. Ἡ πρὸς τὸν λαὸν μέριμνα τινῶν προβαίνει ἔτι περαιτέρω· ὁ δοὺξ τοῦ Malborough ἔχει ἀναπεπταμένον τὸν ἡγεμονικὸν αὐτοῦ κῆπον εἰς τοὺς πτωχοὺς χωρικούς. Τοῦτο καλεῖται ἀριστοκρατία καὶ ὄχι ὁ πιθηκισμὸς παντὸς ὀθνείου, ἡ ἀπάρνησις παντὸς ἱεροῦ καὶ ὁσίου, ἡ διαφθορὰ ψυχῶν τε καὶ σωμάτων!
Δὲν λέγομεν, πολλοῦ γε καὶ δεῖ, ὅτι πᾶσα ἡ ἀνωτέρα κοινωνικὴ τάξις εἶνε ἔκλυτος τὰ ἤθη. Ὑπάρχουσιν ἐν αὐτῇ πολλαὶ ἐνάρετοι ψυχαὶ καὶ φιλοπάτριδες καρδίαι, ἀλλὰ τὸ μέγα, τὸ ἀσύγγνωστον αὐτῶν ἐλάττωμα εἷνε ἡ ἀνοχή· οὗτοι εἶνε οἱ κατ’ ἐξοχὴν ἀδιάφοροι, οἵτινες δὲν ἔχουσι τὴν γενναιότητα νὰ ἐκδηλώσωσι τὴν ἀγανάκτησίν των κατὰ τῆς ἐκλύσεως, δὲν ἔχουσι τὸν ἡρωϊσμὸν νὰ κλείσωσι τὴν θύραν των εἰς τὸν αἰσχροκερδῆ, εἰς τὴν συγκαταβατικὴν σύζυγον, εἰς τὸν ἀνεκτικὸν σύζυγον, εἰς πάντα σύροντα εἰς τὸν βόρβορον τὸν χαρακτῆρά του.
Ἴσως ἀπατώμεθα, ἴσως οἱ ἔντιμοι εἶνε πολλῷ πλείονες ἐν τῇ ἀνωτέρᾳ τάξει παρ’ ὅσον φανταζόμεθα· τόσῳ τὸ καλλίτερον· ἀλλ’ ἃς δώσωσι πρὸς ἀλλήλους τὰς χεῖράς των, ἃς συνασπισθῶσιν, ἂς ἐγείρωσι διὰ τῶν σωμάτων αὐτῶν πρόχωμα κατὰ τῆς πλημμυρούσης διαφθορᾶς.
Ἂς στιγματισθῇ ἡ κακοήθεια ὅπως συσπειρωθῇ ἔν τινι γωνίᾳ ἐκ τοῦ φοβεροῦ ἄλγους· ἃς καυτηριασθῇ τὸ ἀλγοῦν καὶ δυσῶδες μέλος ὅπως μὴ προσβληθῇ ὑπὸ γαγγραίνης τὸ ὅλον· ἃς ἀρχίσῃ ἡ ἐξέλεγξις τοῦ λογαριασμοῦ ἑκάστου καὶ τότε οἱ ἀμφίβολοι, οἱ ἐπιρρεπεῖς εἰς τὴν διαφθορὰν βλέποντες τὰ ψευδῆ τῆς κοινωνίας εἴδωλα, κρημνιζόμενα τῶν ὑποβάθρων των, βλέποντες τοὺς ψευδεῖς ἐντίμους ῥιπτομένους ὡς σκύβαλα ἔξω τῶν θυρῶν, θὰ φοβηθῶσι μὴ καὶ ἐπὶ τῆς κεφαλῆς αὐτῶν ἐπισκήψῃ ἡ ἀμείλικτος καὶ δικαία τιμωρία. Ὡς ὑπάρχει ποινικὴ δικαιοσύνη ἂς ὑπάρχῃ καὶ ἠθικὴ δικαιοσύνη, ἐκδιδοῦσα καὶ αὕτη τὰς ἀποφάσεις της φοβερὰς ἐν ἀνάγκῃ.
Πότε θὰ παραστῇ καὶ ἐν ἡμῖν ὁ Εὐπράτης τοῦ δράματος ὃν ἀνεφέραμεν ἐν ἀρχῇ τοῦ ἄρθρου ἡμῶν, καὶ θὰ εἴπῃ διὰ φωνῆς σθεναρᾶς πρὸς ἄλλους περὶ αὐτὸν μεγαλόφρονας τὰς γενναίας ταύτας λέξεις:
— Ἰδοὺ ἡ φάλαγξ μας σχηματίζεται· θαρρεῖτε, φαλαγγῖται! Ἐκκαθαρίσωμεν τὴν ὁδόν· πορευθῶμεν ὅπου ἡ τιμὴ μᾶς καλεῖ!
Ἀθήνῃσι, Σεπτεμβρίῳ, 1886
Αρ. Κουρτιδησ