Εστία/Τόμος 26/Τεύχος 659/Εκδρομή εις Αίγυπτον
| Εστία, Τέυχος 659 Συγγραφέας: Ἐκδρομή εἰς Αἴγυπτον |
Ὁ ὑποψήφιος→ |
| Συνέχεια από Τέυχος 657 |
Εἰς τὴν πόλιν λοιπὸν ἑλθὼν τὴν ὑπὸ τοῦ μεγίστου τῶν Ἑλλήνων ποτὲ ἱδρυθεῖσαν, ὑφ’ Ἑλλήνων πάντοτε οἰκηθεῖσαν καὶ δοξασθεῖσαν, καὶ τὸν Ἑλληνικὸν αὐτῆς χαρακτῆρα διὰ τῶν αἰώνων μὴ ἀπολέσασαν, πρῶτον πόθον καὶ πρῶτον καθῆκον ᾐσθάνθην νὰ ἐπισκεφθῶ ἐν αὐτῇ τὸν γενάρχην ἡμῶν, τῆς Ἑλληνικῆς καὶ ὀρθοδόξου ποίμνης τὸν ποιμένα, τὸν ὑπὸ πάντων ἀγαπώμενον καὶ σεβόμενον· καὶ δὴ, μίαν ὥραν μετὰ τὴν ἀπόβασίν μου, μετέβαινον εἰς τὸ Πατριαρχεῖον.
Τὸ κατάστημα, ταπεινὸν μᾶλλον, ἀπομεμονωμένον καὶ περιτείχιστον, ἔχει τι τὸ μεσαιωνικὸν καὶ μοναστικόν, ἐκ πρώτης ὄψεως ἐμπνέον εὐλάβειαν, ἣν ἐπιτείνει ἡ θέα τῶν πληρούντων αὐτὸ κληρικῶν, καὶ κορυφοῖ ἡ ἐν τῇ βαθείᾳ καὶ ἀμυδρῶς φωτιζομένῃ αἰθούσῃ συνάντησις μετὰ τοῦ γεραροῦ τὰ ἔτη ἀλλὰ νεαροῦ μᾶλλον τὴν ὄψιν Πατριάρχου Σωφρονίου. Ἄλλοτε ἐπὶ τοῦ οἰκουμενικοῦ πατριαρχικοῦ θρόνου καθεσθεὶς, ἑκόσμησε καὶ ἐκεῖνον ὡς τιμᾷ σήμερον διὰ τῶν ἀρετῶν του τὸν τῆς Ἀλεξανδρείας. Παρὰ πάντων κοινὰς ἤκουσα εὐφημίας. Ὁσάκις πρόκειται περὶ κοινωφελοῦς, περὶ ἀγαθοεργοῦ, περὶ εὐσεβοῦς τινος σκοποῦ, πρωταγωνιστεῖ πάντοτε μετὰ θείου ζήλου διὰ λόγου καὶ ἔργου, εἰ καὶ δι’ ἑαυτὸν οὐδὲν ποτε πράξας ὅπως ἀπορρίψῃ τὸ εὐγενὲς χριστιανικὸν γνώρισμα τοῦ ὀρθοδόξου κλήρου, τὸ τῆς πενίας.
Ἠξεύρων με ἐνδιαφερόμενον εἰς τὸν σκοπὸν τοῦ ἐνταῦθα συστάντος συλλόγου τῆς Ἀναπλάσεως, μοὶ ὡμίλησε περὶ αὐτοῦ μετ’ ἐνθουσιασμοῦ, καὶ ἀναπτύξας μοι ὅτι ἡ ἐθνικὴ ἡμῶν ἀναγέννησις καὶ ἐπίδοσις ἐξαρτᾶται ἐκ τῆς ἐμπεδώσεως τῶν θρησκευτικῶν αἰσθημάτων καὶ τῆς στηρίξεως τῆς δημοσίας ἀγωγῆς ἐπὶ τῶν βάσεων τῆς χριστιανικῆς ἠθικῆς, μοὶ ἀνέθετο νὰ διαβιβάσω εἰς τὸν ταῦτα ἐπιδιώκοντα σύλλογον τὴν ἔκφρασιν τοῦ ἐνδιαφέροντός του, τὰς εὐλογίας του, ὡς καὶ τὴν προθυμίαν του εἰς τὸ νὰ συνδράμῃ τοὺς σκοπούς αὐτοῦ κατὰ δύναμιν.
Εἶδον δὲ τὴν Αὐτοῦ Παναγιότητα καὶ ἐν τῇ λαμπρᾷ (τῶν ἡμετέρων πολύ λαμπροτέρᾳ) ἐκκλησίᾳ τῆς Ἀλεξανδρείας τοσοῦτον μεγαλοπρεπῶς λειτουργοῦντα, ὥστε ἐπὶ στιγμὴν ἀληθῶς μοὶ ἐφάνη ὡς ἂν εἶχον ἀνέλθει εἰς τοῦς χρόνους καθ’ οὗς εἰς τῶν μεγάλων πατέρων τῆς ἐκκλησίας ἐκάθητο εἰς τῆς Ἀλεξανδρείας τὸν θρόνον· καὶ τέλος τὸν ἤκουσα εἰς ἰδιαιτέραν θρησκευτικὴν τελετὴν ἰερουργοῦντα καὶ τὰς ἱερὰς εὐχὰς ἀναγινώσκοντα τοσοῦτον εὐκρινῶς, ἐπιβλητικῶς καὶ μετὰ συγκεκινημένου αἰσθήματος, ὥστε ὁτὲ μὲν ἐνόμιζον ὅτι ἀκούω τοῦ ποτὲ Ἀργολίδος Κυρίλλου, οὗ, ὅσοι αὐτὸν ἐγνώρισαν, θέλουσι μὲ δικαιώσει ὅτι ἐπικαλοῦμαι ἐνταῦθα τὴν μνήμην, ὁτὲ δ’ ἐφανταζόμην ὅτι ἤμην εἰς τοὺς χρόνους τῶν Ἑβδομήκοντα, τὰς Γραφὰς ἑρμηνευόντων εἰς αὐτὴν ταύτην τὴν πόλιν.
Περὶ ἐθνικοῦ δὲ κέντρου προκειμένου, ἐννοεῖται ὅτι μετὰ τὸν Πατριάρχην ἐπεσκέφθην ἀμέσως τὸν Γενικὸν ἡμῶν Πρόξενον· ἀλλὰ περὶ ἐκείνου, ἰσαδέλφου μοι φίλου ὄντος, μοὶ ἐπιβάλλεται σιγή, ἣν ἱκανῶς ἀναπληροῖ ἡ κοινὴ γνώμη.
Μετὰ τὸ μεγαλούργημα τῶν ὁδῶν ἠθέλησα νὰ ἰδῶ καί τινα τῶν ἄλλων ἔργων τῶν ἡμετέρων ὁμογενῶν, καὶ ἅμα εὐκαιρήσας μετέβην τὸ πρῶτον εἰς τὸ ἐθνικὸν νοσοκομεῖον. Λέγω δὲ ἐθνικὸν, οὐχὶ διότι ὁ φίλος μου, ὁ πρῷην, πονηρῶς μειδιῶν, μοὶ εἶπεν ὅτι θὰ ἰδῶ καὶ θὰ πεισθῶ ὅτι δὲν εἶναι δημοτικόν, ἀλλὰ διότι ἐν Ἀλεξανδρείᾳ ἕκαστον ἔθνος ἔχει τὸ νοσοκομεῖόν του· καὶ πρέπει νὰ πιστεύσω ὅ, τι ὑπὸ πολλῶν μοὶ ἐρρέθη περὶ τῆς ὑπεροχῆς τοῦ ἡμετέρου ὑπὲρ πάντα τὰ ἄλλα, διότι εἰς πολλὰς τῆς Εὐρώπης πόλεις ἐπεσκέφθην νοσοκομεῖα ἐπίσημα καὶ μεγάλα, ἀλλ’ οὐδαμοῦ εὗρον περισσοτέραν τάξιν, μᾶλλον λάμπουσαν ἐν πᾶσι καθαριότητα, συγκινητικωτέραν περιποίησιν, μᾶλλον εὐσυνείδητον ἰατρικὴν ἐπιμέλειαν. Οἱ ἐν τῷ εὐρυχώρῳ, εὐαέρῳ, ἀγρύπνως ἐπιτηρουμένῳ καὶ πάντων τῶν θεραπευτικῶν μέσων ἀφθονοῦντι καταστήματι διαιτώμενοι μοὶ ἐφάνησαν, ὅτε περιῆλθον αὐτὸ ἀπὸ κλίνης εἰς κλίνην, φαιδροί, εὐτυχεῖς διὰ τὰς περιποιήσεις ὧν ἀπελάμβανον, καὶ σχεδὸν βέβαιοι περὶ τῆς ἀναῤῥώσεως.
Μετά τὸ νοσοκομεῖον τοῦ σώματος ἐπεσκέφθην τῆς ψυχῆς τὸ νοσοκομεῖον, τὸ ἑθνικὸν σχολεῖον, σήμερον πλέον δύναμαι νὰ εἰπῶ Γυμνάσιον, εἰς ὃ μετέβην δὶς ἐπανειλημμένως, διότι μαθὼν ὅτι ἐπρόκειτο νὰ ἔχῃ τὰς ἐτησίας του ἐξετάσεις μετ’ ὀλίγας ἡμέρας, ἀνέβαλα τὴν ἀναχώρησίν μου ἐπὶ μίαν ἑβδομάδα, ἵνα παρευρεθῶ εἰς αὐτάς.
Ἡ πρώτη μου εἴσοδος εἰς τὸ κατάστημα μ’ ἐξέπληξε καὶ μὲ συνεκίνησε, διότι εἶδον οἰκοδομὴν μεγίστην καὶ εὐπρεπῆ, ἔχουσαν οὐδὲν μὲν τὸ περιττόν, ἀλλὰ πάντα τὰ ἀναγκαῖα, οὐχὶ, μαρμάρινα περιστύλια ἢ Ἑρμᾶς, ἀλλ’ αὐλὰς εὐρείας, καὶ πολλὰς αἰθούσας καὶ εὐρυχώρους, οὐχὶ ἀγάλματα καὶ εἰκόνας πολυδαπάνους πλὴν ἀχρήστους, ἀλλὰ καθηγητὰς πολυμαθεῖς καὶ πλήρεις ζήλου ὑπὲρ ἐκπληρώσεως τοῦ ἱεροῦ των καθήκοντος, ὡς ἐπείσθην εἰς τινας τῶν παραδόσεων παραστάς.
Πρὸ πάντων δὲ μὲ συνεκίνησε τὸ θέαμα τῆς ἡμέρας τῶν ἐξετάσεων, ὅτε ὑπὸ τὴν πρωτοκαθεδρίαν τοῦ σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου καὶ τοῦ γενικοῦ προξένου τῆς Ἑλλάδος, καὶ παρουσίᾳ τῶν πρωτίστων τῆς πόλεως οἰκογενειῶν, κυρίων καὶ κυριῶν, εἶδον συρρεύσαντα ὅπως ἐξετασθῶσι περὶ τὰ χίλια διακόσια παιδία ἀμφοτέρων τῶν φύλων· παρὰ δὲ τοῦ διευθυντοῦ τοῦ ἐκπαιδευτηρίου Κου Βενετοκλέους, εὐφραδέστατα ἀγορεύσαντος, ἤκουσα ὅτι τὰ μὲν εὐρέα καὶ βαρύτιμα γήπεδα τοῦ ἐκπαιδευτηρίου ἐδωρήσαντο ὁ Τοσίτσας καὶ ἄλλοι Ἕλληνες Ἀλεξανδρινοί, τὴν ὀφειλὴν δὲ διὰ τὸ μέγαρον, ὡς δικαιοῦται νὰ ὀνομασθῇ ἡ οἰκοδομή, ὑπερβᾶσαν τὰς 600, 000 δραχμῶν, ὅτι ἀνέλαβεν ὡς ἰδίαν ὁ Κ. Ἀβέρωφ, καὶ ὁ αὐτὸς ἀνεδέχθη πᾶσαν τὴν δαπάνην πρὸς συμπλήρωσιν τοῦ διδακτηρίου εἰς πλῆρες γυμνάσιον, τοῖς ἐν Ἑλλάδι ἰσόβαθμον. Εἰς τὸ ἄκουσμα τοῦτο ἐπευφήμησε τὸν εὐγενῆ πατριώτην ἐνθουσιωδῶς πᾶν τὸ παρατυχὸν ἀκροατήριον.
Αἱ ἐξετάσεις ἀπέδειξαν ἀρίστας τὰς προόδους εἰς τὰ Ἑλληνικὰ καὶ τὰ ἄλλα ἐγκύκλια μαθήματα, περιλαμβανομένου καὶ ἑνός, οὗ τὴν ἀνάγκην ἐπιβάλλουσιν αἱ ἐγχώριοι περιστάσεις, τοῦ ἐμπορικοῦ δικαίου· καὶ γλῶσσαι ἄλλας διδάσκονται προσέτι, ἡ Γαλλικὴ καὶ ἡ Ἀραβική. Τῷ Γυμνασίῳ δὲ προσήρτηται καὶ Παρθεναγωγεῖον, ἀρχόμενον ἀπὸ νηπιαγωγείου, ἄριστα διευθυνομένου ὑπὸ μιᾶς τῶν μᾶλλον ἀξιοσυστάτων μαθητριῶν τῆς Κας Λασκαρίδου, καὶ χωροῦν μέχρι τῶν ἀνωτάτων τάξεων ὑπὸ τὴν ἔμπειρον διεύθυνσιν μιᾶς τῶν ἀρχαιοτάτων καὶμᾶλλον διακεκριμένων τροφίμων τοῦ Ἀρσακείου.
Πλὴν δὲ τούτου, τοῦ κεντρικοῦ, καὶ ἄλλα ὑφίστανται ἐν Ἀλεξανδρείᾳ ἑλληνικὰ ἐκπαιδευτήρια, καὶ αἱ ἐξετάσεις ἀῤῥένων καὶ θηλέων εἰς ἓν ἐξ αὐτῶν, τὸ τοῦ Κ. Κωνσταντινίδου, εἰς ἃς ἐπίσης παρεκάθησα, μοὶ ἐφάνησαν ἀποδεικνύουσαι ἀρίστους καὶ αὐτοῦ τοὺς καρπούς.
Καὶ Ἑλληνικαὶ ἐφημερίδες, καὶ Γαλλικαὶ μάλιστα ὑφ' Ἑλλήνων ἐκδιδόμεναι, καὶ βιβλία δημοσιευόμενα, ἄρα πιθανῶς καὶ ἀναγινωσκόμενα, ἐλέγχουσιν ὑπάρχουσαν οὐ μόνον χρηματικήν, ἀλλὰ καὶ διανοητικὴν κίνησιν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ.
Ἐκτὸς δὲ τῶν σχολείων ὑπάρχουσιν ἐκεῖ καὶ ἄλλα κοινὰ κέντρα τοῦ Ἑλληνικοῦ βίου, ὡς τὰ χρηματιστήρια, τὸ μέγα ἀναγνωστήριον, περιέχον πάσας τὰς Ἑλληνικὰς καὶ παμπόλλους ξένας ἐφημερίδας καὶ συγγράμματα περιοδικὰ, καὶ τέλος ὁ κοινὸς περίπατος καὶ τὸ ἐντευκτήριον τοῦ Ἁγίου Στεφάνου. Ἑλληνικὴ ἑταιρία παρέτεινε τὸν σιδηρόδρομον πέραν τοῦ μεγάλον λιμένος πρὸς ἀνατολὰς διὰ τοῦ Ραμλέ, ὁ ἀπέβη εἰς ἀπέραντον προάστειον τῆς Ἀλεξανδρείας, καὶ πέραν αὐτοῦ κατὰ τὴν παραλίαν, πρὸς τῇ ἀρχαίᾳ Νικοπόλει, εἰς Θέσιν καλουμένην Ἅγιον Στέφανον, ᾠκοδόμησε λουτῆρας εἰς μέρος δι' ὑφάλών προφυλαττόμενον ἀπὸ τῶν ἐπιπολαζόντων εἰς τὰ μέρη ἐκεῖνα καρχαριῶν, οἷς θὰ ἦσαν ἄλλως εὐπρόσδεκτος τροφὴ οἱ λουόμενοι. Ἐπὶ τῆς ἀκτῆς δ’ ἔκτισαν μέγιστον καὶ περίβλεπτον ξενῶνα, οὗ αἱ ηὐτρεπισμέναι παράλιοι στοαὶ εἰς περίπατον, αἱ δὲ ἀχανεῖς ὡρίσθησαν αἴθουσαι εἰς ἐστιατόρια, ἀναγνωστήρια, παίγνια παντοῖα διὰ μεγάλους καὶ διὰ μικρούς, καὶ προσέτι εἰς χορούς, δὶς μὲν τῆς ἑβδομάδος τῶν παιδίον, ἅπαξ δὲ πάντων τῶν μελῶν, κυρίων καὶ κυριῶν, τῆς ἑταιρίας. Δὲν συνέρχονται δὲ ἐνταῦθα μόνοι οἱ Ἕλληνες, ἀλλὰ τοῦτο ἐστὶ τὸ μόνον κοινὸν κέντρον εἰς ὃ ἀπαντῶνται οἱ τῆς ἀνωτέρας συναναστροφῆς πασῶν τῶν ἐθνικοτήτων.
Ἀλλὰ διὰ τούτων δὲν ἐννοῶ ὅτι τὸ Ἑλληνικὸν στοιχεῖον κατέχει πᾶσαν τὴν Ἀλεξάνδρειαν. Εἰ καὶ εἰς πάσας τὰς τάξεις ἐνυπάρχει, καὶ εἴς τινας ὑπερέχει, εἰς τὴν τοῦ κάτω λαοῦ τὸ ἀσυγκρίτως πολυπληθέστερον ἐστὶ τὸ Ἀραβικόν, περιεργότατον καὶ πάσης προσοχῆς ἄξιον διὰ τὴν θαυμασίαν ποικιλίαν τῶν τε μορφῶν καὶ τῶν ἀναβολῶν. Ἐν γένει ἄνδρες καὶ γυναῖκες τοῦ λαοῦ ὡραῖον ἔχουσι τὸ ἀνάστημα, εὐγενεῖς μᾶλλον τοῦ προσώπου τοὺς χαρακτῆρας τὴν δ’ ὄψιν μελάγχροα κατὰ τὸ μᾶλλον ἢ ἧττον, ἀναλόγως τῆς καταγωγῆς των. Ἀμφότερα τὰ φύλλα καὶ πᾶσαι αἱ ἡλικίαι ἐντέρπονται εἰς ποικίλα καὶ ζωηρὰ ἐνδυμάτων χρώματα, φαιδροτάτην ἐμποιοῦντα ἐντύπωσιν. Οἱ ἄνδρες φέρουσι μακρὸν συνήθως ποδήρη χιτῶνα, καὶ ἐπ’ αὐτοῦ ἐπίβλημα ἐλαφρόν, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον λευκόν, ὃ οὐδὲ κατὰ τὰς ἡμέρας τοῦ θέρους ἀποθέτουσιν. Τοῦτο συνήθως ῥίπτουσιν ὑπὲρ τὸν ἀριστερὸν ὦμον, καὶ ὁ οὕτως ἐσταλμένος κατ’ οὐδὲν διαφέρει ἀρχαίου Ἕλληνος τῆς κλασικῆς ἐποχῆς κατὰ τῶν γνησιωτέρων ἀνδριάντων τὰς παραστάσεις. Ἀλλὰ καὶ ἡ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ χαρίεντος ἀναστήματος νέα γυνή, ἡ τὸν ἀμφορέα ἐπὶ τοῦ ὤμου ἢ τῆς κεφαλῆς φέρουσα καὶ κοσμίῳ, σχεδὸν μεγαλοπρεπεῖ, βήματι σοβοῦσα, ἀναμιμνήσκει οὐ σπανίως τὰς κανηφόρους τοῦ Παρθενῶνος.
Ἀλλ’ εἰς τὴν εὐπρέπειαν τοῦ σώματος ἀνταποκρίνεται καὶ τῶν χαρακτήρων τοῦ προσώπου ἡ καλλονή; Αὕτη ἐστὶν ἐρώτησις εἰς ἣν παροδίτης ὁδοιπόρος καὶ μὴ σταθερὸς κάτοικος δυσκόλως δύναται ν’ ἀπαντήσῃ, διότι ἀντὶ προσώπου βλέπει αὐτὸς οὔτε κἂν ὁμοιάνθρωπον προσωπίδα, ἀλλ’ ἐκ τοῦ καλύμματος τῆς κεφαλῆς, ἀπὸ τοῦ μετώπου προέχοντα ὑπὲρ τὴν ῥῖνα καὶ ἐπέκεινα αὐτῆς κάλαμον δισχιδῆ, ὅν παρὰ ταῖς κυρίαις τῶν ἀνωτέρων τάξεων ἀντικαθιστᾷ χρυσοῦς ἡμικύλινδρος, μαρτυρῶν τὸν πλοῦτον, οὐχὶ ὅμως καὶ τὸ κάλλος αὐτῶν. Παρὰ τῶν ἐμπειροτέρων ὅμως ἤκουσα ὅτι πολλαὶ Ἀραβίδες διαπρέπουσιν ἐπὶ καλλονῇ, καὶ μάλιστα τῇ τῶν ὀφθαλμῶν· ἀλλὰ διὰ τοῦς ἀμυήτους, καὶ τούτων θλῶσι τὰς ἀκτῖνας οἱ ἀποτρόπαιοι ἐκεῖνοι κάλαμοι.
Ὅπου ὅμως ἐπιτρέπεται ν’ ἀντιλειφθῇ τις τῶν φυσιογνωμιῶν, ὡς εἰς τοῦς ἄνδρας, εἰς τὰ παιδία, εὑρίσκει μεγίστην ποικιλίαν αὐτῶν παρὰ τῷ λαῷ, οὐ μόνον διότι Ἕλληνες καὶ Εὐρωπαῖοι διακρίνονται ἐκ πρώτης ὄψεως ἐκ τῶν ἐγχωρίων, ἀλλὰ διότι καὶ οἱ ἐγχώριοι ἄλλοι ἄλλης εἰσιν ἐθνολογικῆς καταγωγῆς. Οὕτως ὁ ἔμπειρος ὀφθαλμὸς ἐκ πρώτης ὄψεως διακρίνει τὸν κυρίως Ἄραβα, τὸν ἄρχοντα σήμερον τῆς Αἰγύπτου, μετὰ τοῦ ὁμογενοῦς αὐτῷ Φελλάχου, τοῦ τρωγλοδύτου, ἀπὸ τοῦ γνησίου ἀπογονου τῶν ἀρχαίων Αἰγυπτίων, τῶν Σεσωστριδῶν καὶ Ραμσῶν, οὐ τὸ ὄνομα παρεφθάρη εἰς Κόπτος, καὶ εἰς τὸ, ἄλλην ὅμως φυλὴν ἐμφαῖνον, Γύφτος· τοῦτον δὲ πάλιν ἀπὸ τοῦ νομάδος καὶ σκηνοβίου Βεδουΐνου, καὶ αὐτὸν ἀπὸ τοῦ ἐρημοπλανοῦς Αἰθίοπος, ἢ ἀπὸ τοῦ Ἰουδαίου, οὐ ἡ ἀμετάβολος φυσιογνωμία διατηρεῖται ἐπὶ τῶν ἀναγλύφων τῶν κεχαραγμένων πρὸ πεντακισχιλίων ἐτῶν ἀπαράλλακτος πρὸς τὸν πωλοῦντα σήμερον ὑαλικὰ εἰς τὰς ὁδοὺς τοῦ Σταυροδρομίου.
Ἡ τῶν Κόπτων γλῶσσα ἐστὶν αὐτὴ ἡ ἀρχαία Αἰγυπτιακή, μετ’ ἀλλοιώσεων ἅς φυσικῶς φέρουσιν οἱ αἰῶνες εἰς γλώσσας μὴ καλλιεργουμένας· ἀλλὰ πολύτιμος κατὰ τοῦτο, ὅτι εἰ καὶμὴ ἀνθεῖ, διατηρεῖ ὅμως τὰς ἀρχαίας ῥἱζας, καὶ ἀληθῶς ἐστι θησαυρὸς διὰ τοὺς Αἰγυπτιολόγους, τοὺς ἐγκύπτοντας εἰς τὴν ἀνάγνωσιν τῶν ἱερογλυφικῶν. Γράφεται καὶ τυποῦται, καὶ ἔχει βιβλία, τοὐλάχιστον ἐκκλησιαστικά, διότι οἱ Κόπτοι εἰσὶ χριστιανοί, ὡς γνωστόν, ἀλλὰ... πλέον δὲν ὁμιλεῖται, ἡ κινδυνεύει νὰ παύσῃ ὁμιλουμένη καὶ ν’ ἀποσβεσθῇ, ὡς τοῦτο ἐνίοτε συμβαίνει εἰς ἔθνη ἀπολλύντα τὴν συναίσθησιν τῆς ἰδίας ἀξίας, ὡς θὰ συνέβαινε φερ’ εἰπεῖν παρ’ ἡμῖν ἂν ἦτο δυνατόν, λησμονήσαντές ποτε ὅτι κεκτήμεθα τὴν ὡραιοτέραν, τὴν πλουσιωτέραν, τὴν ἐνδοξοτέραν πασῶν τῶν γλωσσῶν, ἀντ’ αὐτῆς νὰ ψιττακίζωμεν ξένην τινὰ τοῦ συρμοῦ, ἣν ἀπαρτίζουσιν ἐρείπια συντριμμάτων.
Ἀντὶ λοιπὸν τῆς παναρχαίου καὶ διὰ χιλιετηρίδων διατηρηθείσης γλώσσης των, οἱ Κόπτοι ὁμιλοῦσι σήμερον Ἀραβικά, εὐτυχῶς δι’ αὐτούς γλῶσσαν γλυκυτάτη καὶ εὐηχοτάτην, πλείστας ἔχουσαν λέξεις φωνηεντολήκτους, τὴν Ἰταλικὴν ἤθελε τις εἰπεῖ τῶν Ἀσιατικῶν γλωσσῶν, ἐν τῷ μεσαιῶνι δι’ ἀξιολόγων εἰς αὐτὴν μεταφράσεων καλλιεργηθεῖσαν. Αὕτη ἀπέβη ἡ κοινὴ τοῦ λαοῦ ἐν Αἰγύπτῳ, καὶ οἱ ἐκ τῶν ἐνδοτέρων τῆς Ἀφρικῆς προσερχόμενοι ἀναγκάζονται νὰ τὴν ἐκμανθάνωσιν.
Διακρίνεται δ’ ὁ λαὸς οὖτος, ἐξ οἵων δήποτε στοιχείων καὶ ἂν σύγκειται, μάλιστα δ’ ὁ Ἀραβικός, ἐπὶ μεγάλῃ νοημοσύνῃ, πρὸς τὰ ἤθη καὶ ἔθιμα τῶν πεπολιτισμένων Εὐρωπαίων εὐχερέστατα συμμορφούμενος, καὶ ἐν πᾶσιν ὢν ἐπιδέξιος, εὐμαθὴς καὶ ἐφευρετικός. Πλείστους ἤκουσα τῶν χυδαιοτέρων τάξεων, ὀψοπώλας, ἀγωγιάτας καὶ ἄλλους, προσφωνοῦντας Εὐρωπαίους, Γάλλους, Ἄγγλους, Ἰταλούς, εἰς τὴν ἰδίαν γλῶσσαν ἑκάστου, καὶ μετ’ αὐτῶν συνεννοουμένους Εἶδον Φελλάχου παῖδα, ἐκ τῆς τρώγλης του μισθωθέντα ὑφ' ἑνὸς τῶν ἡμετέρων, ἐντὸς τεσσάρων ἢ πέντε ἐτῶν οὐ μόνον εἰς τέλειον ὑπηρέτην διαμορφωθέντα, τὴν οἰκίαν διακοσμοῦντα, μαγειρεύοντα, πλύνοντα, σιδηροῦντα, ῥάπτοντα, ἀλλὰ καὶ τὴν γλῶσσαν ἡμῶν ἄριστα ἐκμαθόντα.
Περιέργου παραδείγματος τῆς νοημοσύνης τῶν ἀνθρώπων τούτων ἐγενόμην θεατὴς μίαν ἑσπέραν. Ἡ σελήνη εἶχεν ἄρτι δύσει, ὅτε ἡ Κυρία τῆς οἰκίας ἐν ᾗ ἐφιλοξενούμην μ’ ἐκάλεσε νὰ ἔλθω ἀθορύβως εἰς τὸ παράθυρα τὸ ἀνοιγὸμενον ἐπὶ τὸν κῆπον τῆς οἰκίας, ὅστις διὰ κιγκλίδων ἐχωρίζετο ἀπὸ τῆς ὁδοῦ. Ἐκεῖ μοι ἔδειξε διὰ τοῦ δακτύλου ἄνθρωπόν τινα κινούμενον ἐντὸς τοῦ κήπου, καὶ μοι ἐψιθύρισε νὰ παρατηρήσω τί πράττει. Ὁ ἄνθρωπος ἦν Ἄραψ μισθωτὸς νυκτοφύλαξ τῆς οἰκίας, ὅστις περιεφέρετο δι’ ὅλης τῆς νυκτὸς ἐκτὸς αὐτῆς καὶ τὴν ἐπετήρει· ἀλλ' ἐπειδὴ ἐν τῷ σκότει δὲν ἠδύνατο τὸ βλέμμα του νὰ εἰσδύσῃ καὶ εἰς πάσας τὰς γωνίας τοῦ κήπου, ἰδοὺ τί ἐπενόησεν. Ἐν τῷ κήπῳ ἵσταντο ἐπὶ βάθρων δύο ὡραῖα μαρμάρινα ἀρχαίων θεῶν ἀγάλματα. Εἰσδύων λοιπὸν εἰς αὐτὸν ἀψόφως ὅτε ἡ σελήνη δὲν τὸν ἐπρόδιδε, προσήρχετο εἰς τὰ ἀγάλματα, καὶ ἐνέδυε ἑκάτερον αὐτῶν δι’ ἑνὸς μέλανος βουρνουζίου ἢ ποδήρους χιτῶνος, καὶ περιδέσας καὶ τὴν κεφαλὴν αὐτοῦ διὰ λευκοῦ μανδηλίου, ἀπήρχετο ὡς ἦλθεν, εἰς αὐτὰ ἐμπιστευόμενος τὴν φρούρησιν τοῦ κήπου, καὶ τῆς ἐκεῖθεν προσόδου εἰς τὸν οἶκον, χωρὶς νὰ ἔχῃ πλέον αὐτὸς νά ἀπαγρυπνῇ εἰς ταῦτα τὰ μέρη. Καὶ τῷ ὄντι καλητέρους φρουροὺς δὲν ἠδύνατο νὰ εὕρῃ, ἢ μᾶλλον νά ἐπινοήσῃ, διότι τὰ δύο ἀγάλματα, ὧν τὸ ἔνδυμα ἐκίνει ἡ νυκτερινὴ αὖρα, ἐφαίνοντο ὡς δύο ζῶντες καὶ εἰς τὸ καθῆκόν των ἀκινήτως προσηλωμένοι φρουροί, ὧν τὸ ἄγρυπνov βλέμμα οὐδ’ ὁ θρασύτερος νυκτοκλέπτης ἤθελεν ἀψηφήσει. Τὸ στρατήγημα τοῦτο αὐτὸς εὗρεν ὁ Ἄραψ καὶ ἐξετέλει ἐν κρυπτῷ, ἀγνοῶν καὶ ὅτι διενοήθη ὑπὸ τῶν κυρίων του.
Ὁ ὑπὸ τῆς φύσεως ἄριστα πεπροικισμένος οὖτος λαὸς ζῇ ἐν τούτοις ἀθλίως, εἰς ὀπὰς ἃς ἀνασκάπτει ἐντὸς τῶν σωρῶν τῆς ἰλύος τοῦ Νείλου, καὶ ἃς οὐδὲ διὰ κτήνη ἤθελέ τις ὑπολάβει κατοικησίμους. Εἰσὶ δ’ οἱ λεγόμενοι Φελλάχοι, ἐξ ἀραβικῆς καταγωγῆς, οὐχὶ μὲν νόμῳ (ἴσως διότι νόμος δὲν ὑπάρχει, ἢ κἂν δὲν ὑπῆρχεν), ἀλλὰ πράγματι δοῦλοι, ὅ, τι ἦσαν οἱ ποτὲ κατὰ μυριάδας ἀναγκαζόμενοι νὰ ἐργάζωνται καὶ κατὰ χιλιάδας ν’ ἀποθνήσκωσι διὰ τὴν ἀνέγερσιν ἑνὸς τάφου ἑνὸς τῶν Φαραῶ. Πρὸ πολλῶν ἐτῶν συναντηθεὶς μεθ’ ἑνὸς τῶν ἐγγυτάτων συγγενῶν τοῦ τότε ἀντιβασιλέως τῆς Αἰγύπτου, τῷ εἶπον ὅτι καθ’ ἃ ἀκoύω πολλαὶ ὑπὸ τὰ σκῆπτρα τοῦ κηδεστοῦ του γίνονται πρόοδoι ἐν τῇ χώρᾳ ἐκείνῃ κατὰ διαφόρους διευθύνσεις, φοβοῦμαι ὅμως ὅτι δὲν λαμβάνεται ὅση ἔπρεπε μέριμνα ὑπὲρ τῆς εὐημερίας τοῦ λαοῦ.
— Τοῦ λαοῦ; μοὶ εἶπεν. Ἀλλὰ λαὸς δὲν ὑπάρχει ἐν Αἰγύπτῳ (!).
Καὶ τῷ ὄντι οὖτος ἦν ὁ τρόπος τοῦ σκέπτεσθαι τῶν τότε Κεδίβων. Λαὸς δι’ αὐτοὺς δὲν ὑπῆρχεν· ὑπῆρχε μόνov ὕλη πρὸς ἐκμετάλλευσιν, καὶ τὸ μεταλλεῖον ἦν χρυσωρυχεῖον. Ὁ μεγαλoφυὴς Μεχμὲτ Ἀλῆς, ἁπλοῦς καὶ ἀποχειρoβίωτος ἀξιωματικὸς ἐλθὼν ἐκ Μακεδονίας, ὅθεν ὁμοίως σχεδὸν εἶχον ἔλθει καὶ οἱ πανάρχαιοι πpoκάτoχοί του, oἱ Πτoλεμαῖοι, ἐγένετο ἡγεμὼν καὶ βαθύπλουτος· oἱ δὲ διάδοχοι αὐτοῦ ἐξηκολούθησαν θησαυρίζοντες, καὶ πολύ μάλλον ἐκείνου σπαταλῶντες, καὶ παντοίως ἐξαντλοῦντες τὸν ἱδρῶτα τοῦ λαoῦ, oὗ ἠρνοῦντο τὴν ὕπαρξιν.
Εἰς τῶν τελευταίων Ἀντιβασιλέων, ὡς ἤκουσα ἐκ πηγῆς λίαν ἀξιοπίστου, εἶχεν ὑπουργόν, ὅστις τῷ ἐχρησίμευεν ὡς πρόθυμον ὄργανον εἰς πάσας τὰς ἀδικίας, εἰς πάσας τὰς καταπιέσεις του, παραχωρῶν, ἐννοεῖται, ἑκὼν ἄκων, τῆν ἀνάλογον μερίδα καὶ εἰς αὐτόν, καὶ οὕτως ἐσώρευσαν ἑκατομμύρια ἐπὶ ἑκατομμυρίων, ἢ μᾶλλον τὰ διέῤῥιψαν εἰς πάντας τοὺς ἀνέμους τῆς κραιπάλης καὶ τῆς ἀσωτίας. Ἀλλ’ ὅτε ἦλθεν ὁ καιρὸς καθ’ ὃν οἱ ἐνώπιον τοῦ λαοῦ ὃν ἐκυβέρνων ἀνεύθυνοι οὗτοι ἡγεμόνες κατέστησαν ὑπεύθυνοι ἀπέναντι τῆς Εὐρώπης, τότε μοὶ ἐβεβαίωσαν ὅτι ὁ Κεδίβης ἐκεῖνος, ὀχληρὸν θεωρῶν νὰ ἔχῃ συνένοχον καὶ μάρτυρα τῶν κακουργιῶν του, προσεκάλεσε τὸν ὑπουργὸν εἰς τὸ ἀντιβασιλικὸν μέγαρον, καὶ ἐκεῖ δορυφόροι ἐν κρυπτῷ τὸν ἀπέπνιξαν. Εὔχομαι νὰ ᾗ τοῦτο ἁπλῆ μυθιστορικὴ πρόληψις καὶ συκοφαντία.
Πόσον ἄλλοι οἱ νῦν καιροί! Σήμερον τὸν ἀντιβασιλικὸν θρόνον κατέχει Κεδίβης ὁ Ἀχμὲτ Τευφίκ οὐ μόνον τοὺς ἐξωτερικοὺς τρόπους, ἀλλὰ τὸν νοῦν καὶ τὴν καρδίαν ἐξηυγενισμένος, ὀλίγον περὶ ἑαυτοῦ, πολὺ δὲ περὶ τῆς εὐημερίας τῆς χώρας μεριμνῶν, ἧς ἡ τύχη τῷ ἐνεπιστεύθη, οὐδένα ἀδικῶν, ἐν ἀφελείᾳ ζῶν, πᾶσαν ἀσωτίαν ἀποσκωρακίσας, καὶ ὡς διὰ τῆς δικαίας του κυβερνήσεως οὕτω καὶ διὰ τοῦ ἰδίου του ὠφελῶν παραδείγματος. Μοὶ εἶπεν ὁ ἴδιος ὅτι ἀποδοκιμάζων τὴν πολυγαμίαν, ἔχει μίαν μόνον γυναῖκα ἣν περιπαθῶς ἀγαπᾷ, καὶ ὅτι τὴν οἰκιακὴν εὐδαιμονίαν θεωρεῖ μυριάκις προτιμητέαν ὑπὲρ πάντα τὰ φαντασιώδη ἀγαθὰ ἃ ἐπιδιώκει ἡ φιλοδοξία. Εἰς τοὺς δημοσίους περιπάτους πολλάκις συνέπεσε ν’ ἀπαντήσω ἐφ' ἀμάξης τὰς μικρὰς καὶ ὡραίας ἡγεμονίδας, τὰς θυγατέρας του, εὐπρεπέστατα εὐρωπαϊκῶς ἐσταλμένας, καὶ συνοδευομένας ὑπὸ τῆς Γαλλίδος ἢ Ἐλβετίδος παιδαγωγοῦ αὐτῶν, ἤτις ἐστὶ συγχρόνως καὶ ἡ Αὐλάρχις τῆς ἀντιβασιλίδος. Περὶ δὲ τῶν δύο υἱῶν του μοὶ εἶπεν ὁ Κεδίβης ὅτι σπουδάζουσιν ἐν Εὐρώπῃ, καὶ δὲν θέλουσι βραδύνει νὰ ἐπισκεφθῶσι καὶ τὴν Ἑλλάδα, τὴν χώραν τῆς ἀρχαίας δόξης καὶ τῆς ἱστορίας.
Ἡ ἐντύπωσις ἣν ἀπεκόμισα ἐκ τῆς γνωριμίας μου μετὰ τοῦ Ἀντιβασιλέως ἐστὶν ὅτι εὐτυχὴς πρέπει νὰ λογισθῇ ἡ Αἴγυπτος διότι αἱ ἡνίαι της περιῆλθον εἰς χεῖρας ἀνδρὸς οὕτως εὐγενῶς φρονοῦντος καὶ αἰσθανομένου.
Παρά τινων εἰς οὗς ἐκεῖ ταῦτα ἐξέφρασα, ἤκουσα τὴν ἀντίῤῥησιν ὅτι τὰ προτερήματα ταῦτα, ἃ δὲν μ’ ἠρνήθησαν, ἀμαυροῖ κατὰ μέρος ἀσθένεια χαρακτῆρος ἀπέναντι ἐξωτερικῶν ἐπεμβάσεων. Καὶ δὲν εἰξεύρω μὲν κατὰ πόσον κομματικὴ πρόληψις δὲν ὑπελάνθανεν ἴσως εἰς τὴν παρατήρησιν ταύτην, ἢ ἂν ὡς ἀσθένεια δὲν ἐξιλαμβάνετο ὅ, τι ἄλλοι ἤθελον εἰπεῖ φρόνησιν καὶ τῶν καιρῶν οἰκονομίαν. Ἰδιώτης τ’ ἀδύνατα ἀντιμετωπίζων πρὸς ἐπίδειξιν χαρακτῆρος θραύει ἴσως τὴν κεφαλήν του· ἡγεμὼν, ἔθνους προϊστάμενος, δύναται, τῆς περισκέψεως ἀφροντιστῶν, νά θραύσῃ τὴν τοῦ λαοῦ του.
Ἄλλως τε, ἂν καλῶς εἰκάζω, ἡ ἐνδόμυχος πεποίθησις τοῦ ἀντιβασιλέως ἐστὶν ὅτι ἡ ἀνεξαρτησία τῆς χώρας του ἐξαρτᾶται πολύ ὀλιγώτερον ἐκ τῆς ματαίας ἀντιστάσεως ἣν ἤθελον ἀντιτάττει ὀλίγοι του στρατιῶται καὶ σπάνια τινά, μόλις ἀξιόμαχα πλοῖα, παρὰ ἐκ τῆς ὑπολήψεως ἣν δι’ εὐνομίας καὶ ἐσωτερικῆς ἀναπτύξεως ἤθελε γενικῶς ἐμπνεύσει, ὅτι ἐστὶν ἀξία ἀνεξαρτησίας.
(Ἕπεται συνέχεια). Α. Ρ. Ραγκαβης.