Εθνικόν Ημερολόγιον του Έτους 1892/Η εν Αμστελοδάμω Φιλελληνική Εταιρία
| ←Αἴνιγμα πρὸς λύσιν διὰ τοὺς ἀναγνώστας τοῦ Ἡμερολογίου | Ἐθνικὸν Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1892 Συγγραφέας: Ἡ ἐν Ἀμστελοδάμῳ Φιλελληνικὴ Ἑταιρία |
Μωσαϊκόν→ |
ΥΤΗ ἤδη ἡ ἐπωνυμία τοῦ σωματείου τούτου πρέπει ν’ ἀρκῇ ἵνα διεγείρη εὐγνῶμον παρ’ ἡμῖν τὸ ἐνδιαφέρον. Ὁ φιλελληνισμὸς ὃν εἶχεν ἐξάψει παρὰ πᾶσι τοῖς πεπολιτισμἐνοις λαοῖς ἡ ἡρωϊκὴ τῶν Ἑλλήνων ἐξέγερσις, καὶ εἰς ὃν ἐν πολλοῖς ὀφείλεται ὁ τελικὸς αὐτῆς θρίαμβος, ἐψυχράνθη βαθμηδὸν ἀφ’ ὅτου ἔληξεν ὁ ἀγών, καὶ δὲν ἔπαυσε μὲν εἰς τὰ πρόσω χωροῦσα ἡ τοῦ ἀναγεννηθέντος ἔθνους πρόοδος καὶ ἀνάπτυξις, ἀλλ’ ἐλάνθανε δυσδιάκριτος ὑπὸ τῶν πολιτικῶν καὶ κομματικῶν διαιρέσεων τὰς μικρότητας. Ἀλλὰ τοῦ τέρματος εἰς ὃ ἀπέβλεψεν ἐξ ἀρχῆς ἀπέχει εἰσέτι, καὶ δὲν ἔπαυσε δεοµένη τῆς μεγάλης ἠθικῆς ἐπικουρίας ἣν παρέσχεν αὐτῇ ἡ συμπάθεια τῶν εὐγενῶν καρδιῶν. Ἡ ἀναγέννησις τοῦ φιλελληνισμοῦ ὑφ’ οἵαν δήποτε μορφήν, ἐστὶν ὁ ἄριστος τῶν οἰωνῶν δι’ αὐτήν.
Τὸ μέγα ὄφελος ὃ ἡ Ἑλλὰς ἔχει πρὸ πάντων νὰ προσδοκᾷ ἐκ τῶν προσπαθειῶν τῆς Ὁλλανδικῆς ἑταιρίας ἐστὶν ὁ διὰ τῆς γλώσσης στενώτερος αὐτῆς σύνδεσμος μετὰ τῶν ἁπανταχοῦ εἰς τὴν σπουδὴν ἐπιδιδομένων. Ἡ Ἑλληνικὴ δημοσιογραφία καὶ ἄλλοτε ἐπανειλημμένως ἐποιήσατο λόγον περὶ τῶν ἔργων τῆς ἑταιρίας· ἀλλ᾽ οὐχ ἧττον ἀναγκαῖον νομίζομεν ν’ ἀνακαλῶνται αὐτὰ εἰς τὴν προσοχὴν τῶν οὓς διαφεύγουσι, καὶ νὰ προκαλῶνται αἱ ὑπὲρ αὐτῆς προσπάθειαι πάντων τῶν νοημόνως ἐκτιμώντων τὰ ἐθνικὰ συμφέροντα.
Ὁ πολιτισμός, ὡς γνωστόν, ὁ ἀρχαῖος καὶ κλασικὸς εἰσήχθη εἰς τὴν ἔτι ἡμιβάρβαρον Εὐρώπην διὰ τῶν φυγάδων τῆς Κωνσταντινουπόλεως ἐπὶ τῆς ἁλώσεως, εἰσκομισάντων τὸ πρῶτον εἰς Ἰταλίαν, καὶ ἐκεῖθεν ἔπειτα πανταχοῦ διαδόντων τ’ ἀριστουργήματα τῆς ἀρχαίας Ἑλληνικῆς φιλολογίας, συγχρόνως δὲ καὶ τὴν Ἑλληνικὴν γλῶσσαν, ὡς τότε ἐλαλεῖτο, ἐπικρατήσασαν βαθμηδὸν πανταχοῦ, καὶ ἀποβᾶσαν τοῦ συρμοῦ παρὰ ταῖς ἀνωτέραις τάξεσιν.
Ἡ ἐκμάθησις αὐτῆς εἶχε τὰς δυσκολίας της, ὡς καὶ ἡ πάσης ἄλλης γλώσσης, καὶ οὐχ ἧττον τὰς ὀρθογραφικάς, αἵτινες καὶ εἰς ἡμᾶς αὐτοὺς εἰσὶν ἐνίοτε ἔτι ἐπαισθηταί. Τούτου ἕνεκα, μετὰ τρία τέταρτα τῆς ἑκατονταετηρίδος περίπου, ὅτε οἱ ὑποδουλωθέντες Ἕλληνες εἶχον σχεδὸν πλέον λησμονηθῆ, ἡ δ’ ἀρχαία Ἑλληνικὴ ἐδιδάσκετο ἤδη πλέον ὡς γλῶσσα νεκρά, λόγιος Ὁλλανδός, ὁ Ἔρασμος, ἵνα διευκολύνῃ, ὡς ἐφρόνει, αὐτῆς τὴν ἐκμάθησιν, ἔγραψε λατινιστὶ διάλογον μεταξὺ ἄρκτου καὶ λέοντος, καθ’ ὃν οὗτος μὲν ἀπταίστως, κατὰ τὴν τότε τῶν Ἑλλήνων προφοράν, ὁμιλεῖ καὶ ἀναγινώσκει τὴν Ἑλληνικήν, ἡ δ’ ἄρκτος, σοφιστευομένη, ἐλέγχει αὐτὸν ἀμαθείας, προσπαθοῦσα νὰ τῷ ἀποδείξῃ ὅτι τὰ Ἑλληνικὰ γράμματα ἐξ ἀρχῆς δὲν εἶχον τὴν προφορὰν ἣν τοῖς ἀπέδιδε, καὶ ἣν παραφθορὰ μόνον τῶν χρόνων τῆς παρακμῆς καθιέρωσε.
Καὶ ταύτην μὲν τὴν θεωρίαν προθυμώτατα ἐδέξαντο οἱ πανταχοῦ ἐν τοῖς σχολείοις διδάσκοντες, διότι τοὺς ἀπήλλαττε πολλῶν κόπων καὶ δυσχερειῶν. Ἀλλ’ ὁ μὴ ἔχων πλήρη πεποίθησιν εἰς αὐτήν, ὁ Ἔρασµος, ὅστις πρὸς τὸν Λάσκαριν ἔγραψε ζητῶν παρ’ αὐτοῦ νὰ τῷ πέμψῃ διδάσκαλον Ἕλληνα τὸ γένος, ὅστις νὰ διδάξῃ εἰς τοὺς υἱούς του ἄπταιστον τὴν ἑλληνικὴν προφοράν. Ἀλλ’ οὐχ ἧττον τὸ σύστημα τῆς ἄρκτου ἐν τῷ διαλόγῳ γενικῶς ἐπεκράτησε, νὰ προφέρηται ἡ Ἑλληνικὴ γράμμα πρὸς γράμμα, ἀποδιδομένης μάλιστα εἰς ἕκαστον τῆς προφορᾶς ἣν ἔχει εἰς τὴν πάτριον γλῶσσαν τοῦ ἀπαγγέλλοντος. Τούτου ἀποτέλεσμα ἦν οὐ μόνον ἡ λυπηρὰ κακοφωνία τῆς ἀρχαίας Ἑλληνικῆς, ἀλλὰ καὶ ἡ ἐντελὴς αὐτῆς ἀπομάκρυνσις ἀπὸ τῆς ὁμιλουμένης, ἥτις οὕτως ἀπέβη ὅλως ξένη εἰς τοὺς ἀλλοεθνεῖς ἑλληνιστάς.
Ἀλλὰ καὶ μεταξὺ τῶν ἡμετέρων ὑπάρχουσί τινες ἐνίοτε διστάζοντες ἂν δὲν ἔχηται ἀληθείας μέχρι τινός, ὅτι τὰ γράμματα ἐπινοηθέντα ἵνα ἐκφράζωσι τοὺς ἤχους, ἂν ἄλλως ἐνίοτε συνδυάζωνται, τοῦτο προέρχεται ἐκ μεταγενεστέρων παραφθορῶν περὶ τὴν προφοράν, καὶ ὁ τὰς τοιαύτας ἀλλοιώσεις ἀποκρούων ὅτι ἐπανέρχεται εἰς τὴν ἀρχικὴν προφορὰν καὶ γνησίαν.
Περὶ τοῦ Ἀνυποστάτου τῶν τοιούτων διϊσχυρισμῶν πολλὰ καὶ σπουδαῖα ἐγράφησαν, ἰδίως, πλὴν τοῦ «Περὶ προφορᾶς τῆς Ἑλληνικῆς συγγράμματος τοῦ Οἰκονόμου τοῦ ἐξ Οἰκονόμων, τὸ νεωστὶ ἐκδοθὲν καὶ μεγάλως ἐκτιμηθὲν τοῦ κ. Παπαδημητρακοπούλου. Αὐτὸν δὲ τοῦτον τὸν ἀγῶνα ὑποστηρίζει γενναίως καὶ ἡ ἐν Ἀμστελοδάμῳ ἑταιρία ἔν τε ταῖς συνεδριάσεσιν αὐτῆς καὶ διὰ τοῦ περιοδικοῦ της τοῦ ἐπιγραφομένου Ἑλλάς, καὶ ἐκδιδομένου εἰς διαφόρους γλώσσας, ἐν ἄλλαις καὶ τὴν Ἑλληνικήν. Θέλομεν δὲ καὶ ἐνταῦθα νὰ συνοψίσωμεν τινὰ τῶν κυριωτέρων ἐπιχειρημάτων τῶν ἀντιταττομένων εἰς τοὺς ἰσχυρισμοὺς τῶν Ἐρασμιτῶν.
Ἐν πρώτοις ἡ Ἑλληνικὴ γλῶσσα οὐδέποτε ὑπῆρξε νεκρά· ἀλλ’ ἀπὸ τῶν ἀπωτάτων χρόνων ἀφ’ ὧν λείψανα αὐτῆς σώζονται, μέχρι σήμερον, διετηρήθη, πάντοτε τὰς διαφόρους περιπετείας τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους ἀκολουθοῦσα, κατὰ τὰς περιστάσεις ἀναπτυσσομένη ἢ περιστελλομένη, βελτιουμένη ἢ διαφθειρομένη, ἀλλὰ πάντοτε μένουσα ἡ αὐτή. Τοὺς ἀρχικοὺς αὐτῆς φθόγγους ἀφ’ ὅτου τὰ γράμματα ἐφευρέθησαν καὶ εἰσήχθησαν εἰς αὐτήν, οὐδεὶς βεβαίως δύναται, νὰ διϊσχυρισθῇ ὅτι γνωρίζει· ἀλλὰ πιθανὸν δὲν δύναται νὰ θεωρηθῇ ὅτι τὴν χαρακτηρίζουσαν αὐτὴν γλυκεῖαν προφορὰν ἐκτήσατο μόνον ἐπὶ τῆς παρακμῆς της, καὶ ἀφοῦ εἰς ξένους καὶ βαρβάρους ὑπέκυψεν, ἐπὶ δὲ τῆς ἀκμῆς αὐτῆς ὅτι τραχέως ἐπρόφερε τὰ σύμφωνα β, γ, δ, ζ, θ, χ. Τοῦ Κρατίνου ἡ μαρτυρία ὅτι τὰ πρόβατα ἐβέλαζον βῆ βῆ (ἄρα κατὰ τοὺς Ἐρασμίτας bê bê) ὀλίγον ἐστὶν ἀποδεικτική. διότι ἡ φωνὴ τῶν ζῴων, ὡς φερ’ εἰπεῖν ἡ τῶν χοίρων κτλ. ἄλλως ὑπ’ ἄλλων καὶ ἐν ἄλλαις γλώσσαις ἐκφέρεται. Οὐδ’ ἰσχυροτέρα δύναται νὰ θεωρηθῇ ἡ ἀπόδειξις τῆς εἰς b μεταβιβάσεως τοῦ ἑλληνικοῦ β εἰς λατινικὰ ὀνόματα, καθ’ ὅσον οὐδὲν διδάσκει πῶς ἀρχικῶς ἐπροφέρετο τὸ b ἐν τῇ Λατινικῇ, ἂν οὐχὶ ὡς τὸ ἑλληνικὸν β, οἷον παρέμεινεν ἐν τῇ Ἰσπανικῇ. Τούτου μάλιστα ἀπόδειξις δύναται νὰ ἐκληφθῇ τὸ ὅτι τὸ λατινικὸν ambo προέκυψεν ἐκ τοῦ Ἑλληνικοῦ ἄμφω. Ὅπωςδήποτε, ὅτι πλὴν τοῦ b ἡ Λατινικὴ εἶχε καὶ τὸ γράμμα v, διὰ τούτου μεταγράφεται τὸ β πολλῶν ἑλληνικῶν λέξεων αἵτινες μετέβησαν εἰς αὐτήν, ὡς τὸ vivo, volo, ἐκ τοῦ βιῶ, βούλομαι κτλ, καὶ τ’ ἀνάπαλιν τὰ ἐκ τῆς λατινικῆς εἰς τὴν ἑλληνικὴν µετατιθἐµενα ὀνόματα, τὸ v μεταβάλλουσιν εἰς β, ὡς Ὀκτάβιος, Σέρβιος κτλ. Περίεργον δὲ παράδειγμα παρίσταται ἐπιγραφὴ Ἀττικὴ τῶν χρόνων τοῦ Ἀλεξάνδρου, γράφουσα τὸν Ἠπειρώτην Ἀρύββαν διὰ δύο β, βεβαίως διότι τὸ γράμμα τοῦτο ἐπροφέρετο b ἐν Ἠπείρῳ.
Τοῦ γ ἡ μαλακὴ προφορὰ µαρτυρεῖται καὶ ἐκ τοῦ ὅτι εἰς λέξεις παραγομένας ἐκ τοῦ Σανσκριτικοῦ, ἀντικαθιστᾷ τὴν ἐν τῇ Σανσκριτικῇ φωνὴν h, οἷον Μέγας = Maha, κτλ. Τραχὺν δὲ φθόγγον ἀποτελοῦσι τὰ δύο γγ, ὡς ἴδομεν καὶ τὰ δύο ββ.Τὸ δ ἔχει καὶ ἐν τῇ Ἰσπανικῇ πολλάκις τὴν γλυκεῖαν προφορὰν ἣν καὶ παρ’ ἡμῖν, οἷον Madrid κλ.
Τὸ ζ εἶχε, κατὰ Διονυσίου καὶ Κουϊγκτιλιανόν, ἐν τῇ Ἑλληνικῇ προφορὰν πολὺ γλυκυτέραν ἡ ἐν τῇ Λατινική. Πλὴν τούτου ἐπιγραφαὶ τῶν κλασικῶν χρόνων φέρουσι Ζμύρνα ἀντὶ Σμύρνα κατὰ την σημερινὴν ἡμῶν προφορὰν τοῦ Σμ.
Ὡς πρὸς τὸ θ δὲ καὶ τὸ χ, οἱ Ἐρασμῖται πρεσβεύουσιν ὅτι πρέπει νὰ προφέρηται ὡς τ μετὰ δασείας καὶ κ μετὰ δασείας, ἀλλ’ οὐχ. ἧττον τὸ προφέρουσιν ἁπλῶς ὡς τ καὶ κ. Ἀσυνεπεῖς δὲ πρὸς ἑαυτούς, τὸ φ προφέρουσιν ἄντικρυς φ (f), καὶ λέγουσι Τεόdωρος μὲν καὶ Κριστός, ἀλλὰ Φίλιππος καὶ οὐχὶ Πίλιππος. Περὶ τοῦ ὅτι δὲ παρὰ, τοῖς ἀρχαίοις, οἱ βάρβαροι μόνον ἐχλευάζοντο ὡς προφέροντες κάτησο καὶ τυγάτριον ἀντὶ κάθησο καὶ θυγάτριον μαρτυρεῖ ὁ Ἀριστοφάνης ἐν Θεσμοφοριαζούσαις. Ἡ δ’ ἐν τῇ Λατινικῇ ἐνίοτε ἐναλλαγὴ τοῦ f ἀντὶ τοῦ ἑλληνικοῦ θ (ὡς felare ἐκ τοῦ θηλάζεις, foris ἐκ τοῦ θύρα) ἀποδεικνύει ἐπίσης τούτου τὴν ἀληθῆ προφοράν.
Τὰ δὲ φωνήεντα ἀπώλεσαν ἀναμφιβόλως τὴν προφορὰν τοῦ χρόνου, ὅστις διέκρινεν αὐτὰ εἰς μακρὰ ἢ βραχέα, ἢ μᾶλλον ἀντικατέστησαν αὐτὴν διὰ τῶν τετονισμένων καὶ ἀτονίστων, ἀφ’ ὅτου καὶ ἠλλοιώθη, ἡ ἀρχαία στιχουργικὴ προσῳδία.
Ἀλλά, πλὴν τούτου, τὸ Η ἐθεωρεῖτο, ὡς Ε μακρόν, καὶ πιθανῶς ἐπροφέρετο σχεδὸν οὕτως ἐπὶ πολύ, δι’ ὃ καὶ ἐν τοῖς ἀρχαιοτέροις χρόνοις πανταχοῦ, καὶ ἰδίως ἐν Ἀθήναις μέχρι τῆς 94ης Ὀλυμπιάδος, πάντοτε οὕτως ἐγράφετο. Ἀλλὰ καὶ πρὸ ταύτης τῆς ἐποχῆς ἡ προφορὰ αὐτοῦ φαίνεται μὴ πλέον οὖσα ἡ τοῦ Ε, ὅπερ ἠνάγκασεν εἰς τοῦ γράμματος τὴν ἀντικατάστασιν. Ἡ Λατινικὴ τῷ ὄντι διετήρησε το Ε ἀντὶ τοῦ Η εἰς τὰς πλείστας λέξεις ἃς παρέλαβε παρὰ της Ἑλληνικῆς. Ἀλλὰ πόθεν γνωρίζομεν τὶς ἣν ἐν ἀρχαιοτάτοις χρόνοις καὶ τοῦ λατινικοῦ Ε ἡ προφορά; Ὁ Κουιγκτιλιανὸς λέγει αὐτὸ εἰς τὴν λέξιν Here ἔχον προφορὰν μεταξὺ τῆς τοῦ i καὶ e. Ἄλλαι δὲ λέξεις λατινικαὶ μεταγενέστερον εἰσαχθεῖσαι βεβαίως ἐκ τῆς Ἑλληνικῆς ἔχουσι τὸ η μεταβεβλημένον εἰς i, ὡς genitor (τὸ ἑλλην. γεννήτωρ, σανσκριτικὸν δὲ ganitor), καὶ domitas (ἑλλην. δµητός, σανσκρ. damitas). Μικρὸν μετὰ Χριστὸν τὴν ἐπίκλησιν τῶν Χριστιανῶν ἀποδίδωσιν ὁ Ἰουστῖνος εἰς τὴν ΧρΗστότητα αὐτῶν, καὶ τὴν Ἰσαυρίαν παράγει ἐκ τοῦ Ἠσαῦ. Ἀλλὰ καὶ ἐπιγραφὴ τῶν χρόνων τοῦ Ἀλεξάνδρου φέρει ΔΗωνα ἀντὶ ΔΙωνα· καὶ ὁ Πλάτων ἐκ τοῦ Ἴμερος παράγει τὴν λέξιν ἡμέρα, ἣν λέγει ὅτι ἐπ’ αὐτοῦ ὁ ὄχλος ἰμέρα ἐπρόφερε· τὸ ἥρως παράγει ἐκ τοῦ Ἴρως, τὸ ΔΗμήτηρ ἐκ τοῦ δίδουσα μήτηρ καὶ πολλαὶ λέξεις εἶχον τὴν διπλῆν γραφὴν διὰ τοῦ Η ἢ Ι, οἷον ἥκω καὶ ἵκω, τάπης καὶ τάπις, ἁλήτης καὶ ἁλίτης κτλ. Παρ’ ἡμῖν δ’ ὀλίγισται λέξεις διετήρησαν τὸ ε ἀντὶ τοῦ η, οἷον κερί, µερί, καὶ αἱ καταγόμεναι ἐκ ῥίζης ἐχούσης τὸ ε, ὡς γεράματα, ξερὸς (ἐκ τοῦ ξέω).
Τὸ Υ εἶχεν ἐν ἀρχῇ ἀναμφιβόλως προφορὰν ἄλλην τῆς τοῦ Ι, ἄλλως θὰ ἦν περιττή ἡ εἰσαγωγὴ αὐτοῦ εἰς τὸ ἀλφάβητον. Ἡ προφορὰ αὕτη ἦν βεβαίως ἀνάλογος πρὸς τὴν τοῦ γαλλικοῦ u· ἐς διαλέκτοις δέ, ἐν τῇ Βοιωτικῇ, ὡς ἐξ ἐπιγραφῶν, ἐπροφέρετο ου (κάρουξ = κἡρυξ· κούνες = κύνες), ἢ ιου (Τιούχα = Τύχη), καὶ ἡ διπλὴ αὕτη προφορὰ παρέμεινε καὶ παρ’ ἡμῖν εἰς δηµώδεις διαλέκτους, ὡς ἐν τοῖς χωρίοις τῆς Ἀττικῆς καὶ Μεγαρίδος λέγουσι ξιούλα = ξύλα, κιουρὰ = κυρά, ἐν γένει δ’ εἰς τὴν δημώδη γλῶσσαν θρούµβη = θρύμβη· µουστάκι = μύσταξ, κτλ. Οἱ Αἰολεῖς ὅμως ἀφ’ ἑτέρου ἔγραφον ἴψος ἀντὶ ὕψος· ἴπαρ ἀντὶ ὕπαρ, κτλ. καὶ εἰς τὴν κοινὴν δ’, ὡς φαίνεται, πρωΐµως ἡ προφορὰ ι ἀντικατέστησε τὴν τοῦ u, δι’ ὃ καὶ εἰς πολλὰς λέξεις ἀμφότεραι ἀπαντῶνται αἱ γραφαὶ (ὡς δρίον καὶ δρύον, δορικτήτωρ καὶ δορυκτήτωρ), καὶ ἐκ τοῦ ὕδωρ παράγεται ὁ ἱδρώς. Καὶ εἰς τὴν Λατινικὴν δ’ εἰσαχθεῖσαι ἑλληνικαὶ λέξεις ἔχουσιν i ἀντὶ υ, ὡς frigo ἐκ τοῦ φρύγω, lacrima ἐκ τοῦ δάκρυ, ficus ἐκ τοῦ σῦκον. Εἰς πολλὰς δὲ τῶν μετὰ τὸν Αὔγουστον ἐπιγραφῶν ἀπαντῶνται λέξεις ἔχουσαι Ι ἀντὶ Υ, ἐξ ἀνορθογραφίας μὲν, ἀλλ’ ἀποδεικνυούσης τῆς προφορᾶς τὴν ταυτότητα.
Πρὸ πάντων δ’ ἐξανίστανται οἱ Ἐρασμῖται κατὰ τῶν διφθόγγων. Αὐτὸ ἤδη τὸ ὄνομα δηλοῖ, λέγουσι, δύο φθόγγους, καὶ ἴσως ἔχουσι δίκαιον ὡς πρὸς τοὺς χρόνους τῆς πρώτης εἰσαγωγῆς τῶν γραμμάτων. Ἀλλὰ δὲν ὑπάρχει γλῶσσα εἰς ἣν ἡ τοιαύτη λεπτότης της προφορᾶς νὰ μὴ ὑπέστη βαθμηδὸν ἀλλοιώσεις. Οὐδεὶς δ’ ἀγνοεῖ ὅτι ἀπ αὐτῶν τῶν ἀρχαιοτάτων χρόνων ὑπῆρχε διάκρισις μεταξὺ πάϊς καὶ παῖς, βασιλέϊ καὶ βασιλεῖ, ὄις καὶ οἷς κτλ.
Ἡ ΑΙ ἐν Ταναγραίαις ἐπιγραφαῖς γράφεται ΑΕ, ὑπεμφαίνουσα τὴν προφορὰν ε, ὡς καὶ εἰς τὴν Λατινικὴν µετέβη εἰς ΑΕ, καὶ ἔστιν ὅτε καὶ εἰς μόνον Ε, ὡς fenastra ἐκ τοῦ φαίνω, Chimera παρὰ Βιργιλίῳ κτλ. Ἐν δ’ ἀρχαιοτέραις ἐπιγραφαῖς τῶν Θηβῶν ἀντὶ ΑΙ γράφεται Ἡ (τὸ μακρὸν Ε). Οἱ κοινῶς γνωστοὶ Αἰνιᾶνες παρ₧ Ὁμήρῳ φέρονται Ἐνιᾶνες. Ὁ Πλάτων γράφει Αἰώρα, ὅ,τι ὁ Σοφοκλῆς Ἐώρα, ὅθεν καὶ τὸ μετέωρος. Ὁ Ἀπολλώνιος ὁ Ῥόδιος ἔχει ἐόλλω τὸ παρ’ Ὁμήρῳ καὶ Πινδάρῳ αἰόλλω· ἐν δ’ ἐπιγραφαῖς ἐπὶ Περικλέους ἀναγινώσκεται ὁτὲ μὲν Ποτίδαια, ὁτὲ δὲ Ποτίδεα. Ἐν μετέπειτα δὲ χρόνοις ἡ ἐναλλαγὴ τῶν δύο γραφῶν ἐστὶ συνεχεστάτη καὶ ἐν ἐπιγραφαῖς καὶ ἐν χειρογράφοις.
Τῆς ἐν ἀπωτάτοις χρόνοις προφορᾶς της ΕΙ καὶ ὡς Ι ὑπάρχουσι πλεῖστα παραδείγματα, ὡς παρ’ Ὁμήρῳ, εἴκελος καὶ ἴκελος, γείνομαι καὶ γίνοµαι, λείχω καὶ λίχω. Παράγωγον τοῦ φείδομαι ἐστὶ τὸ φιδίτιον. Ἐν ἐπιγραφαῖς πάντων τῶν χρόνων ἀπαντᾶται συνεχέστατα τὸ ΕΙ ἀντὶ τοῦ Ι μακροῦ, καὶ προσέτι καὶ βραχέος ἐνίοτε· ἐν δὲ ταῖς Βοιωτικαῖς ἐπιγραφαῖς τὰ δεύτερα καὶ τρίτα πρόσωπα τῶν ῥημάτων εἰς εις καὶ ει γράφονται διὰ τοῦ Ι (ἄρχις, ἄρχι). Οἱ Λατίνοι δὲ τὸ ΕΙ ἀντικατέστησαν διὰ τοῦ Ι.
Καὶ ἡ ΟΙ εἰς πολλὰς λέξεις ἀνέκαθεν ἀντικαθίστατο διὰ τοῦ Ι, ὡς φλοιὰ καὶ φλιά, γλοιὰ καὶ γλιά, μνοῖον καὶ μνῖον. Ἡ ταυτοφωνία τοῦ λοιμοῦ καὶ λιμοῦ εἶχε συνταράξει πᾶσαν τὴν Ἑλλάδα ἐπὶ τοῦ Πελοποννησιακοῦ πολέμου. Παρὰ δὲ Λατίνοις ἐν πλείσταις λέξεσι τὸ οι ἐγένετο i (οἶκος = vicus, οἶνος = vinus), καὶ ἐπίσης εἰς τὴν πληθυντικὴν ὀνομαστικὴν τῶν δευτεροκλίτων ἀρσενικῶν.
Ἡ ὡς Ι προφορὰ τῶν τριῶν φωνηέντων η, ι, υ καὶ τῶν δύο διφθόγγων ει καὶ οι ἐκλήθη ἰωτακισμός ὑπὸ τῶν Ἐρασμιτῶν, καὶ προσήφθη εἰς τὴν προφορὰν ἡμῶν ὡς ἐλάττωμα μονοτόνου κακοφωνίας. Ἀλλ’ οὕτω κρίνοντες λησμονοῦσιν ὅτι διὰ τῆς προφορᾶς ἣν ἀποδίδουσιν εἰς τὰς διφθόγγους αϊ, εϊ, οϊ, υϊ, οὗ μόνον δὲν ἐλαττοῦσιν, ἀλλ’ αὐξάνουσι καὶ κατὰ ἕνα (αϊ ἀντὶ ε) τοὺς φθόγγους τοῦ ι. Οὐ δὲ μόνον ὁ ἰωτακισμὸς ὃν θέλουσι ν’ ἀποδώσωσιν εἰς τὴν ἡμετέραν προφορὰν οὐδὲ μακρόθεν δύναται νὰ παραβληθῇ πρὸς τὴν χρῆσιν τοῦ α ἐν τῇ Σανσκριτικῇ, ἀλλὰ καὶ ἄν τις θελήσῃ νὰ παραβάλῃ, ὡς ἡμεῖς ἐπράξαμεν, οἷον δήποτε ἀριθμὸν ἑλληνικῶν στίχων προφερομένων κατὰ τὴν ἡμετέραν καὶ τῶν αὐτῶν κατὰ τὴν Ἐρασμικὴν προφοράν, καὶ ἰσομήκη τεµάχια ξένων γλωσσῶν, θέλει εὕρει ἐν πᾶσι τοῖς ἄλλοις πολὺ συνεχεστέραν τὴν ἐπανάληψιν τοῦ μὲν ἢ τοῦ δὲ τῶν φωνηέντων, παρὰ τὴν τοῦ ι παρ’ ἡμῖν.
Ἡ δὲ προφορὰ τῶν διφθόγγων αυ καὶ ευ ὡς αφ καὶ ευ ἢ αβ καὶ εβ, εἰ καὶ ὑπὸ τῶν Ἐρασμιτῶν ἐπιμόνως ἀμφισβητουμένη, φαίνεται ὅμως προελθοῦσα ἐκ τοῦ ὅτι τὸ εἰς τὸ ἀρχικόν, ἐκ Φοινίκης προελθόν, ἀλφάβητον, μεταγενεστέρως προστεθὲν Υ, ἦν αὐτὸ τὸ δίγαμμα ἐν χρήσει φωνήεντος, ὥστε καὶ ἐν ἐπιγραφαῖς ἀπαντᾶται ΝαFυπακτίων, τραγαFυδός, αFὐτόν, ΤεFῦκρος, κτλ. Ἀλλ’ οὐχ ἧττον οἱ Ἐρασμῖται, παρ’ οἷς ὁ αὐλὸς γίνεται ἄϋλος καὶ αὐτὴ γίνεται ἀϋτή, θριαμβευτικῶς ἡ προσάπτουσι τοῖς ἀντιπάλοις αὐτῶν, ὅτι θέλουσι τοὺς κύνας τοῦ Ἀριστοφάνους (αὖ αὖ· Σφῆκ. 903) ὑλακτοῦντας ἄφ ἄφ (μᾶλλον ἄβ ἄβ), ἐν ᾧ ὁ κύων κατ’ αὐτοὺς λέγει ἄου. Ἀλλὰ καὶ οἱ κῦνες δὲν φαίνονται σοφώτεροι τῆς ὀρθογραφίας διδάσκαλοι παρὰ τὰ πρόβατα τοῦ Κρατίνου, ὧν ἐμνήσθημεν ὃ ἀνωτέρω. Καὶ αὐτοὶ ἐν ἄλλαις γλώσσαις ἄλλην λέγονται φωνὴν ἀφιέντες, παρ’ ἡμῖν δέ, ὅπερ ἄγνωστον τοῖς Ἐρασμίταις, αὐτὸ τοῦτο γΑΥγίζουσι, Περίεργον δὲ καὶ τοῦτο, ὅτι ἐν ᾧ κατὰ τὴν Λατινικὴν γράφουσι καὶ λέγουσιν Evangelium, κατὰ τὰς ἀρχάς των θὰ πρέπη ν’ ἀπαιτῶσι νὰ προφέρωμεν Ἐϋαγγέλιον.
Ὡς πρὸς τὸ δασὺ δὲ πνεῦμα, γνωστὸν ὅτι τοῦτο ἐντελῶς ἔλειπε παρὰ τοῖς Αἰολεῦσι, καὶ αὐτοὶ δ’ οἱ Ἴωνες, κατ’ Εὐστάθιον, ἦσαν μᾶλλον ψιλωτικοί. Ἐν Ἀθήναις, τὸ σημεῖον τῆς δασείας ἦν τὸ Η. Ἀλλὰ βαθμηδὸν κατέστη ἄχρηστον, καὶ ὡρίσθη εἰς τὸ νὰ ἐμφαίνῃ τὸ μακρὸν Ε. Ἤδη δὲ καὶ πολλαὶ ἐπὶ Περικλέους ἐπιγραφαὶ ἀποδεικνύουσιν ὅτι ἡ τοῦ πνεύματος προφορὰ εἶχεν ἤδη ἐκλίπει, διότι τοῦ σημείου γίνεται συνεχέστατα ὅλως ἄτακτος χρῆσις, ἀποδεικνύουσα ὅτι δὲν ἐπεβάλλετο πλέον ὑπὸ τῆς προφορᾶς ἢ καὶ παραλείπεται αὐτὸ ἐντελῶς (Οὕτως Ποροφήν· Ηαφ′ ων). Ὁ δὲ Πλάτων λέγει τῷ ὄνομα Ἤρα προκύψαν ἐκ τῆς ἐπαναλήψεως τῆς λέξεως ἀὴρ (ἀηραήρ) ἔνθα δασεῖα δὲν προφέρεται.
Εἰς ταῦτα τὰ ζητήματα καὶ τὰ τούτοις συνεχόμενα περιστρέφεται ἡ δραστηριότης τῆς Ὁλλανδικῆς ἑταιρίας, ἀγωνιζομένης ὑπὲρ τῆς εὐοδώσεως τῶν ἑλληνικῶν σπουδῶν, αἵτινες, κατὰ τὴν κρίσιν αὐτῆς, τῇ σφαλερᾷ ἐνεργείᾳ τοῦ σοφοῦ αὐτῆς συμπατριώτου εἶχον, ἐκτραπῆ τῆς ὁδοῦ ἣν ἔπρεπε νὰ ἀκολουθήσωσι. Καὶ εἰς μὲν τοὺς ἀντιφρονοῦντας ἐκ φιλολογικῶν πεποιθήσεων δύσκολον δὲν θέλει τῇ εἶσθαι ν’ ἀντιτάξῃ ἐπιχειρήματα ὑφ’ ὧν νὰ μεταπεισθῶσι. Μᾶλλον ὅμως ἢ πιθανὸν ν’ ἀπαντήσῃ ἀντιταττουμένους καὶ τοὺς πρεσβεύοντας ὅτι πρέπει νὰ μὴ ἀποστῶσι τῆς Ἐρασμικῆς προφορᾶς, πρὸς ἀποφυγὴν τῶν περὶ τὴν διδασκαλίαν δυσχερειῶν. Οἱ τοιοῦτοι καλὸν ἴσως ἔσται νὰ προτραπῶσι νὰ ὀργανίσωσι πρῶτον διδασκαλίαν τῆς ἀγγλικῆς ἢ ἔστω καὶ τῆς Γαλλικῆς, ἢ ἔστω καὶ οἵας δήποτε ἄλλης εὐρωπαϊκῆς γλώσσης, κατὰ ταύτην τὴν μέθοδον, διδάσκοντες, πρὸς εὐκολίαν τῶν μαθητῶν, νὰ προφέρηται ἕκαστον γράμμα ἰδίως, καὶ δὴ καθ’ ἣν ἔχει προφορὰν ἐν τῇ γλώσσῃ τοῦ διδασκομένου. Ἂν ἐπιτύχωσιν εἰς τοῦτο καὶ δὲν παραγάγωσι καταγέλαστον κυκεῶνα, τότε ἂς τὸ ἐφαρμόσωσι καὶ εἰς τὴν ὡραιοτέραν καὶ ἐντελεστέραν τῶν γλωσσῶν, τὴν Ἑλληνικήν.
Ἀληθὲς ὅμως ὅτι οἱ τοῦτο πρεσβεύοντες εἰσὶν οἱ τὴν Ἑλληνικὴν ὡς γλῶσσαν νεκρὰν ἐκλαμβάνοντες, ἀξιοῦντες ἑπομένως ὅτι δικαιοῦνται κατὰ βούλησιν νὰ τὴν κατατέμνωσιν. ἂν μόνον κατορθῶσι νὰ φθάνωσιν εἰς τὴν κατάληψιν τῶν ἐν αὐτῇ γεγραμμένων.
Ταύτην τὴν διὰ τὴν φιλολογίαν ὀλεθρίαν πρόληψιν ἐπλάσθη ν’ ἀνατρέψῃ ἡ Ἑταιρία. Οἱ διδασκόμενοι νὰ προφέρωσι τὴν κλασικὴν γλῶσσαν ὡς δι’ αἰώνων ἐξηκολούθησε, προφερομένη ἐν τῇ πατρίδι αὐτῆς, μετ’ ἐκπλήξεως θέλουσιν ἐννοήσει ταχέως ὅτι οὐδέποτε αὐτὴ ἀπέθανεν ἢ διεκόπη, μόνον δέ τινας δευτερευούσας ἀλλοιώσεις ὑπέστη ὡς πᾶν τὸ ζῶν, ὡς πᾶσα γλῶσσα ἐπὶ μακρὸν ὑφισταμένη, καὶ θέλουσιν ὡς πολὺ εὐχερεστέραν ἐκτιμήσει αὐτῆς τὴν ἐκμάθησιν ἂν συνδυάζωσιν αὐτὴν μετὰ τῆς ὁμιλουμένης, παρὰ ἂν ἐξακολουθῶσι γελοίως στρεβλοῦντες αὐτὴν καὶ ἐπὶ τὸ βαρβαρώτερον, διαστρέφοντες. Ἐν ταὐτῷ θέλουσι κατιδεῖ ὅτι ἡ κλεὶς ἡ διανοίγουσα αὐτοῖς τοὺς τῆς ἀρχαιότητος θησαυροὺς τοῖς καθιστᾶ προσέτι προσιτὴν πᾶσαν τὴν Ἀνατολήν, ἔνθα εἰς τὰ πλεῖστα καὶ κεντρικώτερα μέρη ἡ Ἑλληνικὴ γλῶσσα ἐπικρατεῖ.
Τίνα δ’ ἀνυπολόγιστον ὑπηρεσίαν αἱ τοιαῦται προσπάθειαι καὶ εἰς τὴν Ἑλλάδα προσφέρουσι, θέτουσαι αὐτὴν εἰς ἄμεσον ἐπικοινωνίαν μετὰ παντὸς τοῦ λογίου κόσμου, ἀναζωογονοῦσαι τὰς κλασικὰς σπουδάς, ἀπειλουμένας ἀπό τινος ὑπὸ τῶν ὑλιστικῶν τάσεων, καὶ πρὸς αὐτὴν πάλιν στρέφουσαι τῶν εὐγενεστέρων πνευμάτων τὴν προσοχήν, οὐδένα βεβαίως διαφεύγει νοήμονα Ἕλληνα καὶ πάντες ὀφείλομεν τὴν συμπάθειαν καὶ τὴν ὑποστήριξιν ἡμῶν εἰς τὴν φερώνυμον ἐκείνην Φιλελληνικὴν Ἑταιρίαν.
- Ἐν Ἀθήναις, μηνὶ Ἰουνίῳ, 1891.
Α. Ρ. Ραγκαβησ