Γεωγραφία Στοιχειώδης/Μέρος Α΄/Βιβλίον Α΄/Εισαγωγή
| ←Προσθῆκαι | Γεωγραφία στοιχειώδης μαθηματικὴ, φυσικὴ καὶ πολιτικὴ, ἀρχαία καὶ νεωτέρα, περιόδου Β′ Εἰσαγωγή Βιβλίου Α΄ Μέρους Α΄ |
Κεφάλαιον Α΄→ |
1. Η επιστημη ἡ περὶ τὴν περιγραφὴν τῆς Γῆς ἀσχολουμένη ὀνομάζεται Γεωγραφία. Τὰ δὲ τῆς Γηΐνου σφαίρας κατὰ διαφόρους ὄψεις δυνάμεθα νὰ στοχασθῶμεν· ὅθεν καὶ ἡ Γεωγραφία εἰς τρία πρώτιστα μέρη διαιρεῖται, εἰς Κοσμογραφίαν (ἢ μαθηματικὴν Γεωγραφίαν), εἰς φυσικὴν Γεωγραφίαν καὶ εἰς πολιτικήν. Ἡ Κοσμογραφία ἢ ἡ Μαθηματικὴ Γεωγραφία διαλαμβάνει περὶ τοῦ μεγέθους καὶ περὶ τοῦ σχήματος τῆς Γῆς καὶ περὶ τῶν σχέσεων αὐτῆς πρὸς τὰ λοιπὰ μέρη τοῦ Παντός. Ἡ Φυσικὴ Γεωγραφία ἐξετάζει τὸν συσχηματισμὸν τῆς Γηΐνου σφαίρας, διῃρημένης εἰς Στερεὰς, καὶ εἰς Θαλάσσας, καὶ περικυκλουμένης ὑπὸ τῆς ἀτμοσφαίρας. Ἡ δὲ Πολιτικὴ τέλος, στοχαζομένη τὴν Γῆν ὡς κατοικίαν τοῦ ἀνθρώπου, μᾶς διδάσκει τίνας διαιρέσεις κατ’ ἐπικρατείας ἔχουσιν εἰς αὐτὴν οἱ ἄνθρωποι συστημένας, τὰς κατ’ αὐτὰς συνῳκισμένας πόλεις, τὸν πληθυσμὸν, τὸ εἶδος τοῦ πολιτεύματος, τὴν θρησκείαν, τὸν πολιτισμὸν κτλ. ἑκάστου ἔθνους.
2. Καὶ διὰ μόνης ἁπλῆς παρατηρήσεως κατανοοῦμεν, ὅτι ὅλα τὰ εἰς τὸν οὐρανὸν διεσπαρμένα ἄστρα στρέφονται περὶ τὴν Γῆν εἰς μίαν ἡμέραν καὶ μίαν νύκτα, ἤγουν εἰς διάστημα 24 ὡρῶν. Τῷ ὄντι βλέπομεν τὸ λαμπρότατον ἀπὸ ὅλα τὰ ἄστρα, τὸν Ἥλιον, ὅτι ἀνατέλλει καθ’ ἡμέραν ἀπὸ ἓν μέρος, τὸ ὁποῖον λέγομεν Ἀνατολὴν, διατρέχει ὅλην τὴν ἔκτασιν τοῦ οὐρανοῦ, καὶ καταντᾷ ἵνα δύῃ εἰς τὸ ἀντίθετον μέρος, τὸ ὁποῖον λέγεται Δύσις, καὶ ὅτι ἐπανέρχεται πάλιν τὴν ἐπαύριον εἰς τὴν Ἀνατολήν. Τὸ αὐτὸ παρατηροῦμεν, ὅτι κάμνουσι καὶ ὅλοι οἱ ἄλλοι ἀστέρες· φαίνονται ὅτι, εἰς τὸ αὐτὸ διάστημα τοῦ καιροῦ κινούμενοι, περιγράφουσι κύκλους περὶ τὴν Γῆν, καὶ ἡ κοινὴ αὕτη κίνησις φαίνεται, ὅτι γίνεται περὶ ἓν σημεῖον, τὸ ὁποῖον διαμένει ἀκίνητον ὡς ἄξων, ἢ στρόφιγξ (στροφίδι). Τοῦτο δὲ ὀνομάζεται Πόλος, καὶ γνωρίζεται ἀπὸ ἕνα ἀστέρα, ὁ ὁποῖος εἶναι πολλὰ πλησίον τοῦ Πόλου, ὅθεν καὶ ὀνομάζεται Πολικὸς Ἀστήρ.
3. Ἀπὸ ἄλλην ὁμοίως ἁπλῆν παρατήρησιν κατανοοῦμεν, ὅτι ὁ Ἥλιος καὶ ἡ Σελήνη, οἱ δύο κυριώτεροι ἀστέρες τοῦ Οὐρανοῦ, δὲν ἐμμένουσι σταθερῶς εἰς τὴν αὐτὴν θέσιν, ὡς πρὸς τοὺς ἄλλους ἀστέρας· ὁ Ἥλιος προχωρεῖ καθ’ ἡμέραν ὀλίγον πρὸς ἀνατολὰς, κινούμενος ἀντιθέτως ὡς πρὸς τὴν κοινὴν τοῦ Παντὸς κίνησιν, εἰς τρόπον ὅτι αὐτὸς δὲν δύει οὐδὲ ἀνατέλλει πάντοτε μὲ τοὺς αὐτοὺς ἀστέρας. Τὰ σημεῖα προσέτι τῆς ἀνατολῆς καὶ τῆς δύσεως αὐτοῦ δὲν εἶναι πάντοτε τὰ αὐτὰ, ἀλλὰ πλησιάζουσιν ἤ ἀπομακρύνονται ἀπὸ τὸν Πόλον κατὰ τὰς ὥρας τοῦ ἔτους· αἱ δὲ μεταβολαὶ αὗται τῆς θέσεως περιορίζονται εἴς τινα ὅρια, τὰ ὁποῖα δὲν ὑπερβαίνει ποτὲ τὸ λαμπρότατον τοῦτο ἄστρον. Ἐκ τούτων τῶν παρατηρήσεων λοιπὸν κατήντησαν φυσικῷ τῷ λόγῳ νὰ συμπεράνωσιν, ὅτι ὁ Ἥλιος ἔχει μίαν ἡμερησίαν κίνησιν κοινὴν μὲ τοὺς εἰς τὸν οὐρανὸν λοιποὺς ἀστέρας· παρεκτὸς δὲ ταύτης ἔχει καὶ μίαν ἄλλην κίνησιν ἰδίαν, ἥτις γίνεται ἀντιθέτως μὲ τὴν πρώτην. Ἡ Σελήνη, μεταβάλλουσα καὶ αὐτὴ τὴν θέσιν της, σχετικῶς ὡς πρὸς τὰ ἄλλα ἄστρα καὶ πρὸς τὸν Ἥλιον, μᾶς ἀποδεικνύει παρομοίως, ὅτι ἔχει καὶ αὐτὴ μίαν ἰδίαν κίνησιν.
4. Ὀλίγον ἂν προσέξῃ τις, βεβαιόνεται, ὅτι μεταξύ τῶν ἀστέρων, οἵτινες φαίνονται διεσκορπισμένοι εἰς τὸ στερέωμα τῶν Οὐρανῶν, οἱ πλειότεροι μένουσι πάντοτε εἰς τὴν αὐτὴν θέσιν σχετικῶς ὡς πρὸς ἄλλους· διὰ τοῦτο αὐτοὶ ὀνομάζονται ἀκίνητοι ἢ ἀπλανεῖς ἀστέρες· ἄλλοι ἐξεναντίας ἀλλάσσουσι τόπον, καὶ περιπλανῶνται τρόπον τινὰ εἰς τοὺς Οὐρανοὺς, περιγράφοντες ἕνα δρόμον κυκλοειδῆ, τοῦ ὁποίου κέντρον εἶναι ὁ Ἥλιος. Οἱ οὕτω κινούμενοι ἀστέρες ὀνομάζονται Πλανῆται, τινὲς ἐκ τῶν ὁποίων φαίνονται καὶ χάνονται κατὰ καιρούς ἀδιορίστους· καὶ ἐπειδὴ πολλάκις εἶναι συνωδευμένοι μὲ ἓν εἶδος κόμης ἢ οὐρᾶς φωτεινῆς ὀνομάζονται διὰ τοῦτο Κομῆται. Οἱ Ἀστρονόμοι μεταχειριζόμενοι καλὰ ὄργανα ἐβεβαιώθησαν, ὅτι οἱ Πλανῆται εἶναι στρογγύλοι· ὅτι, ἐκτὸς τῆς περὶ τὸν Ἥλιον κινήσεώς των, ἔχουσι καὶ μίαν ἄλλην κίνησιν περιστροφικὴν εἰς τὸν ἑαυτόν των· τριγύρω δὲ εἰς πολλούς ἐξ αὐτῶν, ὡς εἰς κέντρον, κινοῦνται ἄλλα σώματα οὐράνια, καθώς κ’ ἐκεῖνοι περιστρέφονται περὶ τὸν Ἥλιον· τὰ σώματα ταῦτα ὀνομάζονται Δορυφόροι τῶν Πλανητῶν.5. Εὐκόλως κατανοεῖται, ὅτι ἡ περὶ τὴν Γῆν κίνησις τοῦ ἐνάστρου οὐρανοῦ ἐμπορεῖ νὰ ἐξηγηθῇ κατὰ δύω τρόπους· ἢ ὅτι αὐτὸς ὁ οὐρανὸς μὲ τοὺς ἀπλανεῖς ἀστέρας, μὲ τὸν Ἥλιον, τοὺς Πλανήτας καὶ τοὺς Δορυφόρους κινεῖται περὶ τὴν Γῆν εἰς 24 ὡρῶν διάστημα· ἢ ὅτι καὶ ἡ Γῆ εἶναι ὡς οἱ Πλανῆται· εἶναι δηλαδὴ καὶ αὐτὴ στρογγύλη· κινεῖται πέριξ τοῦ Ἡλίου, καὶ ταὐτοχρόνως στρέφεται περὶ τὸν ἑαυτόν της. Τούτου δὲ ὑποτιθεμένου, εἶναι φανερὸν ὅτι, τῆς Γῆς παρουσιαζούσης ἀλληλοδιαδόχως ὅλα τὰ σημεῖα τῆς ἐπιφανείας της εἰς τὰ διάφορα μέρη τοῦ οὐρανοῦ, αὐτὰ ὅλα τὰ φαινόμενα θέλουν γίνεσθαι, ὡς καὶ ἂν ἐκινεῖτο αὐτὸς ὁ οὐρανὸς περὶ τὴν Γῆν.
6. Καὶ τοῦτο τῷ ὄντι συμβαίνει καὶ εἶναι ἀληθῶς. Ἀπὸ τὴν μετὰ προσοχῆς ἐξέτασιν ὅλων τῶν οὐρανίων φαινομένων ἀπεδείχθη, ὅτι ἡ Γῆ εἶναι Πλανήτης καθ’ ὅλα παρόμοιος μὲ τοὺς λοιποὺς Πλανήτας· εἶναι στρογγύλη· στρέφεται περὶ ἑαυτὴν εἰς εἰκοσιτέσσαρας ὥρας, καὶ περὶ τὸν Ἥλιον εἰς 365 ἡμέρας καὶ ¼ ἢ εἰς ἓν ἔτος· καὶ τέλος ὅτι ἡ Σελήνη εἶναι δορυφόρος της· εἰς τρόπον ὅτι ἡ ἡμερησία κίνησις τοῦ Οὐρανοῦ, καὶ ἡ ἐτήσιος περιστροφὴ τοῦ Ἡλίου δὲν εἶναι πραγματικαὶ, ἀλλὰ μᾶς φαίνονται τοιαῦται κατ’ ἐξαπάτησιν τῶν αἰσθήσεών μας, τὰς ὁποίας ἐπανορθοῖ ὁ ὀρθὸς λόγος.
**Κατ’ ἀρχὰς ἐδόξαζον, κατὰ τὸ σύστημα τοῦ Πτολεμαίου (περὶ τὴν ά. ἑκατονταετηρίδα ἀπὸ Χ. ζήσαντος) ὅτι περὶ τὴν Γῆν μένουσαν ἀκίνητον εἰς τὸ κέντρον τοῦ Κόσμου κινεῖται ὅλος ὁ ἔναστρος οὐρανὸς ἀπ’ ἀνατολῶν πρὸς δυσμὰς, εἰς 24 ὡρῶν διάστημα μετὰ τοῦ Ἡλίου καὶ τῆς Σελήνης, νομιζομένους καὶ τούτους ὡς Πλανήτας. Οἱ Νεώτεροι ἐξεναντίας ἐξετάσαντες ἀκριβέστερον τὰ οὐράνια φαινόμενα ἀπέδειξαν, ὅτι περὶ τὸν Ἥλιον, εὑρισκόμενον εἰς τὸ κέντρον τοῦ Κόσμου, περιστρέφονται οἱ Πλανῆται καὶ αὐτὴ ἡ Γῆ, κινούμενοι ἀπὸ δυσμῶν πρὸς ἀνατολάς· καὶ τοῦτο ὀνομάζεται σύστημα τοῦ Κοπερνίκου, διότι οὗτος, ζῶν περὶ τὴν ΙΕ′. ἑκατονταετηρίδα Μ. Χ. ἀνενέωσε τὴν δοξασίαν τοῦ Ἀριστάρχου καὶ Πυθαγόρα, ὑποστηρίξας αὐτὴν δι’ ὀρθοτέρας ἐξηγήσεως τῶν Οὐρανίων φαινομένων, τὴν ὁποίαν αἱ κατόπιν παρατηρήσεις ἄλλων ἀστρονόμων ἐβεβαίωσαν.
Ἐκ τοῦ ὁρισμοῦ τῆς Κοσμογραφίας (1) συνάγεται, ὅτι αὕτη στοχάζεται τὴν Γῆν διττῶς· ά) αὐτὴν τὴν Γῆν καθ’ ἑαυτήν· β′) σχετικῶς ὡς πρὸς τἄλλα οὐράνια σώματα.