Γεωγραφία Στοιχειώδης/Ειδοποιήσεις
| Γεωγραφία στοιχειώδης μαθηματικὴ, φυσικὴ καὶ πολιτικὴ, ἀρχαία καὶ νεωτέρα, περιόδου Β′ Εἰδοποιήσεις |
Προσθῆκαι→ |
ΤΑ πρὸς παράδοσιν τῆς Γεωγραφίας στοιχειώδη συγγράμματα εἶναι ἄπειρα τὸν ἀριθμόν, διότι κατ’ ἔτος ἐκδίδονται πολλὰ ἐξ αὐτῶν. Μόλον τοῦτο, ἐπιφορτισθεὶς πρό τινος καιροῦ νὰ δείξω ἓν ἐξ αὐτῶν τῶν συγγραμμάτων πρὸς χρῆσιν ἑνὸς μεγάλου καταστήματος διδακτικοῦ, δὲν ἐδυνήθην νὰ εὕρω οὐδ’ ἓν ἔχον ὅλα τὰ πρὸς τὴν ἐπίτευξιν τοῦ προκειμένου σκοποῦ συμβάλλοντα. Τὰ μὲν ἐξ αὐτῶν, ἂν καὶ ἐπιγράφονται Συνόψεις, περιέχουν πλῆθος ἄπειρον λεπτομερειῶν, τὰς ὁποίας οὐδ’ αὐτοὶ οἱ ἐξ ἐπαγγέλματος Γεωγράφοι εἶναι δυνατοὶ νὰ διατηρήσωσί ποτε εἰς τὴν μνήμην των· τὸ δὲ νὰ θέλῃ τις νὰ φορτόνῃ μ’ αὐτὰς τὴν μνήμην τοῦ μαθητοῦ, δὲν φαίνεται τόσον εὔλογον καὶ φρόνιμον· ὅλα τὰ τοιαῦτα συγγράμματα εἶναι τρόπον τινὰ ἔλεγχοι, ἢ εὑρετήρια κατὰ τὸ μᾶλλον καὶ ἧττον ἀκριβῆ ὄχι ὅμως καὶ βιβλία στοιχειώδη. Τὰ δὲ πάλιν εἷναι συγγεγραμμένα καθ’ ἓν σχέδιον τόσον ἄσχημον, καὶ τόσον εἶναι ἐλλειπῆ, ἢ ὀλίγον πλήρη, κατὰ τὸ ὅλον αὐτῶν, ὥστε δὲν δύναταί τις μετὰ πεποιθήσεως νὰ τὰ προβάλῃ εἰς τοὺς μαθητάς. Εἰς αὐτὰ τὸ κοσμογραφικὸν μέρος ἢ παρελείφθη ὁλοτελῶς, ἢ δὲν εὐστοχήθη. Περί φυσικῆς Γεωγραφίας δὲν εὑρίσκει τις τίποτε λόγου ἄξιον· περὶ δὲ τῆς ἀρχαίας Γεωγραφίας δὲν ἀναφέρεται οὐδὲ, τὸ παραμικρόν.
Μ’ ἐφάνη γενικῶς, ὅτι οἱ συγγράψαντες τὰ τοιαῦτα βιβλία δὲν εὐστόχησαν τὸν κύριον σκοπὸν, πρὸς τὸν ὁποῖον πρέπει ν’ ἀποβλέψῃ τις, διὰ νὰ συντάξῃ στοιχειώδη πραγματείαν γεωγραφίας. Δὲν φαίνονται νὰ ἐστοχάσθησαν, ὅτι δὲν διδάσκομεν ποσῶς τὴν Γεωγραφίαν τοὺς μαθητὰς, ἀλλὰ τοὺς δείχνομεν μόνον τὸν τρόπον, πῶς νὰ τὴν μάθωσι. Διότι ἡ Γεωγραφία, συγκειμένη σχεδόν ὅλη ἀπὸ ἀντικείμενα, ἢ μεμονωμένα ἀπ’ ἀλλήλων, ἢ τοὐλάχιστον μὴ ὄντα συνδεδεμένα πρὸς ἄλληλα, καθ’ ὃν τρόπον εἶναι τὰ ἄλλων τινῶν ἐπιστημῶν, φαίνεται ὅτι εἶναι κατὰ τό πλεῖστον μέρος ἔργον μνήμης. Μανθάνεται ἡ Γεωγραφία διὰ τῆς ἀναγνώσεως τῆς Ἱστορίας καὶ τῶν περιηγήσεων· ἑπομένως ὅλον τὸ χρέος τοῦ διδάσκοντος πρέπει νὰ περιορίζεται εἰς τὸ νὰ καταστήσῃ τὸν μαθητὴν ἱκανὸν, νὰ μάθῃ ἀφ’ ἑαυτοῦ εἰς τὸ μετέπειτα τὴν Γεωγραφίαν, τουτέστι νὰ ὠφελῆται ἀπὸ τὰς ἀναγνώσεις του.
Διὰ νὰ φθάση δὲ εἰς τοῦτο, πρέπει νὰ παραστήσῃ εἰς τοὺς μαθητὰς συντόμως τὸ ὅλον τῆς Γεωγραφίας· νὰ τοῖς δείξῃ τὰ κυριώτερα καὶ τὰ ἔξοχα, οὕτως εἰπεῖν, αὐτῆς σημεῖα εἰς τρόπον, ὥστε νὰ ἔχωσιν αὐτοὶ ἐνώπιόν των ἓν εἶδος πίνακος, εἰς τὸν ὁποῖον θέλουν ἔρχεσθαι ἀλληλοδιαδόχως νὰ κατατάσσωνται καὶ νὰ προσηλόνωνται ὅλαι, αἱ λεπτομερεῖς γνώσεις, τὰς ὁποίας πλέον ἐκτεταμέναι καὶ βαθύτεραι μελέται θέλουν χορηγήσει εἰς αὐτούς.
Ἕπεται λοιπὸν ἐκ τῶν ἀνωτέρω, ὅτι ἓν καλὸν βιβλίον στοιχειώδους Γεωγραφίας πρέπει νὰ ἦναι σχέδιον, ὅπου εὑρίσκονται διαγεγραμμένα καὶ σημειωμένα τὰ χαρακτηριστικὰ ἑκάστου μέρους τῆς Γεωγραφίας. Τὸ τοιοῦτον βιβλίον πρέπει νὰ παρουσιάζῃ ἓν ὅλον διδασκαλίας ἀπηρτισμένον καὶ ἀρκετὸν, ὅταν ὑποθέσωμεν, ὅτι οἱ μαθηταὶ δὲν θέλουν ἐμπορέσει νὰ προχωρήσωσιν εἰς ἀνώτερα μαθήματα γεωγραφικὰ, καὶ καλὸν ἐνταυτῷ νὰ χρησιμεύῃ ὡς κείμενον εἰς ἀναπτύξεις ἐπωφελεῖς, ἂν ὁ διδάσκαλος ἔχῃ καιρὸν ἢ τοὺς τρόπους νὰ κάμῃ αὐτάς.
Τοιαύτην ἔννοιαν μ’ ἔφερεν εἰς τὸν νοῦν ἢ ἀπὸ τινῶν χρόνων πεῖρα περὶ μιᾶς στοιχειώδους πραγματείας Γεωγραφικῆς, καὶ αὐτὴν τὴν ἔννοιαν ἔβαλα εἰς πρᾶξιν συντάξας τὸ παρὸν βιβλίον.
Εἶναι δὲ διῃρημένον εἰς δύο μέρη, καὶ ἕκαστον τούτων ὑποδιῃρημένον εἰς δύο βιβλία. Τὸ πρῶτον βιβλίον τοῦ πρώτου μέρους πραγματεύεται περὶ τῶν κυριωτέρων σχέσεων τῆς Γῆς πρὸς τὸν λοιπὸν Κόσμον· τοῦτο δὲ παρημέλησαν οἱ πρὸ ἐμοῦ πλειότερον εἰς τὰ στοιχειώδη συγγράμματα. Ναὶ μὲν, διαλαμβάνουσιν ὀλίγα τινὰ περὶ σφαίρας, ἀλλ’ αἱ θεμελιώδεις γνώσεις, οἷον αἱ περὶ μήκους καὶ πλάτους, εἶναι τόσον ἀτελῶς ἐκτεθειμέναι, ὥστε οἱ μαθηταὶ δὲν εἶναι καλοὶ νὰ ἐννοήσωσι τίποτε εἰς αὐτά.
Ἀφοῦ δώσω τὰς πλέον εὐλήπτους ἀποδείξεις περὶ τῆς στρογγυλότητος τῆς Γῆς, χειραγωγῶ ἔπειτα κατὰ μικρὸν τὸν μαθητὴν εἰς τὴν ἔννοιαν τὴν περὶ τῆς ἐκτάσεως τῆς σφαίρας, περὶ τοῦ κατὰ τοὺς Πόλους πιεσμοῦ αὐτῆς· ἔπειτα εἰς ἐξήγησιν ἀπλουστάτην τῶν κύκλων, οἵτινες διαιροῦσιν αὐτήν· καὶ τέλος εἰς τὴν κατάληψιν τοῦ μήκους καὶ πλάτους καὶ τῶν τρόπων, δι’ ὧν προσδιορίζονται αὐτά. Αὐταὶ δὲ αἱ γνώσεις εἶναι ἀναγκαιόταται, διὰ νὰ καταλάβῃ τις καλῶς τὴν Γεωγραφίαν.
Ἀπὸ τὰ πρώτας ταύτας γνώσεις μεταβαίνω ἔπειτα εἰς τὴν ἐξήγησιν, τῶν ὁποίων ἔχει σχέσεων ἡ Γῆ μὲ τὰ οὐράνια σώματα. Τὰ ὀνόματα, αἱ διαστάσεις, τὸ σχῆμα, αἱ ἀποστάσεις, αἱ κινήσεις τῆς περιστροφῆς καὶ τῆς περιφορᾶς τῶν σωμάτων τοῦ πλανητικοῦ συστήματος, εἶναι ὅλα πράγματα, τὰ ὁποῖα ὁ μαθητής δύναται νὰ ἐννοήσῃ καὶ νὰ κρατήσῃ κάλλιστα εἰς τὴν μνήμην του. Δὲν ἔχει χρείαν πρὸς τοῦτο εἰμὴ τῆς φυσικῆς ἐκείνης Γεωμετρίας, ἡ ὁποία ἐνυπάρχει εἰς ὅλους τοὺς ὀρθοὺς νόας.
Πρὸς τὴν ἐκλογὴν δὲ τῶν ἀντικειμένων, ὅσα παρουσιάζω εἰς τὴν κατάληψιν καὶ τὴν μνήμην τοῦ μαθητοῦ, ἐσκόπευσα κυρίως νὰ καταστήσω αὐτὸν ἱκανὸν νὰ ἐννοήση τὰ στοιχεῖα τῆς Χρονολογίας, δίχως τῶν ὁποίων βάσιμος διδασκαλία τῆς ἱστορίας δὲν δύναται νὰ γένῃ. Αὐτὰ δὲ τὰ στοιχεῖα πάντοτε παραβλέπονται ἀπὸ τοὺς καθηγητὰς τῆς ἱστορίας· καὶ τὸ αἴτιον τούτου εἶναι, διότι οἱ ἀκροώμενοι αὐτοὺς, μὴ ὄντες ἱκανοὶ νὰ ἐννοήσωσι τὰς ἁπλουστάτας περὶ μηνολογίου ἰδέας, δὲν δύνανται νὰ καταλάβωσι τὰ ὑπ’ αὐτῶν λεγόμενα. Ἀλλ’ ἐγὼ διὰ νὰ διορθώσω τὸ σφάλμα τοῦτο παρέστησα εἰς τὸ δεύτερον τμῆμα τοῦ πρώτου βιβλίου τὰ ἀναγκαία πρὸς κατάληψιν τῆς Χρονολογίας, οἷον τὰς περιόδους τῶν ὁρῶν τοῦ ἔτους καὶ τῶν ἡμερῶν, τὰς γινομένας ἀπὸ τὴν περὶ τὸν ἥλιον περιφορὰν τῆς Γῆς, τοὺς διαφόρους ἐνιαυτοὺς, τὰς σεληνιακὰς περιόδους τὰς εἰς χρῆσιν τῆς Χρονολογίας, ἕως καὶ τὴν ὀπισθοπόρησιν τῶν ἀπλανῶν προερχομένην ἀπὸ τὴν προήγησιν.
Κατόπιν τούτων ἄρχεται ἡ Γεωγραφικὴ ὀνοματολογία. Ἀλλὰ πρὶν ἔμβω εἰς τὰ καθ’ ἕκαστα τῆς ἀρχαίας καὶ νεωτέρας Γεωγραφίας, ἐστοχάσθην, ὅτι ἔπρεπε νὰ δύνανται οἱ μαθηταὶ νὰ περιλαμβάνωσιν ὑπὸ μίαν ἐποπτείαν τὰς μεγάλας διαιρέσεις τῆς σφαίρας, καὶ νὰ γνωρίζωσι τὰ ὀνόματα τῶν θαλασσῶν, ὀρέων, ποταμῶν, λιμνῶν κ. λ. Διὰ νὰ μετριάσω ὅμως τὴν ξηρότητα αὐτῆς τῆς ὁνοματολογίας, τὴν ὁποίαν καὶ ὅσον ἠδυνήθην συνέτεμα, τὴν ἀνέμιξα μὲ διηγήσεις ἁπλουστάτας καὶ ἀναγκαιοτάτας, οἷον τὰς περὶ ἀτμοσφαίρας, περὶ ψύχους, περὶ ὀρέων, ἀνέμων, ναυτικῆς πυξίδος, περὶ φύσεως τῶν γαιῶν, περὶ κατατάξεως τῶν προϊόντων τῆς ὑδρογείου σφαίρας, περὶ κινήσεως τῶν θαλασσῶν κ. λ. Ἐπεμελήθην ὥστε αἱ γνώσεις αὗται, μεμονωμέναι ἀπὸ τὸ ἐπιστημονικὸν σύστημα, εἰς τὸ ὁποῖον ἀνήκουσι, νὰ ἦναι καινῶς σαφεῖς ἀφ’ ἑαυτῶν, καὶ ἐνταυτῷ καινῶς περίεργοι καὶ θελκτικαὶ, ὥστε νὰ τὰς μανθάνῃ εὐχαρίστως ὁ μαθητὴς, καὶ νὰ τὰς κρατῇ εὐκόλως εἰς τὴν μνήμην του.
Τὸ δεύτερον μέρος περιέχει παρομοίως δύο βιβλία, ἐξ ὧν τὸ μὲν διαλαμβάνει περὶ τῆς ἀρχαίας Γεωγραφίας· τὸ δὲ, περὶ τῆς νεωτέρας· καὶ εἰς τὰς δύο δὲ προέταξά τινας γνώσεις περὶ τῶν διαφόρων φυλῶν τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, περὶ τοῦ πλήθους τῶν κατοίκων τῆς Γῆς, περὶ διαφόρων γλωσσῶν, θρησκειῶν, πολιτειῶν, βαθμοῦ τοῦ πολιτισμοῦ κτλ.
Ἡ ἀρχαία Γεωγραφία, συνιστῶσα τὸ πρῶτον βιβλίον, περιωρίσθη ἕως 32 σελίδες (διπλασίας εἰς τὴν μετάφρ.) καὶ ὅμως περιέχει περὶ ἑκάστου τόπου ἓν ὀνοματολόγιον ἀρκετὰ ἐκτεταμένον. Οἱ μαθηταὶ θέλουν κρατεῖ εὐκόλως εἰς τὴν μνήμην των αὐτὸ τὸ ὀνοματολόγιον, ἐὰν γένῃ φροντὶς μόνον, πώς νὰ ἔχωσι πάντοτε ὑπ’ ὄψιν ἕνα πίνακα [1]. Εἰς τὰ παλαιὰ ὀνόματα ἔταξα τὰ ἀντικρίζοντα εἰς αὐτὰ νέα ἐν παρενθέσει· οἷον Δελφοὶ (Καστρὶ), τὰ ὁποῖα ἀμφότερα πρέπει συγχρόνως νὰ μανθάνωσιν οἱ μαθηταί· ἀλλὰ διὰ νὰ μὴ βαρύνω τὸ μνημονικὸν αὐτῶν, ἐφρόντισα εἰς τὸ ἀρχαῖον ὄνομα νὰ μὴ προσθέτω τὸ νεώτερον, πάρεξ ὅταν τοῦτο τὸ τελευταῖον σημαίνῃ κανένα ὁπωσοῦν μεγάλον τόπον. Ἂν ὅμως μία πόλις ἀρχαία ἀντικρίζει τὴν σήμερον εἰς κανένα μικρὸν καὶ ἀσήμαντον τόπον, τούτου τ’ ὄνομα ἀποσιωπᾶται [2].
Λαλῶν δὲ περὶ τῆς νέας Γεωγραφ. ἔκαμα τὸ αὐτὸ, βάλλων ἐν παρενθέσει καὶ τὸ παλαιὸν ὄνομα· οἷον Καφᾶς (Θεοδοσία)· ἀλλὰ τότε μόνον, ὅταν τὸ ἀρχαῖον ὄνομα ᾗναι ἱκανῶς γνωστόν.
Εἰς τὴν περιγραφὴν δὲ ἑκάστου τόπου περιωρίσθην ν’ ἀναφέρω τὰ κυριωτέρας διαιρέσεις καὶ πόλεις αὐτοῦ, ἀναμιγνύων εἰς τὸ ὀνοματολόγιον ἕκαστου, μάλιστα εἰς τὰ περί Ἀσίας, Ἀφρικῆς, Ἀμερικῆς καί τῶν νήσων τοῦ μεγάλου Ὠκεανοῦ, ἴδιά τινα γνωρίσματα, χαρακτηριστικὰ καὶ κινοῦντα τὴν προσοχήν [3].
Ἡ περιγραφὴ τῆς Γαλλίας μόνης παρουσιάζει ἓν πλέον ἐκτεταμένον ὀνοματολόγιον. Ἕνα πίνακα παραστήνοντα τῶν παλαιῶν διοικήσεων τὸ ἀντίκρισμα μὲ τὰς νέας ἐπαρχίας καὶ τὰς πρωτευούσας αὐτῶν, πρέπει νὰ μάθωσιν οἱ μαθηταί κατὰ γράμμα· ἀλλὰ πρὶν τούτου πρέπει νὰ παρατηρήσωσι μετὰ προσοχῆς ἐπί τοῦ Γεωγρ. πίνακος τὰ ὀνόματα τῶν ποταμῶν, τῶν ὀρέων καί ἄλλων φυσικῶν σημείων, ἐπὶ τῶν ὁποίων ἐθεμελιώθη ἡ νέα ὀνοματοθεσία τῶν ἐπαρχιῶν [4].
Ἐμπορεῖ τις νὰ παρατηρήσῃ, ὅτι ὅλοι οἱ παράγραφοι τοῦ βιβλίου κάμνουν ἰσάριθμα ἄρθρα ἠριθμημένα· τοῦτο δ’ εἶναι νεωτερισμὸς εἰς τὸ εἶδος τῶν τοιούτων συγγραμμάτων. Ἀλλ’ ἦτο εὐχῆς ἔργον νὰ γένῃ παραδεκτὸν δι’ ὅλα χωρίς ἐξαιρέσεως τὰ στοιχειώδη βιβλία· καὶ μάλιστα ὅτε αὐτὰ εἶναι συντεταγμένα κατά τι μεθοδικόν σχέδιον, ἀνάλογον, μὲ τὸ ὁποῖον ἐγὼ παρουσιάζω τὴν σήμερον [5].
Καὶ τῷ ὄντι, αἱ περιεχόμεναι εἰς αὐτὸ γνώσεις, ἂν καὶ δὲν ἦναι συνδεδεμέναι σφιγκτὰ διὰ μιᾶς ἁλύσου ἐπιστημονικῆς, συγκρατοῦνται ὅμως συνάλληλαι. Αἱ ἑπόμεναι ἀνακαλοῦσι τὰς προηγουμένας, ἢ ὑποθέτουσι τὴν γνῶσιν αὐτῶν· ἐνδιαφέρον εἶναι λοιπὸν τὸ νὰ βοηθῆται εἰς καθέν βῆμα τὸ μνημονικὸν τοῦ μαθητοῦ. Ὅταν ἕν τι προειρημένον ἐπανέρχεται εἰς τὸν λόγον, εἶναι καλὸν νὰ παραπέμπηται ὁ μαθητὴς, δι’ ἀριθμοῦ παρεντιθεμένου, εἰς τὸν παράγραφον, ὅπου αὐτὸ τὸ ἀντικείμενον κατὰ πρῶτον παρεστήθη μὲ πλειοτέραν λεπτομέρειαν. Οὕτω δὲ ὁ μαθητὴς, καθ’ ὅσον προχωρῇ, ἀναγκάζεται ἀδιακόπως ν’ ἀνακαλῇ εἰς τὴν μνήμην του ἐπαναλαμβάνων τὰς γνώσεις, ὅσαι τυχὸν τοῦ διέφυγον· ὥστε φθάνων εἰς τὸ τέλος τοῦ παρόντος συγγραμματίου ἐξεύρει, ὅσα τῷ εἶναι ἀναγκαῖα νὰ ἐξεύρῃ διὰ ν’ ἀναγινώσκῃ, ἢ νὰ σπουδάζῃ μὲ καρπὸν τήν παλαιὰν καὶ νέαν ἱστορίαν, καὶ τὰς διηγήσεις τῶν περιηγητῶν· διότι γνωρίζει ἐντελῶς τὸ ὅλον καὶ τὰς κυριωτέρας λεπτομερείας τῆς Γεωγραφίας.
Τὴν παροῦσαν στοιχειώδη Γεωγραφίαν ἐστοχάσθην νὰ μεταφράσω καὶ νὰ προτείνω εἰς τὴν ἐπὶ τῶν διδακτικῶν βιβλίων ἐπιτροπὴν, ὡς χρήσιμον εἰς τοὺς μαθητὰς τῶν Ἑλληνικῶν σχολείων, οἵτινες μαθόντες τὰ στοιχειωδέστατα καὶ ἀναγκαιότατα τῆς πολιτικῆς Γεωγραφίας εἰς τὰ δημοτ. σχολεῖα, ἔχουσι χρείαν ν’ ἀποκτήσωσι τελειοτέρας καὶ ἐκτενεστέρας γνώσεις ταύτης τῆς ἐπιστήμης. Οἱ δὲ λόγοι οἱ ὑποστηρίζοντες τὴν ἐκλογὴν τοῦ παρόντος πονήματος καταφαίνονται εἰς τὴν εἰδοποίησιν τοῦ συγγραφέως, καὶ προσέτι καὶ εἰς αὐτοῦ τοῦ συγγράμματος τὴν ὕλην καὶ τὸ εἶδος.
Ἡ μετάφρασις ἔγεινε πιστὴ καὶ ἀκριβὴς, ὥστε νὰ φυλαχθῇ τὸ ὕφος τοῦ ἐκφράζεσθαι καὶ ὁ τρόπος τοῦ συλλογίζεσθαι τοῦ συγγραφέως· παράφρασις δ’ ἔγεινεν, ὅπου ἡ κατὰ λέξιν μετάφρασις ἐφαίνετο σκοτεινὴ, ἢ ὅλως ἀντιβαίνουσα εἰς τοὺς ἰδιωτισμοὺς τῆς γλώσσης μας. Εἰς τὰ τῆς νεωτέρας γεωγραφίας ἔκαμα τινας τροποποιήσεις εἰς ἐκεῖνα τὰ μέρη, εἰς ὅσα ἔγειναν πολιτικαὶ μεταβολαὶ, ἀφ’ οὗ καιροῦ συνετάχθη τὸ βιβλίον. Εἰς δὲ τὴν ἀρχαίαν γεωγραφίαν ἐπρόσθεσα πολλὰ, καὶ μάλιστα τὰ τῆς κυρίως ἀρχαίας Ἑλλάδος καθώς καὶ τῆς σημερινῆς συνετάχθη ἡ Γεωγραφία ἐξ ὁλοκλήρου εἰς χωριστὰ κεφάλαια. Ἀπὸ τὰ ὀνόματα τῶν ξένων τόπων, πόλεων κτλ. τὰ μὲν ἀρχαῖα ἔλαβον ἀπὸ τοὺς ἀρχαίους μας Γεωγράφους, καὶ κατ’ ἐξοχὴν ἀπὸ τὸν Στράβωνα· τὰ δὲ νεώτερα μετέφρασα ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον κατὰ τὴν φωνὴν, δώσας εἰς αὐτὰ μίαν ἐκ τῶν Ἑλληνικῶν καταλήξεων, ἥτις βοηθεῖ κάλλιον εἰς τὴν εὐκολωτέραν ἀναγνώρισιν τοῦ μεταφρασθέντος ὀνόματος.
Τὰ ἀνωτέρω ἐξετέθησαν εἰς τὴν πρώτην ἔκδοσιν τῆς παρούσης Γεωγραφίας, εἰς τὰ ὁποῖα ἔκρινα ἀναγκαῖον νὰ προσθέσω καὶ τὰ ἑξῆς πρὸς γνῶσιν καὶ ὁδηγίαν τῶν ἀναγνωστῶν ἀποβλέποντα τὴν παροῦσαν ἔκδοσιν. Κατὰ πρῶτον τὸ βιβλίον συνετάχθη καὶ ἐξεδόθη παρὰ τοῦ συγγραφέως Γαλλιστὶ κατὰ τὸ 1819· κατὰ δὲ τὸ 1836 ἐδημοσιεύθη ἡ μετάφρασις μὲ τὰς κριθείσας τότε ἀναγκαίας προσθήκας εἴς τε τήν Ἀρχαίαν Γεωγραφίαν καὶ εἰς τὴν Νεωτέραν. Ἀλλ’ ἔκτοτε καὶ αἱ ἐπελθοῦσαι πολιτικαὶ μεταβολαὶ, μάλιστα εἰς τὸ νέον ἡμισφαίριον, καὶ νέαι γενόμεναι ἀνακαλύψεις ἢ καὶ ἀκριβέστεραι πληροφορίαι συλλεχθεῖσαι, καθίστανον ἀτελὲς τὸ σύγγραμμα, καὶ μὴ κατάλληλον ὡς πρὸς τὸν σκοπὸν, πρὸς ὃν ἐδιωρίζετο. Ἕκτος τούτου ἐπειδὴ οἱ μαθηταὶ ἄλλην τακτικὴν διδασκαλίαν εἰς τὰ περὶ πολιτικῆς Γεωγραφίας δὲν λαμβάνουσιν, ἐφαίνετο τὸ βιβλίον μὴ πλῆρες ὡς πρὸς τὴν ὕλην, ἂν καὶ κατὰ τὸν τρόπον τῆς ἐκθέσεως ἦτο κατάλληλον· ὅθεν εἰς δευτέραν ἔκδοσιν ἔπρεπε νὰ μεταῤῥυθμηθῆ ἡ ὕλη ἐπὶ τὸ πληρέστερον· τοῦτο δ’ ἐγένετο εἰς τὴν παροῦσαν. Καὶ εἰς μὲν τὸ πρῶτον μέρος περιέχον τὴν Μαθηματικὴν καὶ Φυσικὴν Γεωγραφίαν ἐγένοντο ὀλίγαι μεταῤῥυθμίσεις καὶ προσθῆκαι· ἐκ δὲ τοῦ δευτέρου εἰς μὲν τὸ πρῶτον βιβλίον περιέχον τὴν ἀρχαίαν Γεωγραφίαν ἐγένετο περισσοτέρα ἀκριβολογία μάλιστα εἰς τὰ τῆς Ἑλλάδος· τὸ δὲ δεύτερον, διαλαμβάνον περὶ τῶν τῆς νεωτέρας Γεωγραφίας, μετεποιήθη ὅλως, ἐκ νέου συνταχθὲν κατὰ νεωτάτας Γεωγραφίας ἐκδεδομένας τὸ 1845. Ὅλων τῶν Ἠπείρων ἡ περιγραφὴ οὖσα τὸ πρῶτον πολὺ συνεπτυγμένη καί ἀτελὴς, ἀνεπτύχθη ἐξηκριβωμένως κατὰ τὴν νῦν διαίρεσιν τῶν ἐπικρατειῶν, διαλαβοῦσα καὶ περὶ τῆς Φυσικῆς Γεωγραφίας ἑκάστης ἰδίως, περὶ τῶν προϊόντων, τῆς βιομηχανίας, τοῦ βαθμοῦ τοῦ πολιτισμοῦ καὶ τῶν μέσων τῶν συντεινόντων εἰς τὴν πρόοδον αὐτοῦ, καὶ περὶ τοῦ ἱστορικοῦ ἑκάστου ἔθνους συνοπτικώτατα· ὥστε τὰ περὶ πολιτικῆς Γεωγραφίας ἐκτεθέντα εἰς τὴν παροῦσαν ἔκδοσιν ὑπερβαίνουσι κατὰ τὸ διπλάσιον τὰ ἐν τῇ πρώτῃ ἐκδόσει, ἂν καὶ ὁ ἀριθμὸς τῶν παραγράφων ἐτηρήθη σχεδὸν ὁ αὐτὸς διὰ τήν εὐκολίαν τῶν παραπομπῶν. Οὕτω δὲ ὁ μαθητὴς ἀποφεύγων τὴν ἀηδίαν τοῦ ξηροῦ ὀνοματολογίου καταντᾷ, ὡς λέγει καὶ ὁ συγγραφεὺς, ν’ ἀποκτήσῃ τὰς κυριωτέρας γεωγραφικὰς γνώσεις περί τε τῆς Γῆς καὶ τῶν ἐν αὐτῇ οἰκούντων, καὶ τὰς χρησιμωτέρας εἴς τε τὴν κατάληψιν τῆς Γῆς καὶ τῶν ἐν αὐτῇ οἰκούντων, καὶ τὰς χρησιμωτέρας εἴς τε τὴν κατάληψιν τῆς ἱστορίας καὶ εἰς τὴν μελέτην ἐκτενεστέρων περὶ Γεωγραφίας πραγματειῶν. Τὸν δὲ τρόπον τῆς ἐκθέσεως ἐτήρησα τὸν αὐτὸν, ἐπαυξήσας τὸ ποικίλον διά τε ἱστορικῶν διηγήσεων καὶ ἄλλων περιέργων περιστάσεων πρὸς διέγερσιν τῆς περιεργείας τῶν μαθητῶν καὶ ἐνίσχυσιν τῆς μνήμης αὐτῶν, προετράπην δ’ εἰς τοῦτο ἰδὼν, ὅτι καὶ τὰ νεώτατα διδακτικὰ περὶ Γεωγραφίας Γαλλικὰ βιβλία εἶναι συντεταγμένα κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον, ὃν ἀπ’ ἀρχῆς κατέδειξεν ὁ Γάλλος συγγραφεὺς τῆς παρούσης πραγματείας. Ἐὰν δὲ ἡ πρώτη ἔκδοσις ἔτυχε καλῆς ὑποδοχῆς, ὥστε καὶ παρὰ τὴν γνῶσιν ἡμῶν νὰ μετατυπωθῇ, δὲν ἀμφιβάλλομεν, ὅτι ἡ παροῦσα, κατασταθεῖσα νῦν πληρεστέρα, θέλει τύχει καὶ εὐμενεστέρας ὑποδοχῆς, ὡς ἐπωφελεστέρα.
Ἡ δὲ διδασκαλία τῆς Γεωγραφίας εἶναι ὠφέλιμον νὰ γίνηται κατὰ τὴν αὐτὴν μέθοδον, καθ’ ἣν γίνεται εἰς τὰ δημοτικὰ σχολεῖα· ἡ δὲ μέθοδος αὕτη εἶναι ἐκτεθειμένη εἰς τὴν ἐπὶ τούτου συντεταγμένην τῆς Α′. περιόδου Μικρὰν Γεωγραφίαν, Φυσικομαθηματικὴν καὶ Πολιτικὴν, εἰς δύο τμήματα ἐκδεδομένην. Οἱ μαθηταὶ, οἱ περάναντες τὰ προπαιδευτικὰ μαθήματα, καὶ λαβόντες τακτικὰ ἀπολυτήρια, δύνανται κάλλιστα νὰ διδαχθῶσι τὴν παροῦσαν, ἀρχίζοντες εἴτε ἀπὸ τὴν Κοσμογραφίαν, εἴτε ἀπὸ τὴν νεωτέραν Πολιτικὴν Γεωγραφίαν. Οἱ μὴ δεδιδαγμένοι ὅμως εἰς δημοτ. σχολεῖα συμφέρει νὰ διδάσκωνται προγυμναστικῶς, κατὰ τὸ πρῶτον ἔτος τῆς εἰς τὰ Ἑλληνικὰ σχολεῖα μαθητεύσεώς των, τὴν εἰς ἐκεῖνα παραδιδομένην, ἢ τοὐλάχιστον τὴν Φυσικομαθηματικὴν ἐκείνης, καὶ ἔπειτα ν’ ἀρχίζωσι τὴν Πολιτικὴν τὴν εἰς τὴν παροῦσαν, παραλειπομένων τῶν ἐκτυπωμένων μὲ μικρὰ τῶν σχολίων στοιχεῖα.
- Ἐν Ἀθήναις, τῇ 1 Νοεμβρίου 1846.
Ι. Π. ΚΟΚΚΩΝΗΣ.
ΤΟΥ σπουδαιοτάτου καὶ τερπνοτάτου μαθήματος τῆς Γεωγραφίας τὸ καταλληλότερον παρ’ ἡμῖν πρὸς διδασκαλίαν βιβλίον ἀνεγνωρίσθη πρὸ πολλοῦ ἤδη ἡ ΣΤΟΙΧΕΙΩΔΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ, ἡ ὑπὸ τοῦ Κυρίου Ἰ. Π. Κοκκώνη μεταφρασθεῖσα μὲν καὶ ἐκδοθεῖσα τὸ πρῶτον κατὰ τὸ 1836, μετατυπωθεῖσα δὲ τὸ δεύτερον τῷ 1846 ὁλοσχερῶς μεταβεβλημένη κατὰ τὸ μέρος τῆς Νεωτέρας Γεωγραφίας.
Ἀμφότεραι αἱ ἐκδόσεις αὗται δὲν ἤργησαν νὰ ἐξαντληθῶσι, μὲ ὅλας τὰς ἀθλίας μετατυπώσεις τῶν ἐν Κωνσταντινουπόλει εὐσυνειδήτων τυποκαπήλων, οἱ ὁποῖοι, τρεφόμενοι ἀσυστόλως μὲ τοὺς κόπους τῶν ἄλλων, δὲν παύουν παρεμβάλλοντες εἰς τὴν πρόοδον τῆς διδασκαλίας τὰ ἐλεεινὰ αὐτῶν ἐξαμβλώματα.
Τρίτης λοιπὸν ἐκδόσεως ἐγένετο ἀνάγκη, καὶ ταύτην θαῤῥούντως ἀνεδέχθην, πεπεισμένος ὅτι προσφέρω μεγίστην ὠφέλειαν εἰς τὸ ἔθνος μου.
Ἐπειδὴ δὲ εἰς τὸ διάστημα τῶν παρελθόντων δεκατριῶν ἐτῶν ἡ κατάστασις τῶν ἐθνῶν ἐτροποποιήθη· μέγα μέρος τῆς Ἀφρικῆς ὑπέκυψεν εἰς τῆς εὐνομίας καὶ τοῦ πολιτισμοῦ τὴν σημαίαν· αἱ συνταγματικαὶ ἀρχαὶ καθωράϊσαν διάφορα μοναρχικὰ διαδήματα· ἡ ναυτιλία ἐξηκρίβωσε πολλὰ μέρη τῆς ὑδρογείου σφαίρας· καὶ ὁ ἀτμὸς ἔθεσεν εἰς καθημερινὴν συγκοινωνίαν τὰ πλέον ἀπῳκισμένα Κράτη, ἀνάγκη ἦτο καὶ τὸ βιβλίον τοῦτο νὰ μεταῤῥυθμηθῇ κατὰ τὰς νεωτέρας ἀνακαλύψεις, ὅθεν κατέστη ὄχι μετάφρασις πλέον, ἀλλὰ πρωτότυπος συγγραφή.
Ἐν τῇ παρούσῃ δ’ ἐκδόσει θέλουσιν εὑρεῖν οἱ ἀναγνῶσται πολλὰς τροποποιήσεις καὶ προσθήκας εἰς τὰ τῆς Νεωτέρας πολιτικῆς Γεωγραφίας, καὶ μάλιστα εἰς τὰ τῆς Εὐρώπης ἐν γένει, καὶ ἰδίως ἐκτενέστερα τὰ περὶ τοῦ Βασιλείου τῆς Ἑλλάδος.
Καί τοι δὲ προσεπαυξηθὲν ἐπέκεινα τοῦ ἠμίσεως τὸ βιβλίον μένει εἰς τὴν αὐτὴν τιμὴν, καὶ τοῦτο χάριν τῆς νεολαίας, εἰς τῆς ὁποίας τήν νοητικὴν ἀνάπτυξιν καυχώμενος ὅτι συνετέλεσα ὅσον ἠδυνάμην, εὐγνωμονῶ ἀφ’ ἑτέρου, διότι πάντοτε διέκρινε τὰς ἐκδόσεις μου καὶ ἐξετίμησε τὸν ζῆλον, με’ τὸν ὁποῖον φιλοτιμοῦμαι τοσαῦτα ἤδη ἔτη νὰ προμηθεύω εἰς τὰς σπουδάς της βιβλία ἀπηλλαγμένα ὅσον ἐνδέχεται τυπογραφικῶν σφαλμάτων, καὶ μετὰ τῆς κομψότητος εὐανάγνωστα.
- Ἐν Ἀθήναις, τῇ 17 Σεπτεμβρίου 1849.
ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΟΡΟΜΗΛΑΣ
ΕΚΔΙΔΕΤΑΙ ἤδη τὸ τέταρτον ἡ παροῦσα Γεωγραφία, καὶ ἐπιγράφεται καὶ αὕτη ἐπηυξημένη καὶ διωρθωμένη· διότι ἔλαβε πραγματικῶς αὐξήσεις καὶ μεταῤῥυθμίσεις ἱκανὰς εἴς τε τὴν μαθηματικὴν καὶ πολιτικὴν Γεωγραφίαν, ὡς δύναται νὰ πληροφορηθῇ πᾶς ὁ βουλόμενος, συγκρίνων τὴν παροῦσαν μὲ τὴν πρὸ ταύτης ἔκδοσιν τὴν τρίτην. Ἀλλ’ αἱ αὐξήσεις καὶ μεταῤῥυθμίσεις αὗται εἰσὶ πραγματικῶς ἀναγκαῖαι, ἢ ἐπιφυλάττονται καὶ προτείνονται ἔπειτα ὡς βιβλιοκαπηλικὰ τεχνάσματα ἐκδοτῶν καὶ συγγραφέων;
Ἡ ὑποδοχή, ἧς ἔτυχε τὸ παρὸν, ὡς διδακτικὸν βιβλίον ἀπὸ τῆς πρώτης αὐτοῦ ἐκδόσεως, καὶ ἐντὸς καὶ ἐκτὸς τοῦ κράτους, μοὶ ἐπέβαλλε τὸ χρέος τοῦ νὰ ἐπιφέρω εἰς πᾶσαν νέαν ἔκδοσιν τὰς βελτιώσεις καὶ προσθήκας, ὅσας ὁ καιρὸς ἔφερεν εἰς τὴν ἐπιστήμην, ἢ καὶ ἡ ἀνάπτυξις ἡμῶν εἰς τὰ τῆς διδασκαλίας ἀπῄτει. Εἰς τὴν Β′. ἔκδοσιν ἐξετέθησαν οἱ λόγοι, δι’ οὓς μετεῤῥυθμήθη καὶ ἐπηυξήνθην τὸ πόνημα. Ἀλλ’ ἐκτὸς ἐκείνων τῶν ἐπαυξήσεων ἄλλαι νέαι καθίσταντο ἀναγκαῖαι· διότι ὁ προσφέρων εἰς τὴν νεολαίαν διδακτικοῦ βιβλίου, καὶ μάλιστα ἐπιστημονικοῦ, νέαν ἔκδοσιν, ὀφείλει νὰ φροντίσῃ ὅπως ἡ ἔκδοσις αὕτη μὴ ἀπολείπηται, ὅσον τὸ δυνατὸν, τῶν προσγενομένων εἰς τὴν ἐπιστήμην διὰ τοῦ χρόνου νέων γνώσεων, ἄλλως τὸ βιβλίον καθίσταται ἀτελὲς, καὶ οὐχὶ ὅσον δεῖ ὠφέλιμον. Αἱ δ’ ἐπιγενόμεναι, καὶ ἀπὸ δεκαετίας δημοσιευθεῖσαι ἀνακαλύψεις καὶ ἐξακριβώσεις εἰς τὰς χώρας διαφόρων Ἠπείρων, καθὼς καὶ αἱ πολιτικαὶ μεταβολαὶ, ἀπῄτουν βέβαια διαφόρους αὐξήσεις καὶ μεταῤῥυθμίσεις, καὶ τοιαῦται ἐγένοντο ἤδη εἰς τὰ τῆς Πολιτικῆς Γεωγραφίας, τῆς Νεωτέρας, καὶ μάλιστα εἰς τὰ τῆς Ἀφρικῆς καὶ Ἀμερικῆς, καθώς καὶ εἰς τὴν μαθηματικὴν ἐξετάθη τὸ περί Γεωγραφικοῦ μήκους καὶ πλάτους δι’ ὧν προσδιορίζεται ἡ θέσις καὶ ἡ ἔκτασις ἑκάστου Κράτους.
Ἂν καὶ περί διδασκαλίας τῆς Γεωγραφίας ἐν τοῖς ἐλλην. σχολείοις διετάχθη ἐσχάτως, ὅτι οἱ μαθηταὶ πρέπει κατὰ τὸ πρῶτον ἔτος ν’ ἀρχίζωσι τὴν Νεωτέραν πολιτικὴν Γεωγραφίαν ἀπὸ τὴν τῆς Ἑλλάδος καὶ Τουρκίας, ἐγὼ ἐτήρησα ἀμετάτρεπτον καὶ ὁμοίαν μὲ τὴν τῆς Α′ ἐκδόσεως τὴν διάταξιν τῆς ὕλης. Διότι, κατὰ τὰς παρ’ ἡμῖν διατάξεις, εἰς τὰ Ἑλληνικὰ σχολεῖα οὐδόλως γίνονται δεκτοὶ μαθηταὶ μὴ προδιδαχθέντες εἰς δημοτ. σχολεῖα, καὶ φέροντες ἀπολυτήρια παρὰ τοῦ διδάξαντος αὐτοὺς δημοδιδασκάλου ὑπογεγραμμένα. Ἐν δὲ τοῖς δημοτ. σχολείοις διατάσσει ὁ νόμος τὴν διδασκαλίαν Γεωγραφίας συνοπτικῆς, καὶ τοιαύτη εἶναι παραδεδεγμένη Στοιχ. Γεωγραφία (Α′. Περιόδου) ἥτις ἀρχομένη ἀπὸ σύντομον ἔκθεσιν καὶ εὔληπτον διαφόρων προκαταρκτικῶν γνώσεων περὶ μαθημ. καὶ φυσικῆς Γεωγραφίας, ἅπτεται τῆς πολιτικῆς Γεωγραφίας ἀπὸ τὰ περὶ Ἑλλάδος καὶ Τουρκίας κτλ. Οἱ ταύτην λοιπὸν διδαχθέντες (εἴτε ὁλόκληρον εἴτε καὶ ἐν μέρει μέχρι τῆς Ἀσίας, ὥς τινες τῶν κ. δημοδιδασκάλων οὐχὶ καλῶς ποιοῦσι τοῦτο) ἔχουσιν ἀνάγκην ἐκτενεστέρων γεωγραφικῶν γνώσεων, καὶ δύνανται κάλλιστα ν’ ἀρχίσωσιν ἐν τοῖς Ἑλλην. σχολείοις ἀπὸ τὰ τῆς Φυσικομαθητικῆς Γεωγραφίας ἁπλούστατα καὶ εὐληπτότατα ἐκτεθειμένα, καὶ μετὰ ταῦτα τὰ τῆς ἀρχαίας Γεωγραφίας (ἀρχομένης ἐκ τῶν τῆς Ἑλλάδος) καὶ νὰ ἐξακολουθήσωσι κατὰ σειρὰν διδασκόμενοι τὰ ἐν τῇ παρούσῃ καθ’ ὅλον τὸ διάστημα τῆς τετραετίας. Ἐὰν δέ τις παραβαίνωνται αἱ διατάξεις, καὶ γίνωνται δεκτοὶ οἱ μὴ προδιδαχθέντες εἰς δημοτικὰ σχολεῖα, τότε οἱ τοιοῦτοι πρέπει νὰ ὑποχρεώνται εἰς μάθησιν πρότερον τῆς μικρᾶς Γεωγραφίας ἰδιαιτέρως διδασκόμενοι.
Οἱ δ’ ἐκ τῶν σχολείων εἰς τὰ Γυμνάσια μεταβαίνοντες δὲν διδάσκονται ἄλλο τι πλέον περὶ πολιτικῆς Γεωγραφίας παρὰ τὰ περὶ φυσικομαθηματικῆς ἄρα καὶ διὰ τοὺς μεταβαίνοντας, καὶ διὰ τοὺς μὴ μεταβαίνοντας, εἰς ἀνώτερα διδακτήρια ἡ ἐν τοῖς σχολείοις διδασκομένη Γεωγραφία πρέπει νὰ ἦναι πλήρης αὐτῆς τῆς ἐπιστήμης πραγματεία, συνοπτικὴ μὲν, ἀλλὰ περιεκτικὴ, καθ’ ὅλας αὐτῆς τὰς διαιρέσεις καὶ ὑποδιαιρέσεις, ὅλης τῆς ὕλης τῆς συγκροτούσης τήν ἐπιστήμην ταύτην. Ὁ δὲ οὕτω συντεταγμένην πραγματείαν διδασκόμενος, οὐδεμία ἀμφιβολία ὅτι, ἀποκτᾷ τὰ ἀναγκαῖα στοιχεῖα, δι’ ὧν δύναται δι’ ἰδίας μελέτης νὰ ἐπαυξήσῃ τὰς γνώσεις του ἔπειτα, μελετῶν καὶ κατανοῶν πᾶσαν περὶ Γεωγραφίας πραγματείαν.
Τῆς δὲ πολιτικῆς Γεωγραφίας ἀνάγκη πᾶσα νὰ προδιδάσκηται ἡ φυσικομαθηματική. Διότι, πῶς εἶναι δυνατόν νὰ ἐννοήσῃ ὁ μαθητὴς τοὺς Γεωγραφικοὺς πίνακας, τὰς θέσεις τῶν διαφόρων ἐπικρατειῶν καὶ πόλεων, τὰ κλίματα, τοὺς διαφόρους βαθμοὺς τοῦ ψύχους καί τῆς θερμότητος, τὰς Ζώνας κλ. ἐὰν δὲν διδαχθῇ τινας γνώσεις περὶ τοῦ σχήματος καὶ μεγέθους τῆς Γῆς, περὶ κινήσεως καὶ τῆς σχέσεως αὐτῆς πρὸς τὰ οὐράνια σώματα, περὶ κύκλων, μήκους καὶ πλάτους κλ. Ἀφ’ οὗ ἄνευ τῆς γνώσεως τούτων ἡ διδασκαλία τῆς πολ. Γεωγραφίας καθίσταται ματαία καὶ ἄγονος, διά τι δι’ ἐν τοῖς Ἑλλην. σχολείοις νὰ μὴ ἀρχίζωσιν εὐθὺς ἀπὸ τὴν τῆς φυσικομαθηματικῆς διδασκαλίαν, ὅταν μάλιστα αὐτοὶ ἀπέκτησαν ἐν τοῖς δημοτ. σχολείοις, συνοπτικὰς γνώσεις περὶ ὅλων σχεδὸν τῶν μερῶν αὐτῆς τῆς ἐπιστήμης;
Διὰ τούτους τοὺς λόγους καὶ τὴν διάταξιν τῆς ὕλης ἐτήρησα τοιαύτην, ὁποία ἦτο ἀπ’ ἀρχῆς, καὶ τὸ βιβλίον ἠγωνίσθην πάντοτε ἵνα καταστήσω, κατὰ τὸ δυνατὸν, ἐπωφελὲς καὶ ἐπιτυχέστερον τοῦ σκοποῦ, πρὸς ὃν προωρίσθη, ἐπαυξάνων ἑκάστην ἔκδοσιν δι’ ἐπιδιορθώσεων, τροποποιήσεων καὶ προσθηκῶν, ὅσας ὁ χρόνος ἔφερε διὰ νέων ἀνακαλύψεων ἢ πολιτικῶν μεταβολῶν, ἑπόμενος εἰς νεωτάτας ἐκδόσεις τοιούτων ἐγκεκριμένων διδακτικῶν βιβλίων Γαλλικῶν (τοῦ 1854 καὶ 1857). Διὰ δὲ τῶν αὐξήσεων τούτων, ἕν τε τῷ κειμένῳ καὶ ἐν σχολείοις, ἡ παροῦσα ἔκδοσις κατήντησε νὰ ὑπερβῇ τὰ 20 τυπογρ. φύλλα ὀγδόου μεγέθους μεγάλου, ἐν ᾧ ἡ πρώτη ἔκδοσις περιελάμβανε σελ. 252 δωδεκάτου σχήματος.
Ἐπηύξησα δὲ καὶ τὸ ἱστορικὸν τῶν διαφόρων ἐθνῶν κατὰ προτροπήν τινων ἐκ τῶν κ. Ἑλληνοδιδασκάλων, καὶ ἄλλων λαῶν τὰ ἤθη καὶ ἔθιμα προσέθηκα, καθὼς καί πᾶν ὅ,τι φυσικὸν ἢ τεχνητὸν ἀντικείμενον ἐφαίνετο ἀξιοσημείωτον. Διότι, ἐκτὸς τοῦ ὅτι δι’ αὐτῶν καθίσταται ἡ διδασκαλία τῆς Γεωγραφίας θελκτικωτέρα καὶ τερπνοτέρα, ἢ ἐὰν περιωρίζετο μόνον εἰς τό ξηρὸν ὀνοματολόγιον τῶν πόλεων, ἐπαρχιῶν, κτλ. ἑκάστου Κράτους, προκύπτουσι καὶ ἄλλα πλεονεκτήματα ἔτι σημαντικώτερα ἐκ τῆς τῶν τοιούτων μαθήσεως. Οἱ νέοι, διδασκόμενοι τὴν Γεωγραφίαν οὕτως, οὐ μόνον τὴν φύσιν, καὶ τὴν ἔκτασιν καὶ τὴν σχέσιν τοῦ πλανήτου, ὃν κατοικοῦσι, πρὸς τὰ οὐράνια σώματα κατανοοῦσιν, ἀλλὰ καὶ τῶν ἐπ’ αὐτοῦ οἰκούντων διαφόρων λαῶν τὴν πολιτικὴν κατάστασιν, τὰ ἤθη καὶ ἔθιμα, τὰς κυβερνήσεις, τὰ τοῦ πολιτισμοῦ μέσα κτλ. προσκτῶνται ἐκ μόνης τῆς τοιαύτης σπουδῆς τῆς Γεωγραφίας, περιουσίαν γνώσεων, αἵτινες οὐ μόνον εἰς τὴν τῶν διανοητικῶν δυνάμεων ἀνάπτυξιν συντείνουσιν, ἀλλὰ καὶ τὴν κρίσιν ἐπάγουσιν εἰς τὸ συμπέρασμα, ὅτι ἡ ἀμάθεια εἶναι ἡ μήτηρ τῶν ἀλόγων προλήψεων καὶ μωρῶν ἰδεῶν, αἵτινες δεσμεύουσι τὸν ταλαίπωρον ἄνθρωπον εἰς βάρβαρον καὶ κτηνώδη κατάστασιν· τῶν δὲ τεχνῶν καὶ ἐπιστημῶν ἡ μάθησις καὶ ἡ πρᾶξις ἀναπτύσσουσι τὰς κοινωνίας, φέρουσι τὸν ἐξευγενισμὸν, τὸν πλοῦτον, τὴν εὐημερίαν καὶ τὴν ἰσχὺν εἰς τὰ ἔθνη.
Ἐν ᾧ δὲ τοσαύτην ἔλαβε τὸ βιβλίον αὔξησιν, οἱ παράγραφοι ἐτηρήθησαν ἰσάριθμοι μὲ τοὺς τῆς πρώτης ἐκδόσεως διὰ τὴν εὐκολίαν τῶν παραπομπῶν. Ἐδιπλασιάσθησαν δέ τινες σημειωθέντες μὲ τὸ δίς, ὅπου αἱ γενόμεναι προσθῆκαι ἀπῄτουν ἴδιον παράγραφον. Ἐτυπώθησαν δὲ διὰ μικροτέρων στοιχείων τὸ ἱστορικὸν καὶ ἄλλαι σημειώσεις, τῶν ὁποίων τὸ διαλαμβανόμενον ὁ μαθητὴς διδάσκεται, δὲν ἀπομνημονεύει ὅμως, ἀλλὰ κατ’ ἔννοιαν δύναται νὰ λέγῃ ἐρωτώμενος. Πίνακας δὲ Γεωγραφικοὺς πρέπει νὰ ἔχῃ ὑπ’ ὄψιν ὁ μαθητὴς τὸν ὑπὸ τοῦ κ. Γ. Θ. Παγῶντος ἐκδοθέντα καὶ τοὺς χωρογραφικοὺς τῆς Ἑλλάδος κατὰ τὸ 1857 καὶ τῆς Τουρκίας κατὰ τὸ 1858 καὶ τὸν ὑπὸ τοῦ κ. Ἡρακλέους Λαζαρίδου ἐκδοθέντα Γεωγραφικὸν Ἄτλαντα τὸ 1858, διότι οὗτοι εἶναι οἱ μέχρι τοῦδε ἐκδοθέντες, οὐ μόνον ἀρκετὰ ἀκριβεῖς καὶ πλήρεις, ἀλλὰ καὶ εὐχρηστότεροι καὶ προχειρότεροι.
- ↑ Οἱ Γεωγραφικοὶ Πίνακες, οἵτινες εἶναι ἀναγκαῖοι εἰς τὸν μαθητὴν, διὰ νὰ σπουδάσῃ τὸ παρὸν στοιχειῶδες μάθημα, εἶναι οἱ ἐξῆς· Εἷς περιέχων τὰ δύο ἡμισφαίρια καὶ ὀνομαζόμενος Πίναξ ἐπιπεδοσφαίρων mappemunde. 4 Παραστήνοντες τὰ 4 μέρη τοῦ κόσμου. 2 Παραστήνοντες ὁ εἷς τὴν ἀρχαίαν Ἑλλάδα, καὶ ὁ ἕτερος τὴν ἀρχαίαν Ἰταλίαν. — Εἷς τοῦ βασιλείου τῆς Ἑλλάδος. Οἱ δύο σχολαστικοὶ Ἄτλαντες καὶ τῶν δύο ἡμισφαιρίων ὁ Πίναξ, ἐκδοθέντες ὑπὸ Γ. Θ. Παγῶντος ἀρκοῦσιν εἰς τοὺς διδασκομένους τὴν παροῦσαν Γεωγραφίαν· διὰ δὲ τὴν ἀρχαίαν χρησιμεύει ὁ Ἄτλας ὑπὸ Δ. Μαυροκορδάτου ἐκδοθεὶς τὸ 1841 ἐν Ἀθήναις. Ὁ Μ.
- ↑ Εἰς τὴν περιγραφὴν τῶν ἀρχαίων πόλεων τῆς Ἑλλάδος ἡμεῖς ἐκάμαμεν ἐξαίρεσιν· διότι, διὰ νὰ προσδιορίσωμεν τὴν θέσιν αὐτῶν, ὅπου εἴχομεν τὴν βεβαιότητα, μᾶς ἐφάνη εὔλογον νὰ προσθέσωμεν καὶ τὸ νέον ὄνομα τοῦ νῦν χωρίου, τὸ ὁποῖον ὑπάρχει εἰς ἐκείνην τὴν θέσιν, καὶ ἂν ἦναι μικρὸν καὶ ἀσήμαντον. Ὁ Μ.
- ↑ Εἰς τὴν παροῦσαν ἔκδοσιν προσετέθησαν ἐκτενέστερα τοιαῦτα γνωρίσματα καὶ χαρακτηριστικὰ κινοῦντα τὴν προσοχὴν (ἴδε κατωτέρω). Ὁ Μ.
- ↑ Ἡμεῖς μεταφράσαντες δι’ Ἕλληνας τὴν Γεωγραφίαν ταύτην ἐστοχάσθημεν νὰ λαλήσωμεν ἐκτενέστερον εἰς τὸ περὶ παλαιᾶς καὶ νέας Ἑλλάδος, παραλείποντες τὸ ἐκτεταμένον ὀνοματολόγιον τῆς Γαλλίας καὶ τὰς παλαιὰς αὐτῆς διαιρέσεις. Ὅ,τι δ’ ὁ συγγραφεὺς παραγγέλλει εἰς τοὺς ὁμοεθνεῖς του μαθητὰς, τὸ αὐτὸ συμβουλεύομεν καὶ ἡμεῖς εἰς τοὺς ἰδικούς μας περὶ τῆς ἰδιαιτέρας προσοχῆς, τὴν ὁποίαν πρέπει νὰ δώσωσιν εἰς τὰ τῆς παλαιᾶς καὶ νέας Ἑλλάδος ὀνόματα, εἰς τὰ τῶν ἐπαρχιῶν, ὁρίων, ὀρέων, ποταμῶν κλ. τὰ ὁποία ἀπὸ στήθους καὶ αὐτολεξεὶ πρέπει νὰ μανθάνωσιν, ἔχοντες ὑπ’ ὄψιν τὸν ἀναρηθέντα Ἄτλαντα τοῦ Κ. Μαυροκορδάτου. Ὁ Μ.
- ↑ Ἡ εὐχὴ τοῦ συγγραφέως ἐξεπληρώθη, διότι κατὰ τὸ σχέδιον αὐτοῦ εἶναι νῦν συντεταγμένα τὰ περὶ Γεωγραφίας παραδεδεγμένα εἰς τὴν Γαλλίαν διδακτικὰ βιβλία. Ὁ Μ.