Απομνημονεύματα περί του γαλατικού πολέμου/Γ
| ←Βιβλίον Β΄ | Ἀπομνημονεύματα περὶ τοῦ γαλατικοῦ πολέμου Συγγραφέας: Μεταφραστής: Γρηγόριος Βερναρδάκης Βιβλίον Γ΄ |
Βιβλίον Δ΄→ |
1. Ἀπερχόμενος εἰς τὴν Ἰταλίαν ὁ Καῖσαρ ἔπεμψε τὸν Σέρβιον Γάλβαν μετὰ τῆς δωδεκάτης λεγεῶνος καὶ μέρους τοῦ ἱππικοῦ πρὸς τοὺς Μαντουάτας, τοὺς Βεράγρους καὶ τοὺς Σηδούνους, οἵτινες ἀπὸ τῆς χώρας τῶν Ἀλλοβρόγων καὶ τῆς Λεμάνης λίμνης καὶ τοῦ ποταμοῦ Ῥοδανοῦ διήκουσι μέχρι τῶν κορυφῶν τῶν Ἄλπεων. Αἰτία δὲ τῆς ἀποστολῆς ἦτο, ὅτι ἤθελε νὰ ἀνοιχθῇ ἡ διὰ τῶν Ἄλπεων ὁδὸς, ὅπου, συνήθως οἱ ἔμποροι διήρχοντο μετὰ μεγάλου κινδύνου καὶ μεγάλων διαγωγίων. Εἰς τοῦτον δ’ ἐπέτρεψεν, ἐὰν ἐνόμιζεν ἀναγκαῖον, νὰ ἐγκαταστήσῃ τὴν λεγεῶνα ἐν τοῖς τύποις τούτοις, ἵνα διαχειμάσῃ. Ὁ δὲ Γάλβας μετ’ εὐτυχεῖς τινας μάχας καὶ τὴν ἐκπόρθησιν πλείστων φρουρίων αὐτῶν, πεμφθέντων πανταχόθεν πρὸς αὐτὸν πρέσβεων καὶ ὁμήρων δοθέντων καὶ εἰρήνης γενομένης, ἀπεφάσισε δύο μὲν κοόρτεις νὰ καταστήσῃ ἐν τοῖς Ναντουάταις, αὐτὸς δὲ μετὰ τῶν λοιπῶν κοόρτεων ταύτης τῆς λεγεῶνος νὰ διαχειμάσῃ ἐν τῇ κώμῃ τῶν Βεράγρων, ἥτις καλεῖται Ὀκτούδουρος· αὕτη δὲ ἡ κώμη κειμένη ἐν κοιλάδι ᾗ ὄχι μεγάλη πεδιὰς πρόσκειται, πανταχόθεν περιλαμβάνεται ὑπὸ ὑψηλοτάτων ὀρέων. Ταύτης δὲ χωριζομένης ὑπὸ τοῦ ποταμοῦ εἰς δύο μέρη, τὸ μὲν ἕτερον μέρος αὐτῆς παρεχώρησεν εἰς τοὺς Γαλάτας, ἵνα διαχειμάσωσι, τὸ δ’ ἕτερον κενὸν ὑπὸ τούτων καταλειφθὲν παρέδωκεν εἰς τὰς κοόρτεις. Τοῦτον δὲ τὸν τόπον ὠχύρωσε δι’ ὠχυρώματος καὶ τάφρου.
2. Ἀφ’ οὗ δὲ αἱ πλεῖσται τῶν χειμαδίων ἡμέραι διῆλθον καὶ διέταξε νὰ εἰσκοσμισθῇ ἐνταῦθα σῖτος, αἰφνιδίως ἔμαθε παρὰ τῶν κατασκόπων ὅτι πάντες οἱ Γαλάται ἐν καιρῷ νυκτὸς ἀνεχώρησαν ἐκ τοῦ μέρους ἐκείνου τῆς κώμης, ὅπερ εἶχε παραχωρήσῃ εἰς αὐτοὺς, καὶ τὰ ἐπικρεμάμενα ὄρη κατέχονται ὑπὸ μεγίστου πλήθους Σηδούνων καὶ Βεράγρων. Τοῦτο δ’ εἶχε συμβῇ δι’ αἰτίας τινάς, δηλαδὴ αἰφνιδίως νὰ ἀποφασίσωσιν οἱ Γαλάται νὰ ἀνανεώσωσι τὸν πόλεμον καὶ νὰ καταστρέψωσι τὴν λεγεῶνα: πρῶτον μέν, ὅτι κατεφρόνουν διὰ τὴν ὀλιγότητα τὴν λεγεῶνα καὶ ταύτην ὄχι ὅλως πλήρη οὖσαν, ὡς ἀφαιρεθεισῶν δύο κοόρτεων καὶ πλείστων χωριστά, οἵτινες εἶχον πεμφθῇ πρὸς ἀναζήτησιν τροφῶν· ἔπειτα δὲ καὶ διότι διὰ τὸ ἀνεπιτήδειον (τοῖς Ῥωμαίοις) τοῦ τόπου, ἐν ᾧ αὐτοὶ ἐκ τῶν ὀρέων ἤθελον καταδράμῃ εἰς τὴν κοιλάδα καὶ ῥίψῃ βέλη, ἐνόμιζον ὅτι οὐδὲ τὴν πρώτην αὐτῶν ἔφοδον ἤθελον δυνηθῇ νὰ ὑπομείνωσι. Πρὸς δὲ τούτοις, διότι ἐλυποῦντο, ὅτι ἀφῃρέθησαν οἱ παῖδας αὑτῶν ἐπ’ ὀνόματι δῆθεν ὁμήρων, καὶ εἶχον τὴν πεποίθησιν ὅτι οἱ Ῥωμαῖοι ἐπεχείρουν νὰ καταλάβωσι τὰς κορυφὰς τῶν Ἄλπεων καὶ νὰ προσαρτήσωσι τοὺς τόπους τούτους εἰς τὴν ὅμορον ἐπαρχίαν, ὄχι μόνον ἕνεκα τῶν ὁδῶν, ἀλλὰ καὶ ἕνεκα τῆς διαρκοῦς κτήσεως αὐτῶν.
3. Ταύτας τὰς ἀγγελίας λαβών ὁ Γάλβας, ἐν ᾧ οὔτε ἡ διάταξις τῶν χειμαδίων καὶ αἱ ὀχυρώσεις τοῦ στρατοπέδου τελέως εἶχον ἐπιτελεσθῇ, οὔτε περὶ τοῦ σίτου καὶ τῶν λοιπῶν ἐπιτηδείων ἐλήφθη ἱκανὴ πρόνοια διότι μετὰ τὴν παράδοσιν καὶ τὴν παραλαβὴν τῶν ὁμήρων ἐνόμισεν ὅτι οὐδὲν ἔπρεπε νὰ φοβῆται περὶ τοῦ πολέμου, ταχέως συγκαλέσας συμβούλιον ἤρχισε νὰ ἐξετάζῃ τὰς γνώμας. Ἐν τῷ συμβουλίῳ τούτῳ ἐπειδὴ τηλικοῦτος αἰφνίδιος κίνδυνος παρὰ προσδοκίαν εἶχε συμβῇ, καὶ ἤδη πάντα σχεδὸν τὰ ἄκρα καθεωρῶντο πεπληρωμένα πλήθους ἐνόπλων, καὶ δὲν ἠδύναντο οὔτε βοήθειαι νὰ ἔλθωσιν οὔτε τροφαὶ νὰ προσκομισθῶσι ὡς διακοπεισῶν τῶν ὁδῶν, σχεδὸν ἤδη ἀπηλπισμένης τῆς σωτηρίας, ἐλέγοντο τοιαῦταί τινες γνῶμαι, δηλαδὴ καταλιπόντες τὰς ἀποσκευὰς καὶ ἐξορμήσαντες διὰ τῶν αὐτῶν ὁδῶν, δι’ ὧν ἐνταῦθα ἦλθον, νὰ σπεύσωσι πρὸς τὴν σωτηρίαν. Ἡ πλειονοψηφία ὅμως ἀπεφάσισεν, ἐπιφυλάξαντες τὴν συμβουλὴν ταύτην διὰ τὴν ἐσχάτην ἀνάγκην ἐν τῷ μεταξὺ νὰ δοκιμάσωσι τὴν ἀπόβασιν τοῦ πράγματος καὶ νὰ ὑπερασπισθῶσι τὸ στρατόπεδον.
4. Μετὰ διάλειμα βραχέος χρόνου, μόλις ἵνα δοθῇ καιρὸς νὰ διατάξωσι καὶ φροντίσωσι περὶ τῶν ἀποφασισθέντων, οἱ ἐχθροί, δοθέντος τοῦ σημείου, πανταχόθεν κατέτρεχον καὶ ἔῤῥιπτον λίθους καὶ γαῖσα εἰς τὸ ὀχύρωμα. Οἱ δὲ ἡμέτερον τὸ μὲν πρῶτον ἔχοντες τὰς δυνάμεις ἀκεραίας γενναίως ἀντεμάχοντο καὶ οὐδὲν βέλος εἰς μάτην ἔῤῥιπτον ἐκ τοῦ ὑψηλοτέρου τόπου, ὁσάκις δὲ μέρος τι τοῦ στρατοπέδου γυμνούμενον προμάχων ἑωρᾶτο πιεζόμενον, ἐνταῦθα συνέτρεχον καὶ ἐβοήθουν, ἀλλὰ κατὰ τοῦτο ἠλαττοῦντο τῶν ἐχθρῶν, ὅτι οἱ μὲν ἐχθροὶ διὰ τὴν χρονιότητα τῆς μάχης ἀποκαμόντες ἀνεχώρουν, ἄλλοι δὲ ἀκεραίας ἔχοντες τὰς δυνάμεις διεδέχοντο αὐτοὺς, ἀλλ’ οί ἡμέτεροι οὐδὲν τούτων ἠδύναντο νὰ πράξωσι, καὶ οὐ μόνον εἰς τὸν ἀποκεκμηκότα δὲν ἦτο δυνατὸν νὰ ἀναχωρήσῃ ἐκ τῆς μάχης, ἀλλ’ οὐδὲ εἰς τὸν τετρωμένον νὰ καταλίπῃ τὸν τόπον, ὅπου ἵστατο, καὶ νὰ ἀναλάβῃ ἑαυτόν.
5. Ἐν ᾗ δὲ ἤδη ἐπολέμουν συνεχῶς πλέον τῶν ἓξ ὡρῶν, καὶ οὐ μόνον αἱ δυνάμεις, ἀλλὰ καὶ τὰ βέλη ἐπέλειπον τοὺς ἡμετέρους, καὶ οἱ ἐχθροὶ σφοδρότερον ἐπέκειντο καὶ τῶν ἡμετέρων ἐπὶ μᾶλλον ἀποκαμνόντων ἤρχιζον νὰ διασπῶσι τὸ ὀχύρωμα καὶ νὰ πληρῶσι τὰς τάφρους, καὶ τὸ πρᾶγμα περιέστη εἰς τὸ ἔσχατον, ὁ Πόπλιος Σέξτιος Βάκουλος, τοῦ πρώτου λόχου ἑκατόνταρχος, ὡσαύτως καὶ ὁ Γάϊος Βολουσῆνος, χιλίαρχος, ἀνὴρ συνετώτατος καὶ ἀνδρειότατος, προστρέχουσι πρὸς τὸν Γάλβαν καὶ διδάσκουσιν ὅτι μία ὑπάρχει ἐλπὶς σωτηρίας, ἐὰν ἐξορμήσαντες ἀποπειραθῶσι τῆς ἐσχάτης ἐπικουρίας. Ὅθεν ταχέως συγκαλέσας τοὺς ἑκατοντάρχους εἰδοποιεῖ τοὺς στρατιώτας, νὰ διακόψωσιν ἐπ’ ὀλίγον τὴν μάχην καὶ μόνον τὰ ῥιπτόμενα βέλη νὰ ἐκδέχωνται καὶ νὰ ἀναλάβωσιν ἐκ τοῦ κόπου, εἶτα δὲ ἅμα δοθέντος τοῦ σημείου νὰ ἐξορμήσωσι καὶ νὰ ἀναθέσωσιν εἰς τὴν ἀνδρείαν αὐτῶν πᾶσαν ἐλπίδα σωτηρίας.
6. Ποιοῦσι λοιπὸν τὸ κελευσθὲν καὶ αἰφνιδίως ἐκ πασῶν τῶν πυλῶν ἐξορμήσαντες δὲν ἀφίνουσι καιρὸν εἰς τοὺς ἐχθροὺς οὔτε νὰ μάθωσι τί γίνεται, οὔτε νὰ συνέλθωσι. Οὕτω λοιπὸν μεταβληθείσης τῆς τύχης ἐκείνους, οἵτινες ἤλπισαν ὅτι θὰ κυριεύσωσι τὸ στρατόπεδον, πανταχόθεν περικυκλώσαντες φονεύουσι, καὶ ἐξ ἀνδρῶν πλέον τῶν τριάκοντα χιλιάδων (τοσοῦτο δὲ πλῆθος ὡμολογεῖτο ὅτι ἦλθε πρὸς τὸ στρατόπεδον), φονεύσαντες πλέον τοῦ τρίτου μέρους τοὺς λοιποὺς καταπλαγέντας ἐμβάλλουσιν εἰς φυγὴν καὶ οὐδὲ ἐν τοῖς ἄκροις νὰ μένωσιν ἀνέχονται. Οὕτω καταβαλόντες πάσας τὰς δυνάμεις τῶν ἐχθρῶν καὶ ἀφαιρέσαντες τὰ ὅπλα αὐτῶν ἐπανέρχονται εἰς τὸ στρατόπεδον καὶ τὰ ὀχυρώματα. Μετὰ τὴν μάχην ταύτην, ἐπειδὴ ὁ Γάλβας δὲν ἤθελε πλεονάκις νὰ δοκιμάζῃ τὴν τύχην καὶ ἀνελογίζετο ὅτι ἐπ’ ἄλλῳ σκοπῷ ἦλθεν εἰς τὰ χειμάδια, ἀλλ’ εἶδεν ὅτι ἄλλα πράγματα εὗρεν, παρακινηθεὶς μάλιστα ὑπὸ τῆς ἀπορίας τοῦ σίτου καὶ τῶν ἄλλων ἐπιτηδείων, τῇ ὑστεραίᾳ πυρπολήσας· πάντα τὰ οἰκοδομήματα τῆς κώμης ταύτης σπεύδει νὰ ἐπανέλθῃ εἰς τὴν ἐπαρχίαν, καὶ οὐδενὸς ἐχθροῦ κωλύοντος ἢ τὴν πορείαν ἐπιβραδύνοντος μετήγαγε τὴν λεγεῶνα ἀκεραίαν εἰς τοὺς Ναντουάτας καὶ ἐντεῦθεν εἰς τοὺς Ἀλλόβρογας καὶ αὐτόθι διεχείμασεν.
7. Τούτων γενομένων, ἐπειδὴ ὁ Καῖσαρ εἶχε πάντα λόγον νὰ πιστεύῃ ὅτι ὑπετάχθη ἡ Γαλατία, τῶν μὲν Βελγῶν νικηθέντων, τῶν Γερμανῶν ἐξωσθέντων, τῶν δὲ Σηδούνων ἐν ταῖς Ἄλπεσιν ἡττηθέντων, καὶ οὕτως ἀρχομένου τοῦ ἔαρος ἀπῆλθεν εἰς τὴν Ἰλλυρικήν, διότι ἤθελε νὰ ἐπισκεφθῇ καὶ ταῦτα τὰ ἔθνη καὶ νὰ γνωρίσῃ τὰς χώρας, αἰφνίδιος πόλεμος ἐξηγέρθη ἐν τῇ Γαλατία. Τοῦ πολέμου τούτου αὕτη ἦτο ἡ αἰτία. Ὁ Πόπλιος Κράσσος νεανίας μετὰ τῆς ἑβδόμης λεγεῶνος διεχείμαζεν ἐγγύτατα τοῦ Ὠκεανοῦ ἐν τῇ χώρα τῶν Ἀνδῶν. Οὗτος, ἐπειδὴ ἐν τοῖς τόποις τούτοις ὑπῆρχε σπάνις σίτου, ἔπεμψε πλείστους βοηθάρχους καὶ χιλιάρχους εἰς τὰς ὁμόρους πόλεις ἕνεκα σίτου· ἐν οἷς ὁ μὲν Τίτος Τεῤῥασίδιος ἐπέμφθη εἰς τοὺς Ἐσουβίους, ὁ Μάρκος Τρήβιος Γάλλος εἰς τοὺς Κουριοσολίτας, ὁ δὲ Κόϊντος Βηλάνιος μετὰ τοῦ Τίτου Σιλίου εἰς τοὺς Ἐνετούς.
8. Ταύτης τῆς πόλεως τὸ ἀξίωμα εἶναι πάνυ εὐρύτατον ἐπὶ πάσης τῆς παραθαλασσίας τῶν χωρῶν ἐκείνων, διότι καὶ ναῦς οἱ Ἐνετοὶ ἔχουσι πλείστας, δι’ ὧν συνειθίζουσι νὰ πλέωσιν εἰς τὴν Βρεττανίαν, καὶ κατὰ τὴν γνῶσιν καὶ ἐμπειρίαν τῶν ναυτικῶν πραγμάτων ὑπερέχουσι τοὺς λοιπούς, καὶ ἐν τῇ μεγάλῃ καὶ ἀκωλύτῳ ἐπιφορᾷ τῆς θαλάσσης, ὀλίγων κειμένων ἐν τῷ μεταξὺ λιμένων, οὓς αὐτοὶ κατέχουσιν, ἔχουσι φόρου ὑποτελεῖς πάντας σχεδὸν τοὺς συνειθίζοντας νὰ πλέωσι ταύτην τὴν θάλασσαν. Ὑπὸ τούτων γίνεται ἀρχὴ τῆς καθέξεως τοῦ Σιλίου καὶ Βηλανίου, διότι δι’ αὐτῶν ἐνόμιζον ὅτι θὰ ἀναλάβωσι τοὺς ὁμήρους, ους εἶχον παραδώσῃ εἰς τὸν Κράσσον. Ὑπὸ τοῦ ἀξιώματος τούτων ἀναπεισθέντες οἱ ὅμοροι (διότι αἱ βουλαὶ τῶν Γαλατῶν εἶναι ταχεῖαι καὶ αἰφνίδιαι), διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν κατέχουσι τὸν Τρήβιον καὶ τὸν Τεῤῥασίδιον, καὶ ταχέως πέμψαντες πρέσβεις διὰ τῶν ἀρχόντων αὑτῶν συνομνύουσι πρὸς ἀλλήλους, ὅτι οὐδὲν θέλουσι πράξῃ ἄνευ τῆς κοινῆς γνώμης καὶ πάντες τὴν αὐτὴν ἀπόβασιν τῆς τύχης θέλουσιν ὑποστῇ, καὶ παροτρύνουσι τὰς λοιπὰς πόλεις, νὰ προτιμήσωσι νὰ διαμένωσιν ἐν τῇ ἐλευθερίᾳ, ἣν παρὰ τῶν προγόνων παρέλαβον, ἢ νὰ ὑποφέρωσι τὴν δουλείαν τῶν Ῥωμαίων. Ταχέως δὲ πᾶσαν τὴν παραθαλασσίαν προσαγαγόντες εἰς τὴν γνώμην αὑτῶν πέμπουσι κοινὴν πρεσβείαν πρὸς τὸν Πόπλιον Κράσσον, ἐὰν θέλῃ νὰ ἀναλάβῃ τοὺς ἑαυτοῦ, νὰ ἀποπέμψῃ πρὸς αὐτοὺς τοὺς ὁμήρους.
9. Ταῦτα παρὰ τοῦ Κράσσυυ μαθὼν ὁ Καῖσαρ, διότι αὐτὸς ἀπεῖχε πολὺ μακράν, ἐν τῷ μεταξὺ διατάττει νὰ κατασκευασθῶσι μακραὶ νῆες ἐν τῷ ποταμῷ Λίγηρι, ὅστις εἰσβάλλει εἰς τὸν Ὠκεανόν, νὰ συλλεχθῶσι κωπηλάται ἐκ τῆς ἐπαρχίας, ναῦται δὲ καὶ κυβερνῆται νὰ παρασκευασθῶσι. Τούτων ταχέως ἐκτελεσθέντων, ἅμ’ ὡς ἠδυνήθη διὰ τὴν ὥραν τοῦ ἔτους, σπεύδει πρὸς τὸν στρατόν. Οἱ δ’ Ἑνετοὶ καὶ αἱ λοιπαὶ ὁμοίως πόλεις μαθόντες τὴν ἄφιξιν τοῦ Καίσαρος, ἐπειδὴ μάλιστα κατενόουν, ὁπόσον κακούργημα διέπραξαν, κατασχόντες καὶ ῥίψαντες εἰς τὰ δεσμὰ τοὺς πρέσβεις, ὅπερ ὄνομα παρὰ πᾶσι τοῖς ἔθνεσι πάντοτε ὑπῆρξεν ἱερὸν καὶ ἀπαραβίαστον, ἐπιχειροῦσιν ἀναλόγως τοῦ κινδύνου νὰ παρασκευάζωσι πόλεμον καὶ μάλιστα περὶ τούτων νὰ προνοῶσι, τὰ ὁποῖα εἶναι χρήσιμα εἰς τὰς ναῦς, ἐπὶ τοσούτῳ μείζονι ἐλπίδι, καθ’ ὅσον εἶχον μεγάλην πεποίθησιν εἰς τὴν φύσιν τοῦ τόπου. Ἐγίνωσκον δὲ ὅτι αἱ μὲν κατὰ γῆν ὁδοὶ διακόπτονται διὰ τῶν θαλασσίων ἑλῶν, ἡ δὲ ναυτιλία κωλύεται διὰ τὴν ἀπειρίαν τῶν τόπων καὶ τὴν ὀλιγότητα τῶν λιμένων, ἐθάῤῥουν δὲ ὅτι οἱ ἡμέτεροι στρατοὶ διὰ τὴν ἀπορίαν τοῦ σίτου δὲν θὰ δυνηθῶσιν ἐπὶ πλείω χρόνον νὰ διαμένωσι παρ’ αὐτοῖς· καὶ ἐπὶ τῇ ὑποθέσει δὲ ὅτι τὰ πάντα παρὰ τὴν προσδοκίαν θέλουσιν ἀποβῇ, εἶναι ὅμως πολλῷ καθυπέρτεροι κατὰ τὸ ναυτικὸν, οἱ δὲ Ῥωμαῖοι οὐδαμῶς εὐποροῦσι νεῶν, οὐδὲ τῶν τόπων, ὅπου θέλουσι πολεμήσῃ, γινώσκουσι τοὺς πόρους, τοὺς λιμένας, τὰς νήσους· πρὸς δὲ τούτοις κατενόουν ὅτι εἶναι πολὺ διάφορος ἡ ἐν περικεκλεισμένῃ θαλάσσῃ ναυτιλία καὶ ἡ ἐν τῷ εὐρυτάτῳ καὶ ἀπεριορίστῳ ὠκεανῷ. Ταῦτα διαβουλευσάμενοι ὀχυροῦσι τὰς πόλεις, συγκομίζουσι τοὺς σίτους ἐκ τῶν ἀγρῶν εἰς τὴν πόλιν καὶ συναθροίζουσιν ὅσον πλείστας δύνανται ναῦς εἰς τὴν Ἐνετικήν, ὅπου γενικῶς ὡμολογεῖτο ὅτι ὁ Καῖσαρ θὰ ἀρχίσῃ τὸν πόλεμον. Ποιοῦνται δὲ συμμάχους πρὸς τοῦτον τὸν πόλεμον τοὺς Ὀσισμίους, τοὺς Λεξοβίους, τοὺς Ναμνήτας, τοὺς Ἀμβιλιάτας, τοὺς Μορινούς, τοὺς Διαυλίτας καὶ τοὺς Μεναπίους· προσκαλοῦσι δὲ ἐπικουρικὸν ἐκ τῆς Βρετανίας, τῆς κειμένης ἀπέναντι τῶν χωρῶν τούτων.
10. Αἱ δυσκολίαι τοῦ πολέμου ἦσαν αὗται, ἃς ἀνωτέρω ἐδηλώσαμεν, ἀλλὰ πολλὰ παρώξυνον τὸν Καίσαρα ἐπὶ τοῦτον τὸν πόλεμον: ὕβρεις πρὸς τοὺς Ῥωμαίους ἱππεῖς, οὓς κατέσχον, ἡ ἐπανάστασις ἡ γινομένη μετὰ τὴν ὑποταγήν, ἡ μετὰ τὴν παράδοσιν τῶν ὁμήρων ἀπόστασις, ἡ τοσούτων πόλεων συνωμοσία, καὶ μάλιστα, μήπως, ἐὰν τὸ μέρος τοῦτο παραμεληθῇ, καὶ τὰ λοιπὰ ἔθνη νομίσωσιν ὅτι δύνανται νὰ πράξωσι τὸ αὐτό. Ὅθεν κατανοῶν ὅτι πάντες σχεδὸν οἱ Γαλάται νεωτερίζουσι, ὀξέως δὲ καὶ ταχέως ὁρμῶνται πρὸς τὸν πόλεμον, πάντες δὲ οἱ ἄνθρωποι περὶ μὲν τὴν ἐλευθερίαν φύσει σπουδάζουσι, μισοῦσι δὲ τὴν κατάστασιν τῆς δουλείας, ἐνόμισεν ὅτι πρέπει νὰ μερίσῃ καὶ εὐρύτερον ἐξαπλώσῃ τὸν στρατόν, πρὶν ἢ πλείονες πόλεις συνομόσωσι.
11. Ὅθεν πέμπει τὸν ὕπαρχον Τίτον Λαβιηνὸν μεθ’ ἱππικοῦ εἰς τοὺς Τρηουΐρους, οἴτινες εἶναι ἐγγύτατα τοῦ ποταμοῦ Ῥήνου. Εἰς τοῦτον δὲ παραγγέλλει νὰ ἐπισκεφθῇ τοὺς Ῥήμους καὶ τοὺς λοιποὺς Βέλγας καὶ νὰ περιορίσῃ αὐτοὺς εἰς τὸ καθῆκον καὶ νὰ ἀποκωλύσῃ τοὺς Γερμανούς, οἵτινες ἐλέγετο ὅτι προσεκλήθησαν εἰς βοήθειαν ὑπὸ τῶν Βελγῶν, ἐὰν ἐπιχειρῶσι βίᾳ νὰ διαβῶσι τὸν ποταμὸν διὰ νεῶν. Τὸν δὲ Πόπλιον Κράσσον μετὰ δώδεκα ἀπὸ τῆς λεγεῶνος κοόρτεων καὶ πολλοῦ ἱππικοῦ διατάττει νὰ ἀπέλθῃ εἰς τὴν Ἀκουϊτανίαν, ἵνα μὴ ὑπὸ τούτων τῶν ἐθνῶν πεμφθῇ ἐπικουρικὸν εἰς τὴν Γαλατίαν καὶ τοσαῦτα ἔθνη συνενωθῶσι. Τὸν δὲ ὕπαρχον Κόϊντον Τιτούριον Σαβῖνον μετὰ τριῶν λεγεώνων πέμπει εἰς τοὺς Οὐνέλλους, τοὺς Κουριοσολίτας καὶ τοὺς Λεξοβίους, ἵνα φροντίσῃ νὰ διακωλύσῃ τὴν δύναμιν ταύτην. Τὸν δὲ νέον Δέκιμον Βροῦτον ἐφίστησιν εἰς τὸν στόλον καὶ τὰς Γαλατικὰς ναῦς, τὰς ὁποίας εἶχε διατάξῃ νὰ συνέλθωσι ἐκ τῶν Πικτόνων καὶ τῶν Σαντόνων καὶ τῶν λοιπῶν ὑποτεταγμένων πόλεων καὶ, εὐθὺς ὡς δυνηθῇ, νὰ ἀπέλθῃ εἰς τοὺς Ἑνετούς. Αὐτὸς δὲ σπεύδει ἐνταῦθα μετὰ πεζικῶν δυνάμεων.
12. Αἱ θέσεις τῶν πόλεων ἦσαν τοιαῦται σχεδὸν, ὥστε κείμεναι ἐν τοῖς ἄκροις τῶν ἰσθμῶν καὶ τῶν ἀκρωτηρίων οὔτε εἰς τοὺς πεζοὺς ἦσαν εὐπρόσιτοι, ὁσάκις ἐκ τοῦ πελάγους ἐπεφέρετο ἡ πλήμμυρα, ὅπερ δὶς πάντοτε συμβαίνει ἐν διαστήματι τεσσάρων καὶ εἴκοσι ὡρῶν, οὔτε, εἰς τὰς ναῦς, διότι ἐλαττουμένης πάλιν τῆς πλημμύρας αἱ νῆες ἐκακοῦντο ἐν τοῖς βράχεσι. Οὕτω λοιπὸν καθ’ ἑκάτερον τούτων ἐκωλύετο ἡ πολιορκία τῶν πόλεων· καὶ ἐάν ποτε ὑπὸ τοῦ μεγέθους τῶν μηχανῶν κατὰ τύχην νικηθέντες, τῆς θαλάσσης ἐξωσθείσης διὰ χώματος καὶ ἄλλων ἐν αὐτῇ κατασκευασμάτων καὶ τούτων ἐξισωθέντων πρὸς τὰ τείχη τῆς πόλεως, ἤρχιζον νὰ ἀπελπίζωνται περὶ τῆς σωτηρίας των, προσάγοντες πλῆθος νεῶν, ὧν εἶχον μεγίστην εὐπορίαν, ἅπαντα τὰ ἑαυτῶν μετεκόμιζον καὶ ἀνεχώρουν εἰς τὰς ἐγγυτάτω πόλεις· ἐνταῦθα δὲ πάλιν ἠμύνοντο διὰ τῶν αὐτῶν τοπικῶν πλεονεκτημάτων. Ταῦτα δὲ ἐποίουν ἐπὶ μέγα μέρος τοῦ θέρους τοσούτῳ εὐκολώτερον, καθ’ ὅσον αἱ ἡμέτεραι νῆες κατείχοντο ὑπὸ τοῦ χειμῶνος, καὶ ἦτο μεγίστη δυσκολία νὰ πλέωσιν ἐν εὐρείᾳ καὶ ἀνοικτῇ θαλάσσῃ, μεγάλας μὲν ἐχούσῃ πλημμύρας, ὀλίγους δὲ καὶ σχεδὸν οὐδένας λιμένας.
13. Αἱ νῆες δηλαδὴ αὐτῶν ἦσαν κατεσκευασμέναι καὶ ὡπλισμέναι κατὰ τὸν ἑξῆς τρόπον: αἱ μὲν τρόπιδες ἦσαν ὀλίγον τι πλατύτεραι ἢ αἱ τῶν ἡμετέρων νηῶν, ὅπως εὐκολώτερον δύνανται νὰ ὑποφέρωσι τὴν ἄμπωτιν καὶ τὰ βράχεα· αἱ δὲ πρῶραι πάνυ ὄρθιαι καὶ ὡσαύτως αἱ πρύμναι ἀνάλογοι πρὸς τὸ μέγεθος τῶν κυμάτων καὶ τῶν χειμώνων· ὁλόκληροι δ’ αἱ νῆες ἦσαν κατεσκευασμέναι ἐκ δρυός, ἵνα ὑποφέρωσιν οἱανδήποτε βίαν καὶ κάκωσιν· αἱ διαδοκίδες ἐκ δοκῶν ποδιαίων τὸ πάχος ἦσαν συνηρμοσμέναι δι’ ἥλων σιδηρῶν ἑνὸς ἀντίχειρος τὸ πάχος· αἱ δὲ ἄγκυραι ἦσαν ἀναδεδεμέναι δι’ ἀλύσεων σιδηρῶν ἀντὶ σχοινίων· ἀντὶ δὲ ἱστίων ἦσαν δέρματα καὶ βύρσαι λεπτῶς ἐξειργασμέναι, εἴτε διὰ τὴν ἀπορίαν τοῦ λίνου καὶ τὴν ἄγνοιαν τῆς χρήσεως αὐτοῦ, εἴτε διὰ τοῦτο, ὅπερ εἶναι μᾶλλον πιθανόν, διότι ἔκρινον ὅτι ἱστία δὲν ἠδύναντο νὰ ὑπομένωσι τοσούτους χειμῶνας τοῦ ὠκεανοῦ καὶ τοσαύτας ἐπιφορὰς τῶν ἀνέμων, οὐδὲ προσηκόντως νὰ διευθύνωσι τόσον βαρείας ναῦς. Ἡ δὲ πρὸς ταύτας τὰς νῆας συμπλοκὴ τοῦ ἡμετέρου στόλου ἦτο τοιαύτη, ὥστε μόνον κατὰ τὴν ταχύτητα καὶ τὸν ὠθισμὸν τῶν κωπῶν ὑπερεῖχε, τὰ δὲ λοιπὰ εἶχον ἐκεῖναι ἐπιτηδειότερα καὶ ἁρμοδιώτερα πρὸς τὴν φύσιν τοῦ τόπου καὶ τὴν βίαν τῶν χειμώνων. Διότι ταύτας αἱ ἡμέτεραι οὔτε διὰ τοῦ ἐμβόλου ἠδύναντο νὰ βλάψωσι (τοσαύτην εἶχον στερεότητα), οὔτε διὰ τὸ ὕψος εὐκόλως ἐῤῥίπτετο βέλος, καὶ διὰ τὴν αὐτὴν αἰτίαν ἧττον ἁρμοδίως προσείλκοντο διὰ δεσμῶν. Πρὸς δὲ τούτοις, ὁσάκις ἤρχιζε νὰ μαίνηται ὁ ἄνεμος καὶ παρέδιδον ἑαυτοὺς εἰς τὸν ἄνεμον, καὶ τὸν χειμῶνα ὑπέφερον εὐκολώτερον, καὶ ἐν τοῖς βράχεσι ἵσταντο ἁσφαλέστερον καὶ ὑπὸ τῆς πλημμύρας καταληφθέντες οὐδόλως ἐφοβοῦντο τοὺς βράχους καὶ τὰς πέτρας· πᾶσα λοιπὸν τοιαύτη συντυχία ἦτο ἐπίφοβος εἰς τὰς ἡμετέρας ναῦς.
14. Πλείστας δὲ πόλεις ἐκπορθήσας ὁ Καῖσαρ, ἐπειδὴ κατενόησεν ὅτι εἰς μάτην ἀναλαμβάνει τοσοῦτον πόνον, καὶ δὲν δύναται οὔτε διὰ τῆς ἐκπορθήσεως τῶν πόλεων νὰ ἀναστείλῃ τὴν φυγὴν τῶν ἐχθρῶν οὔτε νὰ βλάψῃ αὐτούς, ἀπεφάσισε νὰ περιμείνῃ τὸν στόλον του. Ἅμα δὲ τούτου συνελθόντος καὶ ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν ὀφθέντος, διακόσιαι εἴκοσι περίπου νῆες αὐτῶν ἐντελῶς παρεσκευασμέναι καὶ παντοίοις ὅπλοις κεκοσμημέναι, ἐξελθοῦσαι τοῦ λιμένος ἔστησαν ἀπέναντι τῶν ἡμετέρων· καὶ οὔτε ὁ Βροῦτος, ὁ ναύαρχος, οὔτε οἱ χιλίαρχοι καὶ ἑκατόνταρχοι, εἰς οὓς ἕκασται νῆες ἀπενεμήθησαν, ἐγίνωσκον καλῶς, τί νὰ πράξωσι, ἢ τίνα τρόπον μάχης νὰ ἀκολουθήσωσι. Διότι διὰ μὲν τοῦ ἐμβόλου εἶχον μάθῃ ὅτι δὲν ἠδύναντο νὰ βλάψωσιν αὐτούς· ἔπειτα δὲ, καὶ πύργων ἀνεγερθέντων, τὸ ὕψος ὅμως τῶν πρυμνῶν τῶν βαρβαρικῶν νηῶν ὑπερεῖχεν αὐτούς, ὥστε ἀφ’ ἑνὸς μὲν ἐκ χαμηλοτέρου τόπου δὲν ἠδύναντο νὰ ῥιφθῶσι βέλη ἐπιτυχῶς, ἀφ’ ἐτέρου δὲ τὰ ὑπὸ τῶν Γαλατῶν πεμφθέντα κατέπιπτον βαρύτερον. Ἐν δὲ μόνον πρᾶγμα ὑπὸ τῶν ἡμετέρων προπαρασκευασθὲν ὡφέλησε μεγάλως, δηλαδὴ δρέπανα τὰ ἔμπροσθεν ὀξέα ἐμβεβλημένα καὶ προσπεπηγμένα εἰς κάμακας, ὄχι ἀνόμοια κατὰ τὸ σχῆμα τῶν τειχικῶν δρεπάνων. Ὑπὸ τούτων τὰ σχοινία, τὰ ὁποῖα προσῆπτον τὰ ἐπίκρια πρὸς τοὺς ἱστούς, καταληφθέντα καὶ προσελκυσθέντα, ἐν ᾧ τὸ πλοῖον προεκινεῖτο διὰ τῶν κωπῶν, ἀπεῤῥήγνυντο. Τούτων δὲ ἀποκοπέντων, ἐξ ἀνάγκης τὰ ἐπίκρια κατέπιπτον, ὥστε, ἐπειδὴ πᾶσα τῶν Γαλατικῶν νηῶν ἡ ἐλπὶς συνίστατο εἰς τὰ ἱστία καὶ τὰ ἄλλα καθοπλίσματα, τούτων ἀφαιρεθέντων συγχρόνως ἀφῃρεῖτο πᾶσα τῶν νηῶν ἡ χρῆσις. Ὁ δὲ λοιπὸς ἀγὼν ἔκειτο ἐν τῇ ἀνδρείᾳ, καθ’ ἣν οἱ ἡμέτεροι στρατιῶται εὐκόλως ὑπερεῖχον, καὶ τόσῳ μᾶλλον, ὅσῳ ἐν ὄψει τοῦ Καίσαρος καὶ παντὸς τοῦ στρατοῦ ἐγίνετο ἡ μάχη, ὥστε οὐδὲν καὶ μικρὸν ἀνδραγάθημα ἠδύνατο νὰ διαλάθῃ, διότι πάντες οἱ λόφοι καὶ αἱ ἄκραι, ὅθεν ἦτο ἐγγὺς ἡ εἰς τὴν θάλασσαν κάτοψις, κατείχοντο ὑπὸ τοῦ στρατοῦ.
15. Κατακοπέντων δ’, ὡς εἴπομεν, τῶν ἐπικρίων, ἀφ’ οὗ ἑκάστην δύο καὶ τρεῖς νῆες ἡμέτεραι περιεκύκλωσαν, οἱ στρατιῶται βιαιότατα ἠγωνίζοντο νὰ μεταβῶσι εἰς τὰς νῆας τῶν ἐχθρῶν. Τοῦτο δὲ γινόμενον οἱ βάρβαροι παρατηρήσαντες, ἐπειδή, πλείστων νέων κυριευθεισῶν, οὐδεμία ἐπικουρία τούτου ἐξευρίσκετο, ἔσπευσαν νὰ ζητήσωσιν ἐν τῇ φυγῇ τὴν σωτηρίαν. Καὶ ἤδη μεταστραφεισῶν τῶν νεῶν πρὸς τοῦτο τὸ μέρος, ὅπου ἔφερεν αὐτὰς ὁ ἄνεμος, αἴφνης τοσαύτη νηνεμία καὶ γαλήνη συνέβη, ὥστε δὲν ἠδύναντο νὰ μετακινηθῶσι. Τοῦτο δὲ τὰ μάλιστα ὑπῆρξεν ὠφέλιμον πρὸς ἀποτέλεσιν τοῦ ἔργου· διότι ἀνὰ μίαν οἱ ἡμέτεροι καταδιώξαντες ἐκυρίευσαν, ὥστε πάνυ ὀλίγαι νυκτὸς ἐπιγενομένης ἔφθασαν εἰς τὴν γῆν, τῆς μάχης διαρκεσάσης ἀπὸ τῆς τετάρτης σχεδὸν ὥρας μέχρι τῆς δύσεως τοῦ ἡλίου.
16. Διὰ τῆς μάχης ταύτης ἀπετελέσθη ὁ πόλεμος τῶν Ἑνετῶν καὶ ὅλης τῆς παραθαλασσίας. Διότι οὐ μόνον πᾶσα ἡ νεολαία καὶ πάντες οἱ ὡριμώτεροι τὴν ἡλικίαν, οἵτινες εἶχον σύνεσιν τινα ἢ ἀξίωμα, συνῆλθον ἐνταῦθα, ἀλλὰ καὶ ὅσαι πανταχοῦ ἦσαν νῆες εἰς ἕνα τόπον συνηθροίσθησαν· ἀλλὰ τούτων ἀπολεσθεισῶν οἱ λοιποὶ δὲν εἶχον οὔτε ποῦ νὰ ἀναχωρήσωσι, οὔτε τίνι τρόπῳ νὰ ἀμύνωσι τὰς πόλεις. Ὅθεν ἑαυτοὺς καὶ πάντα τὰ ἑαυτῶν παρέδωκαν εἰς τὸν Καίσαρα. Ἀλλὰ τούτους ὁ Καῖσαρ ἔκρινεν ἀναγκαῖον νὰ τιμωρήσῃ τόσῳ αὐστηρότερον, ἵνα τόσῳ ἐπιμελέστερον διαφυλάττηται εἰς τὸ ἑξῆς τὸ δίκαιον τῶν πρέσβεων. Ὅθεν πᾶσαν τὴν γερουσίαν ἀποκτείνας τοὺς λοιποὺς ἐλαφυροπώλησεν.
17. Ἐν ᾧ δὲ ταῦτα πράττονται ἐν τοῖς Ἐνετοῖς, ὁ Κόϊντος Τιτούριος Σαβῖνος μετὰ τῶν δυνάμεων, τὰς ὁποίας εἶχε παραλάβῃ παρὰ τοῦ Καίσαρος, ἔφθασεν εἰς τὴν χώραν τῶν Οὐνέλων. Τούτων δὲ ἡγεῖτο ὁ Βιρίδοβιξ καὶ κατεῖχε τὴν ἀνωτάτην διοίκησιν πασῶν τῶν ἀφεστηκυιῶν πόλεων, ἐξ ὧν συνήγαγε στρατὸν καὶ μεγάλας δυνάμεις· καὶ ἐν ταῖς ὀλίγαις ταύταις ἡμέραις οἱ Αὔλερκοι, οἱ Ἐβουρόβικες καὶ οἱ Λεξόβιοι φονεύσαντες τὴν σύγκλητον αὑτῶν, διότι δὲν ἤθελε νὰ ἐπικυρώσῃ τὸν πόλεμον, ἔκλεισαν τὰς πύλας καὶ συνηνώθησαν μετὰ τοῦ Βιριδόβικος· καὶ μέγα δὲ πρὸς τούτοις πλῆθος πανταχόθεν τῆς Γαλατίας ἀνδρῶν ἐξωλεστάτων καὶ λῃστῶν συνῆλθον, οὓς ἡ ἐλπὶς τῆς λείας καὶ ἡ ἐπιθυμία τοῦ πολέμου ἀπέσπασε τῆς γεωργίας καὶ τῆς καθημερινῆς ἐργασίας. Ὁ δὲ Σαβῖνος κατέμενεν ἐν τῷ στρατοπέδῳ, κειμένῳ ἐν τόπῳ πρὸς πάντα ἐπιτηδείῳ, ἐν ῷ ὁ Βιρίδοβιξ ἐστρατοπέδευσεν ἀπέναντι αὐτοῦ ἐν ἀποστάσει ἑκκαίδεκα σταδίων, καὶ καθ’ ἑκάστην ἐξάγων τὰς δυνάμεις παρεῖχεν εὐκαιρίαν μάχης, ὥστε ἤδη ὁ Σαβῖνος οὐ μόνον ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν κατεφρονεῖτο, ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶν λόγων τῶν ἡμετέρων στρατιωτῶν ὀλίγον τι ἐσκώπτετο· καὶ τοσαύτην ἰδέαν φόβου παρέσχεν, ὥστε ἤδη οἱ ἐχθροὶ ἐτόλμων νὰ προσέρχονται εἰς τὸ ὀχύρωμα τοῦ στρατοπέδου. Τοῦτο δὲ ἐποίει διὰ ταύτην τὴν αἰτίαν, διότι αὐτὸς ὕπαρχος ὢν δὲν ἔκρινε καλὸν νὰ διαγωνισθῇ πρὸς τοσοῦτο πλῆθος ἑχθρῶν, καὶ μάλιστα ἀπόντος τοῦ ἔχοντος τὴν ἀνωτάτην ἀρχήν, εἰμὴ ἐν ἐπικαίρῳ τόπῳ ἢ ἄλλης τινὸς εὐκαιρίας δοθείσης.
18. Ταύτης δὲ τῆς ἰδέας τοῦ φόβου διαβεβαιωθείσης ἐξέλεξεν ἐπιτήδειόν τινα καὶ πολύπειρον ἄνδρα, Γαλάτην, ἐξ ἐκείνων, οὓς χάριν ἐπικουρίας εἶχε μεθ’ ἑαυτοῦ. Τοῦτον διὰ μεγάλων ἀμοιβῶν καὶ ὑποσχέσεων καταπείθει, νὰ μεταβῆ πρὸς τοὺς ἐχθροὺς, καὶ ἐκδιδάσκει, τί ἐπιθυμεῖ νὰ πράξῃ. Ἅμα δὲ οὗτος ἐλθὼν ὡς αὐτόμολος πρὸς ἐκείνους, ἐκτίθησι μὲν τὸν φόβον τῶν Ῥωμαίων, διδάσκει δὲ πόσον ὁ Καῖσαρ στενοχωρεῖται ὑπὸ τῶν Ἐνετῶν, καὶ ὅτι ἄνευ ἀναβολῆς διανοεῖται ὁ Σαβῖνος, κατὰ τὴν προσεχῆ νύκτα νὰ ἐξαγάγῃ λάθρα τὸν στρατὸν ἐκ τοῦ στρατοπέδου καὶ νὰ πορευθῇ πρὸς τὸν Καίσαρα χάριν βοηθείας. Ἅμα ἀκούσαντες τοῦτο, πάντες ἀναβοῶσιν ὅτι δὲν πρέπει νὰ ἀπολέσωσι τὴν εὐκαιρίαν τοῦ νὰ ἐκτελέσωσι καλῶς τὸ ἔργον, ἀλλὰ νὰ πορευθῶσιν ἐπὶ τὸ στρατόπεδον. Πολλὰ δὲ παρώτρυνον τοὺς Γαλάτας πρὸς τοῦτο τὸ σχέδιον: ἡ ἐν ταῖς πρόσθεν ἡμέραις τοῦ Σαβίνου μέλλησις, ἡ διαβεβαίωσις τοῦ αὐτομόλου, ἡ ἀπορία τῶν τροφῶν, περὶ ὧν ὄχι πολὺ ἐπιμελῶς προενόησαν, ἡ ἐλπὶς τοῦ Ἑνετικοῦ πολέμου, καὶ τέλος διότι οἱ ἄνθρωποι πιστεύουσιν ἀσμένως σχεδὸν ὅ, τι ἐπιθυμοῦσι. Ἐκ τούτων λοιπὸν ἀναπεισθέντες δὲν ἀφίνουσιν τὸν Βιριδόβικα καὶ τοὺς λοιποὺς ἡγεμόνας νὰ ἐξέλθωσιν ἐκ τοῦ συνεδρίου, πρὶν ἢ συγχωρηθῇ ὑπ’ αὐτῶν, νὰ λάβωσι τὰ ὅπλα καὶ νὰ ἐξορμήσωσι ἐπὶ τὸ στρατόπεδον. Τούτου δὲ συγχωρηθέντος φαιδροί, ὡς βεβαίας οὔσης τῆς νίκης, συλλέξαντες φρύγανα καὶ θάμνους, δι’ ὧν νὰ πληρώσωσι τοὺς τάφρους τῶν Ῥωμαίων, κατευθύνονται πρὸς τὸ στρατόπεδον.
19. Ὁ τόπος τοῦ στρατοπέδου ἦτο ὑψηλὸς καὶ κατὰ μικρὸν ἀπὸ τῶν κατωτάτω ἀνωφερὴς περὶ τὰ ὀκτὼ στάδια. Ἐνταῦθα δρομαῖοι ἔσπευσαν, ἵν’ ὡς ἐλάχιστος χρόνος δοθῇ εἰς τοὺς Ῥωμαίους νὰ συνέλθωσιν εἰς ἑαυτοὺς καὶ ὁπλισθῶσιν, καὶ ἄπνευστοι ἔφθασαν. Ὁ δὲ Σαβῖνος παραινέσας τοὺς ἑαυτοῦ δίδει τὸ σημεῖον εἰς αὐτοὺς ἀσμένους. Τῶν δὲ ἐχθρῶν ὄντων ἀνεπιτηδείων, πρὸς μάχην διὰ τὰ βάρη, τὰ ὁποῖα ἔφερον, διατάττει αἰφνιδίως νὰ γείνῃ ἔξοδος ἐκ τῶν δύο πυλῶν. Συνέβη δέ, διὰ τὸ ἐπίκαιρον τοῦ τόπου, τὴν ἀπειρίαν καὶ καταπόνησιν τῶν ἐχθρῶν, διὰ τὴν ἀνδρείαν τῶν στρατιωτῶν καὶ τὴν ἐν ταῖς πρόσθεν μάχαις ἐξάσκησιν, μηδὲ τὴν μίαν ἔφοδον τῶν ἡμετέρων νὰ ὑπομείνωσιν, ἀλλὰ παρευθὺς νὰ στρέψωσι τὰ νῶτα. Τούτους δὲ ἀνεπιτηδείους εἰς μάχην οἱ ἡμέτεροι ἀκέραιοι ὄντες τὰς δυνάμεις καταλαβόντες πολλοὺς αὐτῶν ἐφόνευσαν· τοὺς δὲ λοιποὺς καταδιώξαντες οἱ ἱππεῖς κατέλιπον ὀλίγους μόνον, οἵτινες εἶχον διασωθῇ διὰ τῆς φυγῆς. Οὕτω δὲ συγχρόνως καὶ ὁ Σαβῖνος ἔμαθε τὴν ναυμαχίαν καὶ ὁ Καῖσαρ τὴν νίκην τοῦ Σαβίνου, καὶ πᾶσαι αἱ πόλεις παρευθὺς παρέδωκαν ἑαυτὰς εἰς τὸν Τιτούριον. Διότι ὅπως ὁ χαρακτὴρ τῶν Γαλατῶν εἶναι γοργὸς καὶ προπετὴς εἰς τὸ νὰ ἀναλαμβάνῃ πολέμους, οὕτως ἡ διάνοια αὐτῶν εἶναι μαλακὴ καὶ ἥκιστα καρτερικὴ τῶν συμφορῶν.
20. Κατὰ τὸν αὐτὸν σχεδὸν χρόνον ὁ Πόπλιος Κράσσος, ἀφ’ οὗ ἔφθασεν εἰς τὴν Ἀκουϊτανίαν, ἥτις, ὡς πρόσθεν ἐλέχθη, πρέπει νὰ θεωρηθῇ ὡς τριτημόριον τῆς Γαλατίας καὶ διὰ τὴν εὐρύτητα τῶν χωρῶν καὶ τὸ πλῆθος τῶν ἀνθρώπων, ἐπειδὴ κατενόει ὅτι ἔπρεπε νὰ πολεμήσῃ ἐν ἐκείνοις τοῖς τόποις, ὅπου πρὸ ὀλίγων ἐτῶν ὁ ὕπαρχος Λεύκιος Βαλέριος Πραικόνιος ἡττηθέντος τοῦ στρατοῦ ἐφονεύθη, καὶ ὁπόθεν ὁ ἀνθύπατος Λεύκιος Μάλλιος ἀποβαλὼν τὰς ἀποσκευὰς διέφυγεν, κατενόει ὅτι δὲν ἔπρεπε νὰ καταβάλῃ μετρίαν ἐπιμέλειαν. Ὅθεν προνοήσας περὶ σίτου, συναθροίσας ἐπικουρίαν καὶ ἱππικόν, πλὴν δὲ τούτων πολλοὺς γενναίους ἄνδρας ὀνομαστὶ προσκαλέσας ἐκ τῆς Τολώσης καὶ Ναρβῶνος, αἵτινες εἶναι πόλεις τῆς Γαλατίας, ὁμόρου ταύτης τῆς χώρας, εἰσήγαγε τὸν στρατὸν εἰς τὴν χώραν τῶν Σοντιάτων. Οἱ δὲ Σοντιάτεις μαθόντες τὴν ἄφιξιν αὐτοῦ, μεγάλας δυνάμεις συναγαγόντες καὶ ἱππικόν, δι’ οὗ πλεῖστον ἠδύναντο, ἐν τῇ πορείᾳ τὸν ἡμέτερον στρατὸν προσβαλόντες τὸ μὲν πρῶτον συνῆψαν ἱππομαχίαν, εἶτα δὲ, έπειδὴ τὸ μὲν ἱππικὸν αὐτῶν ἀπεκρούσθη, οἱ δὲ ἡμέτεροι κατεδίωκον αὐτό, αἰφνιδίως ἐπέδειξαν τὰς πεζικὰς δυνάμεις, τὰς ὁποίας εἶχον καταστήσῃ ἐν κοιλάδι πρὸς ἔνεδραν. Οὗτοι δὲ προσβαλόντες τοὑς ἡμετέρους διεσκεδασμένους ἀνενέωσαν τὴν μάχην.
21. Ἐπολέμησαν ἐπὶ πολὑ καὶ ἐπιμόνως, ἐπειδὴ οἱ μὲν Σοντιάτεις πεποιθότες εἰς τὰς πρόσθεν νίκας ἐνόμιζον δτι ἡ σωτηρία ὅλης τῆς Ἀκουϊτανίας ἔκειτο ἐν τῇ ἀνδρεία αὐτῶν, οἱ δὲ ἡμέτεροι ἐπεθύμουν νὰ καταδείξωσι, τί ἠδύναντο νὰ κατορθώσωσιν ἄνευ τοῦ στρατηγοῦ καὶ ἄνευ τῶν λοιπῶν λεγεώνων ὑπὸ τἡν ἡγεμονίαν νεανίσκου. Τέλος δὲ οἱ ἐχθροὶ καταπεπονημένοι ὑπὸ τῶν τραυμάτων ἔστρεψαν τὰ νῶτα. Πολλῶν δ’ ἐξ αὐτῶν φονευθέντων ὁ Κράσσος εὐθὺς ἐκ τῆς πορείας ἤρξατο νὰ πολιορκῇ τὴν πόλιν τῶν Σοντιάτων. Τούτων δὲ γενναίως ἀνθισταμένων ἐπήγαγε στοὰς καὶ πύργους. Ἐκεῖνοι δὲ ἄλλοτε μὲν ἐπιχειρήσοντες νὰ κάμωσιν ἔξοδον, ἄλλοτε δὲ ὑπονόμους κατὰ τοῦ χώματος καὶ τῶν στοῶν ὀρύξαντες (τούτου δὲ ἦσαν πάνυ ἐμπειρότατοι οἱ Ἀκουϊτανοί, ἐπειδὴ πολλαχοῦ παρ’ αὐτοῖς ὑπάρχουσι χαλκωρυχεῖα), ὡς κατενόησαν ὅτι διὰ τὴν πρόνοιαν τῶν ἡμετέρων οὐδὲν ἐκ τούτων ἠδύνατο νὰ προκόψῃ, πέμπουσι πρέσβεις πρὸς τὸν Κράσσον καὶ ζητοῦσι νὰ δεχθῇ αὐτοὺς εἰς ὑποταγήν. Τούτου δὲ τυχόντες, τὰ ὅπλα νὰ παραδώσωσι διαταχθέντες ποιοῦσιν αὐτό.
22. Ἐν ᾧ δὲ πάντων τῶν ἡμετέρων αἱ διάνοιαι εἰς τοῦτο μετὰ προσοχῆς ἠσχολοῦντο, ἐξ ἄλλου μέρους τῆς πόλεως ὁ Ἀδιάτουννος, ὅστις κατεῖχε τὴν ἀνωτάτην ἀρχήν, μεθ’ ἑξακοσίων ἀφωσιωμένων, οὓς ἐκεῖνοι εὐχωλιμαίους (soldurios) καλοῦσι, τῶν ὁποίων αὕτη εἶναι ἡ συμφωνία, πάντων μὲν τῶν ἐν τῷ βίῳ ἀγαθῶν νὰ ἀπολαύωσιν μετ’ ἐκείνων, εἰς ὧν τὴν φιλίαν ἤθελον παραδοθῇ, ἐὰν δέ τι βίαιον συμβῇ εἰς αὐτούς, ἢ τὴν αὐτὴν τύχην ὁμοῦ νὰ ὑποφέρωσιν ἢ νὰ αὐτοκτονῶσι· καὶ μέχρι τοῦδε, κατὰ τὴν μνήμην τῶν ἀνθρώπων, δὲν ἀνευρέθη τις, ὅστις φονευθέντος ἐκείνου, εἰς οὗ τὴν φιλίαν εἶχεν ἀφοσιωθῇ, νὰ ἀρνηθῇ τὸν θάνατον· μετὰ τούτων λοιπὸν ὁ Ἀδιάτουννος ἐπιχειρήσας νὰ κάμῃ ἔξοδον, κραυγῆς ἐξεγερθείσης ἀπὸ τούτου τοῦ μέρους τοῦ ὀχυρώματος, ἐπειδὴ οἱ ἡμέτεροι στρατιῶται συνέδραμον εἰς τὰ ὅπλα καὶ σφοδρῶς ἐπολέμησαν, ἀπεκρούσθη εἰς τὴν πόλιν ἀλλ’ ὅμως ἐπέτυχε παρὰ τοῦ Κράσσου νὰ λάβῃ τὸν αὐτὸν ὅρον ὑποταγῆς.
23. Παραλαβὼν τὰ ὅπλα καὶ τοὺς ὁμήρους ὁ Κράσσος ἐπορεύθη εἰς τὴν χώραν τῶν Βοκατῶν καὶ Ταρουσατῶν. Τότε δὲ οἱ βάρβαροι καταπλαγέντες, διότι εἶχον μάθῃ, ὅτι πόλις ὠχυρωμένη καὶ ὑπὸ τῆς φύσεως τοῦ τόπου καὶ τῆς τέχνης ἐκυριεύθη ὀλίγας ἡμέρας μετὰ τὴν ἄφιξίν του, ἤρξαντο νὰ διαπέμπωσι πρέσβεις ἀπανταχῇ, ὁμήρους νὰ δίδωσι πρὸς ἀλλήλους καὶ νὰ παρασκευάζωσι δυνάμεις. Πέμπονται δὲ πρέσβεις καὶ πρὸς ἐκείνας τὰς πόλεις, αἵτινες εἶναι τῆς ἐντὸς Ἱσπανίας, ὁμόρου τῆς Ἀκουϊτανίας: ἐντεῦθεν δὲ προσκαλοῦνται ἐπικουρικὸν καὶ στρατηγοί. Ἕνεκα δὲ τῆς ἀφίξεως αὐτῶν μετὰ μεγάλου ἀξιώματος καὶ μεγάλου πλήθους ἀνδρῶν ἐπιχειροῦσι νὰ πολεμήσωσι. Στρατηγοὶ δὲ ἐκλέγονται ἐκεῖνοι, οἵτινες μετὰ τοῦ Κοΐντου Σερτωρίου ἐχρημάτισαν ἐπὶ πάντα τὰ ἔτη καὶ ἐθεωροῦντο ἔχοντες μεγίστην ἐμπειρίαν τῶν στρατιωτικῶν. Οὗτοι κατὰ τὴν συνήθειαν τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων ἐπιχειροῦσι νὰ ἐκλέξωσι θέσεις, νὰ ὀχυρώσωσι στρατόπεδον καὶ νὰ ἀποκλείσωσι τοὺς ἡμετέρους τῶν ἐπιτηδείων. Τοῦτο δὲ παρατηρήσας ὁ Κράσσος, ὅτι τὰς μὲν ἑαυτοῦ δυνάμεις διὰ τὴν ὀλιγότητα δὲν ἠδύνατο νὰ διαθέσῃ, ὁ δὲ ἐχθρὸς καὶ περιεφέρετο καὶ τὰς ὁδοὺς κατελάμβανε καὶ ἐν τῷ στρατοπέδῳ ἱκανὴν φρουρὰν κατέλειπε, διὰ ταύτην δὲ τὴν αἰτίαν ἧττον εὐκόλως προσεκομίζετο εἰς αὐτὸν σῖτος καὶ τὰ ἄλλα ἐπιτήδεια, ὁ δ’ ἀριθμὸς τῶν ἐχθρῶν ὁσημέραι ηὐξάνετο, ἐνόμισεν ὅτι δὲν ἔπρεπε νὰ βραδύνῃ, ἀλλὰ διὰ κρισίμου μάχης νὰ διαγωνισθῇ. Τοῦτο δὲ προτείνας εἰς τὸ συμβούλιον ὡς κατενόησεν ὅτι πάντες τὸ αὐτὸ ἐφρόνουν, ὥρισε τὴν ὑστεραίαν πρὸς μάχην.
24. Ἅμα τῇ ἡμέρᾳ ἐξαγαγὼν πάσας τὰς δυνάμεις, κατὰ διπλῆν τάξιν παρατάξας καὶ συναθροίσας ἐν τῷ μέσῳ τῆς παρατάξεως τὸ ἐπικουρικόν, ἀνέμενε τὶ ἤθελον ἀποφασίσῃ οἱ ἐχθροί. Ἐκεῖνοι δέ, εἰ καὶ διὰ τὸ πλῆθος καὶ τὴν παλαιὰν δόξαν τοῦ πολέμου καὶ τὴν ὀλιγότητα τῶν ἡμετέρων ἐνόμιζον ὅτι ἀσφαλῶς ἤθελον πολεμήσῃ, ὅμως ἀσφαλέστερον ἐνόμιζον, διὰ τῆς καταλήψεως τῶν ὁδῶν ἀποκλείσαντες ἡμᾶς τῶν ἐπιτηδείων ἀναιμωτὶ νὰ γείνωσι κύριοι τῆς νίκης καί, ἐὰν διὰ τὴν ἀπορίαν τῶν περὶ τὸν σῖτον οἱ Ῥωμαῖοι ἤθελον ἀρχίσῃ νὰ ὑποχωρῶσι, διενοοῦντο νὰ προσβάλωσιν αὐτούς, ἐν ᾧ ἐν τῇ πορεία ἦσαν ἀνεπιτήδειοι εἰς μάχην καὶ ὑπὸ τὰ σκεύη ἀθυμότεροι. Τούτου τοῦ σχεδίου ἐπιδοκιμασθέντος ὑπὸ τῶν στρατηγῶν, καίτοι οἱ Ῥωμαῖοι ἐξήγαγον τὰς δυνάμεις, κατέμενον ἐν τῷ στρατοπέδῳ. Τοῦτο κατιδὡν ὁ Κράσσος, ἐπειδὴ οἱ ἐχθροὶ διὰ τῆς μελλήσεως καὶ τῆς ἰδέας τοῦ φόβου αὑτῶν κατέστησαν τοὺς ἡμετέρους στρατιώτας προθυμοτέρους εἰς τὴν μάχην καὶ πανταχόθεν φωναὶ ἠκούοντο, ὅτι δὲν ἔπρεπε ἐπὶ πλέον νὰ περιμένωσι, νὰ πορευθῶσι ἐπὶ τὸ στρατόπεδον, παραινέσας τοὺς ἑαυτοῦ, κατὰ τὴν ἐπιθυμίαν ἁπάντων κατευθύνθη πρὸς τὸ στρατόπεδον τῶν ἐχθρῶν.
25. Ἐνταῦθα, ἐν ᾧ ἄλλοι μὲν ἐπλήρουν τὰς τάφρους, ἄλλοι δὲ πολλὰ βέλη ῥίπτοντες ἐξώθουν τοὺς προμάχους ἐκ τοῦ χαρακώματος καὶ τῶν ὀχυρωμάτων, καὶ οἱ ἐπικουρικοί, εἰς τοὺς ὁποίους πρὸς τὴν μάχην δὲν ἐνεπιστεύετο πολὺ ὁ Κράσσος, λίθους καὶ βέλη ὑποχορηγοῦντες καὶ χορτόπλινθον πρὸς τὸ χῶμα συγκομίζοντες παρεῖχον εἶδος καὶ δόξαν μαχομένων, καὶ ἐν ᾧ ὡσαύτως οἱ ἐχθροὶ ἐμάχοντο εὐσταθῶς καὶ ὄχι δειλῶς καὶ τὰ ἄνωθεν ῥιπτόμενα βέλη δὲν ἔπιπτον εἰς μάτην, οἱ ἱππεῖς περιελθόντες τὸ στρατόπεδον τῶν ἐχθρῶν ἀνήγγειλαν εἰς τὸν Κράσσον, ὅτι τὸ στρατόπεδον τῶν ἐχθρῶν ἀπὸ τῆς ὄπισθεν πύλης δὲν εἶναι μετὰ τῆς αὐτῆς ἐπιμελείας ὠχυρωμένον καὶ παρέχει εὐχερῆ πρόσοδον.
26. Ὁ Κράσσος παραινέσας τοὑς ἱππάρχους, νὰ παροτρύνωσι τοὺς ἑαυτῶν διὰ μεγάλων ἀμοιβῶν καὶ ὑποσχέσεων, δηλοῖ τί ἐπιθυμεῖ νὰ γείνῃ. Ἐκεῖνοι δέ, ὡς ἐπετάχθη αὐτοῖς, ἐξαγαγόντες τὰς κοόρτεις, αἵτινες κατελείφθησαν πρὸς φρουρὰν ἐν τῷ στρατοπέδῳ καὶ ἦσαν ἀκέραιαι ἀπὸ τοῦ πόνου, καὶ διὰ μακροτέρας ὁδοῦ περιαγαγόντες, ἵνα μὴ παρατηρηθῶσιν ἐκ τοῦ στρατοπέδου τῶν ἐχθρῶν, πάντων προσεχόντων τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ τὴν διάνοιαν εἰς τὴν μάχην, ταχέως ἔφθασαν πρὸς τὰ ῥηθέντα ὀχυρώματα καὶ ταῦτα καθελόντες ἔστησαν ἐν τῷ στρατοπέδῳ τῶν πολεμίων, πρὶν ἢ σαφῶς ὀφθῶσιν ὑπ’ ἐκείνων ἢ τὸ γινόμενον γνωσθῇ. Τότε δὲ κραυγῆς ἀπὸ τούτου τοῦ μέρους ἀκουσθείσης οἱ ἡμέτεροι ἀναλαβόντες νέας δυνάμεις, ὅπερ ὡς τὸ πολὺ συνεχίζει νὰ συμβαίνῃ ἐν ἐλπίδι νίκης, ἤρξαντο νὰ προσβάλλωσι σφοδρότερον. Οἱ δὲ ἐχθροὶ πανταχόθεν περικυκλωθέντες, πᾶσαν ἐλπίδα ἀποβαλόντες ἐσπούδασαν νὰ ἀποῤῥίψωσιν ἑαυτοὺς ἀπὸ τῶν ὀχυρωμάτων καὶ νὰ ζητήσωσι σωτηρίαν ἐν τῇ φυγῇ. Ἀλλ’ οἱ ἱππεῖς τοῦ Κράσσου καταδιώξαντες αὐτοὺς ἐν εὐρυτάταις πεδιάσι, ἐκ τῶν πεντήκοντα χιλιάδων, αἵτινες ὡμολογεῖτο ὅτι συνηθροίσθησαν ἐκ τῆς Ἀκουϊτανίας καὶ τῶν Κανταβρῶν, μόλις τὸ τέταρτον μέρος καταλιπόντες πόῤῥω τῆς νυκτὸς ἐπανῆλθον εἰς τὸ στρατόπεδον.
27. Ἐπὶ τῇ ἀγγελίᾳ τῆς μάχης ταύτης τὸ μέγιστον μέρος τῆς Ἀκουϊτανίας παρεδόθη εἰς τὸν Κράσσον καὶ ἑκουσίως ἔπεμψεν ὁμήρους ἐν τούτοις ἦσαν οἱ Ταρβέλλοι, οἱ Βιγεῤῥίονες, οἱ Πτιάνιοι, οἱ Βοκατεῖς, οἱ Ταρουσατεῖς, οἱ Ἐλουσατεῖς, οἱ Γατεῖς, οἱ Αὔσκιοι, οἱ Γαροῦμνοι, οἱ Σιβουζατεῖς καὶ οἱ Κοκοσατεῖς· ὀλίγα δὲ ἔσχατα ἔθνη πεποιθότα εἰς τὴν ὥραν τοῦ ἔτους, διότι ἐπλησίαζεν ὁ χειμών, ἠμέλησαν νὰ κάμωσι τοῦτο.
28. Κατὰ τὸν αὐτὸν δὲ σχεδὸν χρόνον ὁ Καῖσαρ, καίπερ ἤδη τελευτήσαντος σχεδὸν τοῦ θέρους, ὅμως, ἐπειδὴ μετὰ τὴν ὑποταγὴν ἁπάσης τῆς Γαλατίας οἱ Μορινοὶ καὶ οἱ Μενάπιοι ὑπελείποντο, οἵτινες ἦσαν ἐν τοῖς ὅπλοις καὶ οὐδέποτε ἔπεμψαν πρὸς αὐτὸν πρέσβεις περὶ εἰρήνης, νομίσας ὅτι ὁ πόλεμος ούτος ἠδύνατο νὰ ἀποτελεσθῇ ταχέως προσήγαγεν ἐνταῦθα τὸν στρατόν· ἀλλ’ οὗτοι ἤρξαντο, νὰ πολεμῶσι κατὰ πολὺ διάφορον τρόπον ἢ οἱ λοιποὶ Γαλάται. Διότι ἐπειδὴ ἐμάνθανον, ὅτι ἔθνη μέγιστα διαγωνισθέντα ἀπεκρούσθησαν καὶ ἐνικήθησαν, καὶ εἶχον ἐκτεταμένα δάση καὶ ἔλη, ἐνταῦθα ἑαυτοὺς καὶ πάντα τὰ ἑαυτῶν συνήγαγον. Ἀφ’ οὗ δὲ ὁ Καῖσαρ ἔφθασεν εἰς τὴν ἀρχὴν τῶν δασῶν τούτων καὶ ἤρξατο νὰ ὀχυροῖ στρατόπεδον καὶ ἐν τῷ μεταξὺ δὲν. ἐφάνη ὁ ἐχθρὸς, ἐν ᾧ οἱ ἡμέτεροι ἦσαν κατὰ τὴν ἐργασίαν διεσπαρμένοι, αἴφνης ἐξώρμησαν ἁπανταχόθεν τοῦ δάσους καὶ ἐπέπεσαν κατὰ τῶν ἡμετέρων. Οἱ δὲ ἡμέτεροι ταχέως λαβόντες τὰ ὅπλα ἀπήλασαν αὐτοὺς εἰς τὰ δάση καὶ πλείστους φονεύσαντες, ἐπειδὴ ἐπηκολούθησαν αὐτοὺς ποῤῥωτέρω εἰς τόπους ἀνεπιτηδειοτέρους, ἀπώλεσάν τινας ἐκ τῶν οἰκείων.
29. Κατὰ δὲ τὰς λοιπὰς ἐφεξῆς ἡμέρας ὁ Καῖσαρ ἤρξατο νὰ κόπτῃ τὰ δάση, καὶ ἵνα μή τις ἐπιπέσῃ ἐκ τοῦ πλαγίου κατὰ τῶν στρατιωτῶν ἀόπλων καὶ ἀπροσδοκήτων, ἀναστρέφων διέταττε πᾶσαν τὴν κοπεῖσαν ὕλην κατὰ τοῦ ἐχθροῦ καὶ ἀντὶ ὀχυρώματος καθ’ ἑκατέραν πλευρὰν ἐσώρευεν. Ἐν ὀλίγαις δὲ ἡμέραις μετ’ ἀπιστεύτου ταχύτητος μεγάλου διαστήματος παρασκευασθέντος, ἐν ᾧ ἤδη τὰ κτήνη καὶ αἱ ἔσχαται ἀποσκευαὶ κατείχοντο ὑπὸ τῶν ἡμετέρων, αὐτοὶ δὲ ἐζήτουν πυκνότερα δάση, ἐπηκολούθησαν τοιοῦτοι χειμῶνες, ὥστε ἐξ ἀνάγκης διεκόπη τὸ ἔργον καὶ διὰ τὴν διάρκειαν τῶν βροχῶν οἱ στρατιῶται δὲν ἠδύναντο νὰ μένωσιν ὑπὸ τὰς δερματίνας σκηνάς. Ὅθεν λεηλατήσας πάντας αὐτῶν τοὺς ἀγρούς, τὰς κώμας καὶ τὰ οἰκοδομήματα πυρπολήσας ὁ Καῖσαρ ἐπανήγαγε τὸν στρατὸν καὶ κατέστησεν αὐτὸν πρὸς παραχειμασίαν ἐν τῇ χώρᾳ τῶν Αὐλέρκων καὶ Λεξοβίων, καὶ ἐν ταῖς λοιπαῖς ὁμοίως πόλεσι, αἵτινες νεωστὶ εἶχον κινήσῃ πόλεμον.