Αθηναΐς/Α/7/Το Κολοσσαίον
| ←Ἄρθρο τοῦ ἐκδότη | Ἀθηναΐς-Ἔτος Α΄, τεῦχος 7 Συγγραφέας: Τὸ Κολοσσαῖον |
Ἑρζεγοβίνη→ |
Εἶναι ὄντως ἐκπληκτικὴ ἡ διαφορὰ μεθ’ ἧς ἀποκαλύπτονται τὰ αὐτὰ αἰσθήματα παρὰ τοῖς διαφόροις λαοῖς καὶ αἱ ἐντυπώσεις, ἃς δύνανται νὰ ἐμπνεύσωσιν εἰς ὡρισμένους λαοὺς ἢ φυλὰς αἱ εὐγενέστεραι ἐμπνεύσεις τῆς τοῦ ἀνθρώπου καρδίας. Οἱ ἀγῶνες τῶν μονομάχων, οἵτινες κατέχουσι τόσῳ μεγάλην θέσιν εἰς τὴν ζωὴν τῶν Ῥωμαίων, ἔσχον θρησκευτικήν καταγωγήν· καὶ διὰ τοῦτο οὐχὶ τόσῳ διὰ νὰ διασκεδάζουσι τὸν λαὸν, ὅσῳ διὰ νὰ ἀρέσκωσι τοῖς θεοῖς ἀνήγειραν τὸ κολοσσαῖον οἱ Φλαβιανοὶ αὐτοκράτορες.
Ἐν τοῖς πρώτοις τῆς Ῥωμαϊκῆς ἱστορίας χρόνοις, ἡ Ῥώμη ἠγνόει ἐντελῶς τοὺς μονομάχους. Πλὴν γείτονες αὐτῶν ἦσαν οἱ Ἐτροῦσκοι, φυλὴ πολὺ πρότερον τῶν ἀγροτικῶν τοῦ Λατίου κατοίκων ἐκ πολιτισθεῖσα· ἐξ ἧς ἐπήγασε ἅπας σχεδὸν ὁ πολιτισμός, αἱ τέχναι καὶ πολλαὶ τῶν θρησκέυτικῶν τελετῶν τῶν. Οἱ Ἐτροῦσκοι ἦσαν εὐσεβεῖς· πλὴν εὐσεβεῖς κατὰ τὸ θρήσκευμά των, θρήσκευμα σκοτεινόν, μετὰ τρομερῶν θεοτήτων καὶ φρικωδῶν καὶ αἱμοχαρῶν τελετῶν· ὁ τρόμος ἦν τὸ θεμέλιον τῆς εὐσεβείας των. Ἡ ἀρχαιοτέρα θρησκεία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, ἐκείνη ἥτις ἔπλασε τὴν οἰκογένειαν καὶ ἔδωκε τὸν δεσμὸν τῶν ἀρχαίων κοινωνιῶν, ἡ θρησκεία τῶν προγόνων ἡμῶν, εὑρίσκετο παρ’ αὐτοῖς εἰς θηριώδη κατάστασιν, ἐτίμων μεγάλως τὸν θάνατον καὶ οὐχὶ δι’ ἄλλον τινα λόγον ἢ διότι τὸν ἐφοβοῦντο· δι’ αὐτοὺς ὁ θάνατος ἦτο εἶδος δαίμονος κακοποιοῦ ἢ τοὐλάχιστον ἀπαιτητικός, ἐπίφοβος καὶ διψῶν προσφορὰς καὶ θυσίας, ἕτοιμος νὰ ἐκδικηθῇ ἄν τις ἐλησμόνει νὰ τῷ τὰς προσφέρει. Τὸ αἷμα καὶ πρὸ πάντων τὸ ἀνθρώπινον ἦτο ἡ εὐπροσδεκτωτέρα προσφορὰ δι’ αὐτόν· ἐκ τούτου τὸ ἔθιμον τοῦ θύειν δούλους ἐπὶ τοῦ τάφου τῶν τεθνεώτων. Καὶ ἔτι πλέον· ἐπειδὴ αἱ κηδεῖαι ἦσαν πομπώδεις τελεταὶ καὶ ἕκαστος ἐπροθυμοποιεῖτο νὰ καταστήσῃ αὐτὴν ὡς οἷον τ’ ἦν μεγαλοπρεπῆ, ἐσκέφθησαν νὰ μετατρέψωσι τὰς θυσίας ταύτας εἰς θέαμα· τὰ θύματα ἀντὶ νὰ φονεύονται ὡς κτήνη, ἐπάλαιον· καὶ οὕτως ἱδρύθησαν οἱ ἀγῶνες τῶν μονομάχων.
Τὸ 264 π.χ. ὑπῆρξε τὸ ἔτος καθ’ ὃ τὸ ἔθιμον τοῦτο μετεδόθη ἐξ Ἐτρουρίας εἰς Ῥώμην. Δύο πατρίκιοι, ὁ Μάρκος καὶ ὁ Δέκιμος Βροῦτος ἐν τῇ κηδείᾳ τοῦ πατρός των παρέσχον εἰς τὸν λαὸν θέαμα ἀγῶνος μονομάχων. Τοῦτο κατέστη ἀργότερα τελετὴ ἀναγκαία τῶν κηδειῶν τῶν πλουσίων καὶ κατήντησεν ὥστε νὰ ὁρίζηται ῥητῶς διὰ τῆς διαθήκης τῶν πλουσίων Ῥωμαίων ποσὸν ἀνάλογον διὰ τὸ ἀναγκαῖον τοῦτο μέρος τῶν κηδειῶν των. Αἰ ἐπικήδειαι αὗται διασκεδάσεις μετετράπησαν ὑπὸ τῶν μονομάχων εἰς παντὸς εἴδους διασκεδάσεις, ἤτοι εἰς δημοσίους ἑορτάς. Ὅθεν ἐγεννήθησαν ἐν Ῥώμῃ πολλαὶ τοιαῦται ἑορταὶ: θρησκευτικαί, πολιτικαί, ἀστυκαί, καὶ οἰκογενειακαί· ὅλαι δὲ αὗται ἐγίνοντο δημοσίως χρησιμεύουσαι ὡς περιστάσεις καθ’ ἃς οἱ πλούσιοι παρεῖχον τῷ λαῷ θεάματα ἐπιβαλλόμενα ὑπὸ τοῦ νόμου καὶ τῆς θρησκείας.
Οὐδὲν ἀρεστότερον ἦν τοῖς Ρωμαίοις ἢ τὰ θεάματα τοῦ ἱπποδρομίου ἢ μᾶλλον αἱ σφαγαὶ του. Θηριομαχίαι, πάλη ἀνθρώπων μετὰ θηρίων, ἀνθρώπων κατ’ ἀλλήλων· οὐδὲν τούτων εὐηρέστει μᾶλλον εἰς τὸν λαὸν ἐκεῖνον ὅστις ἐθεώρει ὡς βάρβαρα τὰ λοιπὰ ἔθνη· εἶναι θλιβερὸν ἀλλ’ οὐχ’ ἧττον ἀληθὲς ὅτι ὁ λαὸς οὗτος δὲν διεσκέδαζεν, ἂν μὴ ἔπασχον ἄνθρωποι πρὸς διασκέδασίν του. Μέθ’ ὅσα καὶ ἂν λεχθῶσι, μόλις δύναται τὶς νὰ συλλάβῃ ἀμυδρὰν ἰδέαν περὶ ὅσων συνέβαινον ἕν Ῥώμῃ καὶ ταῖς ἐπαρχίαις, τελουμένων ἀγώνων τῶν μονομάχων. Κατ’ ἀρχὰς οἱ ἀγῶνες οὗτοι περιωρίζοντο μεταξὺ τῶν αἰχμαλώτων τῶν καταδεδικασμένων εἰς θάνατον· κατόπιν ὅμως ἄνδρες ἐλεύθεροι ἐπηγγέλλοντο τὸν μονομάχον καὶ ἐπὶ τούτῳ συνεστήθησαν καὶ ἰδιαίτερα σχολεῖα ἔνθα ἐδιδάσκοντο· ἀργότερα δὲ ἱππόται καὶ βουλευταὶ κατῆλθον εἰς τὴν κονίστραν: αὐτὸς ὁ αὐτοκράτωρ Κόμμοδος δὲν ἀπηξίωσε νὰ κατέλθῃ εἰς τὴν κονίστραν τοῦ Κολοσσαίου· ἐμάχετο ὑπὸ ἔνδυμα Ἡρακλέους φέρων τὸ ῥόπαλον καὶ τὴν λεοντῆν· καὶ ἔκτοτε οὐ μόνον ζεύγη καὶ συμμορίαι ἁπλαῖ ἀλλ’ ὁλόκληρα στρατεύματα μονομάχων κατήρχοντο ἐνίοτε εἰς τὸ ἀπέραντον ἀλλ’ οὐχ’ ἧττον περίφρακτον τοῦτο πεδίον· πλείστοι ἄνθρωποι κατακρεουργοῦντο ἐνώπιον τοῦ ἀλλοφρονοῦντος τούτου πλήθους· ἐκτὸς δὲ τούτων καὶ ναυμαχίαι ἐγίνοντο ἐν αὐτῷ· ἀμφιθέατρων δηλ. τινων αἱ κονίστραι ἐπληροῦντο ὕδατος δι’ ὑδραγωγείων, καὶ τότε τριήρεις ὡπλισμέναι ἐναυμάχουν ἐπὶ τῆς ἐκ τοῦ προχείρου ταύτης λίμνης.
Ἡ διδασκαλία των μονομάχων εἶχεν ἀνέλθη εἰς τέχνην καὶ ἐπιστήμην· ἄρχοντες, ἐπιχειρηματίαι ἐπιτήδειοι, αὐτὸς ὁ αὐτοκράτωρ διετήρουν στρατεύματα ὁλόκληρα μονομάχων ὧν εἴκοσι διάφορα εἴδη παλαισταὶ ὑπῆρχον· ὁ Διμάχαιρος ὅστις διὰ δύο ξιφῶν ἐμάχετο· ὁ Ἀντιβάτης ὅστις ἐμάχετο ἔχων κεκαλυμμένους τοὺς ὀφθαλμοὺς διὰ τοῦ κράνους του· ὁ Ἐξαιδήριος ὅστις ἐπέβαινε γαλατικοῦ ἅρματος· ὁ Ὁπλομάχος ὅστις ἔφερε πανοπλύαν πλήρη· ὁ Σηραφόρος ὅστις δὲν ἔφερεν ὅπλον ἄλλο ἢ βρόγχον ὅπως στραγγαλίσῃ δι’ αὐτοῦ τὸν ἀντίπαλόν τόν· ὁ Μορμύλλων[1] φέρων γαλατικὴν πανοπλίαν· ὁ Δικτυβόλος[2] ὅστις ἀσκεπὴς τὴν κεφαλὴν, ἄοπλος, φέρων μόνον τρίαιναν καὶ δίκτυον ἁλιέως, ἐπάλαιε πρὸς τὸν Σεκούτορα ὡπλισμένον ὡς ἐν πολέμῳ, ρίπτων κατ’ αὐτοῦ τὸ δίκτυον καὶ κτυπῶν αὐτὸν διὰ τῆς τριαίνης· ὁ Θρᾷξ μαχόμενος γυμνὸς καὶ ὡπλισμένος διὰ μαχαίρας καὶ μικρᾶς ἀσπίδος· ὁ Σαμνίτης καὶ ὁ Θηριόμαχος οἵτινες ἐπάλαιον κατὰ τῶν ἀγρίων θηρίων· πρός δὲ ἔβλεπε τις ἐκεῖ παντοῖα ὅπλα, πάντων τῶν τόπων, ποικίλης χρήσεως· εἶχον ὠθήσει τὴν ἔννοιαν τοῦ θεάματος τούτου μέχρι τῶν ἀκροτάτων αὐτῆς ὁρίων.
Εἶναι ἀληθῶς ἀξιοσημείωτον νὰ βλέπῃ τις πῶς τὰ ἔθιμα ταῦτα τῶν μονομάχων εἰσέδυσαν βαθέως καὶ ἡνώθησαν μετὰ τῶν ἠθῶν ὅλων τῶν λαῶν. Οὐ μόνον οἱ αὐτοκράτορες, οὐ μόνον ὁ λαὸς της Ῥώμης ὄχλος ἀργὸς καὶ ἀσθενής, συντεθειμένος ἐκ τῶν καθαρμάτων ὅλων τῶν φυλῶν, ἀλλὰ καὶ τὰ τῶν ἐπαρχιῶν ἔθνη, ὅλως διάφορα διὰ τὸ παρελθόν των τὴν θρησκείαν, καὶ τὰ ἤθη των, ἅπαντα γενόμενα ῥωμαικὰ υἱοθέτησαν τοὺς μονομάχους. Ἡ Γαλατία, ἡ Ἱσπανία, ἡ Ἀφρική, ἡ Ἀνατολή, ἡ Ἑλλὰς αὐτή, ἥτις ἄχρι τοῦδε δὲν ἐγίνωσκεν ἢ τοὺς εὐγενεῖς ἀθλητάς της, οἵτινες ἔτρεχον τὸν δρόμον των, ἔῤῥιπτον τὸν δίσκον καὶ ἐπάλαιον σῶμα πρὸς σῶμα οὐχὶ ὅπως χύσωσιν αἷμα ἀλλ’ ὅπως δείξωσι τὰ ἀποτελέσματα τῆς γυμναστικῆς ἐπὶ τῶν σιδηρῶν μυώνων των, ἅπασαι τέλος οἱ ἐπαρχίαι ἔσχον τὰ ἀμφιθέατρά των. Οὐδεμία ἀρχαία πόλις ἔμεινε χωρὶς νὰ κτίσῃ αὐτό, οὐδεμία νέα ἐκτίζετο ἄνευ τοῦ ἀναγκαίου τούτου ἱδρύματος· φρίττει τις ἀναλογιζόμενος πόσον ἡ ἀγρία αὕτη τοῦ ἀνθρώπου ὁρμὴ κατηνάλισκε τὴν ἀνθρώπινην ζωήν. Ἡμέραν τινὰ ὁ Κλαύδιος, ἔδωκε πρὸς διασκέδασιν τοῦ λαοῦ ναυμαχίαν ἐν τῇ λίμνῃ Λουκρινίδι ἐν ᾗ δεκαεννέα χιλιάδες μονομάχων ἀπωλέσθησαν.
Τὸ ἔθιμον τῶν μονομάχων διήρκεσεν ἐν Ῥώμῃ ἐπὶ ἑπτὰ τουλάχιστον αἰῶνας· καὶ τοσαύτη ἦν ἡ διαφορὰ τῶν ἀρχαίων ἰδεῶν ἀπὸ τῶν ἡμετέρων ὥστε, καθ’ ὅλην ταύτην τὴν μακρὰν περίοδο μόλις ὀλίγαι εὐγενεῖς ψυχαὶ ἐξηγέρθησαν κατὰ τοῦ ἀπανθρώπου τοῦ θεάματος τούτου. Οὐδὲν τούτου φυσικώτερον ἐφαίνετο. Οἱ μονομάχοι οὗτοι ἐθελονταὶ διερχομένοι πρὸ τοῦ αὐτοκρατορικοῦ θεωρείου ἐταπείνουν τὰ ὅπλα καὶ ἀνάκραξον χαίροντες, «Χαῖρε, Καῖσαρ· οἱ πορευόμενοι ἑκόντες εἰς θάνατον προσαγορεύουσί σοι!» καὶ ἐπορεύοντο εἰς τὸν θάνατον. Ἐν τούτοις καὶ μεταξὺ τῶν αὐτοκρατόρων τούτων ὑπῆρξαν ἄνδρες ἀγαθοί, σοφοὶ καὶ φιλόσοφοι Τῖτοι καὶ Τραϊανοί, καὶ Μάρκοι Αὐρήλιοι. Μεταξὺ τῶν βουλευτῶν ἐκείνων οἵτινες κατεῖχον τὰ πρῶτα ἑδώλια ὑπῆρξαν ἄνδρες φιλάνθρωποι καὶ ἀνεπτυγμένοι, διδαχθέντες τὴν γλυκύτητα καὶ τὴν ἁβρότητα τῶν Ἑλλήνων. Πλήν! ὅλοι ἔκραζον, ἐποδοκρότουν ἐπεδοκίμαζον καὶ ἐδίψων αἷμα· αἱ Ἑστιάδες αὐταί, αἱ παρθένοι αἱ ἀφιερωμέναι εἰς τὴν θεὰν τοῦ πυρὸς δὲν ἐδίσταζον ποσῶς μεθ’ ὅλου τοῦ λαοῦ, νὰ ποιήσωσι τὸ σημεῖον τοῦ θανάτου εἰς τὸν αἰτούμενον χάριν ἡττημένον ἀναστρέφουσαι τὸν ἀντίχειρα pollice verso.
Ὁ χριστιανισμὸς ἐκοπίασε μεγάλως ὅπως καταργηθῶσι τὰ θεάματα ταῦτα, ἀλλὰ δὲν ἐπέτυχεν ἢ πολὺ ἀργά· καὶ ἴσως οὐδέποτε τελείως· ἡ εἰσβολὴ τῶν βαρβάρων δῃοῦσα τὴν αὐτοκρατορίαν ἠδυνήθη μόνη νὰ ἐξαλείψῃ τὰ τελευταῖα ἴχνη των. Καὶ ἐν τούτοις καὶ οἱ χριστιανοὶ αὐτοὶ κατῆλθον εἰς τὰ ἀμφιθέατρα· τὸ αἷμα των πολλάκις ἐν ταῖς ἐποχαῖς τῶν διωγμῶν ἔρανε τὴν κονίστραν καὶ οἱ λαοὶ τῶν διεγερθεισῶν πόλεων συχνάκις ἀνέκραζον ἀμείλικτοι: Christianos ad leones! — Τοὺς χριστιανοὺς εἰς τοὺς λέοντας!—Πλεῖστοι ὑπέστησαν τὸ μαρτύριον ἐν τῷ θριγκῷ τοῦ Κολοσσαίου.
.jpg)
Τοῦ πρώτου αἰῶνος μ. χ. φθίνοντος ὁ Οὐεσπεσιανὸς ἤρξατο, ὁ Τίτος ἐξηκολούθησε καὶ ὁ Δομητιανὸς ἐπεράτωσε τὴν οἰκοδομὴν τοῦ γιγαντιώδους τούτου ἀμφιθεάτρου, ὅπερ, ἐκ τοῦ ὀνόματος τῶν οἰκογενειῶν των ὠνομάσθη τὸ Φλαβιανὸν ἀμφιθέατρον: τὸ ὄνομα δὲ Κολοσσαῖον ὅπερ κατόπιν ἐγένετο Κολισσαῖον ὀφείλεται εἰς τὸν VIII αἰῶνα. Τὸ κολοσσαῖον εἶναι ἡ μεγαλητέρα οἰκοδομὴ τῆς ἀρχαίας Ῥώμης καὶ ὄντως ἡ καταπληκτικωτέρα διὰ τὰς ἀναμνήσεις της. Ποσάκις δὲν ὡδηγήθη εἰς τὸν κολοσσὸν τοῦτον ὁ αὐτοκράτωρ φωτιζομένης τῆς ὁδοῦ ὑπὸ δίκην φανῶν καιομένων χριστιανῶν! Μόνον ἐπὶ τῇ ἑορτῇ τῆς ἐγκαινιάσεώς του διαρκεσάσῃ ἑκατὸν ἡμέρας, ἑθυσιάσθησαν ἓξ χιλιάδες ἀγρίων ζώων καὶ τέσσαρες χιλιάδες μονομάχων ἐκτὸς τῶν ἀπειροπληθῶν χριστιανῶν.
Μαριοσ Βακων.