Περιττὸν ν’ ἀναφέρωμεν τὰς γνωστὰς εἰς ὅλον τὸν κόσμον μεγάλας ἐρεύνας τοῦ κ. Εὔανς καὶ τῶν Ἰταλῶν καὶ Ἀμερικανῶν ἀρχαιολόγων ἐν τῇ προϊστορικῇ Κρήτῃ, μετὰ τὴν ἀπελευθέρωσιν τῆς μεγαλονήσου ἀπὸ τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ τὸ 1898. Μὲ πολὺ μικρότερα μέσα, ἀλλὰ μετ’ ἴσης ἐνεργητικότητος καὶ ἐπιμελείας μετέσχον τῶν ἐργασιῶν τούτων καὶ οἱ ἀρχαιολόγοι τῆς νεαρᾶς κρητικῆς πολιτείας κ. κ. Χατζιδάκις καὶ Ξανθουδίδης.
Εἰς τὴν βορείαν Ἑλλάδα συγχρόνως ὁ κ. Τσούντας αὖθις ἔθετεν εἰς ἐνέργειαν τὴν σκαπάνην διὰ τὰς προϊστορικὰς ἐρεύνας ἐν Θεσσαλίᾳ. Τὸ ὀγκῶδες βιβλίον τοῦ ἐπιστήμονος τούτου περὶ τῶν ἀκροπόλεων Σέσκλου καὶ Διμηνίου ἐν Θεσσαλίᾳ προσθέτει ὡραίας σελίδας εἰς τὴν πλουσίαν σήμερον βιβλιογραφίαν περὶ τῆς προϊστορίας τῆς Ἑλλάδος.
Τὸ 1902 ἐξ ἀφορμῆς τῆς ἀναστηλώσεως τοῦ Λέοντος τῆς Χαιρωνείας καὶ τῆς ἀνευρέσεως τῶν τάφων τῶν Μακεδόνων, τῶν πεσόντων ἐν τῇ μάχῃ τῆς Χαιρωνείας τὸ 338 πρὸ Χριστοῦ, ἐτίθεντο καὶ αἱ πρῶται βάσεις τῆς προϊστορικῆς ἐρεύνης ἐν Βοιωτίᾳ καὶ ἐν Φωκίδι. Αἱ ἐργασίαι αὗται τῆς ἑλληνικῆς Ἀρχαιολογικῆς Ἑταιρείας ἀπεκάλυπτον ἐκτεταμένα ἐδάφη κατοικιῶν ἀνθρώπων τῆς ἀρχαιοτάτης μέχρι τοῦδε γενομένης γνωστῆς ἐποχῆς τῆς προϊστορίας τῆς Ἑλλάδος. Ἔφθαναν, καθὼς τοὐλάχιστον ἠδύνατο νὰ ὑποθέσῃ τις ἐκ πρώτης ὅψεως, εἰς τὸν νεολιθικὸν αἰῶνα, εἰς τὴν τρίτην πάντως, ἂν μὴ ἴσως καὶ εἰς τὴν τετάρτην πρὸ Χριστοῦ χιλιετηρίδα, μέχρι τῆς ὁποίας ἀνεβιβάζοντο καὶ τῆς Θεσσαλίας αἱ ἀρχαιότητες.
Δύο-τρία ἔτη ἀργότερα ἀνεσκάπτετο ὑπὸ τοῦ κ. Φουρτβαῖγγλερ καὶ τῶν συνεργατῶν του ὁ Ὀρχομενός, ἡ περίφημος πόλις τῶν Μινυῶν, ἥτις ἤκμασε κατὰ τὴν δευτέραν πρὸ Χριστοῦ χιλιετηρίδα. Καὶ ἐνταῦθα ὑπὸ τὸ μυκηναϊκὸν στρῶμα, τὸ ὁποῖον ἐν γένει δυνάμεθα νὰ χρονολογήσωμεν περὶ τὸ 1500 πρὸ Χριστοῦ, εὑρέθησαν τὰ ἴχνη κατοικιῶν καὶ λείψανα ἐργαλείων καὶ σκευῶν ἀνθρώπων, οἱ ὁποῖοι βεβαίως ἔζησαν πολὺ πρὸ τῆς ἐποχῆς ταύτης, ἑπομένως ὄχι ἐνωρίτερον τῆς τρίτης χιλιετηρίδος.
Ἡ παλαιοτάτη ἱστορία τῆς Ἑλλάδος, ἡ ὁποία τὸ πρῶτον
