Χρυσηίς

Χρυσηίς Συγγραφέας: Εμμανουήλ Ροΐδης

ΕΞ ΟΛΙΓΩΝ τεμαχίων σκελετοῦ καὶ πολλῶν συμπερασμάτων κατώρθωνεν ὁ Κουβέρος ν’ ἀναπλάσῃ ὁλόκληρον προκατακλυσμαῖον ζῷον ἀπὸ τῆς προβοσκίδος μέχρι τῆς οὐρᾶς· καὶ οὐ μόνον τὴν μορφήν, ἀλλὰ καὶ τὰ ἤθη ν’ ἀναστήσῃ τοῦ θηρίου, ἅτινα οὔτε ὀστᾶ ἔχουσιν οὔτε ἄλλο κανὲν μαρτύριον τοῦ ποιοῦ αὐτῶν κληροδοτοῦσιν εἰς τὰ μουσεῖα. Μόνον διὰ τοιαύτης ἐπαγωγικῆς μεθόδου φαίνεται ἡμῖν δυνατὴ οὐχὶ βεβαίως ἡ ἀνάπλασις τῆς εἰκόνος ὁμηρικῆς ἡρωίδος, περὶ ἧς ὁ ποιητὴς οὐδὲν ἄλλο ἔκρινεν εὔλογον νὰ μνημονεύσῃ, εἰμὴ μόνον ὅτι ἐγένετο ἀφορμὴ τοῦ θανάτου πλείστων ἡρώων καὶ δὲν ἐνθυμούμεθα πόσων ἡμιόνων, λησμονήσας νὰ πληροφορήσῃ κᾶν ἡμᾶς, ὡς περὶ τῶν λοιπῶν, ἂν ξανθοπλόκαμος ἦτο ἢ μελαχροινή, ἀλλ’ ἡ λύσις σπουδαίας τινὸς ἀπορίας, περὶ ἧς μάτην παῖδες ὄντες ἠρωτῶμεν τοὺς διδασκάλους, καὶ μάτην ἔπειτα ἀνεδιφήσαμεν τὸ ἀμέτρητον πλῆθος τῶν ὁμηρολόγων.

Εἶναι δὲ αὕτη ἡ ἑξῆς: Ἀκούσης ἄρα τῆς θυγατρὸς του ἦλθεν ὁ Χρύσης εἰς τὸ στρατόπεδον τῶν Ἀχαιῶν, κομίζων λύτρα καὶ ἱκετεύων τὸν λαὸν καὶ τοὺς βασιλεῖς ν’ ἀπολύτωσιν αὐτήν, ἢ τοὐναντίον ἔπραξε ταῦτα παρακινηθεὶς ὑπ’ αὐτῆς τῆς Χρυσηίδος; Δύσκολον τῷ ὄντι φαίνεται ἡμῖν νὰ πιστεύσωμεν ὅτι, ἂν ἔστεργεν αὕτη τὴν τύχην της παρὰ τῷ Ἀγαμέμνονι, ἤθελεν ἀποφασίσει ὁ Χρύσης, ὁ κάλλιστα γνωρίζων τὰς μεταξὺ τούτου καὶ τῆς θυγατρός του σχέσεις, καὶ ταύτην νὰ λυπήσῃ καὶ τοῦ βασιλέως νὰ διεγείρῃ τὴν ὀργήν· τοῦτο δὲ ἐνῷ ἅπασα ἤδη ἡ παραλία καὶ αὐτὸς ὁ ναὸς τοῦ Ἀπόλλωνος ἦτο ὑπὸ τὸ κράτος τῶν Ἀχαιῶν καὶ τοῦ παντοδυνάμου ἐραστοῦ τῆς Χρυσηίδος, ἧς ἡ ἐπιρροὴ ἠδύνατο τὰ μέγιστα νὰ ὠφελήσῃ καὶ τὸν Χρύσην καὶ τὸν ναόν, οὗ ἦτο ἱερεύς, καὶ ὁλόκληρον τὴν δουλωθεῖσαν χώραν. Ἀφ’ ἑτέρου ὅμως δυσεξήγητον φαίνεται, ἂν τῇ ὑποκινήσει τῆς θυγατρὸς ὑποθέσωμεν ἐνεργήσαντα τὸν Χρύσην, πῶς οὔτε ἦλθεν εἰς τὸ στρατόπεδον οὔτε ἐφρόντισε περὶ λύτρων εὐθὺς μετὰ τὴν αἰχμαλωσίαν τῆς θυγατρός, ὅτε ἡ πικρία τοῦ χωρισμοῦ ἦτο φυσικῷ τῷ λόγῳ πολὺ δριμυτέρα, ἀλλὰ μόνον ἀφοῦ τὴν λύπην ταύτην ἐμετρίασεν ὁ χρόνος καὶ ἡ μακρὰ μετὰ τοῦ Ἀγαμέμνονος συμβίωσις; Καθότι μόνον κατὰ τὸ δέκατον ἔτος τῆς πολιορκίας ἐσκέφθη ὁ ἱερεὺς νὰ μεταβῇ πρὸς τοὺς Ἀχαιοὺς μετὰ τῶν λύτρων, αἱ δὲ πέριξ πόλεις, ἐν αἷς ἡ Χρύσα, εἶχον ὑποδουλωθῆ ἀπὸ τοῦ πρώτου ἔτους τοῦ πολέμου.

Πολὺ λοιπὸν ἀνακόλουθον καὶ ἀναξίαν τοῦ ἀπονεμηθέντος αὐτῇ ὑπὸ τοῦ Ἀγαμέμνονος ἐπὶ φρονήσει ἐπαίνου πρέπει νὰ ὑποθέσωμεν τὴν κόρην ταύτην, τὴν πρότερον μὲν στέργουσαν τὴν αἰχμαλωσίαν καὶ τὴν πρόσφατον στέρησιν τοῦ πατρὸς καὶ τῆς πατρίδος, ἔπειτα δὲ ἐνθυμηθεῖσαν ταύτην καὶ χαλεπαίνουσαν μετὰ δέκα ὅλα ἔτη. Ἐνῷ δὲ οὐδεμία γυνὴ χωρίζεται μετὰ μακρὰν συνοίκησιν ἄνευ λύπης ἀπὸ τοῦ τυχόντος ἐραστοῦ, ἔτι μᾶλλον ἀνεξήγητος φαίνεται ἡ προθυμία πρὸς ἐγκατάλειψιν ἀνδρὸς ἐνδοξοτάτου, βασιλεύοντος ἐφ’ ἁπάντων τῶν Ἑλλήνων καὶ κυρίου, οὐ μόνον τῆς Χρυσηίδος, ἀλλὰ καὶ τοῦ πατρὸς καὶ τῆς πατρίδος αὐτῆς. Οὐ μόνον δὲ ἔνδοξος καὶ ἀνδρεῖος βασιλεὺς ἦτο ὁ Ἀγαμέμνων, ἀλλ’, ὅπερ δι’ ἐρωμένην σπουδαῖον, καὶ νέος καὶ εὐειδής, ὡς πληροφορεῖ ἡμᾶς ὁ Ὅμηρος προσεικάζων αὐτὸν πρὸς τὸν Δία, καὶ τοιοῦτος ὢν τοσοῦτον μετὰ δεκαετῆ σχέσιν ἠγάπα ἀκόμη τὴν Χρυσηίδα, ὥστε οὐδόλως ἐδίστασε νὰ ὁμολογήσῃ ἐν πληθούσῃ ἐκκλησίᾳ τοῦ λαοῦ ὅτι τὴν προτιμᾷ τῆς ἰδίας αὑτοῦ γυναικός. Τοιαύτης ἐπιζήλου θέσεως καὶ τοιούτων ἀγαθῶν ἐπρόκειτο νὰ παραιτηθῇ ἡ Χρυσηὶς ὅπως ἐπιστρέψῃ εἰς τὴν δούλην αὑτῆς πατρίδα καὶ νυμφευθῇ πιθανῶς δοῦλόν τινα τοῦ Ἀγαμέμνονος. Οὐδὲ δύναται νὰ ἐξηγήσῃ τοιαύτην διαγωγὴν μόνη ἡ δυσφορία ἐπὶ τῇ αιχμαλωσίᾳ, ἀφοῦ βλέπομεν τὴν Βρισηίδα ἀγαπῶσαν τὸν Ἀχιλλέα, καίτοι οὗτος ἐφόνευσε τὸν πατέρα καὶ τοὺς ἀδελφὸς αὐτῆς ἐνῷ οὐδὲν τοιοῦτο φαίνεται πράξας ὁ Ἀγαμέμνων.

Ἐκ πάντων τούτων ἄγεταί τις νὰ πιστεύσῃ ὅτι, ἂν δύσκολον ἦτο νὰ ζητήσῃ ὁ Χρύσης παρὰ τῶν Ἀχαιῶν ἄκουσαν τὴν θυγατέρα, ἔτι δυσκολώτερον φαίνεται ὅτι ἐπεθύμει τῷ ὄντι τὴν οἴκαδε ἐπιστροφὴν ἡ Χρυσηίς, ἡ οὐδένα ἔχοντα πρὸς τοῦτο ἐν τῷ ποιήματι ἀναφερόμενον λόγον. Πάντη λοιπὸν ἀνεπίδεκτος λύσεως ἤθελεν εἶναι ἡ ἀπορία, ἂν δὲν ἐπιτρέπετο ἡμῖν νὰ ὑποθέσωμεν, ὅτι, ὡς πλεῖστοι ἄλλοι ποιηταί, οὕτω καὶ ὁ Ὅμηρος πολλὰ μὲν ἐξηγεῖ ὁ ἴδιος τῷ ἀναγνώστῃ, περὶ πολλῶν ὅμως ἄλλων σιωπᾷ ἀφίνων εἰς αὐτὸν τὴν λύσιν τοῦ ποιητικοῦ γρίφου. Ἡ λύσις αὕτη συνίσταται ἐνταῦθα εἰς τὴν ἐξεύρεσιν τῶν λόγων, οἵτινες ἠδύναντο νὰ πείσωσι φρόνιμον καὶ προνοητικὴν γυναῖκα, οἵα παρίσταται ἡμῖν ἡ Χρυσηίς, νὰ προτιμήσῃ ταπεινὸν καὶ ἄδοξον βίον τῆς λαμπρᾶς θέσεως, ἣν παρεῖχον αὐτῇ ἡ εὔνοια τοῦ πρώτου μεταξὺ τῶν Ἀχαιῶν. Πάντα τὰ ἐνόντα ἔχοντες ὑπ’ ὄψιν κλίνομεν νὰ πιστεύσωμεν, ὅτι οὐχὶ τὴν θέσιν αὐτῆς εὑρίσκουσα δυσάρεστον καὶ ἀλλαγὴν ἐπιθυμοῦσα παρεκίνησε τὸν πατέρα αὑτῆς νὰ τὴν λυτρώσῃ ἡ Χρυσηίς, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον φοβουμένη μὴ ταχέως, ἤτοι μετὰ τὴν ἅλωσιν τῆς Τροίας, ἡ θέσις αὕτη μεταβληθῇ. Κατ’ ἀρχὰς μὲν ἠρέσκετο, ὡς φαίνεται, μένουσα παρὰ τῷ Ἀγαμέμνονι, δι’ οὓς ἀνωτέρω ἐξεθέσαμεν λόγους, εὐχαριστοῦσα τοὺς θεοὺς ὅτι ἔπεσεν εἰς χεῖρας βασιλέως καὶ οὐχὶ ἀδοξοτέρου τινὸς δεσπότου, ὥστε οὐδόλως ἐφρόντιζε περὶ λύτρων· ἐγγιζούσης ὅμως τῆς καταστροφῆς τοῦ ἡρωικοῦ δράματος, ἐφοβεῖτο πιθανῶς τὴν εἰς τὸ Ἄργος ἐπιστροφήν, πληροφορηθεῖσα ὁποῖός τις ἦτο ὁ οἶκος τοῦ Αγαμέμνονος καὶ πόση ἡ ὠμότης καὶ τὸ θράσος τῆς Κλυταιμήστρας. Ὅτε λοιπὸν ἐφαίνετο πλησιάζων ὁ πόλεμος εἰς τὸ τέρμα καὶ λόγος ἐγίνετο ὅτι ἐπ’ ὀλίγον χρόνον ἠδύναντο οἱ πολιορκούμενοι ν’ ἀντιστῶσιν εἰς τὰς ἐφόδους τῶν Ἀχαιῶν, δὲν ἔκρινε φρόνιμον νὰ περιμείνῃ τὴν ἅλωσιν τοῦ Ἰλίου, καλῶς γνωρίζουσα ὅτι τὴν μὲν ἐπιοῦσαν τῆς νίκης καθίστανται ὑπερφίαλοι καὶ ἄκαμπτοι οἱ νικηταί, ἐνῷ τὴν προτεραίαν κρισίμου μάχης εἰσὶν ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ δεισιδαίμονες καὶ προθυμότεροι εἰς τὸ νὰ ἐξευμενίσωσι διὰ πάσης θυσίας τὸν θεόν. Ταῦτα ἀναλογιζομένη παρεκίνησε κατὰ τὴν τελευταίαν ὥραν τὸν πατέρα νὰ ζητήσῃ ἐν ὀνόματι τοῦ Ἀπόλλωνος τὴν ἀπόδοσιν αὐτῆς παρὰ τῶν Ἀχαιῶν. Πρὸς ἐνίσχυσιν τούτων πρέπει νὰ προσθέσωμεν, ὅτι οὐδόλως κατὰ πᾶσαν πιθανότητα ἠγνόει ἡ Χρυσηὶς ὅτι ἐγυναικοκρατοῦντο οἱ Ἀτρεῖδαι, αἱ δὲ σύζυγοι αὐτῶν ἐμεγαλοφρόνουν οὐ μόνον διὰ τὸ κάλλος, ἀλλὰ καὶ τὴν καταγωγήν· καθότι εἰ μὲν ἄνδρες ἦταν ἀπλοῖ Πελοπίδαι καὶ ἐπήλυδες εἰς Ἑλλάδα, αὗται δὲ Ἀχαιίδες, θυγατέρες τοῦ Τυνδάρεω καὶ τῆς Λήδας, ἀδελφαὶ τῶν τέκνων τοῦ Διὸς Κάστορος καὶ Πολυδεύκους καὶ θεῖαι τοῦ ἀρίστου τῶν Ἑλλήνων Μελεάγρου. Καὶ ἂν ταῦτα ἠγνόει ἡ Χρυσηίς, ἀδύνατον ἦτο νὰ μὴ γνωρίζῃ τουλάχιστον ὁποῖον ἦτο τὸ φρόνημα τῆς Ἑλένης καὶ κατὰ πόσον ὑπερεῖχεν αὕτη τοῦ Μενελάου, ὃν περιεφρόνησε πρὸς ἱκανοποίησιν ἐρωτικῆς φαντασιοπληξίας καὶ μετ’ αὐτοῦ τὸν Ἀγαμέμνονα καὶ πάντας τῆς Ἑλλάδος τοὺς βασιλεῖς, τοὺς ἀθρόους ἐν τούτοις χάριν αὐτῆς μεταβάντας εἰς Ἀσίαν. Ὁ δὲ Μενέλαος οὑ μόνον πρὸ τῆς ὕβρεως ἐθεράπευεν ὡς ἀνωτέραν αὐτοῦ τὴν Ἑλένην, αλλὰ καὶ ἀνακτήσας αὐτὴν ἔπειτα αἰχμάλωτον καὶ πάλιν ἐγυναικοκρατεῖτο. Τοιαύτην οὖσαν ἤκουε καὶ τὴν Κλυταιμήστραν καὶ ἔτρεμεν ἀναλογιζομένη τὴν ἐκδίκησιν αὐτῆς ἡ θυγάτηρ τοῦ Χρύσου. Ὁ δὲ φόβος οὗτος ἦτο κατὰ τοσοῦτον μᾶλλον εὔλογος, καθ’ ὅσον ὁ Ἁγαμέμνων, εἴτε ἐπαιρόμενος διὰ τὴν ἀρχὴν εἴτε ἐξ ἀπερισκεψίας, ἠτίμασε δημοσίᾳ τὴν Κλυταιμήστραν, κηρύξας ὅτι προτιμᾷ αὐτῆς καὶ κατ’ οὐδὲν τῆς συζύγου του κατωτέραν θεωρεῖ δοριάλωτον δούλην. Οἱ τοιοῦτοι ἀπρεπεῖς λόγοι ἦσαν ἱκανοὶ νὰ ἐμπνεύσωσιν οὐ μόνον δικαιότατον φόβον ἐκδικήσεως τῆς ζηλοτύπου βασιλίσσης, ἀλλὰ καὶ ἱκανὴν ἀνησυχίαν περὶ τῆς μελλούσης διαγωγῆς αὐτοῦ τοῦ Ἀγαμέμνονος· πῶς δηλ. ἤθελε μεταχειρισθῇ, ἂν ἔπαυεν ὁ ἔρως, ἁπλῆν δούλην, ὁ οὕτως ἀσεβῶς ἐξυβρίσας τῶν τέκνων του τὴν μητέρα; Μόναι αἱ ἀνόητοι χαίρουσι βλέπουσαι τοὺς ἐραστὰς ἀτιμάζοντας χάριν αὐτῶν τῆς καρδίας των τοὺς προκατόχους, ἐνῷ αἱ ἔχουσαι νοῦν τρέμουσιν ἀναλογιζόμεναι, ὅτι ἐνδέχεται κακεῖναι χάριν ἄλλης γυναικὸς ν’ άτιμασθῶσι μετ’ ὀλίγων. Ἀλλὰ καὶ δι’ αὐτὴν τὴν Χρυσηίδα ὑβριστικὸς ἦτο ὁ τρόπος τοῦ Ἀγαμέμνονος, ὅστις, ἐν τῇ ἀκμῇ εὑρισκόμενος τοῦ ἔρωτος δὲν ἐφείσθη χάριν αὐτῆς τοῦ γέροντος ἱερέως ἀλλ’ ἀπεδίωξε βαναύσως τῆς ἐρωμένης τὸν πατέρα, οὐδόλως παραμυθήσας ἢ καθησυχάσας αὐτὸν περὶ τῆς τύχης τῆς θυγατρός, ἀλλ’ ἐπειπὼν τοὺς καὶ διὰ ταύτην ὑβριστικοὺς τούτους λόγους:

τὴν δ’ ἐγὼ οὐ λύσω· πρὶν μὴν καὶ γῆρας ἔπεισιν
ἡμετέρῳ ἑνὶ οἴκῳ ἐν Ἄργεϊ, τηλόθι πάτρης,
ἱστὸν ἐποιχομένην καὶ ἐμὸν λέχος ἀντιόωσαν.

Πῶς ἄρα ἤθελε μεταχειρισθῆ αὐτὴν γηράσασαν ὁ ἐν τῇ ἀκμῇ τοῦ κάλλους της καὶ τοῦ πάθους του οὕτω περὶ αὐτῆς ὁμιλῶν; Ταῦτα ἔχοντες ὑπ’ ὄψιν, δυνάμεθα νὰ ἐννοήσωμεν τὴν ἐπιθυμίαν τῆς Χρυσηίδος ὅπως ἀποφύγῃ τὴν ἐπιφυλαττομένην αὐτῇ τύχην. Πόσον δὲ δίκαιον εἶχε τοιαῦτα προβλέπουσα, ἀπέδειξαν μετ’ ὀλίγον τὰ εἰς τὴν Κασσάνδραν καὶ αὐτὸν τὸν Ἀγαμέμνονα ἐν Ἄργει συμβάντα. Ἀξία δὲ τῷ ὄντι θαυμασμοῦ εἶναι ἡ φρόνησις νεαρᾶς γυναικός, μὴ θαμβουμένης ἐκ τῆς λάμψεως οὔτε τῆς βασιλείας, οὔτε τῆς δόξης, οὔτε τοῦ κάλλους, οὔτε τῶν ἄλλων προτερημάτων τοῦ ἐραστοῦ καὶ τῆς θέσεως, ἣν οὗτος παρεῖχεν αὐτῇ, ἀλλὰ προϊδούσης καὶ ἀποφυγούσης τὰ μετέπειτα, ὡς ἥρμοζεν εἰς θυγατέρα ἱερέως τοῦ Ἀπόλλωνος ὑπὸ τὴν σκιὰν τοῦ βωμοῦ ἀνατραφεῖσαν. Ἀληθὲς εἶναι ὅτι ὁ Ὅμηρος δὲν παριστᾷ τὴν Χρυσηίδα χαίρουσαν, ὅτι ἀπεδοθη εἰς τὸν πατέρα, ὡς παρέστησε τὴν Βρισηίδα λυπουμένην· καὶ τοῦτο ὅμως σωφρονοῦσα ἔπραττεν, ὅπως μὴ παροξύνῃ τὸν Ἀγαμέμνονα εἰς παράπονα καὶ φιλονεικίαν, καθότι πασίγνωστον εἶναι πόσον δυσαρεστότερος εἶναι εἰς τοῦ ἀνδρὸς τὸν ἐγωισμὸν ὁ χωρισμὸς ἀπὸ ἐρωμένης, ἥτις φαίνεται ὑποτασσομένη εἰς τοῦτο μετ’ ἐλαφρᾶς καρδίας. Καίτοι ὅμως οὐδὲν λέγων ὁ ποιητὴς περὶ τῆς τοιαύτης προθυμίας τῆς Χρυσηίδος, ὑποδηλοῖ ὅμως τοῦτο διὰ τοῦ στίχου

ὁ δ’ ἐδέξατο χαίρων παῖδα φίλην,

καθότι δὲν ἤθελε χαίρει ὁ πατὴρ ἂν ἔβλεπεν αὐτὴν λυπουμένην, οὐδ’ ἤθελε τὴν ὀνομάσει φίλην, ἂν ἄκουσα ἐπέστρεψε παρ’ αὐτῷ. Εἰς τὰ μαρτύρια ταῦτα τῆς φρονήσεως τῆς Χρυσηίδος μία μόνη ἴσως ἔνστασις δύναται ν’ ἀντιταχθῇ, ὅτι πάντα τὰ ἀνωτέρω ἐσκέφθη αὐτὸς ὁ Χρύσης, ἡ δὲ θυγάτηρ του οὐδὲν ἄλλο ἔπραξεν ἢ νὰ πεισθῇ τοῖς λόγους καὶ νὰ ὑπακούσῃ εἰς τὴν πρόσκλησιν τοῦ πατρός. Καὶ τοῦτο ὅμως ἂν ὑποθέσωμεν, ἔτι μείζονος ἴσως θαυμασμοῦ ἀπομένει νέα κόρη πειστικώτερα εὑρίσκουσα τὰ ἐπιχειρήματα γέροντος καὶ ἀφανοῦς πατρὸς ἀπὸ τοῦ ὁποίου ἔζη ἀπὸ δεκαετίας κεχωρισμένη, ἢ ἐραστοῦ κεκτημένου οἷα ὁ Ἀγαμέμνων προσόντα, τὰ ἱκανὰ ὄντα νὰ θαμβώσωσι τοὺς ὀφθαλμοὺς καὶ νὰ φράξωσιν εἰς τὰς συμβουλὰς τῆς φρονήσεως πάσης ἄλλης κόρης τὰ ὦτα. Καὶ τῆς τοιαύτης ὅμως μοναδικῆς παρὰ νεάνιδι φρονήσεως θαυμαστοτέρα φαίνεται ἡμῖν ἡ τέχνη τοῦ Ὁμήρου, ὅστις, οὐδαμοῦ τοῦ ἔπους αὐτοῦ οὔτε ἔργου τινὸς οὔτε ἁπλοῦ λόγου μνημονεύσας τῆς Χρυσηίδος, κατώρθωσεν ἐν τούτοις νὰ καταστήσῃ οὕτως εὔκολον διὰ μικρᾶς σκέψεως τὴν πλήρη ἀνάπλασιν τῆς ἠθικῆς αὐτῆς εἰκόνος.