Τα στίγματα
| Τὰ στίγματα Συγγραφέας: |
Κύριοι,
Βλέπων ὑμᾶς συνηγμένους ἐνταῦθα, ἐν ὥρᾳ μάλιστα θέρους, κατέχομαι ὑπὸ στενοχωρίας τινός, ἣν πιθανῶς ἠσθάνθησαν καὶ ἄλλοι τῶν πρὸ ἐμοῦ λαλησάντων ὑμῖν. Ἀναλογιζόμενος τὸν κόπον τῆς μεταβάσεως καὶ τὴν πικρὰν μεταμέλειαν ἣν καταλείπει ὄπισθεν αὐτῆς πᾶσα ὥρα δαπανηθεῖσα ἄνευ ἢ ὠφελείας ἢ ἡδονῆς, εὐρίσκω τὴν θέσιν τοῦ ἀναγνώστου, τὴν ἐμὴν τοὐλάχιστον, πολὺ ὁμοίαν πρὸς οἰκοδεσπότου βλέποντας πολλοὺς δαιτυμόνας, συνελθόντας πρὸς τὴν λιτὴν αὐτοῦ τράπεζαν καὶ μετ’ ἀδημονίας σκεπτομένου ὅτι οἱ κύριοι οὗτοι ἤθελον δειπνήσει πολύ κάλλιον ἂν ἔμενον κατ’ οἶκον, ἀντὶ νὰ πορευθῶσι μακρὰν ὁδὸν πρὸς τὰ κάρδαμα καὶ τὸν μέλανα αὐτοῦ ζωμόν. Καὶ τῷ ὄντι, ἂν σκοπὸς τῶν ἐνταῦθα συναθροίσεων εἶναι πνευματική τις εὐωχία, ταύτην ἠδύνατο ἕκαστος ἡμῶν ν’ ἀπολαύσῃ πολὺ πλουσιωτέραν ἀναπαυτικῶς ἐξαπλούμενος οἴκοι καὶ λαμβάνων τὸν εὐνοούμενον αὑτοῦ συγγραφέα ἤ, ἂν ἀγαπᾷ τὰ νέα, τὸ τελευταῖον φυλλάδιον μιᾶς οἱασδήποτε ἐπιθεωρήσεως. Ἀληθὲς εἶνε ὅτι, καὶ τούτων οὕτως ἐχόντων, ἡ συνήθεια τῶν δημοσίων ἀναγνώσεων δὲν εἶνε ἑλληνική τις ιδιοτροπία, ἀλλὰ συρμὸς ἀκμάζων σήμερον πανταχοῦ τῆς ὑφηλίου. Μεταξὺ ὅμως τῶν ἐν Εὐρώπῃ συναθροίσεων καὶ τῶν ἡμετέρων ὑπάρχει διαφορά τις, ἣν νομίζω σπουδαίαν. Οἱ ἐκεῖ ἐν Συλλόγοις λαλοῦντες δύνανται νὰ διαιρεθῶσιν εἰς δύο κατηγορίας, ἀκριβῶς ἀπ’ ἀλλήλων κεχωρισμένας: εἰς εἰδικοὺς ἐπιστήμονας καὶ ἁπλοῦς ἀγορευτάς. Οἱ πρῶτοι τούτων, ὁσάκις παρίστανται πρὸ τοῦ ἀκροατηρίου, ὑποχρεούνται νὰ παραθέσωσιν αὐτῷ νέον τι γεγονὸς ἢ ἐξήγησιν γεγονότος, προϊὸν τῆς ἰδίας αὐτῶν παρατηρήσεως καὶ μελέτης, οὗ προσφέρουσι τὰς ἀπαρχὰς τοῖς ἀκροαταῖς, πρὶν ἐναποθέσωσιν αὐτὸ εἰς τὰ ἀρχεῖα τῆς ἐπιστήμης· ἡ δ’ ἔκθεσις ἀληθειῶν πρὸ πολλοῦ κεκτημένων καὶ ἀναμφισβητήτων δὲν θεωρεῖται ὡς ὑπαγομένη εἰς τὴν ἁρμοδιότητα τῆς ἐν Συλλόγῳ ὁμιλίας. Οὕτω, ἂν ἀναβαίνων τις ἐκεῖ τὸ βῆμα ἔσπευδε νὰ πληροφορήσῃ τοὺς ἀκροωμένους περὶ τῶν κοιτασμάτων ἐν οἷς ἀπαντώνται συνήθως οἱ γαιάνθρακες, τῆς ὥρας τοῦ ἔτους καθ’ ἣν καταπίπτουσι πυκνότεροι οἱ διάττοντες ἀστέρες, ἢ τῆς ἐποχῆς καθ’ ἣν ἐκτίσθησαν αἱ πυραμίδες, οὗτοι ἐδικαιοῦντο νὰ μεμψιμοιρήσωσιν ὡς ψευσθέντες τῶν ἐλπίδων, διότι τὰ ἐκτιθέμενα αὐτοῖς, ὅσῳ χρήσιμα καὶ ἂν ὑποτεθῶσιν, ἠδύναντο νὰ εὕρωσιν ἀπόνως ἁπλοῦντες τὴν χεῖρα εἰς τὸ πρῶτον τυχὸν ἐγχειρίδιον ἢ λεξικόν. Καὶ τοιαῦται μὲν αἱ παρὰ τῶν εἰδικῶν σοφῶν ἀπαιτήσεις τοῦ ἀκροατηρίου τῶν δ’ ἁπλῶν ἀγορευτῶν αἱ ὑποχρεώσεις, καίτοι διάφοροι κατὰ τὸ ποιόν, δὲν δύνανται νὰ θεωρηθῶσιν ὡς ἐλαφρότερας. Οἱ ρήτορες οὗτοι δὲν ὑποχρεούνται τῇ ἀληθείᾳ νὰ εἴπωσί τι νέον, οὐδ’ ἴσως καὶ νὰ γνωρίζωσιν ἀκριβῶς τί λέγουσιν. Ἀφ’ ἑτέρου ὅμως οἱ εἰς τὴν κατηγορίαν ταύτην κατατασσόμενοι ὀφείλουσιν ἐξ ἅπαντος νὰ μεταχειρίζωνται τὸν λόγον μετ’ ἐξόχου τινὸς πρωτοτυπίας καὶ τέχνης. Τὸ δ’ ἀκροατήριον, τερπόμενον εἰς τὰς φράσεις αὐτῶν ὡς εἰς τοὺς λαρυγγισμοὺς ἀοιδοῦ ἢ τὰ πηδήματα χορευτρίας, ἐπιτρέπει αὐτοῖς ὑπὸ τὸν ὄρον τοῦτον νὰ λαλῶσιν ἐπ’ ἄπειρον, ἔστω καὶ μηδὲν λέγοντες· καὶ καθὼς περιμένει παρὰ τῶν ἐπιστημένων νὰ φωτισθῇ, οὕτω ζητεῖ παρὰ τούτων νὰ θαμβωθῇ διὰ πυροτεχνίας τινὸς εἰκόνων, χρωμάτων καὶ σπινθήρων.
Κατὰ τὰ ἀνωτέρω, πᾶς ὁ ἐν Εὐρώπῃ ὀρεγόμενος νὰ λαλήσῃ δημοσίᾳ πρέπει προηγουμένως ν’ ἀποτείνῃ εἰς ἑαυτὸν τὰς ἑξῆς δύο ερωτήσεις: «Ἔχω τι νέον νὰ εἴπω; Ἐν ἐλλείψει τοιούτου, δύναμαι νὰ ἐπαναλάβω τὰ ἤδη ρηθέντα ἄλλως πως ἢ ὅπως μυριάκις ἤδη ἐρρήθησαν πεζῶς τε καὶ ἐμμέτρως;» Ὁ δὲ μὴ δυνάμενος ν’ ἀπαντήσῃ καταφατικῶς εἰς οὐδετέραν τῶν ἐρωτήσεων τούτων μένει ἄφωνος ὡς ἰχθύς, ἐκτὸς ἂν ὀρέγηται τῆς δόξης νὰ καταταχθῇ εἰς τὴν τάξιν τῶν ἀναμασώντων.
Τοιαύτης φιλοδοξίας εἰμί, κύριοι, ἐντελῶς ἀμέτοχος ὥστε, ὅτε ὁ ἀξιότιμος γραμματεὺς τοῦ Συλλόγου ἐζήτησε καὶ παρ’ ἐμοῦ ὁμιλίαν, ἀνέβαλλον μὲν ἐφ’ ὅσον ἠδυνήθην, συγκατένευσα δ’ ἐπὶτέλους, μόνον ἵνα μὴ ὑποτεθῶ ὡς θέλων νὰ ὑπεξαιρέσω ἐμαυτὸν ἐκ τιμωρίας τινός, ἐπιβαλλομένης ἴσως ὑπὸ τοῦ Συλλόγου εἰς τὰ στεῖρα αὐτοῦ μέλη, καθ’ ἣν ταῦτα ὑποχρεούνται νὰ γεμίσωσι την πρωίαν πίθον τινὰς ἐκ σοφίας ληφθείσης ἐκ τῆς βιβλιοθήκης των, την δὲ σκευασίαν ταύτην νὰ κενώσωσι τὸ ἑσπέρας ἐν τῷ Συλλόγῳ ὑπὸ τὸ ὄνομα τῆς διατριβής.
Πολύ φοβοῦμαι, κύριοι, μὴ ταῦτα λέγων κατηγορηθῶ ὅτι, ἀκολουθῶν ἀνόητόν τινα συρμόν, ἐπικρατήσαντα δυστυχῶς παρ’ ἡμῖν, παραβάλλω μετὰ κακεντρεχοῦς ἡδονῆς τὰ ἡμέτερα μικρὰ πρὸς τὰ ἀλλαχοῦ. Ἕτερόν τι μόνον ἐπιθυμῶ νὰ ἐξακριβώσω, τὸ ἑξῆς: ὅτι ἐν Ἑλλάδι δὲν ὑπάρχει ἡ ἀπαιτουμένη δυσαναλογία γνώσεων καὶ ευγλωττίας μεταξὺ γραφόντων καὶ ἀναγινωσκόντων, λαλούντων καὶ ἀκουόντων· καθ’ ὅτι οἱ μὲν ἀναγνῶσται καὶ οἱ ἀκροαταὶ κατ’ οὐδὲν διαφέρουσι τῶν ἀλλαχοῦ, οἱ δὲ λαμβάνοντες τὸν κάλαμον ἢ τὸν λόγον κατ’ οὐδένα τρόπον δύνανται εἰσέτι νὰ συγκριθῶσι πρὸς τοὺς ἑσπερίους. Ἡ ἐν βραχεί χρόνῳ κατορθωθεῖσα τοῦ ἔθνους ἡμῶν διανοητικὴ ἀνάπτυξις εἶνε ἀληθῶς θαυμασία, ἀλλὰ καὶ μετὰ τοσαύτης δημοκρατικῆς ἰσότητας διανεμημένη, ὥστε ὑπὸ φιλολογικὴν ἄποψιν ἡ πατρὶς ἡμῶν ὁμοιάζει ὁμαλωτάτην πεδιάδα, ὅπου οὔτε ὄρη φαίνονται, οὔτε λόφοι, οὐδ’ ἐξοχὴ οἱαδήποτε. Ἐν ἄλλαις χώραις, ὧν ὁ διανοητικὸς ἰσολογισμός εἶναι πολὺ κατώτερος τοῦ ἡμετέρου, ἐν Ρωσσίᾳ λ.χ. καὶ Ρουμανία, εὑρίσκονται ἄνδρες τινὲς ὑπερέχοντες κατὰ τὸν νοῦν ἢ τὸν λόγον τὸ περὶ αὐτοὺς κοινόν· ἐνῷ παρ’ ἡμῖν ἄλλο τι δὲν ὑπάρχει εἰμὴ μόνον κοινὸν ἀνεπτυγμένον καὶ φιλόσκωμμον, ἕτοιμον ν’ ἀτενίσῃ πρὸς τοὺς λαλοῦντας ἀπὸ τρίποδος μετὰ τοῦ εἰρωνικοῦ ἐκείνου μειδιάματος, ὅπερ διέστελλε τὰ χείλη τῶν ἀρχαίων οἰωνοσκόπων, ὁσάκις ἀπήντων ἀλλήλους εἰς τὰς ἁγυιὰς τῆς Ρώμης. Καὶ τοῦτο οὐχὶ ἀδίκως, ἀφοῦ ἕκαστος παρ’ ἡμῖν ἀναγνώστης δύναται, χρείας τυχούσης, νὰ γράψῃ τὸ βιβλίον ὅπερ ἀναγινώσκει, καὶ ὁ τυχὼν λιθοκόπος νὰ λαξεύσῃ χεῖρας καὶ πόδας οἷοι οἱ κοσμοῦντες τὸν πρὸ τοῦ Πανεπιστημίου ἀνδριάντα τοῦ Ρήγα Φερραίου· πιστεύω δ’ ἀκόμη ὅτι, ἂν ἡδύνατο καὶ νεκρὸς ἀναστὰς νὰ λαλήσῃ, ἤθελεν ἀπαγγείλει ὑπὲρ ἑαυτοῦ ἐπικήδειον λόγον κατ’ οὐδὲν κατώτερον τοῦ ὑπὸ τοῦ ρήτορος ἐκφωνουμένου. Ταῦτα, κύριοι, λέγω ἐν πληρεστάτῃ εἰλικρινείᾳ καὶ πεποιθήσει, ἄνευ ἴχνους εἴρωνείας· ἂν δὲ τοιαύτη τις ὑπάρχῃ, δὲν ἀποβλέπει δεσμίως οὔτε τοὺς ἀναγνώστας, οὔτε τοὺς λιθοσχίστας, οὐδὲ τοὺς νεκρούς.
Ἡ τοιαύτη ἐντελὴς ἰσοπέδωσις τῆς διανοίας, ὅσῳ εὐχάριστος καὶ ἂν ὑποτεθῇ ὑπὸ εὐαγγελικὴν ἄποψιν, ἔχει ὅμως καὶ τὸ κακὸν ν’ ἀναγκάζῃ ἡμᾶς νὰ προσφεύγωμεν εἰς ξένα προϊόντα, ὁσάκις σπουδάζοντες ὀρεγόμεθα πνευματικῆς τινος ἀπολαύσεως· καθ’ ὅτι, ἂν ὁ τόπος ἡμῶν παράγῃ μόνον ρητινίτην, πάντων ἡμῶν ἡ γεῦσις εἶνε ἀρκούντως ἀνεπτυγμένη, ὥστε νὰ προτιμᾷ τὸν καμπανίτην· καὶ τοῦτο καθιστᾷ οὐκ ὀλίγον δυσχερῆ τὴν θέσιν τοῦ οἰνοχοοῦντος τὸ ἐντόπιον νέκταρ.
Τὰ ἀνωτέρω, ὧν δύσκολον φαίνεταί μοι ν’ ἀμφισβητηθῇ ἡ ἀκρίβεια, μὲ παρεκίνησαν νὰ πιστεύσω ὅτι οἱ ἡμέτεραι συνεδριάσεις, παρ’ ὧν οὐδεὶς δικαιοῦται ν’ ἀπαιτήσῃ ἐπὶ τοῦ παρόντος ἔκτακτόν τινα ὠφέλειαν ἢ ἡδονήν, ἀρύονται τὸν λόγον τῆς ὑπάρξεως αὐτῶν ἐξ εὐγενούς τινος αὐταπαρνήσεως, ὠθούσης ἡμᾶς νὰ θυσιάσωμεν ὥρας τινὰς τοῦ παρόντος χάριν τοῦ μέλλοντος. Ἐπὶ τῇ ἐλπίδι δηλαδὴ ὅτι ἂν διὰ συντόνου καλλιεργείας δὲν ἀπολαύσωμεν διανοητικοὺς καρπούς, οἶοι οἱ ἀλλαχοῦ, θέλομεν συνηθίσει τοὐλάχιστον εἰς τὰ ἡμέτερα, ἀπαλλατόμενοι βαθμηδὸν τῆς μαστιζούσης ἡμᾶς ξενολατρείας. Οὕτω ἐν Γαλλίᾳ, ἐπὶ Ναπολέοντος τοῦ μεγάλου, ἐμποδισθείσης τῆς εἰσαγωγῆς τοῦ καφέ, οἱ ἁβροδίαιτοι Γαλάται ἀντικατέστησαν αὐτὸν δι’ ἀφεψήματος αὐτόχθονος κιχωρίας, ἣν προϊόντος τοῦ χρόνου κατήντησαν νὰ εὑρίσκωσιν ἡδυτέραν τοῦ ἀραβικοῦ κόκκου. Τοιαύτην τινὰ εὐχὴν ἐξέφρασεν ἔν τινι τῶν προλόγων αὐτοῦ καὶ ὁ σοφὸς ἡμῶν φίλος κύριος Δ. Βερναρδάκης, παριστῶν εἰς τοὺς κριτὰς τοῦ ἀγῶνος, ὅτι τῆς νεωτέρας ἡμῶν ποιήσεως ὁ κρίθινος ἄρτος ἦτο δι’ ἡμᾶς ὑγιεινότερος τῶν φραγκικῶν πλακούντων καὶ γλυκισμάτων. Τὸ κατ’ ἐμέ, κύριοι, ἐκτιμῶ κατ’ ἀξίαν καὶ τὴν λιτότητα καὶ τὸν πατριωτισμόν, ὁπωσδήποτε ὅμως νομίζω ὅτι εἰς τοὺς ἑκουσίως ὑποβαλλομένους εἰς τοιαύτην δίαιταν ὀφείλεται μισθὸς οὐχὶ κατώτερος ἢ εἰς τοὺς ἀσκητὰς τοῦ Ὄρους καὶ τῆς Θηβαΐδος.
Αἰτούμενος συγγνώμην διὰ τὸ μῆκος καὶ τὴν ὑπερβάλλουσαν ἴσως ἀφέλειαν τοῦ προλόγου, θέλω ἐκθέσει μετ’ ἴσης εἰλικρινείας καὶ τὰ κατὰ τὴν ἐκλογὴν τοῦ θέματος τῆς διατριβῆς.
Πρό τινων ἐτῶν γνώριμός μού τις, ἑτοιμαζόμενος νὰ μεταβῇ εἰς Αἴγυπτον πρὸς ἄγραν χρημάτων, ἔλεγεν εἰς τοὺς ἀποχαιρετῶντας μετ’ ἀπαραμίλλου σοβαρότητος: «Ἀναχωρῶ εἰς Ἀλεξάνδρειαν· τί μὲ συμβουλεύετε νὰ κάμω ἐκεῖ: τὸν ἰατρόν, τὸν δικηγόρον ἢ τὸν μεσίτην;»
Ἡ τοιαύτη ἐρώτησις ἤγειρε γενικὸν γέλωτα μεταξὺ τῶν παρεστώτων. Ἀλλ’ εἰς πολὺ γελοιωδεστέραν θέσιν εὑρίσκεται, νομίζω, ὁ μηδὲν εἰδικῶς ἐπιστάμενος καὶ ἐπιχειρῶν νὰ συναρμολογήσῃ διατριβήν· καθ’ ὅτι ὁ τυχοδιώκτης τοὐλάχιστον ἐκεῖνος μεταξὺ τριῶν μόνον ἐπιτηδευμάτων ἐταλαντεύετο, ἐνῷ ὁ ἐκ τοῦ προχείρου διατριβογράφος ἔχει νὰ ἐκλέξῃ μεταξὺ πάντων τῶν καρπῶν τοῦ δένδρου τῆς γνώσεως, ὧν ὁ ἀριθμὸς ηὔξησεν εἰς μυριάδας. Πρόχειρον τούτου παράδειγμα ἔστωσαν οἱ τίτλοι, οὓς κατὰ σειρὰν ἐπεγραψα ἐπὶ κεφαλῆς τῆς ἐπιβληθείσης μοι διατριβής: Περὶ ἀνθρωποθυσιῶν παρ’ Ἑβραίοις, Ἡ ἀπειλοῦσα ἡμᾶς χρηματικὴ κρίσις, Τὸ ὄνειρον τοῦ Σκιπίωνος παρὰ Κικέρωνι, Περὶ μεταγγίσεως τοῦ αἵματος, Περὶ προικὸς παρὰ τοῖς βαρβάροις τοῦ μεσαίωνος, Περὶ ὑδροκεφάλων, Περὶ τῆς ρωμαντικῆς φιλολογίας τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων, Περὶ ὑπνοβατῶν, Περὶ τῶν Καβείρων τῆς Σαμοθράκης, Περὶ τῆς εἰς τὴν μετάφρασιν τοῦ Δάντου ἐπικρίσεως τοῦ Κ. Ἀφεντούλη, ἵνα παραλείψω τὰ λοιπά. Περὶ πάντων τούτων εὔκολον εἶνε, κύριοι, τῇ βοηθείᾳ τῆς μνήμης καί τινων βιβλίων, νὰ συρράψῃ τις κομβολόγιον λογοκλοπιῶν καὶ κοινῶν τόπων. Ἀλλὰ μετά τινας στιγμὰς τοιαύτης ἐργασίας κατελαμβανόμην ὑπὸ τοσαύτης ταπεινώσεως καὶ πρὸς τὸ ἄχαρι ἔργον ἀποστροφῆς, ὥστε μετὰ πολλὰς ματαίας ἀποπείρας, ἀπελπισθεὶς νὰ ὑπερνικήσω τηλικαύτην ἀηδίαν, ἀπελάκτισα τοὺς Ἑβραίους, τοὺς ὑπνοβάτας, τοὺς ὑδροκεφάλους, τοὺς Καβείρους, τὸν Κικέρωνα καὶ τὸν κύριον Ἀφεντούλην καὶ ἀπῆλθον εἰς Σικελίαν, οὐχὶ πρὸς ἀναζήτησιν πρωτοτύπου τινὸς θέματος διατριβῆς, ἀλλὰ πρὸς ἀναβολὴν τῆς ὑποχρεώσεως τοῦ νὰ παρουσιασθῶ ἐνώπιον ὑμῶν μεταμφιεσμένος εἰς κολοιόν. Ἐν τούτοις, ἂν ὑπάρχῃ ὑπὸ τὰς ἡλιακὰς ἀκτῖνας χώρα δυναμένη νὰ παράσχῃ ἀνεξάντλητα θέματα εἰς τοὺς διατριβογράφους, αὕτη εἶνε βεβαίως ἡ Σικελία. Οἱ ἄλλοι ἔνδοξοι τόποι ἔλκουσιν ἕκαστος τὴν προσοχὴν ἰδιαιτέρας τινὸς τάξεως σοφῶν ἢ ἁπλῶν περιέργων. Οὕτω, ἡ Ἑλλὰς εἶναι ἡ χώρα τῶν ἀρχαιολόγων, ἡ Αἴγυπτος τῶν τυμβωρύχων, ἡ Ἱσπανία τῶν προσκυνητῶν, ἡ Ἀμερικὴ τῶν γεωλόγων καὶ ἡ Γαλλία τῶν λαιμάργων. Ἀλλ’ ἐν τῇ νήσῳ ταύτῃ, ὅπου οἱ ἀλλαχοῦ ἐσπαρμένοι τῆς φύσεως καὶ τῆς τέχνης θησαυροὶ εὑρίσκονται συνηνωμένοι ἀθρόοι, ὅπου ρύακες πυρὸς ἀναβλύζουσιν ἐκ τῆς χιόνος, φύονται οἱ πάπυροι παρὰ τὴν ἰνδοσυκῆν καὶ δωρικαὶ στῆλαι ὑψοῦνται ἐν μέσῳ γοτθικῶν πύργων καὶ θόλων ἀραβικῶν, ὁ περιηγητής, εἰς οἱανδήποτε καὶ ἂν ἀνήκει κατηγορίαν, πλὴν τῆς τῶν ἀναλγήτων, λυπεῖται ἀδιακόπως, μὴ ἔχων ἑκατὸν ὀφθαλμοὺς ὡς ὁ Ἄργος καὶ χεῖρας ὅσας ὁ Βριάρεως, ἵνα συλλέξῃ νομίσματα, ἄνθη, ἀγγεῖα, σταλακτίτας, χειρόγραφα καὶ κογχύλας. Ὁ Ἕλλην μάλιστα τοσαύτας βλέπει ἀνεγειρομένας ἀνὰ πᾶν βῆμα πατρώας ἀναμνήσεις, ὥστε οἱ σιδηρόδρομοι καὶ οἱ Ἰταλοὶ κλητῆρες φαίνονται αὐτῷ βεβήλωσις καὶ ἀναχρονισμὸς ἐν χώρᾳ ὅπου ἀκούονται ἀκόμη οἱ βρυγμοὶ τοῦ ἐν τῇ Αἴτνη δεσμίου Ἐγκελάδου, ρέουσι τὰ δάκρυα τῆς Ἀρεθούσης, ὑλακτοῦσιν ἡ Χάρυβδις καὶ ἡ Σκύλλα, αἱ δὲ εὐγενεῖς δέσποιναι φέρουσιν ἀντὶ πίλου ἀρχαϊκὸν πέπλον ἐπὶ τῆς κεφαλῆς. Πάντα ἐν τῇ νήσῳ ταύτῃ τὰ ὀνόματα εἶνε ἑλληνικὰ καὶ πᾶσα σπιθαμὴ γῆς καλύπτεται ὑπὸ μνημείων, ὧν τὰ γηραιότερα εἶναι ὁμήλικα τοῦ Δαιδάλου, τὰ δὲ λοιπὰ πρεσβύτερα τοῦ Περικλέους. Ἀπὸ πρωίας μέχρι νυκτὸς ἐπισκεπτόμενος ἀμφιθέατρα καὶ ναοὺς τῆς Δήμητρος, τοῦ Ἀπόλλωνος καὶ τῆς Περσεφόνης, περὶ οὐδενὸς ἄλλου ἤκουον παρὰ τῶν ὁδηγῶν εἰμὴ περὶ Νυμφῶν, Τιτάνων, Σειρήνων, Κυκλώπων, Στησιχόρου, Γέλωνος, Θεοκρίτου, Ἀλκιβιάδου ἀγορεύοντες ἐν τῷ θεάτρῳ τῆς Κατάνης ή Ἀρχιμήδους κράζοντος Εὕρηκα! ἐν Συρακούσαις. Προσθέσατε εἰς ταῦτα, ὅτι τὸ ἐκεῖ κομίσαν μὲ ἀτμόπλοιον ἐκαλεῖτο Αἴγεστα, τὸ ξενοδοχεῖον Τρινάκρια, ὁ ξενοδόχος μου Ἐμπεδοκλῆς καὶ ὁ σκύλλος αὐτοῦ Χαρώνδας. Ταῦτα πάντα ἐκορύφωσαν εἰς τοιοῦτον βαθμὸν τὴν πατριωτικήν μου ἔπαρσιν, ὥστε, ὅτε εὗρον τὸ ἑσπέρας ἐν τῷ προξενείῳ τῆς Μεσσήνης τὰ τελευταῖα φύλλα τῶν ἀθηναϊκῶν ἐφημερίδων τῆς συμπολιτεύσεως, πλήρη συγχαρητηρίων ἐκ τῶν περάτων τῆς γῆς εἰς τὴν Κυβέρνησιν πεμπομένων, καὶ ἑκατομμυρίων πλημμυρούντων τὰς ἀγυιὰς τῶν Ἀθηνῶν, ἤρχισα σπουδαίως νὰ σκέπτομαι ἄν, φθάσαντες ἤδη εἰς τοιοῦτον σημεῖον πλούτου καὶ δόξης, δὲν ἦτο ἴσως καιρὸς νὰ σκεφθῶμεν καὶ περὶ προσαρτήσεως τῆς ἑλληνικωτάτης ταύτης νήσου. Ἀληθὲς εἶναι, ὅτι τὴν προσάρτησιν ταύτην ἀποπειραθέντες ἀπέτυχον οἱ πάλαι Ἀθηναῖοι ἐπὶ Δημοσθένους καὶ Νικία· ἀλλὰ τῆς ἀποτυχίας ταύτης παραίτιοι ὑπῆρξαν μόνοι οἱ Σπαρτιάται· σήμερον δέ, ὅσον καὶ ἂν ὑποτεθῇ ἐμπαθῆς καὶ ἀγρία ἡ ἀντιπολίτευσις τῶν ἀξιοτίμων βουλευτῶν τῆς Λακεδαίμονος, δύσκολόν μοι φαίνεται νὰ προβῇ μέχρις ἀποστολῆς Γυλλίπου τινὸς εἰς Σικελίαν.
Ἐκ πάντων τούτων τῶν σικελικῶν θησαυρῶν, ὧν τὴν ἐκμεττάλλευσιν ἀφήνω εἰς τοὺς κεκτημένους πλείονα ἐμοῦ ἱκανότητα ἢ ὁλιγωτέραν μετριοφροσύνην, ἐξέλεξα πρὸς παράθεσιν τῷ Συλλόγῳ ἐλάχιστόν τι ψῆγμα, ἐξ ἐκείνων τὰ ὁποῖα ὁ μὲν Ἀριστοτέλης κατέτασσεν εἰς τὴν κατηγορίαν τῶν Παραδόξων Ἀκουσμάτων, σήμερον δὲ καλοῦνται Θαύματα· κατὰ τοῦτο ὅμως διάφορον τῶν συνήθων θαυμάτων, ὅτι εἶδον αὐτὸ ἰδίοις ὄμμασι καὶ ἔψαυσα ἰδίοις δακτύλοις.
Οἱ πλεῖστοι ὑμῶν ἠκούσατε βεβαίως περὶ στιγμάτων, τινές δ’ ἐνθυμοῦνται ἴσως καὶ τὴν περικοπὴν τοῦ Ἁγίου Παύλου, λέγοντος εἰς τοὺς Γαλάτας: «Ἐγὼ τὰ στίγματα τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ ἐν τῷ σώματί μου φέρω». Ἐπειδή ὅμως τὰ ἀποστολικὰ ταῦτα στίγματα εἶναι μεταφορικά, ἡ δὲ λέξις ἔχει παρ’ ἡμῖν εὐρυτέραν τινὰ καὶ ἀόριστον σημασίαν, νομίζω καλὸν πρὸς ἀποφυγὴν συγχύσεως νὰ ἐκθέσω διὰ βραχυτάτων τὴν παρὰ Λατίνοις σημασίαν καὶ τὸ ἱστορικὸν τῶν στιγμάτων· πρὸς τοῦτο δὲ θέλει ἀρκέσει ἡ παράθεσις μικρᾶς τινος περικοπῆς ἐκ τοῦ Συναξαρίου τοῦ Ἁγίου Φραγκίσκου.
Φθὰς εἰς τὸ τέλος τῆς πορείας τοῦ βίου, ὁ Ἅγιος οὗτος ἀπεσύρθη ἐπὶ τῆς κορυφῆς τοῦ ὄρους Ἀλβέρνου, ἔνθα ἐμόναζεν, ὑποβάλλων τὰς γηραιὰς αὐτοῦ σάρκας εἰς παντοειδεῖς κακοπαθείας καὶ βασάνους πρὸς ἀπόλαυσιν μείζονος μισθοῦ ἐν οὐρανῷ. Πλὴν τῶν νηστειῶν καὶ μαστιγώσεων ἐφεῦρεν οὗτος νὰ πλάττῃ τὸν χειμῶνα ἄγαλμα γυναικὸς ἐκ χιόνος τοῦ βουνοῦ, ὅπερ ἔσφιγγεν εἰς τὰς ἀγκάλας του, μέχρις οὗ κατέπιπτεν ἡμιθανὴς ὑπὸ τοῦ ψύχους. Ἀλλὰ πάντα ταῦτα ἐφαίνοντο αὐτῷ μικρὰ καὶ ἀνεπαρκῆ, παραβαλλόμενα πρὸς ὅσα ὑπέστη ὁ Σωτὴρ ἐν Γολγοθᾷ. Πόθος ἄσβεστος ὀδύνης ὑπερανθρώπου κατέκαιε τὰ στήθη τοῦ γέροντος ἀσκητοῦ, οὐδὲν ἧττον ἐπιθυμοῦντος ἢ θάνατον ἐπὶ σταυροῦ. Ἐνῷ εἰς τοιαύτην εὑρισκόμενος ψυχῆς διάθεσιν προσηύχετο ἑσπέραν τινὰ πρὸ τῆς θύρας τοῦ ἀσκητηρίου, εἶδε καταβαίνοντα ἐξ οὐρανοῦ σταυρὸν φερόμενον ἐπὶ ἓξ πτερύγων, ὁ δὲ ἐπ’ αὐτοῦ προσηλωμένος εἶπεν αὐτῷ: «Φραγκίσκε, ἡ σταύρωσις κατορθοῦται οὐ μόνον δι’ ἥλων καὶ δημίων, ἀλλὰ καὶ δι’ ἀπείρου ἐπιθυμίας». Ταῦτα εἰπόντος τοῦ Σωτῆρος ἤνοιξε πάλιν τὰ πτερά του καὶ ἀπῆλθεν. Ἡ ὀπτασία καὶ οἱ λόγοι οὗτοι ὑπεξέκαυσαν τὸν πόθον τοῦ ἐρημίτου πρὸς ἐντελῆ αὐτοῦ ἀφομοίωσιν τῷ σταυρωθέντι εἰς βαθμὸν τοιοῦτον, ὥστε, ἀπέχων τροφῆς καὶ οὐδὲν ἄλλο ἔχων κατὰ νοῦν εἰμὴ μόνον ἥλους καὶ πληγάς, ὑπέπεσε εἰς βαρεῖαν νόσον, ἧς τὰ κυριώτερα συμπτώματα ἦσαν δριμεῖς πόνοι καὶ ὀξύτατοι νυγμοὶ εἰς τοὺς πόδας καὶ τὰς παλάμας, μετ’ οὐ πολὺ δὲ ἐφάνησαν ἐκεῖ τρίγωνοι αἱμοσταγαί, κατὰ πάντα ὅμοιοι πρὸς τὰ σημεῖα τῶν ἤλων τοῦ σταυρωθέντος.
Αἱ εἰς τοὺς πόδας καὶ τὰς χεῖρας τοιαῦται πληγαὶ εἰσὶ τὰ παρὰ τοῖς Φράγκους καλούμενα στίγματα.
Ἡ ἐκ τοῦ ἀνωτέρω θαύματος προξενηθεῖσα ἐν Ἰταλίᾳ ἐντύπωσις ὑπῆρξεν ἀδιήγητος. Ὁ Ποντίφηξ ἐκήρυξε τὰ στίγματα ταῦτα θαυματουργὸν δώρημα τῆς θείας χάριτος, οἱ πιστοὶ ἐθεώρησαν αὐτὰ ὡς ψηλαφητὴν ἀπόδειξιν τοῦ μυστηρίου τῆς ἀπολυτρώσεως, οἱ δὲ Φραγκισκανοὶ μοναχοὶ προέβησαν μέχρι τοῦ νὰ ἐπιγράψωσιν εἰς τὸ ἀέτωμα νεοδμήτου ἐκκλησίας τὴν ἐπιγραφήν: Τῷ Θεανθρώπῳ καὶ τῷ Ἁγίῳ Φραγκίσκῳ, ἀμφοτέροις σταυρωθεῖσιν. Ὅτε μετ’ ὁλίγον ἀπέθανεν ὁ ἀσκητής, ἡ ἐν τῷ κανόνι τῶν Ἁγίων ἐγγραφὴ αὐτοῦ ὑπῆρξεν ἀληθὴς ἀποθέωσις τὸ δὲ συναξάριον ἀπέβη, προϊόντος τοῦ χρόνου, δευτέρα ἔκδοσις τῆς εὐαγγελικὴς διηγήσεως, ἀφ’ ἧς δὲν ἔλειψαν οὔτε οἱ διαρραγέντες λίθοι, οὔτε ὁ ὠχριάσας ἥλιος, οὔτε ἡ εἰς τοὺς μοναχοὺς τοῦ τάγματος ἐμφάνισις, οὐδ’ αὐτὴ ἡ εἰς τὸν Ἅδην κατάβασις τοῦ Φραγκίσκου, ἥτις μάλιστα ἀνανεούται κατ’ ἔτος πρὸς μεταβίβασιν ψυχῶν εἰς οὐρανούς.
Ἡ τοιαύτη δόξα τοῦ στιγματισθέντος Ἁγίου ἑπόμενον ἦτο νὰ ἐπενεργήσῃ ἐπὶ τῆς φαντασίας τῶν τότε εὐσεβῶν, ὅπως τὸ τρόπαιον τοῦ Μιλτιάδου ἐπὶ τοῦ Θεμιστοκλέους. Ἀπὸ τῆς ἐποχῆς ἐκείνης τὰ στίγματα ἐθεωρήθησαν ὡς κολοφὼν τῆς χριστιανικῆς τελειότητος καὶ δόξης. Ἐπὶ πέντε ὅλους αἰῶνας ὁλόκληροι γενεαὶ μοναχῶν καὶ παρθένων διήνυσαν τὸν βίον ἐν διηνεκεῖ ἐκστάσει πρὸ τῆς εἰκόνος τῶν δύο ἐσταυρωμένων, ἀτενίζουσαι τοὺς αἱμοσταγεῖς τύπους καὶ ἐπικαλούμεναι παρ’ αὐτῶν τὰς ὀδύνας τοῦ στιγματισμοῦ ὡς ἀμοιβὴν βίου δαπανηθέντος ἐν δακρύοις, μαστιγώσεσι καὶ νηστείᾳ. Πλείστων ἐκ τούτων, γυναικῶν μάλιστα, εισηκούσθησαν αἱ εὐχαί, ἡλκώθησαν αἱ χεῖρες καὶ οἱ πόδες καὶ ἔσταξεν ἀφθόνως τὸ αἷμα ἐκ τῶν πληγῶν.
Ἐπανέλθωμεν ἤδη εἰς Σικελίαν, ὅπου ηὐτύχησα ὡς ἄλλος Θωμᾶς νὰ βάψω τὸν δάκτυλον εἰς τοιοῦτον αἷμα.
Ευρισκόμην εἰς Κατάνην, πόλιν περίφημον διὰ τοὺς νόμους τοῦ Χαρώνδα καὶ τοὺς μεταξωτοὺς ζωστήρας, ἧς αἱ ἀρχαιότητες συνίστανται εἰς ὑπόγεια λουτρὰ καὶ κατακεχωσμένον ἑλληνικὸν θέατρον. Τὰ ἐρείπια ὅμως ταῦτα εἰσὶ μικροῦ λόγου ἄξια, ἡ δὲ εἰς τὰς καθύγρους ἐκείνας στοὰς μετὰ λαμπάδων κατάβασις τοσοῦτον ἐπίπονος καὶ ολισθηρά, ὥστε δὲν ἀπαντᾷ τις ἐκεῖ εἰμὴ μόνον Ἄγγλους καὶ ποντικούς. Ὁ φύλαξ τῶν ἀρχαιοτήτων εἶχε κἀκεῖνος ἑλληνκὸν ὄνομα, ἐκαλεῖτο Φιλάδελφος, καὶ εἰς τὸ ἐπίθετον τοῦτο προσέθετε τον τίτλον: Μέλος τῆς ἀδελφότητας τῆς Ἱερᾶς Καρδίας τοῦ Σωτῆρος. Πολλοὶ ἐν Ἰταλίᾳ, ὡς ἴσως ἠκούσατε, εὑρίσκοντες ὑπὲρ τὸ δέον ἀφηρημένην καὶ ἀπόζουσαν φιλοσοφισμοῦ τὴν ἰδέαν τῆς Τριάδος, περιορίζουσι τὴν λατρείαν αὐτῶν εἰς μόνον τὸν Σωτῆρα καὶ τὴν Παρθένον, τινὲς δὲ μάλιστα ἐπί τι μόνον μέρος τοῦ ἁγίου αὐτῶν σώματος, συνήθως δὲ τὴν κεφαλὴν ἢ τὴν καρδίαν. Ἐκ τούτου τὸ ὄνομα τῆς ἀδελφότητος, ἧς ἦτο μέλος ὁ ἀξιότιμος κύριος Φιλάδελφος. Πολλὰ ἀκούσας περὶ τῶν Ἱεροκαρδιτῶν τούτων, ὠρέχθην νὰ παρευρεθῶ εἰς μυστικήν τινα αὐτῶν συνεδρίασιν, τελουμένην κατ’ αὐτὴν ἐκείνην τὴν ἑσπέραν. Μετὰ πολλὰς δὲ παρακλήσεις καὶ ἀγορὰς κιβδήλων ἀρχαιοτήτων, ἐπέτυχον παρὰ τοῦ κυρίου Φιλαδέλφου καὶ συνοδεύσω αὐτὸν ἐκεῖ. Περὶ λύχνων λοιπὸν ἀφὰς εἰσήλθομεν εἰς τὸ σκευοφυλακεῖον ἀσήμου τινὸς Ἐκκλησίας ἐν τοῖς προαστίοις, ὅπου εὕρομεν συνηγμένους ἱερεῖς τινας καὶ διακόνους, δύο γέροντας εὐπατρίδας, ἱκανὸν ἀριθμὸν ὑπηρετριῶν καὶ ἡνιόχων, καί τινας ὡρίμους δεσποίνας κρυπτούσας ὑπὸ τὰς πτυχὰς τοῦ συρακουσίου πέπλου τὰ ἐρείπια τῆς καλλονῆς των. Τὰ πρακτικὰ τῆς συνεδριάσεως ἐκείνης ἀμοιροῦσιν ἐνδιαφέροντος, περιορισθείσης εἰς ἐμπαθεῖς ἀγορεύσεις κατὰ τῆς Ἰταλικῆς κυβερνήσεως, ἥτις μετέβαλε τὰ σικελικὰ τάλληρα εἰς χαρτονομίσματα, τὰ μοναστήρια εἰς στρατῶνας καὶ τοὺς μοναχοὺς εἰς οἰκογενειάρχας. Πλῆξις ἀκαταμέτρητος μὲ κατελάμβανεν ἤδη ὡς ποινὴ τῆς περιεργείας μου, ὅτε αἴφνης, ἠχήσαντος κωδωνίσκου, πάντες ἐσιώπησαν στραφέντες πρὸς πλαγίαν τινὰ θύραν, ἧς τὴν φλιὰν ὑπερέβαινε κάτωχρος καὶ μελανείμων νεᾶνις, ἑκατέρωθεν ὑποστηριζομένη ὑπὸ ἱερέων. Οἱ χειραγωγοῦντες ὡδήγησαν τὴν νεήλυδα πρὸς πλατὺ ἀνάκλιντρον εἰς τὸ βάθος τοῦ σκευοφυλακείου, ἐφ’ οὗ ἔπεσε σχεδὸν λιπόθυμος, κυρία δέ τις ἐκ τῶν περιϊσταμένων, γονυπετήσασα πρὸ αὐτῆς, ἐγύμνωσε τοὺς πόδας της καὶ ἔθεσεν αὐτοὺς ἐπὶ μεταξίνου ὑποποδίου. Τὸ ἀντικείμενον τῶν τοσούτων περιποιήσεων ἦτο εικοσαέτις περίπου κόρη, οὐδὲν ἐκ πρώτης ὅψεως ἔχουσα τὸ ἀξιοθέατον· μελαχροινὴ τὸ δέρμα, μαύρη τὰς τρίχας, κάτισχνος καὶ ξηρὰ ὡς στάχυς ἐν ὥρᾳ ἀνομβρίας. Τὸ μόνον, ὅπερ διέκρινεν αὐτὴν κατὰ προσεκτικὴν παρατήρησιν, ἦσαν τέσσαρες στρογγύλαι ὑπέρυθροι κηλίδες, στίζουσαι τὰς χεῖρας καὶ τοὺς πόδας. Αὕτη ἔμενεν ἀκίνητος καὶ ἐντελῶς ξένη εἰς τὰ περὶ αὐτήν· οἱ ὀφθαλμοὶ ἦσαν ἀνοικτοί, ἀλλ’ οὕτω ἐστραμμένοι πρὸς τὰ ἄνω, ὥστε μόνον τὸ λεύκωμα ἦτο ὁρατόν. Ἐν τούτοις οἱ περιεστῶτες, ἀνάψαντες λαμπάδας τινὰς περὶ τὸ ἀνάκλιντρον ἐφ’ οὗ ἔκειτο ἡ ἐκστατική, ἐγονυπέτουν ἀναμένοντες τὸ κατὰ Παρασκευὴν τελούμενον μυστήριον, περὶ οὗ δὲν ἐτόλμων νὰ ἐρωτήσω, φοβούμενος τὸν φανατισμὸν καὶ τοὺς γρόνθους τῶν ἀπογόνων ἐκείνων τῶν Κυκλώπων. Ἀφοῦ ἐπὶ ἡμίσειαν περίπου ὥραν παρεμείναμεν κατασκοπεύοντες, ἤρξαντο ἐπὶ τέλους ἀναφαινόμενα τὰ προκαταρκτικὰ σημεῖα τοῦ ἐγγίζοντος θαύματος. Τὰ βλέφαρα τῆς πασχούσης διεστάλησαν ὑπερμέτρως, τὸ δὲ σῶμα ἔτρεμε καὶ συνεστέλλετο ὡς ὑφιστάμενον ὑπεράνθρωπόν τινα ὀδύνην. Μετ’ οὐ πολὺ τὰ τεκμήρια τοῦ μαρτυρίου κατέστησαν ἐκφραστικώτερα· αἱ χεῖρες ἐφέροντο ὁτὲ μὲν πρὸς τὰς πλευρὰς πρὸς ἀποτροπὴν ἀοράτων μαστιγώσεων, ὁτὲ δὲ πρὸς τὴν κεφαλήν, ἣν ἐπλήγωναν τὰ κέντρα τοῦ ἀκανθίνου στεφάνου, ἐνῷ τὰ χείλη ἀπεστρέφοντο μετὰ φρίκης ἀπὸ τῆς πικρίας τοῦ ὄξους καὶ τῆς χολῆς. Ἐφ’ ὅσον δὲ ἤγγιζεν ἡ κρίσιμος στιγμή, τὰ μέλη τῆς πασχούσης ἐλάμβανον αὐτομάτως ἐπὶ τοῦ ἀνακλίντρου τὴν θέσιν τοῦ ὑφισταμένου τὸν ἐπὶ τοῦ σταυροῦ θάνατον. Οἱ πόδες ἡνώθησαν, οἱ βραχίονες ἤσαν τεταμένοι ἀνοικταῖς παλάμαις καὶ ἡ κεφαλὴ ἔκλινεν ἐπὶ τὸν ὦμον. Ἐν τούτοις ἡ ὠχρότης καθίστατο ὠχροτέρα, ὁ ἱδρὼς περιέρρεε τοὺς κροτάφους, ἐνῷ αἱ κηλίδες τῶν ἄκρων ἐδείκνυον ἀνὰ πᾶσαν στιγμὴν ζωηρότερον χρῶμα, μέχρις οὗ διερράγησαν αἱ ἐπ’ αὐτῶν ἐσχάραι καὶ ἤρχιζε νὰ στάζῃ τὸ αἷμα ἐκ τῶν πληγῶν εἰς πυκνὰς πορφυροχρόους ρανίδας. Εἰς τὸ αἷμα τοῦτο βάψαντες τὴν ἄκραν τοῦ δακτύλου ἀπήλθομεν ἐν σιωπῇ καὶ κατανύξει.
Ἂν τὸ γεγονὸς τοῦτο, οὗ ὑπῆρξα αὐτόπτης, καὶ τὰ τούτῳ ὅμοια, ὧν ὁ κατάλογος εἶναι ἀτελεύτητος καὶ αὐθεντικός, ἦσαν ἐκ τῶν συνήθων θαυμάτων, δημώδης δηλαδὴ δεισιδαιμονία ἢ καλογηρικὴ ταχυδακτυλουργία, ἀνάξιον ἐμοῦ ἤθελον νομίσει νὰ ἀπασχολήσω ἐπὶ τοιούτου θέματος τὴν προσοχὴν τοῦ Συλλόγου. Ἀλλά δὲν ἔχει οὕτω. Τὸ θαῦμα εἶνε γνήσιον, οὐχὶ ὑπερφυσικόν, ἀλλὰ φυσιολογικὸν φαινόμενον δηλαδή, τοῦ ὁποίου ἡ ἐπιστήμη βεβαιοῖ μὲν τὴν ὕπαρξιν, ἀλλὰ δὲν ἠδυνήθη μέχρι σήμερον νὰ ἐξακριβώσῃ τὴν φύσιν. Εἰς διάστημα τριῶν αἰώνων οἱ ἐστιγματισμένοι οὗτοι ὑποβλήθησαν ὑπὸ ἐμπείρων ἰατρῶν καὶ φυσιολόγων εἰς μυρίας ἀνακρίσεις καὶ παντοειδεῖς βασάνους· τὰ στίγματα αὐτῶν ἐτυλίχθησαν διὰ ταινιῶν, αἵτινες ἐσφραγίσθησαν, αὐτοὶ δέ, κλεισθέντες ἐν ἰδιαιτέροις θαλάμοις, ἐτέθησαν ὑπὸ ἀκοίμητον ἐπιτήρησιν πρὸς ἀποφυγὴν παντὸς δόλου καὶ τεχνάσματος. Ἀλλ’ ἐν τούτοις, ἐπελθούσης τῆς Παρασκευῆς ἢ ἑορτής τινος σχετιζομένης πρὸς τὴν σταύρωσιν τοῦ Σωτῆρος, αἱ πληγαὶ ἠνεώχθησαν αὐτομάτως καὶ ἔρρευσε τὸ αἷμα. Τὸ δὲ περιεργότερον εἶνε ὅτι τινὲς τούτων, ὅτε παρεδόθησαν εἰς τὴν ἐξέτασιν ἰατρῶν, οὐδὲν ἐπαρουσίαζον ἴχνος ἑλκώσεως, ἀλλ’ ἠσθανοντο μόνον κνισμοὺς δριμυτάτους εἰς τὰς παλάμας καὶ τοὺς πόδας, οἵτινες ἀνήγγελλον αὐτοῖς ὅτι ἔμελλον μετ’ οὐ πολὺ νὰ ἀξιωθῶσι τῆς δόξης τοῦ στιγματισμοῦ· τὸ δὲ θαῦμα, ἡ ἕλκωσις δηλαδή, ἐτελέσθη ὑπ’ αὐτὰ τὰ δίοπτρα τῆς ἐκθάμβου ἐπιστήμης. Οἱ ἰατροὶ ἐβεβαίωσαν παρὰ τοῖς πλείστοις τῶν οὕτως ἡλκωμένων σπουδαίας ἀταξίας τοῦ νευρικοῦ συστήματος καὶ τῆς κυκλοφορίας, συμπτώματα ὑστερισμοῦ, ὑποχονδρίας, καταλήψεως, μονομανίας, ἀλλ’ οὐδὲ τὸ ἐλάχιστον σύμπτωμα ἀπάτης ἢ ἀγυρτείας. Ἡ τοιαύτη μάλιστα ὑποψία εἶναι ἀσυμβίβαστος πρὸς τὴν ἐντελῆ καὶ ἀνυπόκριτον ἀδιαφορίαν τῶν ἐστιγματισμένων πρὸς πᾶν τὸ περὶ αὐτούς. Καὶ τῷ ὄντι, ὁ φθάσας νὰ πιστεύσῃ ἑαυτὸν ἀξιωθέντα τοιαύτης ἐξαιρετικῆς παρὰ Θεοῦ εὐνοίας νομίζει εὐτελῆ καὶ ἀναξίαν αὑτοῦ τὴν ἐκ τῶν ἀνθρώπων δόξαν· ὁ φανατισμὸς καὶ ὁδόλος ἀδύνατον εἶναι νὰ συνοικήσωσι ταυτοχρόνως ἐν τῷ αὐτῷ ἐγκεφάλῳ.
Εἰπὼν ἀνωτέρω ὅτι τὸ φαινόμενον τῶν στιγμάτων μένει μέχρι τοῦδε ἀνεξήγητον, δὲν ἐννόουν βεβαίως ὅτι ἔλειψαν ἐξηγήσεις αὐτοῦ παντοῖαι. Ἀπ’ ἐναντίας, ὡς κατὰ τῶν ἀνιάτων νόσων ἀφθονοῦσι τὰ φάρμακα, οὕτω καὶ πάντων τῶν ἀνεξηγητων φαινομένων πλεονάζουσιν αἱ ἐξηγήσεις. Πρὶν ὅμως προβῶμεν εἰς τὴν ἔκθεσίν των, πρέπει νὰ παρατηρήσωμεν ὅτι ἡ μὲν τοῦ σώματος ἐπιρροὴ ἐπὶ τῆς διανοίας ἐξηκριβώθη ἤδη ἀρκούντως ὑπὸ τῶν φυσιολόγων, ἡ δὲ ἀντίστροφος ταύτης ἐπιρροὴ μεθ’ ἧς σχετίζονται τὰ στίγματα, ὁ τρόπος δηλαδὴ καθ’ ὃν ἡ διάνοια ἐπηρεάζει τὰς λειτουργίας τοῦ σώματος, εἶναι αἴνιγμα διὰ τοὺς ψυχολόγους. Ἐν τούτοις ἡ ὕπαρξις τῆς τοιαύτης ἐπιρροῆς εἶναι ἀναντίρρητος· εἰς τοιαύτην δὲ ἀνάγονται οὐ μόνον τὰ φαινόμενα τῆς ἐκστάσεως, τῆς δαιμονιακῆς καταλήψεως, τῶν αὐθεντικῶν πρὸ τῶν ἁγίων εἰκόνων ἰάσεων καὶ τὰ λοιπὰ τοιαῦτα, ἅτινα οἱ μὲν εὐσεβεῖς καλοῦσι θαύματα, οἱ δὲ ἀγράμματοι βολταρισταὶ μύθους, ἀλλὰ καὶ ἄλλα τινὰ γεγονότα ὑποπίπτοντα εἰς τὴν καθημερινὴν ἡμῶν παρατήρησιν. Οὕτω πᾶς τις γνωρίζει ὅτι ὀδυνηρά τις συγκίνησις κόπτει πολλάκις ἢ φθείρει τὸ γάλα τῶν τροφῶν, ὅτι ἡ ὀργὴ καθιστᾷ τὸν ἱὸν τοῦ ὄφεως φαρμακερώτερον καὶ μεταβάλλει τὸν σίελον τοῦ κυνὸς εἰς φοβερὸν δηλητήριον ἐν τῇ αὐτομάτῳ λύσσῃ. Πολλοὶ ἡμῶν ἔλαβον πιθανῶς ἀφορμὴν νὰ παρατηρήσωσιν ὅτι ὁ μόνος φόβος βλάβης τινὸς ἢ νόσου προξενεῖ πολλάκις εἶδός τι κνισμοῦ καὶ ἀνησυχίας εἰς τὸ μέλος τοῦ σώματος ὅπερ ὑποπτεύομεν πάσχον, καὶ εἰς ὃ ἡ ἔντασις τῆς προσοχῆς, ἐπενεργοῦσα ἐπὶ τῆς κυκλοφορίας, προσκομίζει ἀφθονώτερον τὸ αἷμα. Ἡ τοιαύτη μάλιστα ἐπιρροὴ τοῦ πνεύματος προέβη ἐνίοτε μέχρις ἀληθοῦς συμφορήσεως καὶ φλογώσεως, ὡς παρετηρήθη ὑπὸ τοῦ περιωνύμου φυσιολόγου Burdach ἐπὶ ἀνθρώπων οἵτινες, ὀνειρευθέντες ὅτι ἐμαστιγοῦντο ἢ ἀπηγχονίζοντο, ἐξύπνησαν φέροντες ἐρυθρὰ σημεῖα εἰς τὸν τράχηλον ἢ τὰ νῶτα. Τοῦ ἰατροῦ τούτου αἱ παρατηρήσεις μαρτυροῦσι καὶ ὑπὲρ τῆς εἰλικρινείας τῶν ἡμετέρων ἀσκητῶν τῆς Θηβαΐδος, οἵτινες, παλαίοντες καὶ πίπτον πρὸς τὸν Μισόκαλον, ἐδείκνυον τὴν ἐπιοῦσαν τὰ ἴχνη τῶν ὀνύχων του ἐπὶ τῆς ἀθλίας αὐτῶν σαρκός.
Τὰ ἀνωτέρω γεγονότα σχετίζονται στενῶς πρὸς τὰ στίγματα, κατὰ τὴν κρίσιν τοὐλάχιστον τῶν ἐπισημοτέρων φυσιολόγων, οἵτινες ἠσχολήθησαν εἰς τὸ θέμα τοῦτο, καὶ ἐν οἷς πρωτεύουσιν ὁ ἤδη μνημονευθεὶς Burdach, ὁ Laycock, ὁ Debreyne, ὁ Elliotson, ὁ Lelut καὶ ὁ γνωστὸς ἡμῖν ἰατροθεολόγος Thöluck. Ὡς ἀνωτέρω παρετηρήθη, οἱ πλεῖστοι τῶν πρὶν ἡλκωμένων καὶ οἱ μόνοι σήμερον ἀπομείναντες τοιοῦτοι εἰσὶ νεάνιδες νευροπαθεῖς, ὑστερικαί, ὧν τὸ αἷμα κυκλοφορεῖ ἀτάκτως εἰς τὰς φλέβας, ἡ δὲ κεφαλὴ εἶναι ἐργαστήριον ὀπτασιῶν καὶ φαντασμάτων. Πάσαι ἄνευ ἐξαιρέσεως, ἀπὸ τῆς Ἁγίας Αἰκατερίνης μέχρι τῆς συγχρόνου ἡμῶν Ρόζας Ταμζιέρου, ἧς τὰ στίγματα ὑπεβλήθησαν πρό τινων ἐτῶν εἰς δικαστικὴν ἀνάκρισιν ἐν Γαλλίᾳ, διῆγον βίον ἰδιότροπον, περιφρονοῦσαι τοῦ κόσμου τούτου τὰς ταπεινὰς ἀπολαύσεις καὶ ὁνειρευόμεναι νυχθημερὸν ὑπερφυσικήν τινα εὐδαιμονίαν, ἣν ἐζήτουν ν’ ἀπολαύσωσι δι’ ὑπερανθρώπου θυσίας. Ἡ εὐαγγελικὴ διήγησις καὶ τὸ συναξάριον τοῦ ἁγίου Φραγκίσκου ἐχάρασσον μίαν καὶ τὴν αὐτὴν αὔλακα εἰς τοὺς διηνεκεῖς αὐτῶν πόθους, ἡ δὲ πυρέσσουσα φαντασία οὐδὲν ἄλλο παρίστα αὐταῖς εἰμὴ μόνον παλάμας καὶ πόδας αἱμοσταγεῖς. Ἀφ’ ἑτέρου ἡ ἐκ τῶν νηστειῶν καὶ τῆς κακουχίας εὐπάθεια αὐτῶν ἦτο τοιαύτη, ὥστε πᾶσα συγκίνησις ἀνεστάτου τοῦ σώματος τὰς λειτουργίας. Πολλαὶ αὐτῶν ἔμενον ἐπὶ ὁλοκλήρους ἑβδομάδας ἄσιτοι καὶ ἄϋπνοι πρὸ τῆς εἰκόνος τοῦ Ἁγίου Φραγκίσκου, προσηλοῦσαι τοὺς ὀφθαλμοὺς ἐπὶ τῶν μακαρίων αὐτοῦ στιγμάτων ἢ ἐπὶ τῆς ἰδίας αὑτῶν παλάμης καὶ περιμένουσαι ν’ ἀναφανῇ ἐκεῖ τὸ σημεῖον τῆς εὐνοίας του. Μετά τινας μῆνας ἢ μετά τινα ἔτη τοιαύτης διαίτης, ἐτελεῖτο τέλος πάντων ἡ μυστηριώδης ἐργασία, καθ’ ἣν ἡ ἰδέα ἐνήργει ἐπὶ τῆς σαρκός, διέφθειρε δηλαδὴ καὶ ἐφλόγιζε τὸ αἷμα, ὅπερ συρρέον καὶ λιμνάζον ἐκεῖ ὅπου ἐξώθει αὐτὸ ἀκαταπαύστως ὁ πόθος τῆς ἐκστατικῆς, κατεβίβρωσκε καὶ ἥλκωνε τὰς σάρκας.
Καὶ αὐτὴν δὲ τὴν περιοδικὴν κατὰ Παρασκευὴν αἱμορραγίαν ἐπειράθησαν οἱ ἰατροὶ νὰ ἐξηγήσωσι, παρατηροῦντες ὅτι δὲν εἶνε ἀδύνατον εἰς τὴν βούλησιν νὰ ὑποβάλῃ τὸν ὀργανισμὸν εἰς νευρικάς τινας ἢ αἱμορροϊκὰς ἔξεις. Διακεκριμένος δέ τις ἰατρός, οὗ τὸ ὄνομα διαφεύγει τὴν μνήμην μου, κατώρθωσε μάλιστα νὰ καταστήσῃ περιοδικὴν τὴν ἐπιληψίαν, ὅπως μεταχειρισθῇ ὡς ἀντίδοτον τὴν κινίνην. Ἄλλως δέ, ἂν παραδεχθῶμεν ὅτι ἡ δύναμις τῆς φαντασίας εἶνε ἱκανὴ νὰ ἑλκώσῃ τὰς σάρκας, οὐδόλως ἀπίστευτον εἶνε ἂν αὕτη, ἐνεργοῦσα ζωηρότερον κατὰ τὴν ἡμέραν τῆς Σταυρώσεως, ἐπείγῃ τὴν φορὰν τοῦ αἵματος, ὅπερ ἀκολουθεῖ τὴν ἥδη συνήθη πρὸς τὰ ἕλκη ὁδόν, ὡς χείμαρρος ἐν ὥρᾳ βροχῆς τὴν χαραχθεῖσαν αὐτῷ κοίτην.
Οὔτε ἰατρὸς οὔτε ἐπιστήμων ἀνάγκη νὰ εἶνε τις ἵνα αἰσθανθῇ πόσον ἀνεπαρκεῖς καὶ βεβιασμέναι εἶνε αἱ ἐξηγήσεις αὗται, αἱ μόναι τὰς ὁποίας ἠδυνήθην νὰ πορισθῷ ἐκ τῶν ἐνόντων. Ἡ ἐπιστήμη, δυστυχῶς, ἅμα ἐξέλθῃ τοῦ περιωρισμένου κύκλου τοῦ ἐφικτοῦ εἰς τὴν σμίλην καὶ τὸ μικροσκόπιον, δύναται ν’ ἀμφισβητήσῃ τὸ ἄθλον τῆς ἀσαφείας καὶ εἰς αὐτὴν τὴν θεολογίαν. Ὁπωσδήποτε, τὰ στίγματα καὶ τὰ συγγενῆ τούτοις φαινόμενα, μετὰ πάσας τὰς πρὸς ἐξήγησιν αὐτῶν προσπαθείας, ἐξακολουθοῦσι νὰ καλύπτωνται ὑπὸ τὸν σκοτεινὸν πέπλον ὅστις ἀποκρύπτει ἡμῖν ποῦ καὶ πῶς συνδέονται καὶ ἐνεργοῦσιν ἐπ’ ἀλλήλων ἡ ὕλη καὶ τὸ πνεῦμα.