Ἰταλίας ὁ Γεμιστὸς συνέστησεν εἰς Σπάρτην, ἐν εἴδει Ἐλευσινίων μυστηρίων, σχολὴν, ἔνθα προνομιοῦχοι μαθηταὶ ἐδιδάσκοντο ὑπὸ τοῦ ἀναμορφωτοῦ τὴν νέαν θρησκείαν. Πολλοὶ ἐξ αὐτῶν ἐπὶ τοσοῦτον εἶχον διαφθαρῇ, ὥστε ἐλάτρευον ἀγάλματα ἑλληνικῶν θεῶν, παῤῥησίᾳ διακηρύσσοντες τὰς ἐθνικὰς δοξασίας των· ἡ πίστις καὶ αὐτοῦ τοῦ Βησσαρίωνος ὕποπτος φαίνεται. Ἀλλὰ καὶ ἡ ἐν Ἰταλίᾳ ὀλιγοχρόνιος διαμονή του εἶχε ῥίψει τὰ πρῶτα τοῦ πολυθεϊσμοῦ σπέρματα. Πέτρος ὁ Καλαυρὸς, εἷς τῶν σοφωτέρων ἀνδρῶν τοῦ ΙΕʹ αἰῶνος, μαθητὴς δὲ τοῦ Πλήθωνος χρηματίσας, παρίσταται ὡς ἀληθὴς πλέον εἰδωλολάτρης, εἰς τοσοῦτον προβὰς θράσους, ὥστε οὐ μόνον ἐν Ῥώμῃ ἱδρύσατο Νεοπλατωνικὴν ἀκαδημίαν, ἀλλὰ καὶ ἐνώπιον τῶν παπῶν διεκήρυττεν ὅτι θὰ καταστρέψῃ τὸν χριστιανισμόν. Ἀναμφιβόλως ἐν τῇ Πλατωνικῇ Ακαδημίᾳ τῆς Φλωρεντίας μεταξὺ τοῦ ἐπὶ τῶν βωμῶν τοῦ Πλάτωνος καιομένου ἐθνικοῦ λιβάνου ὀλίγοι κόκκοι ὑπῆρχον καὶ διὰ τὸν ἀνακαινιστὴν τῆς διδασκαλίας τοῦ μεγάλου φιλοσόφου· διότι, ἂν ὁ Πλάττων ἦτον ὁ θεὸς τῆς νέας θρησκείας, ὁ Πλήθων ἀναντιῤῥήτως ἦτο ὁ προφήτης.
Ἀφοῦ ὅμως ἡ νέα θρησκεία δὲν κατώρθωσε ν’ ἀναδείξῃ νέον θεὸν καὶ νέον προφήτην, ἀπέδωκεν ὅμως τιμὰς ἁγίου εἰς τὸν Γεμιστόν. Τῷ 1475 Σιγισμόνδος ὁ Μαλατέστας, ἄρχων τοῦ Ῥιμινίου, ἐξέθαψεν ἐκ Πελοποννήσου τὸ πτῶμα τοῦ Πλήθωνος, καὶ ὡς ἅγια λείψανα παραλαβὼν μετήνεγκεν εἰς τὴν Ἰταλίαν τὰ ὀστᾶ τοῦ τελευταίου τῶν Ἑλλήνων φιλοσόφου[1].
—Ἐκ τῶν Διοδώρου καὶ Πλουτάρχου περὶ τῶν μετὰ τὴν ἐν Μαντινείᾳ μάχην ἐν κεφαλαίοις διάληψις. Venetiis 1503 (ὑπὸ Ἄλδου σὺν Ξενοφῶντι), καὶ Basiliæ 1540, Rostochii 1575, Sipsiæ 1770.
—Περὶ Πελοποννησιακῶν λόγοι δύο· Antwerpiæ 1573, μετὰ λατινικῆς μεταφράσεως Καντέρου, καὶ μετὰ γερμανικῆς ὑπὸ Ellissen, Analecten IV.
—Διαγραφὴ ἁπάσης Πελοποννήσου παραλίου τε καὶ μεσογείου.
—Ἱστορία τῆς τῶν Περσῶν μοναρχίας (μεταφρασθεῖσα ἱσπανιστὶ ἐτυπώθη ἐν Βαλλαδολίδῃ 1604).
- ↑ Πηγαί. Q. Alexandre Notice préliminaire—Gass, Gennadius und Pletho, Breslau 1844. —Allatii de Georgiis (Bibliotheca Greca, Tom. XII). —Ellissen, Analecten, IV. —Boivin (Mémoires de l'Académie Royale, 1736, Tom. II. σελ. 718)—Tiraboschi, Storia della litteratura italiana—Sieveking, Geschichte des Platonischen Academie in Floranz. Gottingen, 1812.
