Ο Βότσαρης
| Ὁ Βότσαρης Συγγραφέας: |
| Από τη δεύτερη έκδοση των απάντων του (1873) |
Γ. Χ. ΖΑΛΟΚΩΣΤΑΣ
Τὺ δὲ . . . . . .
. . . . . . . . Εὐ-
ανθέ’ ἀπέπνευσας ἁλικίαν
προμάχων ἂν ὅμιλον, ἔνθ’ ἄριστοι
ἔσχον πολέμοιο νεῖκος....
ἔτλαν δὲ πένθος οὐ φατόν
(ΠΙΝΔΑΡΟΣ).
Ο λέων ὅταν ἔξαφνα
Τὴν ἄλυσσίν του σπάσῃ,
Τὴν ἀλαζόνα χαίτην του
Βρυχώμενος τινάσσει,
Καὶ βλέμματα τριγύρω του
Τοξεύει φλογερά.
Μὲ τοὺς ἀλκίμους ὄνυχας
Τοὺς φύλακάς του
Κ' αἱματωμένα, σπαίροντα
Τὰ σπλάγχνα των σκορπίζει,
Καὶ σημαδεύει μὲ αἵματα
Τὸν δρόμον ποῦ περᾷ.
Ἑλλάς! καὶ σὺ, τοῦ λέοντος
Φοβερωτέρα ἀκόμα,
Ἠγἐρθης περιστρέφουσα
Κεραυνοβόλον ὄμμα,
Ἀπὸ τὰ δοῦλα δάκρυα
Σχεδὸν ἀκόμη ὑγρόν.
Κ’ ἠγέρθη βαρυσίδηρος
Ἡ σπάθη τῆς ὀργῆς σου,
Καὶ ἐθέρισε τὰ ἀμέτρητα
Καθάρματα τῆς γῆς σου,
Καθὼς θερίζει δρέπανον
Τοὺς στάχεις τῶν ἀγρῶν.
Ἡ φήμη ἡ μυριόστομος,
Τοῦ λόγου ταχυτέρα,
Εἰς τὴν Τουρκίαν ἄγγελος
Καταστροφῆς ἐπέρα
Καὶ πανταχοῦ διέχυνε
Σαλπίσματα φρικτά.
Πᾶς ἄπιστος ὠχρίασεν
Ἀπὸ θυμὸν καὶ λύσσαν,
Κ’ εἰς μιναρέδας, ἕτοιμα
Ἐνῷ νὰ κράξουν ἦσαν,
Τῶν ἀσεβῶν ἀπέμενον
Τὰ στόματα ἀνοικτά.
Ἀπὸ τὴν φρίκην ἔτρεμον
Τὰ χείλη τοῦ Μαχμούτη,
Ἀλλὰ θαῤῥῶν εἰς τ’ ἄμετρα
Τῆς δυναστείας πλούτη,
Καὶ στόλους καὶ στρατεύματα
Ἡτοίμαζε θρασύς.
Περὶ τὴν ἡμισέληνον
Πᾶς ὀσμανλῆς ἐκλήθη,
Φυλῶν βαρβάρων δ’ ἔνοπλα
Συνεπυκνούντο πλήθη,
Καὶ στόλοι τὸν Ἑλλήσποντον
Κατέβαινον δασεῖς.
Καὶ στρατιὰ τὰ σπλάγχνα σου
Εἰσέδυεν ἀγρία,
Καὶ πανταχόθεν σὲ ἔζωνον
Ἀστραπηφόρα πλοῖα,
Νὰ σὲ σπαράξουν σπεύδοντα
Μὲ σίδηρον καὶ πῦρ.
Ἀλλὰ μὲ πῦρ καὶ σίδηρον
Ἡ βία τῆς χειρός σου
Καθῃμαγμένα θύματα
Ἐξήπλονεν ἐμπρός σου,
Καὶ δίκροτα κατέστρεφε
Μὲ σίδηρον καὶ πῦρ.
Πᾶν κατ’ ἐχθρῶν σου κτύπημα
Ἐχειροκρότει ἡ Νίκη,
Κ’ ἐτρέφοντο μὲ σάρκας των
Ἀλώπεκες καὶ λύκοι,
Καὶ κόρακες ἠλάλαζον
Τοὺς ὕμνους τῶν νεκρῶν.
Καὶ τῶν νεῶν ἐῤῥήγνυντο
Τὰ γιγαντώδη σκάφη,
Καὶ τοῦ πυρὸς τὰ λείψανα
Κατέπινον οἱ τάφοι,
Ὁποῦ κοχλάζον ἤνοιγε
Τὸ κῦμα τὸ πικρόν.—
Ἐν τούτοις ἀδυσώπητος
Ὁ χρόνος διαβαίνει,
Κ’ ἐξόπισθεν ἐκτείνεται
Ψυχρὰ τῆς λήθης χλαίνη,
Καὶ τῶν μεγάλων πράξεων
Ἡ μνήμη τελευτᾷ.
Καὶ μαχηταὶ περίβλεπτοι,
Ὅσοι ποτὲ ῥομφαίαν
Τυραννοκτόνον ἔσεισαν
Μὲ χεῖρα ῥωμαλέαν,
Ἢ κατοικοῦν τὰ μνήματα
Ἢ σπεύδουν πρὸς αὐτά.
Εἰς τ’ ἅγιά σας χώματα,
Ἀνδρεῖοι, κοιμηθῆτε.
Ἡ μνήμη τῶν ἀγώνων σας
Ἐγχαραγμένη κεῖται
Εἰς τῶν Μουσῶν τὸν ἄφθαρτον,
Τὸν ἱερὸν βωμόν.
Καὶ σὺ, Θεὰ, ποῦ φείδεσαι
Τῶν εὐκλεῶν ἀγώνων,
Λάβε τὴν λύραν, πότνια
Δαμάτειρα τῶν χρόνων,
Καὶ πλῆξέ την μ’ ἀνάλογον
Τῶν πράξεων ῥυθμὀν.
Ἂν δέ τις κοῦφος λόγιος
Ἐν τῇ ψυχρᾷ καρδίᾳ
Εἶπε· Δὲν εἶναι σήμερον
Λύρας χορδὴ κἀμμία
Νὰ συγκινῇ μελίφθογγος
Τοὺς ἕλληνας ἡμᾶς·
Ὢ, σὺ μὴ ἀποκρίνεσαι
Τὸν συκοφάντην, Μοῦσα,
Ἀλλὰ πολεμοκέλαδον
Τὴν λύραν σου κρατοῦσα,
Ἀπόδος εἰς τοὺς μάρτυρας
Τοῦ Πίνδου τὰς τιμάς.
Πυρὸς σπινθῆρας κύκλοθεν
Ἂς διαχύσῃ ἡ χείρ σου,
Κ' ἐγὼ θερμὸς, παράφορος
Ἀπὸ τὸ θεῖον πῦρ σου
Τοῦ χρόνου τὸ προπέτασμα
Θὰ σχίσω τὸ βαθὺ,
Καὶ τὴν Ἑλλάδα κάθοπλον
Θὰ μεταφέρω ὀπίσω,
Καὶ τὸν στρατὸν τὸν ἄγριον
Τῆς Σκόδρας θ’ ἀναστήσω,
Ὅπου λαμπρὸν ἀνέλαμψε
Τοῦ Μάρκου τὸ σπαθί.
Ὁ Μουσταφᾶς μὲ μάχιμον
Ἀγέλην Σκοδριάνων
Σκηνοῦται περὶ τ’ ἄγρια
Βουνὰ τῶν Εὐρυτάνων
Καὶ διαρπάζει ποίμνια
Καὶ κώμας πυρπολεῖ.
Μετὰ πομπῆς ἐπέρασε
Τὰ χάσματα τῶν βράχων,
Κ’ ἕνα δὲν εἶδεν ἕλληνα
Ἀκόμη τουρκομάχον,
Καὶ πούποτε δὲν ἤκουσε
Τὸ βόλι νὰ λαλῇ.
Του Βελουχίου ἄντικρυ,
Εἰς ἄλλου ὄρους νῶτα,
Ὁ ἥλιος διέχυνε
Τὰ δύοντά του φῶτα
Καὶ φλογερὸς κατέβαινεν
Απὸ τὸν οὐρανόν.
Μυστηριώδης ἔλαμπεν
Ὁ πύρινος ὁρίζων,
Κ’ εἰς κλάδους ἐξαρτώμενα
Πλατάνων βαθυῤῥίζων,
Ὅπλα χρυσᾶ διέλαμπον
Καθ’ ὅλον τὸ βουνόν.
Εἰς τὴν σκιὰν καθήμενοι
Οἱ πρῶτοι τῶν ἑλλήνων,
Ἐλογομάχουν ἄβουλοι,
Κ’ ἡ θέα τῶν κινδύνων
Τὴν φλογερὰν δὲν ἔπαυε
Τῆς ἔριδος ὁρμήν.
Τῶν στρατηγῶν οἱ σύντροφοι
Ἐκάθηντο παρέκει·
Εἷς ἐξ αὐτῶν, Πότ’ ἔλεγε
Θ’ ἀνάψη τὸ τουφέκι;
Ὢ, πότε τῆς πυρίτιδος
Θ’ ἀκούσω τὴν ὀσμήν;
—Κ’ ἐγὼ ποθῶ τὸν πόλεμον,
Εἷς ἄλλος ἀπεκρίθη·
Ὁ φθόνος πλὴν ἐσπάραξε
Τῶν στρατηγῶν τὰ στήθη
Ἀφοῦ τῶν ὅπλων ἔμεινεν
Ὁ Μάρκος ἀρχηγός.
—Ἡμεῖς νὰ τοὺς βιάσωμεν
Τὰς ἔριδας ν’ ἀφήσουν.
—Ὢ ναὶ, νὰ τοὺς βιάσωμεν
Τὴν μάχην νὰ κροτήσουν·
Ἂς ᾖν’ ὁποῖος δήποτε
Τῆς μάχης ὁδηγός.
—Ὁ Μάρκος ὅμως σύντροφον
Δὲν ἔχει εἰς τὸ τουφέκι.
—Ὁπόταν τὸν ἀντίπαλον
Εἰς πόλεμον ἐμπλέκῃ,
Εἶν’ άστραπὴ τὸ βλέμμα του
Κ’ ἡ χείρ του φοβερά.
—Τὸ Γένος τὸν ἀνέδειξε
Πρωτεύοντα τῶν ἄλλων·
Πρὸς τί καθεὶς ἐρίζεται
Ἐμπόδια προβάλλων
Ἀντὶ νὰ ἀνάψῃ πρόθυμος
Τῆς μάχης τὰ πυρά;—
Αὐτὰ μὲ λύπην ἔλεγον
Τῶν μαχητῶν τὰ χείλη.
Ἐν τούτοις οἱ πολέμαρχοι.
Φωνάζοντες, ὀργίλοι,
Δι’ ἔριδος ἐκάλυπτον
Τοῦ φθόνου τὴν πηγήν.
Ὁ Μάρκος δὲν ἠμπόρεσε
Τὴν ἔριδα νὰ σβύσῃ,
Κ’ ἐκάθησε παράμερα
Εἰς ἓν ἐρημοκλῆσι,
Κ’ ἐκύτταζε τὴν ἄντικρυ,
Τὴν δουλωμένην γῆν.
Ἀρχαϊκοὺς ἡ ὄψις του
Παρίστα χαρακτῆρας·
Μὲ ἀτενῆ τὰ βλέμματα,
Μὲ σταυρωτὰς τὰς χεῖρας
Διενοεῖτο, τόλμημα
Πολέμου μελετῶν.
«Τούση!» ἐξαίφνης ἔκραξε
Καὶ ἐστράφη περιμένων.
Καὶ ἰδοὺ νέος εὔμορφος,
Μὲ τὸ ὅπλον χρυσωμένον,
Λοξὰ φορῶν τὸ φέσι του,
Βαρὺς περιπατῶν.
—Πρὸ πάντων σὲ διέκρινα,
Πλησίασε ν’ ἀκούσῃς.—
Κρυφὸν δεχθεὶς τὸ πρόσταγμα
Χαμογελᾷ ὁ Τούσης
Καὶ καταβαίνει πρόθυμος
Τὸ σκέλος τοῦ βουνοῦ.
Ὁ Μάρκος τὸ παράτολμον
Ὁρίσας σχέδιόν του,
Γονατιστὸς ἀρχήνισε
Νὰ κάμῃ τὸν σταυρὸν του,
Κ’ ηὐχήθη, τὴν βοήθειαν
Αἰτήσας τ’ οὐρανοῦ.
Ἐνῷ ἡ ἔρις ἔφλεγε
Τοὺς στρατηγοὺς ἀκόμα,
Ἦλθεν ἐμπρὸς ὁ Βότσαρης
Καὶ μὲ τὸ καῖον ὄμμα
Καὶ μὲ τὴν ἔνθουν ὄψιν του
Ἐπέβαλε σιγήν.
—Τὴν νύκτα ταύτην, φίλοι μου,
Μόλις κρυφθ’ ἡ σελήνη,
Ὅπου στρατοπεδεύονται
Τὰ χριστομάχα κτήνη
Ἐγὼ μὲ τοὺς ὀλίγους μου
Θ’ ἀρχίσω τὴν σφαγήν.
Ἐκ δεξιῶν φλεγόμενοι
Θ’ ἀντιλαλοῦν οἱ βράχοι·
Ἀριστερᾷ σεῖς ἕτοιμοι,
Χυθῆτε νυκτομάχοι,
Ν’ ἀνάψ’ ἡ γῆ νὰ καίεται,
Οἱ λόγγοι νὰ σεισθοῦν.—
Αὐτὰ μὲ στόμα πύρινον
Ὡμίλησε κ’ ἐστάθη.
Ὁ λόγος του ἐμάλαξε
Τῶν στρατηγῶν τὰ πάθη
Καὶ πάντες ἤδ’ ἠγείροντο
Τὸν Μάρκον ν’ ἀσπασθοῦν.
Εἷς ἐξ αὐτῶν, ὑπέργηρως
Ἀλλ’ εὔρωστος ἀκόμα,
—Μὴ κυνηγῇς, ὦ Βότσαρη,
Εἶπε μ’ ὀργίλον στόμα,
Μὴ κυνηγῇς ἀδύνατα
Φαντάσματα τιμῆς.
Ὑποκλινεῖς δὲν εἴμεθα
Ἐδῶ βεζύρου δοῦλοι.
Τιμὰς ἂν θέλῃς, ὕπαγε
Νὰ κυβερνᾷς τὸ Σοῦλι·
Μὲ μόνον κυβερνώμεθα
Τὸ ξίφος μας ἡμεῖς.
Ἄλλων ν’ ἀκούω σχέδια
Ἐγὼ δὲν συνειθίζω,
Οὔτε τῆς ἀρχηγίας σου
Τὸ δίπλωμα γνωρίζω,
Ἀλλὰ μὲ τὸ τουφέκι μου
Ὑπάγω τὸ στιλπνὸν
Εἰς τῶν βουνῶν τὰ χάσματα
Τοὺς τούρκους νὰ προσμείνω,
Καὶ στρατηγοῦ διπλώματα
Νὰ γράφωσιν ἀφίνω
Ὅσοι τῆς μάχης πώποτε
Δὲν εἶδαν τὸν καπνόν.—
Καὶ τὸ βαρὺ τουφέκι του
Κρατῶν ἐπὶ τῆς πλάτης,
Ἐμπήξας εἰς τὴν ζώνην του
Τὴν ἄκραν τῆς φλοκάτης,
Ἀπῆλθε κ’ εἰς τὸ φύλλωμα
Ἐκρύβη τὸ δασύ.
Ὁ Μάρκος μὲ κατάνυξιν
Τοὺς οὐρανοὺς κυττάζων,
—Σύ μᾶς ἀκούεις, ἔκραξεν,
Ὁ τοὺς νεφροὺς ἐτάζων,
Ὁ βλέπων εἰς τὰς φρένας μας
Καρδιογνώστης σύ.
Κεραύνωσε τὸν ἄθλιον
Ὁποῦ τιμὰς θηρεύει
Ὁπόταν τῶν πατέρων μας
Ἡ πίστις κινδυνεύῃ,
Ὁπόταν πῦρ καὶ σίδηρος
Τὴν γῆν μας ἀπειλοῦν.
Τὸν ἀκινάκιν φέροντες
Ὁμοῦ μὲ τὸ Κοράνι
Πέραν ἐκεῖ τρισμύριοι
Σκηνοῦνται μουσουλμάνοι
Καὶ μὲ τὴν ἀπραξίαν μας
Οἱ βάρβαροι γελοῦν.
Μὴ, φίλοι, καταπίωμεν
Τὴν ὕβριν τὴν ἐσχάτην.
Τῶν Σκοδριάνων ἄντικρυ
Δὲν ἤλθομεν εἰς μάτην·
Ἂς σείσῃ τὴν καρδίαν μας
Τοῦ Γένους ἡ φωνή.
Ἀλλ’ ἂν διὰ τὸ δίπλωμα
Ὀργὴν καὶ μῖσος πνέων
Ὁ γέρων ἀνεχώρησεν,
Ἂς μὴ ὑπάρχῃ πλέον
Τὸ σκάνδαλον ποῦ σήμερον
Τὴν ἔριν προξενεῖ.—
Κ’ εὐθὺς τὸν χάρτην ἔφερε
Μὲ σέβας εἰς τὰ χείλη,
Καὶ τὸν ἠσπάσθη· ἔπειτα
Σχίσας αὐτὸν,—ὦ φίλοι,
Φίλοι, τοὺς εἶπε, πρόθυμος
Τὸν τίτλον παραιτῶ.
Ἀλλὰ—θεὸς μ’ ἐνέπνευσε—
Τὴν μάχην δὲν ἀφίνω.
Εἰς τὸ πυκνὸν στρατόπεδον
Τῶν ἀλβανῶν ἐκεῖνο
Μαχόμενος τὸ δίπλωμα
Τῆς δόξης θὰ ζητῶ.—
Τῶν μαχητῶν ἡ πρᾶξίς του
Τὰ στήθη συνταράσσει,
Κ’ ἐκλάγγησαν τὰ μέταλλα
Κ’ ἐστέναξαν τὰ δάση,
Σεισθέντ’ ἀπ’ ὁμοιόφωνον
Κραυγὴν πολεμιστῶν.
Κ’ ἠκούσθη Νίκ’ ἢ Θάνατος
Μία κραυγὴ μεγάλη,
Καὶ πέριξ Νίκ’ ἢ Θάνατος
Τὸ δάσος ἀντελάλει
Καὶ θεῖον πῦρ κατέφλεγε
Τὰ στέρνα τῶν πιστῶν.
Ἀκούεις εἰς τὴν γέφυραν ὁ χείμαῤῥος πῶς ῥέει;
Ἀκούεις εἰς τὸ φύλλωμα ὁ ἄνεμος πῶς πνέει
Καὶ τί πικρὸν παράπονον ἐκφράζουν τὰ πτηνά;
Ὤ, τὴν σελήνην κύτταξε πῶς φέγγει λυπημένη·
Τώρα εἰς νέφος κρύπτεται, τώρα θολὴ προβαίνει,
Καὶ χίλι’ ἀλλάζουν χρώματα τ’ ἀπόκρημνα βουνά.
Εἰς τὴν κοιλάδα ἁπλόνεται λευκοῦ καπνοῦ μανδύας,
Καὶ ὑπ’ αὐτὸν ταράσσονται τὰ πλήθη τῆς τουρκίας
Καὶ χρεμετίζουν ἵπποι·
Παντοῦ βοὴ καὶ κτύποι
Κυμβάλων καὶ φωνῶν.
Ἰδὲ πῶς φέγγουν τ’ ἄμετρα πυρὰ τῶν ἀλβανῶν!
Τὸ ἔνδυμα παράξενοι, τὸν ὁπλισμὸν ποικίλοι,
Ἢ δέκα δέκα κάθηνται εἰς κάθε πῦρ οἱ σκύλοι,
Ἢ σπεύδουν ὅπου πλέκεται ὁ τσάμικος χορός.
Ἡ λάμψις, κάτω, θλιβερὰ φαντάσματα ὑφαίνει·
Θαῤῥεῖς ὅτι ταράσσονται δραπέται κολασμένοι
Καὶ τοὺς διώκουν δαίμονες ἐν μέσῳ τοῦ πυρός.
Ἀνήρ τις ἕλλην ἄντικρυ, ἀπὸ κρημνῶδες χάσμα,
Τὸν θόρυβον ἐπισκοπεῖ σιωπηλὸς ὡς φάσμα,
Ἀκίνητος ὡς στήλη.
Μὲ χλευασμὸν τὰ χείλη
Ὁ μαχητὴς κινῶν,
Κυττάζει τὸ στρατὀπεδον τῶν τούρκων ἀλβανῶν.
Πλὴν μετ’ ὀλίγον ἐλαφρὸς τὸν βράχον καταβαίνει·
Ἐπέρασε τὸν χείμαῤῥον, τὴν ὄχθην ἀναβαίνει...
Χορὸς παρέκει πλέκεται, τὸν τριγυρνοῦν πολλοί.
Ἀφίνει τὸ τουφέκι του εἰς φύλλωμα κρυμμένον,
Καὶ ψαύων τὰ πιστόλια κ’ ἐκεῖθεν ὀλισθαίνων
Μὲ τοὺς ἐχθροὺς μιγνύεται, τὴν γλῶσσάν των λαλεῖ.
Ἐδῶ πλὴν παίζουν κύμβαλα καὶ θορυβοῦν τὰ πλήθη·
Ἀλλοῦ θρασὺς κατάσκοπος ὁ ἕλλην ἐκινήθη.
Ἀνάμεσα πλατάνων
Εἰς ἄθροισμα Σκοδράνων
Πηγαίνει τολμηρὸς,
Καὶ χαιρετᾷ καὶ κάθηται πλησίον τοῦ πυρός.
—Καλὴν ἑσπέραν, σύντροφοι.—Καλῶς τὸ παλληκάρι,
Ποῦ τόσον νέος δέχεται τοῦ μαχητοῦ τὰ βάρη,
Ζωγραφιστὸς τὸ πρόσωπον καὶ τὴν φωνὴν γλυκύς.
—Κἀνεὶς ἀπὸ τὸ πρόσωπον τὸν ἄνδρα δὲν γνωρίζει·
Ποῖος γυμνόνει τὸ σπαθὶ, καὶ ποῖος κιτρινίζει,
Εἰς μάχας μόνον φαίνεται ἐν ὤρᾳ συμπλοκῆς.
—Ὤ, πῶς ἀνάπτεις εὔκολα, πῶς εὔκολα θυμόνεις!
Εἶναι καιρὸς, ἀνδρεῖέ μου, ἀφοῦ τὴν σπάθην ζώνεις;
—Εἰς νέαν ἡλικίαν
Ἠσπάσθην μὲ μανίαν
Τὸν πόλεμον, ἀφοῦ
Τὸ Σοῦλι μὲ ὠρφάνευσε πατρὸς καὶ ἀδελφοῦ.
—Ἀκόνισε τὸ ξίφος σου, καὶ ἅμα ξημερώση...
—Πόσ’εἴμεθα; —Τρισχίλιοι. —Καὶ τί μὲ μέλλει πόσοι;
Μὲ τοὺς ἐχθροὺς τῆς πίστεως νὰ μετρηθὼ μ’ ἀρκεῖ.
Διφορουμένην ἔλεγεν ἀλήθειαν ὁ Ἕλλην.
Ἐγείρεται καὶ χαιρετᾷ, καὶ τὴν λοιπὴν ἀγέλην
Μὲ θάῤῥος περιέρχεται περῶν ἐδῶ κ’ ἐκεῖ,
Τὸ θορυβῶδες θέαμα τοῦ ἔπληξε τὸ πνεῦμα.
Παντοῦ φωναὶ καὶ κίνησις καὶ ὡπλισμένον ῥεῦμα,
Καὶ ᾄσματα ἢ μἐθη·
Ἐνώπιον εὑρἐθη
Σκηνῆς πολυτελοῦς,
Καὶ ὅπλα εἶδε στίλβοντα καὶ φύλακας πολλούς.
Εἶπεν ὁ νοῦς του· Ὁ πασᾶς εἰς τοῦ στρατοῦ τὴν μέσην!
Καὶ μὲ τὰ βλέμματα μετρῶν τὰ δένδρα καὶ τὴν θέσιν,
Ὀπίσω ἀπὸ ῥεύματα πολεμιστῶν περᾷ.
Καὶ εἰς τὴν ὄχθην ἔφθασε μὲ προσοχὴν προβαίνων,
Ἐνῷ δὲ κύψας ἥπλωσεν εἰς τὸ ὅπλον τὸ κρυμμένον,
Εἰς Μῦλον εἶδεν ἄντικρυ ἀνέλπιστα πυρά.
Τὸν χείμαῤῥον ἀκολουθεῖ καὶ καταβαίνει ψάλλων.
Τὸ ᾆσμα ἦτο ἀλβανόν. Μακρὰν ἀπὸ τὸν σάλον
Μακρὰν ἀπὸ τοὺς κτύπους
Ἐφύλαττον τοὺς ἵππους
Τινὲς τῶν μαχητῶν.
—Τίς εἶσαι; εἶπον.—Σύντροφος, τὸν ἵππον μου ζητῶν.
Μακρὰν τῶν ἄλλων, παρεκεῖ, εἰς τὴν κοιλάδα κάτω
Δετὸς εἷς ἵππος ἔβοσκε, κ’ εἷς τοῦρκος ἐκοιμᾶτο.
Ὁ ἕλλην ἐθανάτωσε τὸν τοῦρκον μαχητήν.
Τίς, Τούση, δὲν σ’ ἐγνώρισεν ἀπὸ τὸν μέγαν κτύπον;
Ταχὺς τὴν πέδην ἔκοψες, καὶ ἀναβὰς τὸν ἵππον,
Εἰς τὸ βουνὸν ἐπέστρεψες μὲ λείαν ζηλευτήν.
Ἁπανταχοῦ ἐκτείνονται εἰς τὴν κοιλάδα σκότη·
Ἐσίγησαν τὰ κύμβαλα καὶ τ’ ᾄσματα κ’ οἱ κρότοι,
Κ’ ἐδῶ κ’ ἐκεῖ σπαρμένα,
Πυρὰ ἡμισβεσμένα
Ἐμφαίνουν ἀπροφύλακτον τὸν ὕπνον τοῦ στρατοῦ·
Ὁ ὕπνος συνεχώνευσε τὴν τύρβην τὴν προτοῦ.
Πλὴν τίνες ἄντικρυ σκιαὶ σαλεύουν εἰς τὰ δάση;
Ἄκριτος ποία ταραχὴ τὸ φύλλωμα ταράσσει;
Ἀκούω κοῦφα βήματα,
Σπαθία καὶ τουφέκια παντοῦ φεγγοβολοῦν,
Καὶ μὲ χρυσᾶ ἐνδύματα
Ὁπλῖται πρὸς τοῦ ῥύακος τὴν ὄχθην ῥοβολοῦν.
Ὅπου χωρίζουν τὸ βουνὸν καὶ τὴν κοιλάδα βράχοι,
Ἐκεῖ ὁμοῦ συνέρχονται γενναῖοι νυκτομάχοι,
Καὶ μένουν πυκνωμένοι.
Τὸ σκότος τὸ βαθὺ
Ὁ Μάρκος διαβαίνει,
Καὶ τοὺς μοιράζει σύνθημα, Σκοτάδι καὶ Σπαθί.
Τοῦρκοι, δὲν τὸ προσμένετε τὸ φοβερὸν τὸ βράδυ!
Ὤ, τίς κλαυθμὸς καὶ θρῆνος,
Ὤ, δυστυχὴς ἐκεῖνος,
Ὅστις ἐρωτηθῇ,
Καὶ δὲν εἰπῇ Σκοτάδι,
Καὶ δὲν εἰπῇ Σπαθί.
Νὺξ ἱερὰ, ποῦ ζώνεσαι μυστηριώδη σκότη,
Ποῦ ἔχεις τἄστρα φόρεμα καὶ τὴν σελήνην στέμμα,
Τοὺς κοιμωμένους νάρκονε μὲ ὕπνον μαγικὸν,
Καὶ πρὶν χυθῇ τὸ αἷμα,
Πρὶν ἐκραγοῦν οἱ κρότοι,
Ναννούριζέ τους μ’ ὄνειρα λαφύρων καὶ νικῶν.
Ὑπὸ πτελέαν, μεταξὺ συντρόφων κοιμωμένων,
Ἀγᾶς τις δασυγένειος ἐξύπνησεν ἐν ζάλῃ,
Τοὺς ὀφθαλμούς του ἔτριψε, κ’ ἱδὼν τὸ πῦρ σβεσμένον,
Μὲ θολωμἐνα βλέμματα τὸν δοῦλόν του ζητεῖ.
—Ἐξύπνα, ζῶον, ἔκραξεν· ἡ χθεσινὴ κραιπάλη
Ἀκόμα σὲ κρατεῖ;—
Λοξὰ ὁ Μάρκος θεωρῶν τὸν τοῦρκον ἀναστάντα,
Τὸν πλήττει λέγων· κάθαρμα, κοιμήσου διὰ πάντα·
Καὶ σπεύδ’ εἰς ἄλλα θύματα,
Καὶ ἄρχεται ἡ φοβερὰ πανήγυρις τῶν φόνων,
Δικάζουσα τὴν ἁρπαγὴν καὶ τὰς σφαγὰς, αἰώνων
Τεσσάρων ἀδικήματα.
Καὶ μία ἐπικρέμαται θολὴ Σκιὰ... ἰδέ την
Πῶς ἀνορθοῖ φρυάττουσα τὴν ᾑμαγμένην χαίτην,
Πῶς τριγυρνᾷ τὰ βλέμματα.
Ὤ, εἶν’ ἐκείνη· ἄφησες τὸν τόπον τῆς σφαγῆς σου,
Καὶ ἦλθες, Ῥήγα, νὰ ἰδῇς τοὺς μισητοὺς φονεῖς σου
Πνιγμένους εἰς τὰ αἵματα.
Ὀξεῖα σάλπιγγος φωνὴ, κραυγαὶ, πυρὰ καὶ κτύποι!
Τοὺς ἀγωγεῖς των ῥήξαντες οἱ πτοηθέντες ἵπποι,
Σκάπτουν τῆς γῆς τὰ χώματα,
Καὶ σπινθηρίζουν πέταλα, καὶ σπινθηρίζουν λίθοι,
Καὶ ἡ μεγάλη ταραχὴ ἀντίφονος ἐχύθη
Εἰς ἄντρα καὶ κοιλώματα.
Ὅταν τὴν νύκτα καταιγὶς ἀνεμοδέρῃ πλοῖον,
Καὶ φλέγωνται τὰ σύννεφα ὑπ’ ἀστραπῶν μυρίων,
Τὸ πλοῖον τότε φαίνεται εἰς τὸ ὑγρόν του μνῆμα
Μὲ τ’ ἄρμενα σχισμένα,
Κ’ οἱ ναυαγοὶ... ὢ δυστυχεῖς! πῶς εἶν’ ἀπηλπισμένα
Τὰ πρόσωπα κ’ οἱ τρόποι των...
Κατὰ σκοπέλων φοβερῶν τοὺς ἀπωθεῖ τὸ κῦμα,
Τὸ κῦμα τ’ ἀδυσώπητον.
Ἐδῶ ἐκπληκτικώτερον μυστήριον τελεῖται
Καὶ ὅλα εἶναι φοβερὰ, ἡ λάμψις ἡ ἀγρία,
Ὁ θυελλώδης θόρυβος, ὁ κρότος ὁ φρικτός·
Ἐδῶ ἡ γῆ κλονεῖται
Ὡς βούβαλοι νὰ σφάζωνται, ὡς νὰ βοοῦν θηρία
Ἐν μέσῳ τῆς νυκτός.
Εἰς τὴν σκηνὴν τῆς ταραχῆς καὶ τῶν σκληρῶν ἀγώνων
Τὸ πᾶν ἀναστατόνεται.
Φεύγει καθεὶς, ἀλλ’ ἀπαντῶν τὸν σύντροφον ἐμπρός του
Θαῤῥεῖ ὅτ’ εἶν’ ἐχθρός του,
Καὶ ἀδελφὸν πληγόνων
Ἀπ’ ἀδελφὸν πληγόνεται.
Οὕτω καὶ πρὀβατα δειλὰ, ἂν ἐπιπίπτῃ λύκος,
Μὲ λυπηρὰ βελάσματα
Ὠθοῦνται πυκνωμένα.
Σκληρὸς ὁ λύκος, πλὴν πολλὰ, ἀφ’ ἐαυτῶν σπρωγμένα,
Φονεύονται ἀδίκως
Εἰς τὰ κρημνώδη χάσματα.
Ἐνῷ τὸ πῦρ τὸ στράτευμα τῶν μουσουλμάνων φλέγει,
Εἷς ἐξ αὐτῶν ἢ προσταχθεὶς ἢ θέλων νὰ φοβήσῃ,
Διαλαλεῖ καὶ λέγει·
—Βαρεῖτε, μουσουλμάνοι!
Ὁ φέρων κεφαλὴν, ὀκτὼ πουγγία θὰ κερδήσῃ,
Ἀλλ’ ὅστις φέρει ζωντανὸν κερδίζει καὶ καφτάνι. —
Στηρίζων τὴν παλάμην του εἰς τὸ βαρὺ τουφέκι
Εἷς ἕλλην τότε μαχητὴς τὸν πόλεμον ἀφίνει,
Καὶ ἀπὸ στήθη λάσια
Αὐτοὺς τοὺς λόγους χύνει·
—Ὁ φέρων τούρκου κεφαλὴν κερδίζει ἓν φυσέκι,
Ἂν ζωντανὸν, διπλάσια.—
Καὶ γέλωτος ἀκούεται ὁ θορυβώδης κρότος
Πνίγων τὸ μῖσος πρὸς στιγμὴν, πλὴν πάλιν ἐπιστρέφει
Τὸ μῖσος φονικώτερον.
Ὁμοίως λάμπει ἡ ἀστραπὴ χαράττουσα τὰ νέφη,
Καὶ γίνεται τὸ σκότος
Ἀκόμα φοβερώτερον.
Φεύγουν, γυρίζουν οἱ ἐχθροὶ ἀκέφαλοι καὶ κρύοι·
Εἰς μάτην τὰ προστάγματα
Καὶ τῶν κραυγῶν ἡ ζάλη.
Ὁ τρόμος, ὅστις καὶ ψυχὴν καὶ σάρκα παραλύει,
Τὰ δένδρα μεταβάλλει
Εἰς λογχοφόρα τάγματα.
Ἀλλ’ ὤ τί δρᾶμα παίζεται πρὸ τῆς σκηνῆς ἐκείνης!
Ὁ Μάρκος μὲ τοὺς δέκα του πανήγυριν ἀνοίγει...
Γυμνὸς ἀπὸ τὸ στρῶμά του πηδᾷ ὁ Τσαλατίνης,
Καὶ φεύγει... ποῦ νὰ νὰ φύγῃ,
Ποῦ φεύγων νὰ σωθῇ;
Παντοῦ συρίζει ἡ σφαῖρα,
Καὶ λὀγοι πλήττουν μυστικοὶ τὸν μυστικὸν ἀέρα,
Σκοτάδι καὶ Σπαθί.
Ἀπὸ του Ὕπνου τιναχθεὶς τὴν λήθαργον ἀγκάλην,
Ὁ κρύος Φόβος ἐμφυσῶν τὸν τρόμον καὶ τὴν ζάλην,
Φρένας καὶ νοῦν λυμαίνεται,
Καὶ δαίμων τις, ἀόρατος εἰς τῆς νυκτὸς τὴν φρίκην,
Μυκτηριάζων τὴν φυγὴν κ’ ἐπικροτῶν τὴν νίκην,
Ἐπιβοᾷ καὶ μαίνεται.
Ἀκούεις κρότον σύμμικτον βροντῶν, κραυγῶν, τραυμάτων;
Ἰδὲ ὁποῖαι φοβεραὶ μυρμηκιαὶ φασμάτων
Νυκτοπλανεῖς κυμαίνονται,
Ἰδὲ πῶς μεγαλοποιοῦν τὸ τερατῶδες δρᾶμα
Ἡ μαύρη ὄψις τῆς νυκτὸς καὶ τὰ πυρὰ ποῦ ἅμα
Φωτοβολοῦν καὶ σβένονται.
Πολλοὶ Σκοδράνοι ἔπεσαν βάρη τῆς γῆς, καὶ ὅλοι
Σκορπίζουν οἱ λοιποὶ,
Ἀλλ’ ἕνα ἐκ τῶν ἕνδεκα ἑλλήνων ἐφορμῶντα
Τυφλὸν εὑρῆκε βόλι,
Κ’ οἱ δέκα τὸν πεσόντα
Κυκλόνουν σκυθρωποί.
Πικρὰν φωτίζει προπομπὴν ἡ δύουσα σελήνη.
Ὑποχωροῦν κ’ οἱ ἄλλοι
Καὶ παύει ἡ πρώτη ζάλη.
Σπαθία δὲν συγκρούονται,
Ὅχι Σκοτάδι καὶ Σπαθὶ, ψιθυρισμοὶ καὶ θρῆνοι
Σιωπηλοὶ ἀκούονται.
Κἄποιος μόνον, καθ’ ὁδὸν ἂν τοῦρκον ἀπαντήσῃ,
Πλαγίαν σύρει σπαθιὰν, καὶ δίχως νὰ συλήσῃ
Τὸ πτῶμα, πρὸς τὴν ῥάχιν
Ὁδεύει σιωπῶν.
Οὕτως ἡλίου δύοντος ὁ θεριστὴς γυρίζει,
Καὶ ἄν που τύχῃ ἀπαντῶν μονήρη τινὰ στάχυν,
Ὡς παιδιὰν θερίζει
Τὸν πάρεργον καρπόν.
Καὶ νέος εἷς πολεμιστὴς δὲν βλέπει τοὺς συντρόφους,
Ἢ δὲν νοεῖ ἀκόμα
Τριγύρω του τί γίνεται,
Καὶ διαβαίνων ῥεύματα καὶ ἀναβαίνων λόφους
Μὲ σπιθοβόλον ὄμμα
Κατὰ φυγάδων χύνεται.
Ἐδῶ καἰ ἐκεῖ μακροσκελὴς πετᾷ, καὶ ἡ σελήνη
Πυκνὴν νεφέλην σχίζουσα τὴν ὄψιν μεγαλύνει
Μὲ τ’ ἀμυδρόν της φῶς.
Κ’ ἰδοὺ τὰ φύλλα θορυβοῦν καὶ ῥοβολᾷ μὲ τάχος
Εἷς γέρων νυκτομάχος,
Ὁπλίτης ἀδελφός.
—Νεότης ἄφρων... Κάσκαρη, ποῦ σὲ πλανᾷ ὁ ζῆλος;
Σπεῦσον ταχύς· τοῦρκοι πολλοὶ, οὐδεὶς τριγύρω φίλος,
Δύο ἡμεῖς δὲν φθάνομεν.
—Τί λέγεις; φεύγουν οἱ ἐχθροὶ, οἱ νικηταὶ ποῦ εἶναι;
—Ἀπὸ τῆς νίκης ἔσταξαν τὴν ποδιὰν ὀδύναι·
Ἐλθὲ, καιρὸν μὴ χάνωμεν.
Διελύθησαν τὰ σκότη
Καὶ δὲν πλήττουν τὸν αἰθέρα
Οἱ βαρεῖς τῶν ὅπλων κρότοι,
Οὔτε πλέον ἀντηχεῖ
Εἰς τοὺς βράχους ἡ προτέρα
Τῆς κοιλάδος ταραχή.
Νικηταὶ ἀπὸ τὴν μάχην,
Κατηφεῖς κ’ αἱματωμένοι,
Ἀναβαίνουν εἰς τὴν ῥάχιν
Ἀνὰ δύο, ἀνὰ τρεῖς,
Ὡς νὰ λέγουν οἱ θλιμμένοι
Χῦνε δάκρυα, Πατρίς.
Πτῶμα φέρουν ἐν ἀγκάλῃ,
Κτῆμα τίμιον θανάτου.
Ὅπου μαίνεται ἡ πάλη,
Εἰς τὴν βίαν τοῦ πυρὸς,
Εἶναι ἐκεῖ, τὰ θύματά του
Διαλέγων ὁ σκληρός.
Ἰδὲ ὄψιν ᾑμαγμένην..
Πλύνατέ του, ὦ ἀνδρεῖοι,
Τὴν πληγὴν τὴν τιμημένην
Νὰ γνωρίσω τὸν νεκρὸν,
Νὰ ίδῶ ποῖος θὰ πίῃ
Τὸ ποτῆρι τὸ πικρόν.
Νὰ ὁ Κώστας· ἐξετάζει
Τοὺς γενναίους, καταβαίνων,
Καὶ ἀνήσυχος κυττάζει
Μή που τύχῃ καὶ φανῇ,
Μεταξὺ τῶν ὡπλισμένων,
Κεφαλή τις ποθεινή.
—Τὸν ζητῶ, ἀποκριθῆτε,
Διατὶ τί βωβοὶ καὶ κρύοι;—
Ἀλλ’ οὐδεὶς ἐκεῖ κινεῖται
Μίαν λέξιν νὰ εἰπῇ.
Διαβαίνουν οἱ ἀνδρεῖοι
Δακρυσμένοι, σκυθρωποί.
Ῥοβολᾷ κραυγὴν ὑψόνων,
Ἀδελφέ μου, ἀδελφέ μου!
Καὶ σιγοῦν οἱ φίλοι· μόνον
Τὰ κατάργυρα νερὰ
Καὶ τὸ πνεῦμα τοῦ ἀνέμου
Μουρμουρίζουν θλιβερά.
Πλὴν, φρενήρης καταβαίνων,
Εἰς τὴν βρύσιν εἶδε πλῆθος
Μαχητῶν ὀδυρομένων
Καὶ τοῦ ἔφυγε πικρὸν
Γογγυτὸν ἀπὸ τὸ στῆθος,
—Ποῖον κλαίετε νεκρόν;—
—Ἕνα μάρτυρα, ἀπεκρίθη
Ἕνας γέρων· τὴν Τουρκίαν
Κατεπάτησε καὶ ἐνδύθη
Τῶν ἀγγέλων τὴν στολήν.
Ἔλα, Κώστα, τὴν ἁγίαν
Νὰ φιλήσῃς κεφαλήν.—
Καὶ καθεὶς παραμερίζων,
Ὀπισθοδρομεῖ θλιμμένος
Ὁ δὲ Κώστας γονατίζων
Φίλον ὄνομα καλεῖ,
Καὶ τὸ λείψανον, σκυμμένος,
Δὶς καὶ τρὶς νεκροφιλεῖ.
Σπαραγμὸς, ἀπελπισία...
Ὦ πηγὴ πολλῶν δακρύων,
Πονεμένη μου καρδία,
Σὺ γνωρίζεις μοναχὴ
Εἰς τὸ φίλημα τὸ κρύον
Πῶς σπαράττεται ἡ ψυχή.
Ἐβαλσάμονον τὸν πόνον
Φίλτρα ὅμως τότε τρία,
Ἡ ἐκδίκησις τῶν φόνων,
Ἡ θρησκεία κ’ ἡ πατρὶς,
Καὶ θεότης ἦσαν μία
Αἱ θεότητες αἱ τρεῖς.
Καὶ ὁ Κώστας ἐσπαράχθη,
Ἀλλ’ ἐδἀμασε τὸν πόνον.
Ἐλαφρὸς ἀνετινάχθη
Καὶ τὸ μέτωπον ὑψῶν,
Δὲν ἐφαίνετο ἢ μόνον
Τὴν ἐκδίκησιν διψῶν.
—Σύντροφοί μου, προσκυνεῖτε
Τὸ σημερινὸν μυστήριον.
Μαχηταὶ ἱεροθύται
Μὴ ξεζώσωμεν σπαθὶ,
Πρὶν τὸ Γένος τὴν σωτήριον
Τελετὴν λειτουργηθῇ.—
Κ’ ἐπανέλαβον τὰ πλήθη
Τὴν θερμὴν ὁρκωμοσίαν.
Μόνος εἷς δὲν ἐκινήθη
Νεανίας ζηλευτὸς
Κ’ εἰς αὐτὴν τὴν ἡλικίαν
Τουρκομάχος δυνατός.
Τὰς κραυγὰς τῆς συνοδίας
Πῶς αὐτὸς νὰ μὴ ἀκούσῃ;
Τῆς μεγάλης του καρδίας
Τί νὰ κρύπτουν οἱ μυχοί;...
Ποῦ ῥεμβάζουσα τοῦ Τούση
Ξενητεύεται ἡ ψυχή;
Ἀπὸ τ’ ἄλγος ναρκωμένη,
Ἡ ψυχή του τῆς παρούσης
Ἀληθείας εἶναι ξἐνη·
Ξένος πόνων τωρινῶν,
Ὀπτασίαν βλέπει ὁ Τούσης
Τὴν σφαγὴν τῶν Ἀθηνῶν.
Δυσμενὴς ἀνάπτων δαίμων
Τοῦ πολέμου τὸν κρατῆρα,
Καὶ ὁ τόπος ὑποτρέμων
Συγκινεῖται... δυστυχῆ,
Ὅ,τι σοῦ ἔγραφεν ἡ μοῖρα
Τὸ προεῖδεν ἡ ψυχή.
Τοῦρκοι κ’ Ἕλληνες ἐντάμα,
Καὶ ὁ θάνατος ἐκχύνει
Τὴν πνοήν του εἰς τὸ δρᾶμα
Ἀδυσώπητος, σκληρὸς,
Κ’ αἱματόνεται ἡ σελήνη
Κ’ αἱματόνεται ὁ σταυρός.
Φοβερὰ ἡ ὀπτασία!
Ὅλοι ἔπεσαν οἱ φίλοι,
Κ’ ἡ θεὰ Ἐλευθερία,
Σπαραγμένη καὶ θολὴ,
Μὲ τὰς χεῖρας, μὲ τὰ χείλη,
Ἔλα, Τούση, τὸν καλεῖ.
Καὶ ἰδοὺ τὸ ἴνδαλμά του...
Εἶν’ αὐτὸς ποῦ ξεσπαθόνει,
Ἀλλ’ εἰς δίκτυα θανάτου
Περιπλέκεται πικροῦ,
Καὶ νεκρὸν τὸν σαβανόνει
Ἡ σημαία τοῦ Σταυροῦ.
Τὰ ὀνείρατα τὰ τότε
Αὐτὰ ἦσαν τῶν ἀνδρείων
Τῆς πατρίδος στρατιῶται
Πλήρης δόξης καὶ τιμῆς,
Ἐθυσίαζον τὸν βίον
Ἴνα χαίρωμεν ἡμεῖς.
Ἀλλὰ ποῖος πατριώτης
Εἶναι σήμερον;... Ἐξύπνα
Ἀσυλλόγιστη Νεότης,
Καὶ μὴ τρίβῃς τὸν καιρὸν
Εἰς τοὺς πότους, εἰς τὰ δεῖπνα,
Καὶ τὸν φραγκικὸν χορόν.
Ὁ άγὼν δὲν ἐπεράνθη,
Μὴ δεχθῆτε ἤθη ξένα·
Τῆς ἐλευθερίας τἄνθη
Εἶναι δῶρα τοῦ Θεοῦ,
Ποῦ αῦξάνουν φυτευμένα
Εἰς τὰ σπλάγχνα τοῦ λαοῦ.*
Γ. Π.