Η Πάπισσα Ιωάννα/Μέρος Γ

←Μέρος Β'

Η Πάπισσα Ιωάννα Συγγραφέας: Εμμανουήλ Ροΐδης Μέρος Γ'

Μέρος Δ'→

But the fact is that I have nothing plann’d
Unless it were to be a moment merry.
ΒΥΡΩΝ, Δον Zουάν, άσμα Δ΄

Ἀγαπᾷς, ἀναγνῶστα μοῦ, τὸν καλὸν οἶνον; Ἂν τῷ ὄντι τὸν ἀγάπας, μισεῖς βεβαίως τοὺς ἀσυνειδήτους ἐκείνους καπήλους, οἵτινες ἐξ αἰσχροκερδείας νοθεύουσι τὸ καλὸν τοῦτο ποτόν, ἀναμιγνύοντες ὕδωρ, βαφὰς ἣ δηλητήρια καὶ ἀντὶ θείου νέκταρος ἀνούσιον ἣ ναυτιῶδες ποτὸν προσφέροντες εἰς τὰ διψῶντα σου χείλη. Τοιοῦτοι κάπηλοι ὑπῆρξαν ἀπ' αἰώνων οἱ μετερχόμενοι τὴν φρούρησιν καὶ διανομὴν τοῦ «γενναίου οἴνου τῆς πίστεως», ὡς ὠνόμαζε τὴν θρησκείαν ὁ σοφὸς Ἀλβίνος, ἡ δὲ μεταξὺ καπήλων καὶ ἱερέων, χριστιανισμοῦ καὶ βαρελίου παρομοίωσις ἀνηκεῖ εἴς τινα Σύνοδον τοῦ ἐνάτου αἰῶνος· ὥστε αἱ ἐκφράσεις μου, ἂν ὄχι εὐγενεῖς, εἶναι τουλάχιστον «Κανονικαί». Ἔλεγον λοιπὸν ὅτι, καθὼς ὁ γνήσιος οἰνοπότης βδελύττεται τοὺς νοθεύοντας τὸν οἶνον, οὕτω καὶ ὁ καλὸς χριστιανὸς ἀποστρέφεται τοὺς ἀναμιγνύοντας εἰς τὴν θρησκείαν, ἵνα καταστῇ ἐπικερδεστέρα, τάς παντοίας τῆς κεκαρμένης ἣ πολυμάλλου κεφαλῆς τῶν ἐφευρέσεις, τὰ θαύματα τῶν εἰκόνων, τοὺς θεοὺς τῆς εἰδωλολατρείας μετημφιεσμένους εἰς ἁγίους, τάς προσκυνήσεις, τὰ εἰσιτήρια τοῦ Παραδείσου, τὰ ἅγια λείψανα, τὰ κομβολόγια καὶ ἄλλα ἱερατικὰ ἐμπορεύματα, δι' ὧν τὸ ἐπάγγελμα τῶν Ἀποστόλων κατέστη καὶ αὐτῆς τῆς ἰατρικῆς καὶ ὀνειροκρισίας ἀγυρτικώτερον. Παιδιόθεν ἠγάπων τὴν Χημείαν· τὸ δὲ βιβλίον μου τοῦτο εἶναι χημική τις μόνον ἀνάλυσις τοῦ θρησκευτικοῦ οἴνου, δι' οὐ οἱ λαοὶ τῆς Δύσεως ἐποτίζοντο κατὰ τὸν μεσαιώνα ὑπὸ ῥασοφόρων καπήλων. Πάντα τὰ κακοποιὰ ζῷα, οἱ ὄφεις, αἱ σφήκαι, οἱ κώνωπες καὶ ὁ σκορπίοι γίνονται τοσούτω μᾶλλον φαρμακερὰ καὶ κακοήθη, ὅσω ζῶσι πλησιέστερον τοῦ ἡλίου. Μόνοι οἱ ἱερεῖς ἑξαιροῦνται, οἵτινες εἰς μὲν τάς ἀνηλίους χώρας τῆς Δύσεως ἀπέκτησαν ὀξεῖς ὄνυχας καὶ ἰοβόλους ὀδόντας, ἐν δὲ τῇ Ἀνατολῇ κατήντησαν βαθμηδὸν ἀβλαβεῖς καὶ χειροήθεις ὡς αἱ ἐγχέλεις τῶν Κωπαΐδος· ὥστε ἀφοῦ οὔτε τρώγονται, ὡς ἐκεῖναι, οὔτε δάκνουσιν, ὡς οἱ Φράγκοι, ἀλλ' ἠσύχως καὶ τιμίως μετέρχονται τὸ ἐπάγγελμα τῶν, σταυροκοποῦντες, θυμιάζοντες, βαπτίζοντες καὶ ἐξομολογοῦντες, ἁμαρτία ἤθελεν εἶναι να πειράξη τις τοὺς ἀκάκους τούτους κληρονόμους τῆς βασιλείας τῶν Οὐρανῶν. Ταῦτα σοὶ εἶπον, ἀναγνῶστα, ἵνα σὲ πείσω περὶ τῆς ὀρθοδοξίας μου· ἤδη δὲ ἐπανέρχομαι εἰς τοὺς ἡρῴάς μου. Μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Μεγάλου Καρόλου οὔτε ταχυδρομικοὶ σταθμοὶ οὔτε χωροφύλακες ἣ ἀστυνομία ὑπῆρχε πλέον ἐν Γερμανία· οἱ δὲ σαξωνικοὶ ἵπποι ἦσαν, ὡς καί, τοσούτω παχεῖς καὶ βραδυκίνητοι, ὥστε ὀλίγον ἐφοβοῦντο οἱ ἡμέτεροι δραπέται τὴν καταδίωξιν. Ἄλλως δὲ τὸ ὑποζύγιον αὐτῶν ἦτο ἐκ τῶν παρασημοφόρων ἐκείνων ζῴων, τῶν καταγομένων ἀπὸ τοῦ μακαρίου ὄνου, ὂν ἀνέβη ὁ Ἰησοῦς, ὅτε εἰσῆλθεν εἰς Ἱεροσόλυμα, καὶ ἐπὶ τῆς ῥάχεως τοῦ ὁποίου ἔμεινεν ἐγκεχαραγμένον κατὰ τὸν μεγάλον Ἀλβέρτον, τὸ σημεῖον τοῦ Σταυροῦ, ὡς ἡ εἰκὼν τοῦ θείου προσώπου ἐπὶ τοῦ πέπλου τῆς Βερονίκης. Οἱ τοιοῦτοι ὄνοι, διακρινόμενοι διὰ μαύρης σειρᾶς διατεμομένης σταυροειδῶς κατὰ μέσον τῆς ῥάχεως, ἐκαλοῦντο σταυροφόροι καὶ ἠδύναντο, χρείας τυχούσης, καὶ πρὸς αὐτοὺς τοὺς ἵππους καὶ τοὺς κύνας να διαγωνισθῶσι κατὰ τὴν ταχύτητα, ἐχρησίμευον κατὰ τὸν μεσαιώνα εἰς μόνους τοὺς ἡγουμένους καὶ ἱεράρχας. Ἡ γενεὰ αὐτῶν ἐξέλιπε βαθμηδὸν ἐν Εὐρώπῃ, ἀλλὰ διατηρείται ἀκόμη ἀμιγὴς καὶ ἀκμαία εἰς Αἴγυπτον καὶ Παλαιστίνην, ὅπου, ἂν ὑπάγῃς, ἀναγνῶστα, θέλεις ἴδει αὐτοὺς φέροντας χρυσοκεντήτους χαλινοὺς καὶ τρώγοντας βραστοὺς κυάμους ἐντὸς πορφυρῶν ἀγγείων. Ἐπὶ τοιούτου ὑποζυγίου ἔτρεχον ἀσφαλῶς οἱ δραπέται, ὡς ὁ Ἐρυθρὸς Πειρατὴς ἐπὶ τοῦ ὑποπτέρου πλοίου τοῦ, στρέφοντες εἰς τὸν νοῦν μύρια περὶ τοῦ μέλλοντος βίου σχέδια. Ὁ ἥλιος, ἀνατείλας μετ' ὀλίγον θερμὸς καὶ ἀνέφελος ὄπισθεν τῶν κορυφῶν τοῦ Βιβραστείνου, ὠρίμασε τάς ἐν τῇ κεφαλῇ αὐτῶν ἀναφυείσας ἰδέας. Ἀπεφάσισαν λοιπὸν να περιέλθωσιν ἐπὶ τοῦ ὄνου τῶν τὴν οἰκουμένην, ζητοῦντες φιλοξενίαν παρὰ τοῖς ἰσχυροῖς, τείνοντες τάς χεῖρας εἰς τὰ χείλη τῶν πιστῶν καὶ ἀφίνοντες εἰς ἄλλους τὴν φροντίδα να χριστιανίσωσι τοὺς ἀπίστους. Ἤρξαντο δὲ τῶν περιπλανήσεων διευθυνόμενοι εἰς Μογουντίαν, ἵνα παρευρεθῶσιν εἰς τὴν τελετὴν τῆς συμφιλιώσεως τοῦ αὐτοκράτορος Λουδοβίκου μετὰ τῶν υἱῶν τοῦ. Ἀλλ' ὅτε μετὰ τριήμερον πορείαν ἔφθασαν εἰς τὴν πόλιν ταύτην, πένθιμοι ψαλμωδίαι καὶ κώδωνες ὀχληροὶ ἀντήχουν πανταχόθεν ἀντὶ εὐθύμων ᾀσμάτων· ἀντὶ δὲ τῆς κνίσσης ὀπτῶν κρεάτων νεκρώσιμοι λιβάνου ἀναθυμιάσεις ἐμόλυνον τὴν ἀτμοσφαίραν. Ὁ δυστυχὴς Λουδοβίκος ὁ Εὐσεβὴς ἣ ὁ Εὐήθης (τὰ δύο ταῦτα ἐπίθετα ἀπεδίδοντο αὐτὼ ἀδιαφόρως ὡς συνώνυμα1) εἶχε παραδώσει τὴν προτεραίαν εἰς τὸν Πλάστην τὴν ἄχολον ψυχὴν τοῦ, «Συγχωρῶ, λέγων, τοὺς υἱούς μου, ὡς συγχωρεῖ καὶ ὁ κατάδικος τοὺς δημίους»· τὸ δὲ σῶμα αὐτοῦ ἐσύρετο εἰς τὴν τελευταίαν κατοικίαν ὑπὸ τεσσάρων μαύρων ἵππων, οἵτινες νῆστεις ὄντες ἀπὸ τῆς προτεραίας ἐβάδιζον μελαγχολικώς, ὡς οἵ του Ἰππολύτου, μεταξὺ διπλῆς σειρᾶς λαμπαδηφόρων ἱερέων, ἀνυμνούντων τάς ἀρετὰς τοῦ μακαρίτου· καθότι ὁ Λουδοβίκος εἶχε κληροδοτήσει τῇ Ἐκκλησίᾳ τὴν Σαρδηνίαν, τὴν Κύρνον καὶ Σικελίαν, αἵτινες ὅμως κατεχόμεναι ὑπὸ τῶν Σαρακηνῶν καὶ Ἑλλήνων ἀνῆκον αὐτώ, ὅσω σήμερον ἡ Κύπρος καὶ τὰ Ἱεροσόλυμα εἰς τὸν βασιλέα τῆς Ἰταλίας.2 Ἀλλ' ὁπωσδήποτε ἡ καλὴ αὐτοῦ προαίρεσις ἦτο ἀξία ἐπαίνων, θυμιάματος καὶ λιτανειών. Οἱ ἡμέτεροι μοναχοὶ καταβιβάσαντες τὸ κουκούλιον ἐπὶ τοῦ προσώπου συνεβάδισαν μετὰ τοῦ μακαρίτου τὴν ὁδὸν ἐκείνην, ἥτις κατὰ Βίωνα εἶναι πασῶν ἡ ὁμαλωτέρα (διότι καὶ διὰ κλειστῶν ὀφθαλμῶν εὑρίσκομεν αὐτήν) εἴτα δὲ ἀπεμακρύνθησαν ἐν σιωπῇ ἀπὸ τῶν τειχῶν τῆς πενθηφορούσης Μογουντίας. Μετὰ τὸν θάνατον τοῦ εὐσεβοῦς Λουδοβίκου ὁ ἀὴρ τῆς Γερμανίας δεν ἦτο πλέον ὡς πρότερον ὑγιεινὸς διὰ τοὺς πνεύμονας τῶν ῥασοφόρων, ὧν πολλοὶ ἤρχισαν να μεταναστεύωσιν, ὡς καταλείπουσι καὶ καὶ οἱ ποδαλγοὶ Ἄγγλοι τὴν Νίκαιαν μετὰ τὴν προσάρτησιν αὐτῆς εἰς τὴν Γαλλίαν, λέγοντες ὅτι ἰταλικὸν καὶ οὐχὶ γαλατικὸν ἀέρα διετάχθησαν ν' ἀναπνέωσιν ὑπὸ τοῦ ἰατροῦ. Οἱ υἱοὶ τοῦ Καρόλου διεφιλονείκουν διὰ τῶν ὅπλων τὴν πατρικὴν κληρονομίαν, ὁ δὲ πρεσβύτερος αὐτῶν Λοθάριος, θέλων να προσελκύση τοὺς Σάξωνας, μετεχειρίσθη ὡς οἱ παρ' ἡμῖν ὑπουργοὶ μέσα διαφθοράς, ἐπιτρέπων εἰς αὐτοὺς ν' ἀνεγείρωσι καὶ πάλιν προγονικὰ εἴδωλα, προσφέροντες ἐνίοτε ὡς ἰλαστικὴν θυσίαν πρὸς τῶν πατρῴων βωμῶν ἀδιάκριτον τίνα ἱεροκήρυκα ἣ παχὺν Βενεδεκτίνον. Κακόγλωσσσοι δὲ τίνες χρονογράφοι προσθέτουσι μάλιστα ὅτι ὁ ἀθεόφοβος Λοθάριος κατεσκεύαζεν ἐντὸς τῶν ἀνακτόρων εἴδωλα τοῦ Ἰρμινσοὺλ καὶ Τουΐτονος, ἅτινα ἔπεμπεν ὡς διαλλακτικὰ δῶρα εἰς τοὺς Σάξωνας καὶ Θουριγγίους, ὡς στέλλουσι καὶ σήμερον οἱ βιομήχανοι Ἄγγλοι εἰς τάς ἀποικίας τῶν ἀγάλματα ἰνδικῶν ἣ αὐστραλιακὼν εἰδώλων, γλυφέντα ἐν τοῖς ἐργοστασίοις τοῦ Λονδίνου ὑπὸ εὐσεβῶν Πουριτανῶν καὶ Κουακέρων, φορτόνοντες ἐπὶ τοῦ αὐτοῦ πλοίου ὡς ἀντιφάρμακον καὶ δέματά τινα ἱερῶν Γραφῶν τῆς Βιβλικὴς Ἑταιρείας· ὥστε τά τε εἴδωλα καὶ τὰ Εὐαγγέλια εὐπλοούσιν ἐν εἰρήνῃ ὑπὸ τὴν σκέπην τῆς ἀγγλικῆς σημαίας. Αἱ διενέξεις τῶν κληρονόμων τοῦ Λουδοβίκου κατέστησαν μετ' οὐ πολὺ τόπον δυσοίκητον τὴν Γερμανίαν. Ὁ δυστυχὴς τῶν ἐραστῶν ὄνος προσέκοπτεν ἀνὰ πᾶν βῆμα κατὰ πτωμάτων ἣ ὠλίσθαινεν εἰς αἱματώδη ἕλῃ· σπανίως δὲ εὑρίσκων κριθήν, χλόην ἣ φύλλα κατήντησε ν' ἀλέθη ἀκάνθας καὶ βάτους ὑπὸ τοὺς νηστικοὺς τοῦ ὀδόντας. Ἐν τούτοις ὁ χειμὼν ἐπήρχετο, χειμὼν σαξωνικός, τοσούτω ἀπότομος καὶ δριμύς, ὥστε καὶ αὐτοὶ οἱ κόρακες ἀπέθνῃσκον τῆς πείνης, μὴ δυνάμενοι να σχίσωσι τάς σάρκας τῶν πτωμάτων, ἀπολιθωθέντων ὑπὸ τοῦψύχους. Οἱ δυστυχεῖς δραπέται ἐπλανῶντο ὡς ἄστεγα στρουθία ἐπὶ τῆς χιόνος, καταρώμενοι τὸν ἠκρωτηριασμένον ἐκεῖνον σάτυρον, ὅστις ἠνάγκασεν αὐτοὺς να ἐγκαταλείψωσι τὴν θερμὴν αὐτῶν καὶ εὔοσμον φωλεάν. Ὁ φόβος τῶν ἐχθρῶν καὶ ἡ δριμύτης τοῦ χειμῶνος εἶχον ψυχράνει τὴν φιλοξενίαν τῶν Σαξώνων, ὥστε μάτην ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ἔκρουον οἱ δύο μοναχοὶ τάς θύρας τῶν καλυβῶν καὶ κοινοβίων. Ἄλλοτε μὲν οὐδ' ἀπάντησις ἐδίδετο αὐτοῖς, ἄλλοτε δὲ προέκυπτεν ἐκ μικρὰς θυρίδος σαξωνική τις κεφαλὴ ἐρυθρὰ ὑπὸ τοῦψύχους ἣκάτωχρος ὑπὸ τοῦ τρόμου, παρακινοῦσα τοὺς ἱκέτας εἰς ἐξακολούθησιν τοῦ δρόμου τῶν, σπανίως δὲ χείρ τις εὐσπλαγχνικωτέρα τῆς κεφαλῆς ἔρριπτεν αὐτοῖς ὡς ἐφόδιον τεμάχιον μέλανος ἄρτου ἣ ξηρο ἰχθύος. Οὕτω ἐπλανῶντο ἐπὶ δύο ὁλοκλήρους μήνας, παρακολουθοῦντες ὡς οἱ κόρακες τὰ ἴχνη τῶν στρατευμάτων, ἵνα θερμανθώσιν εἰς τὴν φλόγαν ἠμισβέστου πυρὰς ἣ γλείψωσι τὰ κόκκαλα ἐγκαταλειφθείσης τραπέζης. Ἦλθε δὲ ἡμέρα, καθ' ἢν ἀτενίζοντες μετὰ φθόνου τοὺς θῶας σπαράσσοντας τὰ πτώματα στρατιωτῶν τίνων τοῦ Λοθαρίου, ἐνῶ ἡ πεῖνα ἐσπάρασσε κακείνων τὰ σπλάγχνα, ὡς ὁ γὺψ τά του Προμηθέως, ἐδικαίωσαν σχεδὸν τὴν γνώμην τοῦ σοφοῦ Χρυσίππου, ὅστις μεταξὺ τῶν ἄλλων ἐδίδασκε τοὺς μαθητὰς ὅτι ἦτο θεμιτὴ καὶ ἡ νεκροφαγία. Ἡ Ἰωάννα ὑπετάσσετο ἀγογγύστως εἰς τάς τοσαύτας ταλαιπωρίας, ὑπομένουσα τὴν πεῖναν καὶ τὸ ψῦχος, ὡς ἡ κάμηλος τῆς ἐρήμου τὴν θερμότητα καὶ τὴν δίψαν. Οὔτε στεναγμὸς οὔτε παράπονον ἐξήρχετό ποτε τῶν ὠχρῶν χειλέων τῆς, δι' ὧν ἐσφόγγιζεν ἐνίοτε τὰ δάκρυα τοῦ συντρόφου, λαβόντος πολλάκις ἀφορμὴν να εὐλογήσῃ τὴν στιγμήν, καθ' ἢν ἠλίευσεν εἰς τὸ ῥεῦμα τῆς ζωῆς τοῦ τὸν ξανθὸν ἐκεῖνον μαργαρίτην. Ὁχαρακτὴρ τῶν γυναικὼν πρὸς μόνον τὸν χαλκὸν ἐκεῖνον τῆς Κορίνθου δύναται να παραβληθή, ὅστις συνέκειτο ἐκ μυρίων ἑτερογενῶν στοιχείων, ἐν οἷς ὅμως ὑπῆρχε καὶ ἄδολος χρυσός. Οὕτω νηστεύοντες, δακρύοντες, παρηγορούμενοι, φυσῶντες εἰς τὰ δάκτυλα τῶν καὶδιευθυνόμενοι πάντοτε πρὸς νότον, ὡς αἱ χελιδόνες καὶ αἱ φθισικαὶ Ἀγγλίδες, ὑπερέβησαν τάς χιονοσκεπεὶς ἐρήμους τῶν Βαυαρών, διέπλευσαν τὴν λίμνην τῆς Κωνσταντίας καὶ εὗρον τέλος φιλοξενίαν εἰς τὴν μονὴν τοῦ Ἀγ. Γάλλου, ἧς οἱ καλοὶ μοναχοὶ προσέφερον αὐτοῖς ἄσυλον κατὰ τῶν λύκων καὶ τῶν στρατιωτῶν τοῦΛοθαρίου. Οἱ δύο ἐρασταὶ ἡτοιμάζοντο ἤδη να στήσωσι τοὺς πενάτας τῶν ὑπὸ τὴν ἱερὰν ἐκείνην καὶ ἀπόρθητον στέγην, ὅτε περίεργος τὶς καλόγηρος, θεωρῶν μετὰ προσοχῆς τὴν Ἰωάνναν, παρετήρησεν ὅτι τὰ ὦτα αὐτῆς ἦσαν ὑπότρητα, ἐκ δὲ τῆς παρατηρήσεως ταύτης ταραχθεὶς συνέλαβεν ἀμέσως παραδόξους ὑπονοίας καὶ ἐπιθυμίας. Ἤρκει ἡ ἄκρα θήλεος ὠτίου να ταράξῃ τὴν ἡσυχίαν τῶν τότε μοναχῶν, ὡς καὶσήμερον μόνη ἡ ὀσμὴ γυναικείας ἐπιστολῆς ἀρκεῖ να ἀναστατώση ὅλους τοὺς κατοίκους τοῦ Ἀγ. Ὅρους. Ἡ δὲ Ἰωάννα φοβουμένη τάς περαιτέρω ἀνακαλύψεις καὶ ἀπαιτήσεις τοῦ Ὁσίου Πατρὸς κατέπεισε τὸν Φρουμέντιον ν' ἀφήσωσιν αὐθημερὸν τὴν μάνδραν τῶν περιέργων ἐκείνων Ἐλβετών. Ἀπὸ τοῦ Ἀγ. Γάλλου μετέβησαν εἰς Τίγυρον τὴν ἀρχαιοτάτην ἐν Ἐλβετία πόλιν, ὀνομαστὴν διὰ τὴν δύναμιν τῶν κατοίκων καὶ τοῦ ῥακίου τῆς, ἐκεῖθεν δὲ εἰς Λυκέρναν, ὅπου εἰσῆλθον διὰ νυκτός, ἵνα θαυμάσωσι τὸ τεράστιον φανάριον, τὸ ὁποῖον κατὰ τοὺς χρονογράφους τοσαύτην ἐπέχεε λάμψιν, ὥστε καθιστᾲ ἀοράτους τοὺς ἀστέρας καὶ ὁρατοὺς τοὺς λάκκους, εἰς οὓς ἔπιπτον πρότερον, ὡς ὁ Μιλήσιος φιλόσοφος, οἱ πλεῖστοι τῶν ὁδοιπόρων. Ἀπὸ Λυκέρνης διευθύνθησαν εἰς Αὐεντικόν, τὴν πρωτεύουσαν τῶν πάλαι Ἐλουητίων, ἔνθα εἶδον τὰ ἴχνη τῶν ὑποδημάτων τοῦ Ἀττίλα ἐγκεχαραγμένα ἐπὶ σκληροῦ βράχου ὡς τά του Ἰησοῦ ἐν τῷ ὅρει τῶν Ἐλαιῶν, καὶ ἐκεῖθεν εἰς Σέδουνον, ὅπου εὗρον ἀκάτιον, δι' οὐ κατέπλευσαν τὸν Ῥοδανὸν μέχρι τοῦΛουγδούνου. Τὸ πλοιάριον ἐκεῖνο ἀνῆκεν εἰς Ἑβραίους ἐμπόρους μεταβαίνοντας εἰς Μασσαλίαν, ἵνα πωλήσωσι χριστιανοὺς δούλους εἰς τοὺς Σαρακηνοὺς τῆς Ἰσπανίας. Κατὰ τοὺς χρόνους ἐκείνους οἱ ἀπόγονοι τοῦ Ἰσραὴλ ἀντὶ να καταπιέζωνται ἦσαν παντοδύναμοι κατὰ τὴν μεσημβρινὴν Γαλλίαν. Οἱ Αὐτοκράτωρ, δανειζόμενος καθ' ἑκάστην παρὰ τούτων μεγάλα ποσά, ἐπλήρονε τοὺς τόκους τοῦ χρέους τοῦ ἐπιτρέπων αὐτοῖς να προσηλυτίζωσι τοὺς ὑπηκόους τοῦ, ὡς ἀνεχόμεθα καὶ ἡμεῖς τάς ἀδελφὰς τοῦ Ἐλέους, τάς Γραφὰς τῆς Βιβλικὴς Ἑταιρείας, τάς ὀπτασίας τοῦ Ἀγαθαγγέλου, τῶν ἀγαθαγγελιστὼν τάς χρυσᾶς προσδοκίας καὶ ἄλλας τῶν τριῶν Ἐγγυητριὼν μας ἐφευρέσεις. Οἱ δὲ Ἑβραῖοι τοῦ Λουγδούνου μετεχειρίζοντο τὰ παρὰ τοῦ Αὐτοκράτορος ἀγορασθέντα διατάγματα ὡς ὀδόντας, ἵνα κατατρώγωσι δι' αὐτῶν τοὺς χριστιανούς, φονεύοντες τοὺς χοίρους τῶν, κλέπτοντες τὰπαιδία, ἀναγκάζοντες τοὺς δούλους αὐτῶν να ἁγιάζωσι τὸ Σάββατον καὶ να ἐργάζωνται τὴν Κυριακήν, πωλοῦντες ὡς κτήνη τοὺς ἀπειθοῦντας ἣ βαπτίζοντας τὰ τέκνα τῶν, καὶ αὐτὰς ἀκόμη τῶν ἀρχιερέων τάς παλλακίδας ἐπιχειροῦντες ἐνίοτε να ἐβραΐσωσιν. Οἱ δυστυχεῖς ἐπίσκοποι ἔστελλον πρὸς τὸν Αὐτοκράτορα ἀναφορὰς ἐπὶ ἀναφοραῖς, οἱ δὲ Ἑβραῖοι σάκκους ἐπὶσάκκοις. Ἀλλ' εἰς μὲν τοὺς πρώτους οὐδ' ἀπεκρίνετο ὁ μονάρχης, εἰς δὲ τοὺς Ἰουδαίους ἔπεμπε στρατιώτας, ἵνα φρουρῶσι τοὺς οἴκους τῶν καὶ ἀναγκάζωσι τοὺς χρεώστας εἰς ἀπότισιν τῆς ὀφειλῆς, καθὼς φυλακίζουσι καὶ σήμερον χριστιανοὶ κλητῆρες τοῦ Ῥοσίλδου τοὺς ὀφειλέτας. Ἀδίκως λοιπὸν κατηγοροῦμεν τὸν παρόντα αἰῶνα ὡς φιλοχρηματώτερον τῶν παρελθόντων. Ὁ χρυσὸς ὑπῆρξεν ἀνέκαθεν ὁ μόνος σεβαστὸς ἐν τῷ κόσμῳ Θεός, προφῆται δὲ αὐτοῦ οἱ Ἑβραῖοι· κατ' ἐκείνην δὲ μάλιστα τὴν ἐποχὴν καὶ αὐτὸ τὸ Εὐαγγέλιον ἐγράφετο διὰ χρυσῶν γραμμάτων, ἵνα καταστῇ σεβαστόν. Μεταξὺ τῶν ἐπιβατῶν τοῦ πλοιαρίου ὑπῆρχε καὶ γέρων τις ῥαβίνος, ὀνόματι Ἰσαχάρ, ὅστις ἵνα να διασκεδάση κατὰ τὸν διάπλουν ἐπεχείρησε να προσηλυτίση τοὺς νέους ἐκείνους καλογήρους, ζητῶν να λάβῃ παρ' αὐτῶν ὁ ἀσυνείδητος τοκογλύφος τὴν ψυχὴν τῶν ἀντὶ ναύλου. Ἤρξατο λοιπὸν διηγούμενος εἰς τοὺς νεανίσκους ὅτι ὁ Ἰησοῦς ἦτο ποταπὸς τὶς Ἑβραῖος, ὅστις διδαχθεὶς τὴν θαυματουργίαν ὑπὸ γόητός τινος, καλουμένου Ἰωάννου Βαπτιστοῦ, εἶχεν ὑποσχεθὴ εἰς τὴν θυγατέρα τοῦ αὐτοκράτορος Τιβερίου να καταστήσῃ αὐτὴν μητέρα ἄνευ ἀνδρικῆς μεσολαβήσεως, ἡ δὲ νεᾶνις ἀκολουθήσασα τάς συνταγὰς αὐτοῦ ἔτεκε λίθον ἀντὶ παιδίου· διο θυμωθεὶς ὁ Αὐτοκράτωρ παρήγγειλε τῷ Πιλάτῳ να σταυρώση τὸν ἀγύρτην, τοῦ ὁποίου τὸ σῶμα ταφὲν πλησίον ὑδραγωγείου παρεσύρθη τὴν νύκτα ὑπὸ τοῦπλημμυρήσαντος ὕδατος, καὶ ἐκ τούτου πρόηλθεν ἡ εἰς τὴν ἀνάστασιν πεποίθησις τῶν Ναζωραίων. Ἀφοῦ τοιαύτας καὶ ἄλλας βλασφήμους φλυαρίας ἐξήμεσεν ἐκ τοῦ μιαροῦ αὐτοῦ στόματος ὁ βρωμολόγος ἐκεῖνος Ἑβραῖος, ἤρξατο ἔπειτα να πλέκῃ εἰς τὸν θεὸν τοῦ Ἰσραὴλ στέφανον ἐκ νεφελῶν καὶ ἀστέρων. Παρέστησεν αὐτὸν καθήμενον ἐπὶ ἅρματος συρομένου ὑπὸ τεσσάρων πανθήρων, ὡς τό του Βάκχου, κρατοῦντα εἰς τὴν δεξιὰν χιλιόπηχυν σύριγγα, δι' ἧς ἐνεφύσα τάς ἐντολὰς τοὺς εἰς τὸ οὖς τῶν Προφητῶν, τίκτοντα ἐκ τῆς κεφαλῆς ὁπλοφόρους δαίμονας, ὡς ὁ Ζεὺς τὴν πάνοπλον Ἀθηνᾶν, φιλικῶς συναναστρεφόμενον μετὰ τῶν γραμμάτων τοῦ ἀλφαβήτου, ἅτινα ἦσαν ἄγγελοι πτερωτοί, καὶ ἀλέθοντα διὰ τεραστίας μυλοπέτρας τὸ μάννα, δι' οὐ κατεσκευάζετο ὁ ἄρτος τῶν κατοίκων τοῦ Παραδείσου. Οἱ δύο νεανίσκοι ὅτε μὲν ἐγέλων ἀκροώμενοι τάς ῥαβινικὰς ἐκείνας τερατολογίας, ὅτε δέ, φοβούμενοι μὴ αἱ βλασφημίαι ἐκεῖναι βυθίσωσι τὸ πλοῖον εἰς τοὺς μυχοὺς τῶν κυμάτων, ἐψιθύριζον ὡς ἀντιφάρμακον τροπάριόν τι εἰς τὸν Ἄγ. Μεδάρδον, ὅστις, ὡς ὁ Ποσειδῶν, παρὰ τοῖς ἀρχαίοις καὶ ὁ Ἄγ. Νικόλαος παρ' ἡμῖν, ἐξήγειρε τότε καὶ κατηύναζε τὰ κύματα τῶν ὑδάτων. Χάριν τοῦ τροπαρίου ἐκείνου καὶ τῆς νηνεμίας τὸ πλοιάριον προσωρμίσθη εὐτυχῶς τὴν ἐπιοῦσαν εἰς Λούγδουνον, ὅπου ἤδρευε τότε ὁ Ἄγ. Ἀγοβάρδος, ὁ μόνος τῶν ἁγίων, τοῦ ὁποίου καγὼ ἤθελον ἀσπασθὴ μετὰ σεβασμοὺ τὸκράσπεδον τῆς ἐσθῆτος. Οὗτος ἐδόξαζεν ὅτι, ἀφοῦ ὁ Ἰησοῦς εἶναι αἰώνιος καὶ πανταχοῦ παρών, πάντες οἱ τὰ παραγγέλματα αὐτοῦ ἀκολουθήσαντες εἴτε πρὸ τῆς ἐνανθρωπήσεως αὐτοῦ ἐγεννήθησαν εἴτε μετ' αὐτήν, εἴτε ἐγνώρισαν αὐτὸν εἴτε ὄχι, ἦσαν χριστιανοὶ καὶ νόμιμοι κληρονόμοι τῆς βασιλείας τῶν Οὐρανῶν· ἀπεστρέφετο τὴν εἰς τάς ἁγίας εἰκόνας ἀποδιδομένην λατρείαν, νομίζων ἀσέβειαν τὴν ὑπὸ ἀνθρωπίνην μορφὴν παράστασιν ἀΰλου θεότητος καὶ διδάσκων ὅτι οἱ πρῶτοι χριστιανοὶδιετήρουν τάς εἰκόνας τοῦ Ἰησοῦ, τῶν Ἀποστόλων καὶ τῶν Μαρτύρων ὡς τὰ ὁμοιώματα ἀνθρώπων, τοὺς ὁποίους ἐγνώρισαν καὶ ἠγάπων, ὅπως ἡμεῖς σήμερον τάς φωτογραφίας τῶν ἀπόντων φίλων, καὶ οὐχὶ ὡς ἀντικείμενα δεισιδαίμονος λατρείας. Πλὴν δὲ τούτων γελοῖον ἐνόμιζεν ὁ καλὸς Ἐπίσκοπος τὸ να πιστεύωμεν, ὅτι ὁ Ὕψιστος ὑπηγόρευσεν εἰς τοὺς Προφήτας κατὰ λέξιν τάς Γραφάς, ὡς ὁ Ἄγγελος τὰ ἀποφθέγματα εἰς τὸν ὄνον τοῦ Βαλαάμ· ἀπέτρεπε τοὺς πιστοὺς ἀπὸ τῶν προσκυνήσεων, τὰ δὲ ἐλέη αὐτῶν διέταττε να διδῶνται εἰς τοὺς πτωχοὺς καὶ οὐχὶ εἰς τάς ἐκκλησίας, ἁμαρτίαν νομίζων, ἐνῶ τοσούτοι πένητες στεροῦνται χαλκοῦ πρὸς ἀγορὰν ἄρτου, να δίδηται χρυσὸς εἰς τοὺς ἱερεῖς, ἵνα ἀνάπτωσι κηρία ἐν πλήρει μεσημβρίᾳ ἣ κοσμῶσι καὶ αὐτοῦ τὰ εἴδωλα τῶν ναών3 ἣ τῶν παλλακίδων τῶν τὰ στήθη. Τοιαύτας χριστιανικὰς ἣ μᾶλλον αἰωνίους ἀληθείας ἐδίδασκεν ὁ καλὸς ἐκεῖνος ἱερεὺς τοῦ Ὑψίστου, τάς ὁποίας ἂν εἶχε κηρύξει βραδύτερον, ἤθελε καῇ ὡς ὁ Οὔσιος ἣ ῥιφθῇ ἄκλαυστος καὶ ἄταφος ἐπὶβράχου ὡς ὁ Καΐρης. Ἀλλὰ κατὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνη οἱ ἱερεῖς τῆς Δύσεως ἐνασχολούμενοι ἀποκλειστικὼς εἰς τὴν κραιπάλην καὶ ἀργυρολογίαν δεν εἶχον ἀκόμη καταληφθῇ ὑπὸ τῆς μανίας τοῦ να δικάζωσι καὶ καίωσιν ἀνθρώπους. Ἂν δὲ ἐν μέσῳ τῆς γενικῆς ἐκείνης ἀμαθείας καὶ διαφθορὰς ἐπήρχετο εἴς τινα ἐξ αὐτῶν ἡ ἰδιότροπος ὄρεξις να ζήση ἐναρέτως ἣ να ὁμιλήσῃλογικώς, ἔτρωγαν ἐκεῖνοι τὴν μερίδα τοῦ καλοῦ τούτου ἀνθρώπου, γελῶντες διὰ τὴν ἀνοησίαν τοῦ καὶ ἀφίνοντες μάλιστα εἰς αὐτὸν τὸ τίτλον τοῦ ἁγίου, ὅστις ἀπενέμετο τότε ἀφειδῶς εἰς τοὺς ἱερεῖς, ὡς σήμερον τὸ ἐξοχώτατος εἰς τοὺς ἰατρούς. Τοιοῦτος ἦτο ὁ Ἀγοβάρδος, ἀδάμας ἐν μέσῳ χαλίκων, κύκνος ἐν μέσῳ κοράκων, στιλβῶν ἐν τῷσκότει τοῦ ἐνάτου αἰῶνος ὡς μαργαρίτης εἰς τὴν ῥῖνα χοίρου4. Ἀπαντήσας αὐτόν, ἐνῶ μετὰ κόπου καὶ ἀηδίας ἀνεκίνουν τὴν κόπρον τοῦ μεσαιῶνος, ἠθέλησα ν' ἀναπαυθὼ ἐπὶ τίνας στιγμὰς πλησίον τοῦ, ὡς ὁ κεκμηκὼς Ἄραψ παρὰ τὴν πηγὴν τῆς ἐρήμου. Εἰς τοιοῦτον δὲ ἄνδρα συστέλλεται τὶς σχεδὸν να ἀπονείμη τὸν γελοῖον καὶ κατεσπιλωμένον τίτλον τοῦ Ἁγίου, ὡς αἰσχύνονται καὶ παρ' ἡμῖν οἱτίμιοι ἄνθρωποι να φέρωσι τὸν σταυρὸν τοῦ Σωτῆρος. Ὁ Φρουμέντιος ἐπορεύθη μετὰ τῆς Ἰωάννας ν' ἀσπασθὴ τάς χεῖρας τοῦ καλοῦ ἐπισκόπου. Οἱ τότε περιηγηταί, ἅμα ἔφθανον εἰς ξένην πόλιν, ἐζήτουν τὴν κατοικίαν τοῦ Ἀρχιερέως, ὡς σήμερον τὸ Προξενεῖον. Ἐκεῖ παρέδιδον τάς συστατικὰς ἐπιστολὰς τῶν καὶ ἐξῃτοῦντο ὁδηγίας ἣ βοηθήματα πρὸς ἐξακολούθησιν τῆς ὁδοιπορίας, ἀντὶ τῶν ὁποίων προσέφερον συνήθως τῷ Ἐπισκόπῳ ἱερά τινα λείψανα τῶν ἁγίων τοῦ τόπου τῶν· καθότι ἤκμαζε παρὰ τοῖς τότε χριστιανοῖς ἡ συνήθεια να κάμνωσι συλλογὰς ἁγίων λειψάνων πάσης χώρας καὶ ἐποχῆς, ὡς πέρυσιν ἐν Ἀθήναις ἡ τῶν γραμματοσήμων. Οἱ ἡμέτεροι ὁδοιπόροι πολλὰ ἔχοντες να ζητήσωσι καὶ οὐδὲν να προσφέρωσιν εἰς τὴν αὐτοῦ ἁγιότητα, ἐπαρουσιάσθησαν πρὸ αὐτοῦ, ἐρυθριῶντες καὶ συνεσταλμένοι, ὡς αἱ λιμώττουσαι χῆραι τῶν τουρκομάχων ἡρῴων μας εἰς τὰπρόθυρα τῶν αὐλοδούλων. Ἀλλ' ὁ Ἄγ. Ἀγοβάρδος εἰθισμένος ὡς οἱ πνευματικοὶ καὶ ἰατροὶ να ἐξετάζῃ νεφροὺς καὶ καρδίας ἐγνώριζε καὶ να διακρίνῃ τὴν ὑπὸ τὰ ῥάκη κεκρυμμένην ἀξίαν. Προσκαλέσας εἰς τὴν λιτὴν τοῦ τράπεζαν τὸ πολυπαθὲς ἐκεῖνο ζεῦγος, ἐθαύμασε τῶν νέων συνδαιτυμόνων τὸ κάλλος, τὴν σοφίαν καὶ τὴν ἀδελφικὴν στοργήν, παρέβαλεν αὐτοὺς πρὸς τὸν Κάστορα καὶ Πολυδεύκην καί, ὅτε ἀνεχώρησαν, ἔδωκεν αὐτοῖς καλὰς συμβουλάς, νέα ὑποδήματα, τὴν εὐχὴν τοῦ καὶ χρήματα πρὸς ἐξακολούθησιν τῆς ὁδοιπορίας. Καταπλεύσαντες καὶ πάλιν τὸν Ῥοδανὸν ἔφθασαν οἱ ὁδοιπόροι μετὰ ἑξαήμερον πλοῦν εἰς Ἀρελατίαν, τὴν κλεινήν ποτε καθέδραν τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, νῦν δὲ περιώνυμον διὰ τὰ σῦκα καὶ τάς παρθένους τῆς, αἵτινες ὀφείλουσιν, ὡς καὶ οἱ ἀγγλικοὶ ἵπποι, τὴν καλλονὴν τῶν εἰς τὴν μετὰ τῶν Ἀράβων ἐπιμειξίαν. Οἱ δύο περιηγηταί, ἀφοῦ ἐθαύμασαν τὰ ἐρείπια τοῦ αὐτοκρατορικοὺ οἴκου, τὴν Μητρόπολιν, τὸ ἀμφιθέατρον καὶ τὸν ὀβελίσκον, ἠσθάνθησαν τὴν ἀνάγκην να φροντίσωσι καὶ περὶ τοῦστομάχου τῶν, ὅστις ἦτο πρὸ πολλοῦ κενός, ὡς ὁ ναὸς τῆς Ἀθηνᾶς, πρὸ τοῦ ὁποίου εὑρίσκοντο κατ' ἐκείνην τὴν στιγμήν. Διευθύνθησαν λοιπὸν πρὸς τὸ ἐκεῖ γυναικεῖον μοναστήριον, τὸ ἀρχαιότατον τῶν ἐν Γαλλία, ὅπερ ἐσύστησεν ὁ Ἄγ. Καισάριος κατὰ τὸν ἕκτον αἰῶνα, γράψας, ὡς λέγουσι, διὰ τοῦ αἵματος αὐτοῦ τὸν κανονισμόν, ὡς ὁ Δράκων τοὺς νόμους τοῦ καὶ ὁ Ἐρρίκος ὁ Γ/ τάς εἰς τὴν ἐρωμένην τοῦ ἐπιστολάς.5 Ὁ κανονισμὸς οὗτος ἦτο σκληρὸς καὶ τραχὺς ὡς τὸ ῥάσον τοῦ ἁγίου συντάκτου. Εἰς οὐδένα ξένον εἴτε ἄνδρα εἴτε γυναῖκα ἦτο συγχωρητὴ ἡ εἴσοδος τοῦ κοινοβίου, εἰς δὲ τάς μοναχὰς οὐδὲ τὴν κεφαλὴν να προβάλλωσιν ἐπετρέπετο εἰς τάς θυρίδας· ὅσαι δὲ ἐξ αὐτῶν ἔλουον τὸ σῶμα, ἐκτένιζον τάς τρίχας καὶ ἐδείκνυον γελώσαι τοὺς ὀδόντας ἣ βαδίζουσαι τοὺς πόδας, ἐμαστιγοῦντο διὰ βουνεύρων ἣ ἐρρίπτοντο ἁλυσόδετοι εἰς ὑπογείους φυλακάς. Ἀλλ' εἰς τοιούτους νόμους ἀδύνατον ἦτο να ὑποταχθῶσιν ἐπὶ πολὺ αἱ φιλήδονοι κόραι τῆς θερμῆς Προβιγγίας. Αἱ δύστηνοι παρθένοι ἐμαραίνοντο ἐν τῶν κοινοβίω ὡς φυτὰ ἐν τῇ θήκῃβοτανικού, μέχρις οὐκαταπατήσασαι ὑπὸ τὰ σανδάλια τῶν τὴν γραῖαν αὐτῶν ἡγουμένην καὶ τοὺς θηριώδεις κανονισμοὺς τοῦ Ἀγ. Καισαρίου, ἀνέκτησαν μετὰ τῆς ἐλευθερίας τὸ χρῶμα καὶ τὴν ζωηρότητα τῶν. Ἔκτοτε ἐκυβερνῶντο συνταγματικώς, ἀνεγείρασαι θέατρον ἐν τῇ μονῇ, ἐξερχόμεναι αὐτῆς δὶς τῆς ἑβδομάδος καὶ νηστεύουσαι, ὁσάκις ἐπόνουν τοὺς ὀδόντας. Ὅτε δὲ ἐπεχείρησεν ὁ εὐσεβὴς Λουδοβίκος να ἐπαναγάγῃ τάς ἀποπλανηθείσας ταύτας ἀμνάδας ὑπὸ τὸν ζυγὸν τοῦ Ἀγ. Βενεδίκτου, ἐκεῖναι ἀπεκρίθησαν ἐν πληθούση Συνόδῳ ὅτι εἰς μόνην τὴν ἡγουμένην τῶν ἐχρεώστουν ὑπακοήν, τάς δὲ νηστείας καὶ τὴν ἁγνότητα ἔμελλον μὲν να φυλάττωσι κατὰ τὸ δυνατόν, ἀλλ' οὔτε δι' ὅρκου οὔτε δι' ὑποσχέσεων οἰασδήποτε ἔστεργον να ὑποχρεωθώσι, φοβούμεναι, ὡς ἔλεγον, μὴ εἰς τὸ ἁμάρτημα τῆς σαρκὸς προσθέσωσι καὶ τὴν ἐπιορκίαν. Τοιαύτη ἦτο ἡ τότε κατάστασις τῶν πλείστων ἐν Εὐρώπῃπαρθενοτροφείων, ἅτινα παρθενοφθορεῖα ὠνόμαζεν ὁ Ἄγ. Πέτρος Δαμιανός. Ὁ ἥλιος λησμονήσας, ὡς συμβαίνει πολλάκις ἐν Προβιγγία, ὅτι ἦτο ἀκόμη χειμών, ἐθέρμαινε μεσουρανὼν τάς πλάκας τῆς αὐλῆς τοῦμοναστηρίου, ὅτε ἐπαρουσιάσθησαν πρὸ τῆς εἰσόδου αὐτοῦ οἱ δύο ὁδοιπόροι. Ἡ θυρωρὸς ἔρρεγχε πλησίον τῆς ἀνοικτῆς πύλης, ἢν ὑπερβάντες οἱ τυχοδιώκται καὶ ἐπὶστιγμάς τινας πλανηθέντες ὑπὸ ἐρήμους στοὰς καὶσιωπηλοὺς διαδρόμους, ἔφθασαν τέλος εἰς τὸ ὑπνωτήριον, ὅπου κατὰ τὴν συνήθειαν τῶν θερμῶν τόπων ἐμεσημβρίαζον αἱ μοναχαὶ παρθένοι. Ψάθινα παραπετάσματα προεφύλαττον ἀπὸ τοῦ μεσημβρινοῦ ἡλίου τὰ βλέφαρα τῶν κοιμωμένων, τὸ δὲ ἠμίφως καθιστᾲ ἔτι χαριεστέρας τάς ῥασοφόρους ἐκείνας Ἀφροδίτας. Μεταξὺ τῶν νυμφὼν τούτων τοῦ Ἰησοῦ ὑπῆρχον, ὡς καὶ εἰς τὸν γυναικῶνα τοῦ Σουλτάνου, παντὸς ἔθνους καὶ πάσης χροιᾶς παρθένοι· ἐρυθρόμαλλοι κόραι τῆς Ἐλβετίας, λευκαὶ ὡς τὸ γάλα τῶν αἰγῶν τῶν καὶ γαλήνιοι ὡς τῆς πατρίδος τῶν αἱλίμναι, καὶνεοφώτιστοι Σαρακηναί, μελανότριχες ὡς ὁ ἄνθραξ καὶ θερμαὶ ὡς ἐκεῖνος, φιλομειδεὶς Γαλάτιδες καὶ ὀρεσίτροφοι ποιμενίδες τῶν Πυρηναίων. Ὁ κοιτὼν τοῦ κοινοβίου ὠμοίαζε τοὺς βοτανικοὺς ἐκείνους κήπους, εἰς οὓς ἄνθη παντοία διαφέροντα κατὰ τὸ χρῶμα, τὴν ὀσμὴν καὶ τὴν πατρίδα, ἀλλ' ἀδελφὰ κατὰ τὸκάλλος, θάλλουσιν αἰχμάλωτα ἐντὸς ὑαλίνης φυλακῆς. Ἡ μὲν τῶν κοιμωμένων, κατεχόμενη ὑπὸ ἡδυπαθοῦς ὀνείρου ἐμειδία, στηρίζουσα ἐπὶ τοῦβραχίονος τὴν φλέγουσαν παρειάν, ἐνῶ τὰ τεταραγμένα στήθη τῆς διεφαίνοντο ὑπὸ τὸν λευκὸν χιτῶνα ὡς ἡσελήνη ὄπισθεν νέφους, ἡ δέ, ὠχρὰ καὶσυνωφρυωμένη, ὠμοίαζεν ἄγαλμα τῆς κοιμωμένης Λύπης, βλέπουσα ἴσως καθ' ὕπνους τάς ὄχθας τῆς πατρίδος ἣ τῆς μητρὸς τῆς τὰ χείλη, ἑτέρα ἐφαίνετο τείνουσα ἀγκάλας εἰς τὸν οὐράνιον αὐτῆς μνηστῆρα. Ἀλλ' αἱ πλεῖσται ἐκοιμῶντο ἠσύχως καὶ κοσμίως ὡς οἱ Φαραὼ ἐντὸς τῆς μεγάλης πυραμίδος, τινὲς μάλιστα καὶ ἔρρεγχον, ἀλλ' αὖται ἦσαν γραῖαι ὀνειρευόμεναι τὴν μακαριότητα τοῦ παραδείσου. Οἱ δύο ἐρασταὶ ἐλησμόνουν τὴν πεῖναν τῶν, θαυμάζοντες τὰ ποικίλας ἐκείνας προσωποποιήσεις τοῦ Μορφέως, ὅτε ἤχησεν αἴφνης ἡ φωνὴ τοῦ ἀργυροῦ ἀλέκτορος, δι' οὐ ἐκοσμεῖτο τὸ ὡρολόγιον τοῦ κοιτῶνος, ἀριστούργημα ἀραβικῆς τέχνης, δωρηθὲν ὑπὸ τοῦ Σαρακηνοῦ ἡγεμόνος φιλοξενηθέντος ἐν τῇ μονῇ, ὅπου εὗρε κατὰ τάς κακὰς γλώσσας ὅλας τῶν ἀνακτόρων τοῦ τάς ἀπολαύσεις. Εἰς τὸν ἦχον ἐκεῖνον πλῆθος ὀφθαλμῶν μαύρων, κυανῶν, φαιῶν ἣ καστανοχρόων, ἀποτινάξαντες τὸν ὕπνον ἤστραψαν ὡς ἀστέρες εἰς τὸ ἠμίφως τοῦ θαλάμου, προσηλούμενοι μετὰ περιεργείας ἐπὶ τῶν δύο ἀπροσδοκήτων ξένων. Αἱ μοναχαὶ τῶν χρόνων ἐκείνων οὔτε σεμνότυφοι ἦσαν οὔτε δειλαί, τῶν δὲ ἡμετέρων ἡρῴων ἡ ὄψις οὐδὲν τὸφοβερόν, ἀπ' ἐναντίας ὁ μὲν ἀδελφὸς Φρουμέντιος ἦτο εὔχρους καὶ ἀκμαῖος ὡς λείριον τῆς Ὀλλανδίας, ὁ δὲ Ἰωάννης ὡς ἴον λειμῶνος εὔχαρις καὶ τρυφερός. Αἱ μονάζουσαι παρθένοι, ἀγαπώσαι τὰ ἄνθη ὡς πάντες οἱφυλακισμένοι, συνωθοῦντο λευκαὶ καὶ θορυβώδεις ὡς τὰ κύματα τῆς θαλάσσης περὶ τοὺς νέους μοναχούς, ἐρωτώσαι τίνες ἦσαν καί πως ἐφύτρωσαν εἰς τὸν κοιτῶνα τῶν. Ἀφοῦ δὲ ηὐχαρίστησαν τὴν περιεργίαν τῶν, ἐφρόντισαν να κορέσωσι καὶ τῶν ξένων τῶν τὴν πεῖναν, προσκαλούσαι αὐτοὺς να συγκαθίσωσιν εἰς τὴν τράπεζαν τοῦ δειλινοῦ, ὅπου κατὰ πρῶτον ἐγεύθησαν τὰ τέκνα ἐκεῖνα τῆς Ἄρκτου τοῦ γλυκεῖς τῆς μεσημβρίας καρπούς, τὰ σῦκα καὶ τάς σταφίδας ἐκείνας, περὶ ὢν ἠρώτα ἡ σοφὴ Ἰωάννα, λείχουσα τὰ χείλη καὶ τοὺς δακτύλους, ἂν ταῦτα ἦσαν ὁ γλυκὺς τοῦ λωτοῦκαρπός. Τρεῖς μήνας ἀνεπαύθησαν οἱ δύο ἐρασταὶ μεταξὺ τῶν φιλοξένων παρθένων, εἰς τάς ὁποίας συνεχώρουν οἱ κανόνες να ἔχωσι παρ' αὐταῖς κηπουροὺς καὶπνευματικούς, ἵνα κυβερνῶσι τάς ψυχὰς τῶν καὶποτίζωσι τοὺς μοναστικοὺς κήπους τῶν, ὡς ἔλεγον ο καλοὶχρονικογράφοι, οἵτινες βεβαίως δεν ἐμάντευον πόσων παρεξηγήσεων καὶ ῥυπαρῶν λογοπαιγνίων ἀφορμὴν ἔμελλε να δώσῃ εἰς τοὺς ἐχθροὺς τῆς θρησκείας ἡ φράσις αὔτη, ἥτις χιαστοῦ μόνον σχήματος ὕλην παρέχει εἰς τὸν ἄκακον κάλαμόν μου. Τὰ πάντα ἐβάδιζον ἐν ἀρχῇ κατ' εὐχήν· ἀμφότεροι ἐπάχυνον καὶ ἐλησμόνουν τὴν πατρίδα τῶν ὑπὸ τὸν γλυκὺν οὐρανὸν τῆς Προβιγγίας, ὑφ' ὃν λησμονούσι σήμερον καὶ οἱ Χῖοι τὴν μοσχοβόλον νῆσον τῶν. Ὅπου καλόν, ἐκεῖπατρίς, ἔλεγεν ὁ Εὐριπίδης6. Πανταχοῦ φύεται τοῦ λωτοῦ ὁ μελιηδὴς καρπός, ὑπὸπαντοίας προσφερόμενος μορφὰς εἰς τῶν θνητῶν τὰ ἀκόρεστα χείλη, ὡς θρόνος εἰς τοὺς βασιλεῖς καὶ ὡς καλὴ παρθένος εἰς τοὺς ἐραστάς, ὡς χρυσὸς εἰς τοὺς ἐμπόρους καὶ ὡς ἐπευφημήσεις εἰς τοὺς τεχνίτας· καὶ εἰς αὐτὰς ἀκόμη τῶν βουνῶν τάς χιονοσκεπεὶς κορυφὰς καὶ τάς ἄμμους τῆς ἐρήμου ἐβλάστανε πρότερον ὁ λωτός, ὅτε οἱ ἐρημῖται ἐζήτουν ἐκεῖ ἁγιότητα καὶ οἱ δοῦλοι ἐλευθερίαν, ἀλλὰ σήμερον κατήντησε φυτὸν κηπαῖον ὡς τὸπράσον, καὶ διὰ τοῦτο ἴσως ἐξώρισαν αὐτὸν τοῦ Ἑλικῶνος οἱποιηταί. Ἐλέγομεν λοιπὸν ὅτι οἱ δύο μοναχοὶ εὑρόντες καὶ πάλιν τάς ἀναπαύσεις τῶν ἐπάχυνον καὶ ἔζων εὐχαριστημένοι εἰς τὴν γυναικείαν μάνδραν. Ἀλλὰ μετ' οὐ πολὺκατελήφθη ἡ Ἰωάννα ὑπὸ ἀγνώστου τινὸς καὶ φοβερὰς ἀσθενείας. Αἱ παρειαὶ αὐτῆς καθίσταντο κοῖλαι ὡς αἱ νῆες τῶν Ἀχαιών, οἱ δὲ ὀφθαλμοὶ θολοὶ καὶ ἀλαμπεῖς ὡς οἱ ἀστέρες τὴν πρωίαν· ἀντὶ τροφῆς ἔτρωγε τοὺς ὄνυχας τῆς καὶ ἀντὶ να κοιμάται ἐστέναζεν ὅλην τὴν νύκτα. Ὁ σύντροφος τῆς δεν ἔπαυεν ἐρωτῶν αὐτὴν τὶ ἔχει, ἀλλ' αὔτη διὰ δακρύων μόνον καὶ γογγυσμῶν ἀπεκρίνετο, ὁσάκις δὲ ἐπλησίαζε να τὴν ἀσπασθή, ἀντὶ τῆς παρειᾶς ἔστρεφε τὴν ῥάχιν, καὶ πότε μὲν τὴν ἀδελφὴν Μάρθαν, πότε δὲ τὴν ὁσίαν Βαθίλδην ἣ ἄλλην τινὰ παρθένον ἔστελλεν αὐτὸν να φιλήσῃ. Ὁ καλὸς Φρουμέντιος εἰθισμένος να ὑπακούῃ εἰς πάσας τῆς φίλης τοῦ τάς προσταγὰς ἔτρεχε να ἐκτελέση τὴν παραγγελίαν, ἀλλ' ὅτε ἐπέστρεφε να ζητήσῃ τὴν ἀμοιβὴν τῆς προθύμου ὑπακοῆς, ὕβρεις ἀντὶ εὐχαριστιῶν καὶ ὄνυχας ἀντὶ χειλέων εὕρισκε παρ' αὐτὴν ὁ δυστυχὴς νεανίας. Περιγράψας τὰ συμπτώματα περιττὸν νομίζω να ὀνομάσω τὴν νόσον. Ἡ θέσις τῆς πτωχῆς ἡρωίδος μου ἦτο τοσούτον μᾶλλον οἰκτρά, καθ' ὅσον τηκομένη ὑπὸ ἀκοιμήτου ζηλείας δεν ἠδύνατο κἀν ν' ἀποδώσῃ τὰ ἴσα εἰς τὸν ἐραστήν, ἀλλ' ἦτο ἄοπλος ὑπὸ τὴν ἀνδρικὴν αὐτῆς στολὴν ὡς τίγρις ἐντὸς σιδηροῦ κλωβίου. Αἱ μοναχαὶ συνεσώρευον εἰκασίας ἐπὶ εἰκασιῶν ὡς οἱγίγαντες ὄρη ἐπὶ ὀρέων, ζητούσαι να μαντεύσωσιν ὑπὸ τίνος ἀλλοκότου μανίας κατείχετο ὁ ξανθὸς καὶ ὡραῖος ἐκεῖνος καλόγηρος, ὅστις οὐ μόνον ἀπέφευγε τάς θωπείας τῶν ὡς οἱ λυσσῶντες κύνες τὸ ὕδωρ, ἀλλὰ καὶ κατὰ τοῦ συντρόφου τοῦ ὠργίζετο, ὁσάκις τὸν ἔβλεπε μετ' αὐτῶν συνομιλούντα. Κατὰ τάς ἀρχὰς τοῦπαρόντος αἰῶνος πᾶσαι αἱ νόσοι ἀπεδίδοντο εἰς ἐρεθισμὸν τοῦστομάχου καὶ ὑπὸ τὸ ὄνομα γαστρίτιδος ἐθεραπεύοντο ἀνεξαιρέτως διὰ βδελλῶν ὑπὸ τοῦ αἱμοβόρους Βρουσσαίου, κατὰ δὲ τὸν ἔνατον αἰῶνα πάντα τά τε ψυχικὰ καὶ σωματικὰ πάθη ἀπεδίδοντο εἰς τὴν ἐνοίκησιν τῶν δαιμόνων, καθ' ὧν μόνον φάρμακον ὑπῆρχον οἱ ἐξορκισμοὶ καὶ τὰλείψανα τῶν ἁγίων. Ἡ θεολογία καὶ ἰατρική, ἐκ τῶν ὁποίων περιμένομεν τῆς ψυχῆς καὶ τοῦσώματος ἡμῶν τὴν σωτηρία, εἶναι αἱ μόναι ἐπιστῆμαι αἱ ὑποκείμεναι, ὡς τὰ ἐνδύματα, εἰς τὸν συρμόν. Ὅσα οἱ πρόγονοι ἡμῶν ἐπίστευον, ὀνομάζομεν σήμερον μυθολογίαν, καὶ αὐτοὶ δὲ οἱ ἰατροκουρεὶς ἐμπαίζουσι τοῦ Γαληνοῦ καὶ Παρακήλσου τάς συνταγάς. Κύριος οἶδε τὶ καὶ οἱ ἀπόγονοι ἡμῶν θέλουσι λέγει, ἀναγινώσκοντες τὰ περὶ Χρωμιδρωσεως7 ὑπομνήματα τῆς ἰατρικῆς ἀκαδημίας τῶν Παρισίων ἣ τὸ περὶ ἀσπίλου συλλήψεως τῆς Ἀγ. Ἄννης δίπλωμα τοῦ πάπα Πίου, τὶ δὲ καὶ περὶθαυμάτων τῆς Πεψίνης καὶ τῆς ἐν Τήνω θαυματουργοῦ εἰκόνος; Μοναχικοῦ συμβουλίου γενομένου, ἀπεφασίσθη να σταλῇ πρὸς ἴασιν ὁ ἀδελφὸς Ἰωάννης εἰς τὸ ἐν Ἁγίᾳ Βώμη σπήλαιον τῆς Ἀγ. Μαγδαληνῆς, ὅπου εἶχε βλαστήσει δένδρον, τοῦ ὁποίου ἡ ὀσμὴ ἐδίωκε τότε τοὺς δαίμονας καὶ ἐθεράπευε τοὺς τυφλούς, ὡς ὁ καπνὸς τῶν ἰχθύων κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ Τωβίτ.8 Ὁ καλὸς Φρουμέντιος ἀναβιβάσας ἐπὶ τοῦ πιστοῦ ὑποζυγίου τὴν δαιμονιζομένην φίλην τοῦ διευθύνθη μετὰ βαρυθυμίας πρὸς τὸ ἅγιον σπήλαιον, στρέφων πολλάκις τὴν κεφαλὴν πρὸς τὰ ὀπίσω καὶ καταρώμενος τοὺς εὐνούχους καὶ τοὺς δαίμονας, οἵτινες ἐξώθουν αὐτὸν εἰς νέας καθ' ἑκάστην παραλίας, ὡς ἡ ἄρα τοῦ Ἰησοῦ τὸν Ἰουδαῖον σανδαλοποιόν. Ἡ ζηλεία, ὅταν δεν ἤναι νόσος ἰδιοπαθὴς ἣ συνταγματική,9 ὡς ἡ θεσιθηρία ἐν Ἑλλάδι, εἶναι μὲν πάντοτε κακῇ καὶ ὀχληρὰ ἀσθένεια, ἀλλ' ἔχει καὶ τὸ καλὸν ὅτι εὐθὺς παύει, ἅμα ἐκλείψωσι τὰ ὑποθάλποντα αὐτὴν αἴτια, ὡς ἡ ναυτία τῶν θαλασσοπλόων, ἅμα σταματήση τὸ πλοῖον. Οὕτως ἡσύχασε καὶ ὁ βασανίζων τὴν ἡμετέραν ἡρωίδα κακότροπος δαίμων, ἅμα ἡ παρουσία τῶν ἀντιζήλων τῆς ἔπαυσε ν' ἀκονίζη τοὺς ὄνυχας καὶ τοὺς ὀδόντας τοῦ. Πρὶν φθάσωμεν εἰς τὸ ἥμισυ τοῦ δρόμου, εἶχεν ἤδη ἀναλάβει ἡ Ἰωάννα τὴν ὄρεξιν καὶ τὴν εὐθυμίαν τῆς, ὥστε ὀλίγον ἔμενε να πράξῃ πρὸς ἐντελῇ αὐτῆς ἴασιν ἡ ἁγία. Ἀφιχθέντες μετὰ τριήμερον πορείαν εἰς τοὺς πρόποδας τοῦ ὅρους, ἐπὶ τῆς κορυφῆς τοῦ ὁποίου ἠνοίγετο τὸ σπήλαιον, ἤρξαντο οἱ μοναχοὶ ν' ἀναβαίνωσιν ἐπιπόνως τὴν ἀπότομον ἀνωφέρειαν, ἀκολουθούμενοι ὑπὸ τοῦ ὄνου τῶν, ὅστις νηστεῦων καὶτρέχων ἀπὸ τῆς προτεραίας ἔσειε μελαγχολικὼς τὴν κεφαλὴν τοῦ, ὡς εἰ ἐβαρύνετο τὴν ἀθλίαν τοῦ ζωήν. Οἱ πρῶτοι γονεῖς τοῦδυστυχοῦς τούτου ζῴου ἔφαγον ἴσως κακείνοι στάχεις τινὰς ἀπηγορευμένης κριθῇς εἷς τίνα γωνίαν τοῦ Παραδείσου, οἱ δὲ ἀπόγονοι αὐτῶν ἀποτίουσιν ὡς καὶ ἡμεῖς τοῦπρογονικοὺ ἁμαρτήματος τὸν φόρον. Μετὰ δίωρον ἀνάβασιν ἐπάτησαν τέλος πάντων οἱ τρεῖς προσκυνῆται ἐπὶ δενδροφύτου ὀροπεδίου, ὅπου ἡ ξανθὴθυγάτηρ τῆς Γεννησαρὲθ ἔκλαυσεν ἐπὶ τριάκοντα ἔτη τάς ἁμαρτίας τῆς. Ἐν μέσῳ τοῦ σπηλαίου τούτου ἐφαίνετο λάκκος σκαφεῖς εἰς τὸν βράχον ὑπὸ τῶν δακρύων τῆς ἁγίας, ἅτινα μετεμορφοῦντο καταπίπτοντα εἰς μαργαρίτας, οὖς διένεμεν ἡ ἐρημίτις εἰς τοὺς πτωχούς· ἐγγὺς δὲ τοῦλάκκου τούτου ἀνεπαύετο τὸ σῶμα αὐτῆς, ἐναποτεθὲν ἐκεῖ ὑπὸ τῶν Ἁγίων Λαζάρου, Τροφίμου καὶ Μαξιμίνου, ἐλθόντων κακείνων εἰς Γαλλίαν, ὅπου κατέφυγον τότε οἱ προγεγραμμένοι μαθηταὶ τοῦ Ἰησοῦ, ὡς σήμερον οἱ ὀπαδοὶ τοῦ Μαζίνη εἰς τὴν μεγάλην Βρεταννίαν. Εὔοσμον καὶ ἀειθαλὲς δενδρύλλιον ἐσκίαζε τὸν τάφον, σημαῖνον εἰς τοὺς προσκυνητάς που ἔπρεπε να γονατίσωσι. Πρὸ αὐτοῦκλίναντες τὸ γόνυ οἱ ἐρασταὶ ἤρξαντο ταπεινὴ τῇ φωνῇ καὶ τῇ καρδίᾳ να ψάλλωσι τὸ τροπάριον τῆς ἀγνισθείσης ἐκείνης ἑταίρας, τῆς ὁποίας τὰ ἁμαρτήματα κατέστησαν πλείονας γυναίκας ἁμαρτωλὰς παρ' ὅσας ἡ μετάνοια τῆς ἁγίας. Πάντες φιλοτιμούμεθα να ὁμοιάσωμεν κατὰ τὶ τοὺς μεγάλους ἄνδρας, μιμούμενοι τὰ ἐλαττώματα αὐτῶν, ὁσάκις ἀδυνατοῦμεν να μιμηθῶμεν τάς ἀρετάς. Πολλοὶ ἔγιναν μέθυσοι, ἵνα ἔχωσι τὶ κοινὸν μετὰ τοῦ Ἀλεξάνδρου, οἱ δὲ αὐλικοὶ τοῦ μεγάλου Λουδοβίκου ἀφήρουν τοὺς ὀδόντας τῶν, ἵνα ὁμοιάσωσι τῷ μονάρχῃ. Ἀλλὰ τῆς ὡραίας Μαγδαληνῆς τὰ παραπτώματα καὶ ἡ ἁγιότης μυριάκις πλείονας εἵλκυσαν μιμητάς. Αἱ ὀλίγαι ἀπομείνασαι καλαὶ χριστιαναὶ ταύτην ἔχουσιν εἴδωλον καὶ πρότυπον τῆς ζωῆς τῶν, δάκνουσαι τὸν ἀπηγορευμένον καρπόν, ἐνόσω ἔχουσιν ἀληθεῖς ὀδόντας, καὶ ἔπειτα προσφέρουσαι τῷ Θεῷ τάς ῥυτίδας καὶ τάς φενάκας τῶν ὡς ἀντίτιμον τοῦ Παραδείσου. Ἐνῶ ἐπεκαλοῦντο οἱ δύο προσκυνῆται τάς χαρίτας τῆς ἁγίας, ὁ ὄνος, ὅστις εἶχεν ἀκολουθήσει αὐτοὺς εἰς τὸ σπήλαιον, ζητῶν ἄσυλον κατὰ τοῦ ἡλίου, ὠσφραίνετο τὸ ἐπὶ τοῦ ἁγίου τάφου δενδρύλλιον μετ' αὐξούσης ἐπιθυμίας. Τὸ δυστυχὲς ζῷον πρὸ πολλοῦ εἶχε γευθὴ χλωρὰς τροφῆς, ἀλλὰ λαβὸν μοναστηριακὴν ἀνατροφὴν ἐγνώριζε να σέβηται τὰ ἅγια, δεινὴ δὲ συνεκροτεῖτο ἐν τῇ καρδίᾳ τοῦ πάλη μεταξὺ πείνης καὶ εὐσεβείας. Οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ ὑγραίνοντο, οἱ ῥώθωνες διεστέλλοντο, ἤνοιγε καὶ πάλιν ἔκλειε τὸ στόμα, λείχων ἐλαφρῶς τὰ εὔοσμα ἐκεῖνα φύλλα διὰ τοῦ ἄκρου τῆς γλώσσης ὡς ἐραστὴς τάς χεῖρας τῆς κοιμωμένης φίλης τοῦ, φοβούμενος μὴν τὴν ἐξυπνίση. Ἀλλὰ τελευταῖον παντὸς ἅλλου αἰσθήματος ὑπερίσχυσεν ἡ πεῖνα· κλίνας τὰ μακρὰ αὐτοῦ ὦτα κατὰ τὴν συνήθειαν τῶν ὁμοίων τοῦ, ὁσάκις ἑτοιμάζονται να πράξωσιν ἀνοησίαν, τόσω σφοδρῶς ἔσεισε διὰ τῶν ὀδόντων τὸ θαυματουργὸν ἐκεῖνο δενδρύλλιον, ὥστε ἐκριζωθὲν ἔμεινεν εἰς τὸβέβηλον αὐτοῦ στόμα ἀνηρτημένον. Οἱ ἐρασταὶβλέποντες ἀναρπαζόμενον τὸν βωμόν, πρὸ τοῦ ὁποίου προσηύχοντο, ἠγέρθησαν μετὰ φρίκης προσηλοῦντες ἔντρομα βλέμματα ἐπὶ τοῦ ἱεροσύλου ὑποζυγίου καὶ ἔτι ἐντρομώτερα εἰς τὸ ἄφθονον αἷμα, τὸ ὁποῖον ἀπέσταζεν ἐκ τῆς ῥίζης τοῦ φυτοῦ, ἐνῶ ἐκ τῆς ἀνοιχθείσης ὀπῆς ἠκούοντο στεναγμοὶ γοεροὶ ὡς οἵ του Πολυδώρου, ὅτε ἀπέσπα ὁ Αἰνείας τὰ ἐκ τοῦ σώματος αὐτοῦ βλαστήσαντα βέλη, ἐν μέσῳ δὲ αὐτῶν ἀντήχησε πένθιμος γυναικεία φωνή, τοιαῦτα εἰς τὸλαίμαργον ζῷον καταρωμένη «Ἐκ τῆς καρδίας μου καὶ οὐχὶ ἐξ ἀναισθήτου κορμοῦ ῥέει τὸ αἷμα τοῦτο. Ἐπικατάρατος σῦ ὁ σπαράξας αὐτήν· θέλεις κύπτει ὑπὸ βαρὺ φορτίον καὶ τρώγει ξύλον πάσας τάς ἡμέρας τῆς ζωῆς σου». Ἀπὸ τῆς ἡμέρας ἐκείνης ὑπόκεινται οἱ ὄνοι εἰς διπλὴν ὡς οἱ Ἰουδαῖοι ἀράν. Ἀμφότεροι διεσπαρμένοι ἀνὰ πᾶσαν τὴν γῆν, ὑβριζόμενοι, ῥαπιζόμενοι καὶ περιφρονούμενοι πληρόνουσι πλὴν τοῦ ἐπιβαρύνας παντὸς ἡμὰς προγονικοὺ καὶδευτέρου ἁμαρτήματος τὴν δίκην, οἱ μὲν τῆς θεοκτονίας, οἱ δὲ τῆς ἱεροσύλου λαιμαργίας. Ὁ δὲ παραίτιος τῆς δευτέρας ταύτης πτώσεως ὄνος, δυστυχέστερος γενόμενος καὶ αὐτοῦ τοῦ Ἀδάμ, οὐδὲ να χωνεύση ἐπρόφθασε τὸν ἀπηγορευμένον καρπόν, ἀλλὰ καταληφθεὶς ὑπὸ φοβερῶν σπασμῶν ἀπέδωκε εὐθὺς τὸ πνεῦμα ὡς ὁ Ὄζας παρὰ τὴν κιβωτὸν τοῦ Ὑψίστου. Ἔκτοτε δὲ οἱτυφλοί, χωλοί, δαιμονιζόμενοι καὶπαραλυτικοὶ τῆς Προβιγγίας, ὅσοι ἐθεραπεύοντο πρότερον ὑπὸ τοῦδένδρου τῆς Μαγδαληνῆς, προσέρχονται κατ' ἔτος εἰς τὸ μέρος, ὅπου κεῖνται τὰ ἄταφα ὀστᾶ τοῦ ἀφανίσαντος τὸ θαυματουργὸν αὐτῶν φάρμακον, καὶ ἐκεῖ μυρίας σωρεύουσι κατὰ τῆς μνήμης τοῦ κατάρας καὶ μυρίας ἐπὶ τῆς ῥάχεως τῶν ἀπογόνων τοῦ πληγάς. Οἱ δύο προσκυνῆται, τῶν ὁποίων αἱ τρίχες ἦσαν ὀρθαὶ ὑπὸ τῆς φρίκης, οἱ δὲ ὀδόντες συνεκρούοντο ὡς κροτάλια Ἰσπανὴς χορευτρίας, κατεκυλίσθησαν ἐκ τοῦ ὅρους ὁρμητικοὶ ὡς νιφοστιβάδες τῶν Πυρηναίων, οὐδ' ἐσταμάτησαν, μέχρις οὐ διέκριναν μακρόθεν τὰ γλαῦκα ὕδατα τῆς Μεσογείου. Ἀναπαυθέντες τότε ἐπὶ τίνας ὥρας ὑπὸ τὴν σκιὰν φηγοῦ ἐβάδισαν καὶ πάλιν δι' ὅλης τῆς νυκτός, τὸ δὲ πρωὶ εἰσῆλθον εἰς Τουλώνα, ἐναύλους ἔτι ἔχοντες εἰς τὰ ὦτα τῆς Μαγδαληνῆς τὴν ὀνοκτόνον ἀρὰν καὶ τοῦ δυστυχοῦς ὑποζυγίου τῶν τοὺς ἐπιθανατίους ὀγκηθμούς. Ὁ λιμὴν τῆς Τουλῶνος ἦτο ἔρημος πλὴν μόνης ἐνετικής τινος τριήρεως, ἥτις μετακομίσασα ἐξ Ἀλεξανδρείας εἰς Ἐνετίαν τὸ σῶμα καὶ τὸ ἰδιόχειρον Εὐαγγέλιον τοῦ Ἀγ. Μάρκου, ἔπλευσεν ἔπειτα εἰς τάς ἀκτὰς τῆς Προβιγγίας πρὸς ἀγορὰν ἀνδραπόδων, μελλόντων ν' ἀνταλλαγῶσιν εἰς τοὺς λιμένας τῆς Ἀνατολῆς ἀντὶλιβάνου, βάμβακος καὶ ἁγίων λειψάνων. Οἱ χρόνοι ἐκεῖνοι ἦσαν ὁ χρυσοῦς τῆς σωματεμπορίας αἰών. Ἐνετοί, Ἀμαλφίται, Πισανοὶ καὶ Γενουήνσιοι περιέτρεχον ὡς καρχαρίαι τὴν Μεσόγειον, ἁμιλλώμενοι τὶς πρὸ τίνος περισσοτέρους ν' ἀγοράσῃ ἀνθρώπους παρὰ τῶν ὀπλαρχηγὼν καὶ λῃστῶν, οἵτινες μετὰ τὸν θάνατον τοῦΚαρόλου ἐλυμαίνοντο τὴν Γαλατίαν καὶ Ἰταλίαν, μετερχόμενοι τὸ ἐπάγγελμα τῶν ἐλευθέρως καὶ ἀνενοχλήτως ὡς σήμερον ἐν Ἀττικῇ. Ἀλλ' ἐκεῖνοι τουλάχιστον ἀντὶ να λῃστεύωσι καὶ τοὺς συγγενεῖς ἀκόμη, ζητοῦντες λύτρα, ἤναπτον πυρὰν παρὰ τὴν ὄχθην τῆς θαλάσσης, ἵνα εἰδοποιήσωσι τοὺς παραπλέοντας ἀγοραστάς, εἰς οὓς ἐπώλουν αὐθημερὸν τὸν αἰχμάλωτον, ὠφελοῦντες μᾶλλον ἀντὶ να βλάπτωσι τοῦ κληρονόμους. Οἱ ἱερεῖς ἀνεθεμάτιζον μὲν ἐνίοτε τοὺς μετερχομένους τὸ τοιοῦτον ἐμπόριον, ἀλλὰ καὶ ἐδέχοντο παρ' αὐτῶν χρυσοκεντήτους στολάς, πολύτιμα ἀρώματα, λιθοστολίστους σταυροὺς καὶ ἄλλα τῆς βιομηχανίας τῶν προϊόντα, ὡς καταφέρονται καὶ σήμερον οἱ Ἄγγλοι μαυρόφιλοι κατὰ τῆς δουλείας, ἀναμιγνύοντες εἰς τὸ τέιον αὐτῶν σάκχαριν καὶ ῥώμι, τὸν ἱδρῶτα καὶ τὸ αἷμα τῶν μαύρων. Κακαὶ δὲ τίνες γλῶσσαι διεθρύλουν μάλιστα ὅτι πολλοὶ τῶν ἀξιωματικῶν τῆς παπικὴς αὐλῆς, ἐν οἷς καὶ ὁ μέγας κηριμονάριος, ἤτοι αὐλάρχης, συνέδεον μυστικὰς μετὰ τῶν ἀρρλῃστῶν σχέσεις, συντεινούσας εἰς πλουτισμὸν καὶ διακόσμησιν τῆς Ἐκκλησίας. Τὸ πλοῖον ἦτο ἕτοιμον πρὸς ἀπόπλουν, εἰς δὲ τὴν παραλίαν εὑρίσκετο προσδεμένον ἀκάτιον, ἀναμένον τὴν ἐπιστροφὴν τοῦπλοιάρχου, πορευθέντος εἰς ἀντάμωσιν τοῦ ἀνταποκριτοὺ αὐτοῦ Ἰουδαίου, ἵνα συμπληρώσῃ τὸφορτίον. Μετ' οὐ πολὺ ἐφάνη ὁτίμιος οὗτος θαλασσινὸς ἀκολουθούμενος ὑπὸ ὀκτῶ ναυτῶν, κρατούντων μάστιγα ἐν τῇ δεξιᾷ, διὰ δὲ τῆς ἀριστερᾶς σχοινίον, εἰς τοῦ ὁποίου τὴν ἄκραν ἦσαν δεδεμένοι ἀνὰ δύο ὡς τρυγόνες εἰς τὴν ἀγορὰν οἱ νεωστὶ ἀγορασθέντες δοῦλοι δεκαὲξ τὸν ἀριθμόν, ἐννέα ἄνθρωποι καὶ ἑπτὰ γυναῖκες· εἶπον δὲ ἄνθρωποι καὶ οὐχὶ ἄνδρες, διότι κατ' ἐκείνην τὴν ἐποχὴν ἠμφισβητεῖτο ἀκόμη ἂν ἀνήκουσιν εἰς τὸ ἀνθρώπινον γένος αἱ γυναῖκες, οἱ δὲ ἀρνούμενοι αὐταῖς τὴν ἀνθρωπότητα ἐπρότεινον τοὺς τραγικοὺς αὐτῶν ἐρωτᾷς ἐν Αἰγύπτῳ καὶ τοὺς ἱππικοὺς ἐν Θεσσαλία, τὴν γνώμην τοῦ Ἀριστοτέλους, τὴν κακίαν τῶν, τὴν θυγατέρα τοῦ Ἀριστοξένου, ἥτις εἶχε πόδας ὄνου, καὶ τὸ ἐδάφιον τοῦ Τωβίτ. Ὁ πλοίαρχος ἦτο Ῥαγουζαῖος, ἁλιεὺς καὶ εἰδωλολάτρης κατὰ τὴν νεότητά του, ὅστις μυηθεὶς τῆς πίστεως τὰ μυστήρια ἠθέλησε να μιμηθῇ τὸν Ἀπόστολον, γενόμενος ὡς ἐκεῖνος ἁλιεὺς ἀνθρώπων, οὖς ἠγγίστρονε καὶ ἐπώλει ὡς πρότερον τοὺς ἰχθύας. Παρατηρήσας τοὺς δύο ἐραστάς, οἵτινες περιεσφιγμένοι εἰς τὰ ῥάσα τῶν ἐκάθηντο μελαγχολικοὶ ὡς ναυαγοῖ ἐπὶ τῶν βαθμίδων τῆς ἀποβάθρας, ἐσκέφθη ὅτι καλὸν ἤθελεν εἶναι να παραλάβῃ ἐπὶ τοῦ πλοίου τοὺς δύο ἐκείνους ὀπαδοὺς τοῦ Ἀγ. Βενεδίκτου, ἵνα βοηθῶσι τὸν δήμιον εἰς τὴν διατήρησιν τῆς εὐταξίας μεταξὺ τῶν δεσμίων, ἀπειλοῦντες εἰς τοὺς μεμψιμοιρούντας τάς φλόγας τῆς Κολάσεως ὡς ἐκεῖνος τὴν ἀγχόνην. Ὁ πολύπειρος ἐκεῖνος ναύτης ἦτο συγχρόνως καὶ βαθὺς πολιτικός, ἐννοήσας, ὡς οἱ τότε βασιλεῖς, ὅτι διὰ μόνον τῶν ἱερέων καὶ δημίων καθίστανται οἱ ἄνθρωποι εὐάγωγος ἀγέλη, προσφέρουσα εὐπειθῆ ῥάχιν εἰς τὴν κουράν. Οἱ δυστυχεῖς νεανίσκοι γευθέντες πασῶν τῶν πικριῶν, ὅσαι ἐπὶ τῆς ξηρᾶς βλαστάνουσιν, ἐδέχθησαν προθύμως τοῦ ἀνδροκαπήλου τάς προτάσεις, ἐλπίζοντες να εὕρωσι τέλος ἀνάπαυσιν μεταξὺ τῶν κυμάτων ὡς ὁ Νῶε ἐν τῇ Κιβωτῷ, εἰς ἢν οὐδὲν πονηρὸν ἐπετράπη να εἰσέλθῃ πλὴν μόνων τῶν τίγρεων, ὄφεων, σκορπίων καὶ τῶν φθειρῶν, ὅσαι εὑρέθησαν εἰς τοῦ Πατριάρχου τὴν γενειάδα. Ἐν τούτοις αἱ κῶπαι ἔσχιζον τὸ κῦμα καὶ μετ' οὐ πολὺ ναῦται, ἀνδράποδα, πλοίαρχοι καὶ μοναχοὶ ἐπάτουν τάς σανίδας τοῦ Ἀγ. Πορκαρίου, διότι τοιοῦτον ἔφερεν ὄνομα τὸ εὐσεβὲς ἐκεῖνο σκάφος. Οἱ ἐρασταὶ ἐκάθισαν ἐπὶ σωροῦσχοινίων παρὰ τὴν πρῷραν θεωροῦντες τὰ φεύγοντα παράλια τῆς χλοερὰς Προβιγγίας. Ἡ ζηλεία εἶχεν ἀναζωπυρήσει τὸν ἐρώτᾳ τῆς Ἰωάννας, αἱ δὲ ἰδιοτροπίαι αὐτῆς τόν του Φρουμεντίου· ὥστε συνεσφίγγοντο πρὸς ἀλλήλους, ἀπολαύοντες τῶν ἡδονῶν τῆς συμφιλιώσεως καὶ μυρία πλάττοντες σχέδια περὶ τοῦ μέλλοντος βίου. Τὸ πλοῖον ἔμελλε να πλεύση εἰς Ἀλεξάνδρειαν, ἀλλ' ἐκεῖνοι ἐσκόπουν ν' ἀποβῶσιν εἰς Ἀθήνας καὶ ἐκεῖ μεταξὺ τῶν στηλῶν τοῦΠαρθενῶνος καὶ τῶν δαφνὼν τοῦ Ἰλισσοὺ να πλέξωσι τὴν νέαν φωλεὰν τῶν. Ὁ θετὸς πατὴρ τῆς Ἰωάννας καταγόμενος, ὡς εἴπομεν, ἐξ Ἑλλήνων εἶχε διδάξει τῆς συζύγου τοῦ τὴν θυγατέρα τῶν προγόνων αὐτοῦ τὴν γλῶσσαν καὶ ἱστορίαν, ὥστε οἱ μικροὶ πόδες τῆς ἡμετέρας ἡρωίδος ἀνεσκίρτων ὑπὸ τῆς χαρᾶς, μέλλοντες μετ' ὀλίγον να πατήσωσι τὸ χῶμα, ὅπερ ἐκάλυπτε τοῦ Περικλέους καὶ τῆς Ἀσπασίας τὴν κόνιν, τὸ δὲ ὑποτιθέμενον αὐτῆς ἑλληνικὸν αἷμα ἀνέβραζεν εἰς τὰ φλέβας τῆς ὡς τὸ ὕδωρ τοῦ Ἰορδάνου, ὅτε ἐβυθίσθη ἐν αὐτῷ τὸ σῶμα τοῦ Σωτῆρος. Ἐν τούτοις τὸ πλοῖον παρέπλεεν ἤδη τάς μοσχοβόλους ἀκτὰς τῆς Ἀγ. Μαργαρίτας. Ἡ ἡμέρα ἦτο ὑπόθερμος, ὁ ἥλιος ἔλαμπεν ὄπισθεν νεφῶν γαλακτοχρόων, ὡς τὸ πρόσωπον νέας Τουρκίσσης ὑπὸ τάς πτυχὰς τοῦγιασμακίου, ἡθάλασσα ἐκοιμάτο ὡς ἐπίσκοπος μετὰ τὸ γεῦμα καὶ λευκοὶ γέρανοι ἐταξείδευον κακείνοι εἰς τὸν οὐρανόν. Οὐδὲν γλυκύτερον, ὅταν ὁ καιρὸς εἶναι τοιοῦτος, ἣ να εὑρίσκεται τὶς ἐπὶ τοῦ καταστρώματος ὠκυπόρου νηός, περιμένων μετὰ τὸ πρόγευμα τοῦ γεύματος τὴν ὥραν, στηρίζων τὴν κεφαλὴν ἐπὶ τῶν γονάτων τῆς ἐρωμένης τοῦ καὶ μετ' ἐκείνης θαυμάζων τοῦ οὐρανοῦ, τῆς γῆς καὶ τῶν ὑδάτων τάς καλλονάς. Ὁ στόμαχος καὶ ἡ καρδία πρέπει να ἤναι εὐχαριστημένα, ἵνα ἡδυνώμεθα θαυμάζοντες τὴν φύσιν· ἄλλως ὁ ἥλιος φαίνεται ἡμῖν, ἐμοὶ τουλάχιστον, μηχανὴ πρὸς ὠρίμανσιν τῶν πεπόνων, ἡ σελήνη φανάριον τῶν κλέπτων, τὰ δένδρα καύσιμος ὕλη, ἡ θάλασσα ἁλμυρὸν ῥευστὸν καὶ ἡ ζωὴ ἀνούσιος ὡς νερόβραστος κολοκύνθη. Μετὰ τριήμερον πλοῦν προσωρμίσθη τὸ πλοῖον εἰς τὸν λιμένα τῆς Ἀλερίας, πρωτευούσης τῆς νήσου Κύρνου, ὅπου ἀπέβη τὸ πλήρωμα, ἵνα ὑδρεύση, συναπέβησαν δὲ καὶ οἱ μοναχοί, ἵνα πορευθῶσιν εἰς προσκύνησιν τῶν ἐν τῇ νήσῳπανσέπτων καὶ καθ' ὅλην τὴν οἰκουμένην ὀνομαστῶν λειψάνων· καθότι ἐκεῖ φυλάτετται ἡ ῥάβδος τοῦ Μωϋσέως, βῶλοί τινες τῆς γῆς, δι' ἧς ἐπλάσθη ὁ Ἀδάμ, ἡ πλευρὰ τοῦ ἀποστόλου Βαρνάβα, φιάλη περιέχουσα σταγόνας τινὰς γάλακτος τῆς Θεοτόκου, τεμάχιον πανίου ὑπὸ τῶν ἁγίων αὐτῆς χειρῶν ἐξυφασμένον καὶ ἄλλαι τινὲς οὐχ ἧττον ἱεραὶ καὶπρωτότυποι ἀρχαιότητες, τάς ὁποίας ἔτι καὶ σήμερον δύναται να προσκυνήσῃ ὁ εὐσεβὴς περιηγητής. Τὴν ἐπιοῦσαν, πνεύσαντος σφοδρότερον τοῦ ἀνέμου, ὑπερέβησαν τὴν νῆσον Σαρδώ, τὴν κατὰ τοὺς ποιητὰς περίφημον διὰ τοὺς τυροὺς τῆς καὶ τὴν ἀπιστίαν τῶν κατοίκων, τὴν δὲ τρίτην ἡμέραν καταπεσόντος αὐτοῦ… Ἀλλ' ἐγὼ μέτριος ὢν κολυμβητὴς δεν δύναμαι να παρακολουθήσω τὰ ἴχνη τοῦ φέροντος τὴν ἡρωίδα μου πλοίου ὡς τὸ βῆμα τοῦμακαρίτου ὄνου τῆς. Ἄλλως δὲ αἱναυτικαὶπεριγραφαί, τὰκύματα, τὰσχοινία, ἡ πίσσα καὶ τὰ ναυάγια, κατήντησαν τετριμμέναι ὡς τὰ ὑποδήματα γραμματοκομιστοῦ, προξενούσαι ναυτίαν εἰς τὸν ἀναγνώστην, ὡς ἡκίνησις τοῦπλοίου εἰς τὸν θαλασσοπόρον, ἐκτὸς μόνον ἂν παρεισαχθῶσι χαρίεντα τίνα ἐπεισόδια πείνης ἣ ἀνθρωποφαγίας. Διὸ παραπέμποντες τοὺς ὀρεγομένους πρὸς τιμωρίαν τῶν εἰς τάς γαλακτώδεις περιγραφὰς τοῦ Π. Σούτσου, ἐν αἷς οὐδ' ἡ ἐλαχίστη ποιητικὴ πνοὴ ταράσσει τὸν σιγαλὸν αἰγιαλόν, γελῶντα γάλα ὅλον, θέλομεν πληροφορήσει τοὺς λοιποὺς ἀναγνώστας, ὅτι οἱ ἡμέτεροι ἥρωες χασμηθέντες, ἐμέσαντες, βαυκαληθέντες ὑπὸ τῶν κυμάτων καὶ ὅσα ἄλλα εἰς τοὺς ταξιδεύοντας συμβαίνουσι παθόντες, ἔφθασαν εὐτυχῶς μετὰδίμηνον πλοῦν εἰς Κόρινθον, κακεὶ ἀποβάντες διηυθύνθησαν διὰ Μεγάρων εἰς Ἀθήνας ὑπὸ τὴν ὁδηγίαν νέου τινὸς Ἕλληνος δούλου ὀνόματι Θεωνά, φιλοδωρηθέντος αὐτοῖς ὑπὸ τοῦ πλοιάρχου. Ὁ ἥλιος ἀνέτελλεν ὄπισθεν τοῦ Ὑμηττοὺστιλπνὸς καὶ ἀνέφελος ὡς ὁ ὠριμάσας τὰ μῆλα τῆς Ἐδέμ, ὅτε οἱ τρεῖς ὁδοιπόροι παραμείψαντες τὸ Ποικίλον εἰσῆλθον εἰς τὴν πόλιν τοῦ Ἀδριανού. Πλῆθος Ἀθηναίων συνέρρεον πανταχόθεν εἰς τάς ἐκκλησίας, ἵνα πανηγυρίσωσι τὴν «Κυριακὴν τῆς Ὀρθοδοξίας» ἤτοι τῆς ἀναστηλώσεως τῶν ἁγίων εἰκόνων· ὑπὸτούτων φερόμενοι εἰσῆλθον οἱ τρεῖς ὁδοιπόροι εἰς τὸ Θησεῖον, ὅπερ ἦτο χριστιανικὴ ἐκκλησία, ἀφιερωμένη τῷ Ἀγ. Γεωργίω. Ὁ χριστιανισμὸς κατέπνιξε τὴν εἰδωλολατρείαν καὶ ἐν τούτοις τὸ ἄκακον τοῦτο θῦμα κατέστησε τὸν φονέα τοῦ γενικὸν κληρονόμον, κληροδοτήσαν αὐτὼ τοὺς ναούς, τάς τελετάς, τὰθυσίας, τοὺς μάντεις, τοὺς ἱερεῖς καὶ τοὺς ὀνειροκρίτας. Ταῦτα πάντα παραλαβόντες οἱ χριστιανοὶ μετεσχημάτισαν ὀπωσοὺν πρὸς χρῆσιν τῶν, ὡς οἱλογοκλόποι τάς ξένας ἰδέας, ὀνομάσαντες ἐκκλησίας τοὺς ναούς, τοὺς βωμοὺς θυσιαστήρια, τάς πομπὰς λιτανείας καὶ τοὺς θεοὺς Ἁγίους. Ἄγ. Νικόλαον τὸν Ποσειδῶνα, τὸν Πάνα Ἄγ. Δημήτριον καὶ Ἀπολλῶνα τὸν Ἄγ. Ἠλίαν· ἀλλ' εἰς τούτους προσήρτησαν οἱ ἱερεῖς, ἵνα τοὺς καταστήσωσι σεβαστοτέρους, καὶ μακριὰν γενειάδα, ὡς αἱ προαγωγοὶ τῆς Ῥώμης ξανθὴν φενάκην εἰς τάς ὑποτρόφους τῶν, ἵνα ἑλκύωσι πλείονας πελάτας. Ἀλλ' ἐπανέλθωμεν εἰς Ἀθήνας. Μετὰ τὸν θάνατον τοῦ μιαροῦ Θεοφίλου, ὅστις ἔκοπτε τάς χεῖρας τῶν ζωγράφων καὶ ἤλειφε δι' ἀσβέστου τάς ἁγίας εἰκόνας, ὡς αἱ τροφοὶ τοὺς μαστοὺς τῶν δι' ἀλόης, ἵνα ἀηδιάζωσιν αὐτοὺς τὰ θηλάζοντα βρέφη, οἱ δυστυχεῖς ἀνατολίται στερούμενοι ἀπὸ ἕνδεκα ἤδη ἐτῶν τάς εἰκόνας ᾐσθάνοντο ἐκ τῆς μακρᾶς ἐκείνης στερήσεως τὸν πρὸς αὐτὰς πόθον διπλασιασθέντα. Πανταχόθεν κατέβαινον ἐκ τῶν ὀρέων οἱ ὑπὸ τοῦ τυράννου προγραφέντες ὀρθόδοξοι μοναχοὶ καὶ ζωγράφοι· κατὰ τίνας μάλιστα ἁγιογράφους, οὐ μόνον οἱ ζῶντες συνέρρεον ἀθρόοι εἰς τάς ἐκκλησίας, ἀλλὰ καὶ πολλοὶ τῶν νεκρῶν μαρτύρων ἠγέρθησαν ἐκ τῶν μνημείων, ἵνα παρευρεθῶσιν εἰς τὴν χαρμόσυνον ἐκείνην τελεττήν, καθ' ἢν ὡμίλουν οἱ εἰκόνες καὶ ἐσκίρτων οἱ ἄνθρακες ὑπὸ τῆς χαρᾶς ἐν τοῖς θυμιατηρίοις. Ἀλλὰ καὶ αὐτοὶ οἱ ἀγριώτατοι τῶν εἰκονοκλαστὼν μετετράπησαν αἴφνης εἰς θερμοὺς εἰκονολάτρας, ἅμα τὸν θεομίσητον Θεόφιλον διεδέχθη ἡθεοδώρητος Θεοδώρα10. Οἱ γονεῖς ἐκόλλων τάς τρίχας τῶν τέκνων τῶν εἰς τὰ εἰκονίσματα, οἱ μοναχοὶ προσέφερον αὐτοῖς τὴν κόμην τῶν θυσίαν, αἱ δὲ γυναῖκες ἀποξέουσαι τὰ βαφὰς τῶν εἰκόνων ὡς αἱ πρόγονοι αὐτῶν τὸν φαλλὸν τοῦ Πριάπου ἀνεμίγνυον αὐτὰς ὡς ἐκεῖναι εἰς τὸ ὕδωρ καὶ ἔπινον· καὶ αὐτοὶ δὲ οἱ ἱερεῖς ἐτόλμησαν πολλάκις διὰτοιούτων βαφῶν να νοθεύσωσι τὸν ἱερὸν οἶνον τῆς μετουσιώσεως. Εἰς δὲ τάς Ἀθήνας, τὴν κλασικὴν ταύτην καθέδραν τῶν εἰδώλων, τοιοῦτος κατήντησεν ὁ ζῆλος τῶν πιστῶν, ὥστε ὁ ἐπίσκοπος ἠναγκάσθη να σκεπάση δι' ὑέλων τάς εἰκόνας, ἵνα μὴ ἐξαλείφωνται ἐκ τῶν πολλῶν φιλημάτων, καταντώσαι μετ' ὀλίγας ἡμέρας ὠχραὶ καὶ ἀφανεῖς, ὡς ἡ ἐπὶ τοῦ ῥινομάκτρου τῆς Προυνίκης εἰκὼν τοῦ Σωτῆρος. Κατὰ τοὺς νομικοὺς ἑκάστη κατάχρησις γεννᾷ νέον τινὰ νόμον, ἐν δὲ τῇ Ἐκκλησίᾳ τοῦ Χριστοῦ ὀρθόδοξον δόγμα γεννᾶται ἐξ ἑκάστης αἱρέσεως. Ἡ παραφορὰ τῶν Εἰκονομάχων ἐγέννησε τὴν Εἰκονολατρείαν, ὁ Υἱὸς κατέστη Ὁμοούσιος τῷ Πατρὶ εἰς πεῖσμα τῶν Ἀρειανών, ἡ Παναγία ὠνομάσθη Θεοτόκος πρὸς ἀναίρεσιν τῶν βλασφημιῶν τοῦΝεστορίου, ὁ δὲ Πάπας Πίος ὁ θ΄, ἵνα τιμωρήσῃ τοὺς περὶ τῆς ἀχράντου συλλήψεως τῆς Θετόκου ἀσεβεῖς δισταγμοὺς τῶν ὀλιγοπίστων ὑπηκόων τοῦ, ἐπέβαλεν αὐτοῖς ὡς ἄρθρον πίστεως καὶ τῆς μητρὸς αὐτῆς τῆς θεοπρομήτορος Ἄννης τὴν ἀμόλυντον ἐγκυμοσύνην. Τὶς οἶδε ποία νέα καλὰ θέλουσι βλαστήσει καὶ ἐκ τῆς βλασφήμου βίβλου τοῦ Ῥενάν, ἥτις κατὰ τὸν πανοσιώτατον ἀββᾶν Κρελιέρον «πολὺ ἤδη ὠφέλησε τὴν θρησκείαν, δοῦσα ἀφορμήν» εἰς αὐτὸν καὶ τοὺς συντρόφους τοῦ ν' ἀποδείξωσι «φαεινήν» τὴν Ἀλήθειαν ὡς τὸ φῶς τοῦ «ἡλίου». Οἱ ἐρασταὶ εἰσελθόντες μετὰ τοῦ ὑπηρέτου εἰς τὸ Θησεῖον μόλις ἠδυνήθησαν να τοποθετηθώσιν εἰς στενόχωρον τίνα γωνίαν τοῦ πλήθοντος ναοῦ. Κατ' ἐκείνην τὴν πρωϊαν ἐλειτούργει αὐτὸς ὁ ἐπίσκοπος Ἀθηνῶν Νικητάς, στιλβῶν ὡς νεόκοπον φλωρίον ὑπὸ τὴν κατάχρυσον αὐτοῦ ἐνδυμασίαν. Τὰ δύο ταῦτα τέκνα τῆς Ἄρκτου ἐθαύμαζον τὴν πολυτέλειαν τοῦ θεράποντος τοῦ Θεοῦ ἐκείνου, ὅστις ἐδίδασκε τὴν πτωχείαν, ὑποσχόμενος ἀντ' αὐτῆς μετὰθάνατον εἰς τοὺς πιστοὺς παράδεισον ἐστρωμένον διὰ χρυσίου, σαπφείρων, σμαράγδων καὶ ἀμεθύστων. Ἀλλ' οἱ τότε ἀρχιερεῖς ἐπροτίμων ἤδη τὸσήμερον ᾠὸν μᾶλλον τῆς αὔριον ὄρνιθος, ἀφίνοντες εἰς τοὺς διαδόχους τῶν κυνικῶν ἀσκητὰς τὰ ἐσχισμένα ῥάσα, τοὺς φθεῖρας καὶ τοὺς σμαράγδους τοῦ Παραδείσου, ἐκεῖνοι δὲ ἱερουργοῦντες κατάχρυσοι ἐντὸς τῶν αὐτῶν ἐκείνων ναῶν, ὅπου κατὰ Πλούταρχον οὐδεὶς εἰδωλολάτρης ἐτόλμα να εἰσέλθῃ φέρων χρυσίον. Ἐν τούτοις ὁ Θεωνάς, ὅστις εἶχε χρηματίσει κανδηλάπτης, ἔκυπτε πρὸς τὸ ὠτίον τῆς Ἰωάννας ἐξηγὼν αὐτὴ τῆς παρ' ἡμῖν λειτουργίας τάς τελετάς· ὅτι δηλ. ποιοῦσιν οἱ Ἀνατολίται τὸ σημεῖον τοῦ Σταυροῦ διὰ τῶν τριῶν δακτύλων, δηλούντων τὴν Ἀγ. Τριάδα, φέρουσι δὲ πρῶτον αὐτοὺς πρὸς τὸμέτωπον εἰς ἀνάμνησιν τῆς ἐν τῷ οὐρανῷ οἰκούσης Θεότητος, εἴτα δὲ πρὸς τὴν κοιλίαν, ἵνα δηλώσωσιν ὅτι οἱ Ἰησοῦς κατέβη εἰς Ἅδην, πρὸς τὸ δεξιὸν ὦμον, διότι ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρὸς ἐκάθισεν ὁ Υἱός, καὶ τέλος πρὸς ἀριστεράν, ἵνα ἀπομακρύνωσιν ἀπὸ τῆς καρδίας τῶν τὸν Σατανᾶν. Μετὰ ταῦτα ἐξήγησεν αὐτὴ τὸ ὄνομα καὶ τὴν χρῆσιν ἑκάστου μέρους τῆς ἱερᾶς πανοπλίας τοῦ λειτουργοῦντος, τῆς ζώνης, «ἥτις ζώννυσιν αὐτὸν ἰσχύι», τοῦ ἐπιγονατίου, ὅπερ εἶναι ὡς ῥομφαῖα ἐπὶ τὸν μηρὸν του11, τοῦ φελονίου, τοῦ ὁποίου τὰ τρίγωνα σημαίνουσιν τὸν Ἰησοῦν Χριστόν, τὸν ἀκρογωνιαῖον τῆς Ἐκκλησίας λίθον, καὶ τῆς λόγχης, ἢν ἐνέπηγε πλαγίως ὁ ἱερεὺς εἰς τὸν ἄρτον τῆς προθέσεως εἰς ἀνάμνησιν τῆς βυθισθείσης ὑπὸ τοῦ Ῥωμαίου στρατιώτου εἰς τὴν πλευρὰν τοῦ Σωτῆρος. Ἐνῶ ἔλεγε ταῦτα ὁΘεωνάς, ὁλειτουργῶν ἔκοπτε καὶ δεύτερον ἄρτον, ὂν μετέβαλλεν εἰς «σῶμα τῆς Παρθένου», τῆς ὁποίας τὴν πραγματικὴν παρουσίαν ἐν τοῖς μυστηρίοις ἐπίστευον οἱ τότε ἀνατολίται, ἀφοῦ μάλιστα ἡμέραν τινά, ἐνῶ ἐξεφώνει ὁ ἱερεὺς τὸ «Ἐξαιρέτως τῆς Παναγίας Ἀχράντου», μετεμορφώθη αἴφνης ὁ ἄρτος τῆς προθέσεων εἰς ὀρατὴν Παρθένον, κρατοῦσαν τὸν Υἱὸν εἰς τάς ἀγκάλας. Οἱ δὲ λοιποὶ ἄρτοι καθιερώθησαν εἰς τὸν Ἄγ. Ἰωάννην τὸν Βαπτιστήν, τοὺς προφήτας, τοὺς μάρτυρας καὶ τοὺς ἄλλους ἁγίους· μετὰ τούτους ἐγένετο μνεία καὶ τῶν ζώντων ἤτοι τοῦ ἀρχιεπισκόπου, τῶν ἱερέων, τῶν εὐεργετῶν τῆς Ἐκκλησίας καὶ ἄλλων· ἀφοῦ δὲπάντες ἔλαβον τὴν ἀνήκουσαν μερίδα τοῦ θυμιάματος, ὡς πρότερον ἐν τῷ αὐτῷ ναῷ κατὰ τὴν ἑορτὴν τοῦ Θησέως, ἐθυμίασεν ὁ Διάκονος τὴν Ἁγίαν Τράπεζαν καὶ τὸν Ἀστερίσκον, μετὰ δὲ ταῦτα ἐψάλη τὸ «ἐκ βαθέων» καὶ ἔπειτα... Ἀλλὰ περιττὸν νομίζω, ἀναγνῶστα, να ἀκροασθῶμεν μέχρι τέλους τὴν λειτουργίαν, ἥτις ἄλλως ἦτο ὡς καὶ σήμερον βυζαντινή, καὶ τοιαύτη κατὰ τοῦ Καθολικοὺς θέλει διαμένει πρὸς τιμωρίαν τοῦ σχίσματος εἰς ἅπαντας τοὺς αἰῶνας, ἀνεπίδεκτος ἐκπολιτίσεως καὶ προσκολλημένη εἰς τοὺς τύπους τοῦ μεσαιῶνος, ὡς τὸ ὀστρείδιον εἰς τὸν βράχον. Οἱ δὲ Γερμανοὶ ἐθαύμαζον τὸ μῆκος τῆς ἀτελευτήτου ἐκείνης ἱερουργίας, ἥτις ἦτο ἐπιτομὴ τῆς ἐπιτομῆς τῆς Συνάξεως τοῦ Ἀγ. Ἰακώβου, ἀλλὰ καὶ οἱ ἀπόγονοι τοῦ Περικλέους ἐθεώρουν μετ' ἀπορίας τοὺς δύο ἐκείνους ξένους, ὡς ὁ φυσικοϊστορικὸς περίεργον τὶ τοῦ ζωϊκοὺ βασιλείου προϊόν, μὴ δυνάμενοι να συμβιβάσωσι τὸ ῥάον τῶν μετὰ τοῦ ἀγενείου προσώπου καὶ τῆς βραχείας κόμης. Ἅμα δὲ ἐτελείωσεν ἡ τελετὴ καὶ ἔλαβεν ἕκαστος τὸ ἀντίδωρον, ἐσχηματίσθη περὶ τὰ δύο τέκνα τῆς Δύσεως πολυκέφαλος κύκλος περιέργων, ἐξεταζόντων αὐτοὺς ἀπὸ κορυφῆς μέχρι τῶν ποδῶν καὶ πάντων ἐρωτώντων, πόθεν ἦσαν καί πως μοναχοὶ ὄντες δεν ᾐσχύνοντο να κόπτωσι τὰ γένεια τῶν καί, τὸ ἀποτροπαιότατον, να φορώσιν ἐσώβρακον, ὅπερ ἐθεωρεῖτο ὑπὸ τῶν ἀνατολιτὼν καλογήρων ὡς ἀσυγχώρητος μαλθακότης. Ἡ Ἰωάννα καὶ ὁ Θεωνὰς μόλις ἐπρόφθανον ἀποκρινόμενοι εἰς τάς παντοίας ταύτας ἐρωτήσεις, ἐνῶ ἡπερισφίγγουσα αὐτοὺς ἀνθρωπίνη ἅλυσος καθίστατο τοσούτω στενή, ὥστε καὶ ἡ ἀναπνοὴ αὐτῶν ἤρχιζε να στενοχωρήται, οἱ δὲ Φρουμέντιος, ὅστις οὔτε ἑλληνικὰ ἐννόει οὔτε εἶχε πολλὴν ὑπομονήν, ἐπειρᾶτο ἤδη ν' ἀνοίξῃ δίοδον διὰ τῶν γρόνθων, ὅτε καλῇ τύχη προφθάσας ὁ ἐπίσκοπος ἠλευθέρωσεν αὐτούς, ἐπιπλήξας τὸ ποίμνιον διὰ τὴν ἀδιακρισίαν τοῦ. Παραλαβὼν ἔπειτα τοὺς δύο ξένους ἐπὶ τοῦ ἀρχιερατικοῦ φορείου τοῦ, βασταζομένου ὑπὸ ὀκτῶ νεοφωτίστων Βουλγάρων, οἵτινες ὑπηρέτουν ὡς ἵπποι τὴν Αὐτοῦ Μακαριότητα, μετέφερεν αὐτοὺς εἰς τὴν παρὰ τοὺς πρόποδας τῆς Ἀκροπόλεως ἐπισκοπήν, ὅπου πολύοψον συμπόσιον εἶχεν ἐτοιμασθὴ πρὸς πανηγυρισμὸν τῆς ἀναστηλώσεως τῶν εἰκόνων. Ἡ τράπεζα ἦτο ἐστρωμένη εἰς τὸν κῆπον ὑπὸ τὴν πράσινον σκιὰν γηραιὰς πλατάνου καὶ ἔκυπτεν ὑπὸ τὸ βάρος τῶν σταμνίων καὶ κρεάτων, ὧν αἱ ἀναθυμιάσεις ἀνεμιγνύοντο μετὰ τῆς ὀσμῆς τῶν ἀνθέων. Μετ' οὐ πολὺ δὲ ἤρχισαν να φθάνωσι καὶ οἱ συνδαιτυμόνες. Ὁ πλεῖστοι τούτων ἦσαν ὀρθόδοξοι καλόγηροι, καταφυγόντες εἰς τὰ σπήλαια καὶ τὰ ὅρη ἐπὶ τῆς Εἰκονομαχίας, ἵνα μὴ ἀναγκασθῶσιν ὑπὸ τοῦ Θεοφίλου να πτύσωσιν ἐπὶ τῶν ἱερῶν εἰκόνων ἣ να νυμφευθώσι καλογραίαν ἐν μέσῃ ἀγορᾷ. Οἱ καλοὶ οὔτοι ἐρημῖται εἶχον καταντήσει ἄγριοι καὶ φοβεροὶ τὴν ὄψιν ἐκ τῆς μακρᾶς αὐτῶν μετὰ τῶν θηρίων συνοικήσεως, ἐν αὐτοῖς δὲ διεκρίνοντο ὁ Πάτερ Βατθαῖος, ἐκ τοῦστόματος τοῦ ὁποίου ἐξήρχοντο σκώληκες διὰ τὴν ὑπερβολικὴν νηστείαν, ὁ Ἀθανάσιος, ὅστις οὐδέποτε ἔνιψε τὸ πρόσωπον ἣ τοὺς πόδας τοῦ οὐδ' ἔφαγε μαγειρευμένον φαγητόν, διότι ὁσάκις ἔβλεπε τὸ πρόσκαιρον πῦρ τοῦ μαγειρείου ἐνθυμεῖτο τὸ ἄσβεστον πῦρ τῆς Κολάσεως καὶ ἔκλαιε, καὶ ὁ Μελέτιος τοῦ ὁποίου τὸ σῶμα ἐκαλύπτετο ἀπὸ κεφαλῆς μέχρι ποδῶν ὑπὸ ἕλκους πονηροῦ ὡς τοῦ Ἰώβ. Ἀλλ' ὁ μὲν Ἰὼβ ἐξέετο πρὸς ἀνακούφισιν δι' ὀστράκου, ὁ δὲ ὅσιος Μελέτιος, ὁσάκις ἔπιπτε κατὰ γῆς σκώληξ ἐκ τῶν πληγῶν τοῦ, ἐλάμβανεν αὐτὸν καὶ τὸν ἔθετε πάλιν εἰς τὸν τόπον τοῦ, ἵνα ἔχῃ τοὺς πόνους τῆς σαρκὸς περισσοτέρους καὶ τάς ἀμοιβὰς εἰς τὴν ψυχὴν τοῦ παρομοίως. Μετὰ τούτους προσῆλθεν ὁ πάτερ Παφνούτιος, ὅστις βυθισμένος ἀεῖποτε εἰς οὐρανίους ἐκστάσεις τόσω ὀλίγον ἐφρόντιζε περὶ τῶν ἐπιγείων, ὥστε διψήσας ἔτυχε πολλάκις να πίη ἀντὶ ὕδατος τὸ ἔλαιον τῆς κανδήλας τοῦ, ὁ ὅσιος Τρύφων, οὐδέποτε φορέσας καθαρὸν ὑποκάμισον, ἀλλὰ πάντοτε τὰ ἄπλυτα τοῦ ἡγουμένου τοῦ, ὁ ἐρημίτης Νίκων, ὅστις ὑποπεσὼν εἰς τὴν ἁμαρτίαν τῆς σαρκὸς ἐκλείσθη πρὸς μετάνοιαν εἰς νεκροταφεῖον, ὅπου ἔμεινε τριάκοντα ἔτη, κοιμώμενος ὄρθιος ὡς οἱ ἵπποι καὶ τρώγων μόνον τὰ χόρτα, ἅτινα ἐβλάστανον ἐκ τῆς γῆς ποτιζομένης ὑπὸ τῶν δακρύων τοῦ. Κατόπιν τούτων ἦλθον καὶ ἄλλοι ὀρεινοὶ καλόγηροι, στηρίζοντες διὰ μακρὰς ῥάβδου τὸ βραδὺ καὶ κλονούμενον βῆμα τῶν. Τινὲς τούτων ἦσαν ὡς ἀρχαία ἀγάλματα ἠκρωτηριασμένοι, πάντες δὲ ἀνεξαιρέτως ῥυπαροί, φθειραλέοι καὶ ἀνυπόφορον ὀσμὴν νηστείας, ἁγιότητος καὶ σκόρδων ἀποπνέοντες. Ἡ ταλαίπωρος Ἰωάννα ὠπισθοδρόμει μετὰ φρίκης ἐνώπιον τῶν βδελυρῶν ἐκείνων προϊόντων τοῦ ἀνατολικοῦ φανατισμοῦ, ὅτε μὲν τὴν ῥῖνα τῆς φράσσουσα, ὅτε δὲ κλείουσα τοὺς ὀφθαλμούς, διστάζουσα ἂν ἦσαν ἐκεῖνοι ἀνθρώπινα ὄντα καὶ ἀκουσίως ἀναπολούσα ὅσα ἀνέγνωσε παρὰ τοῖς ἀρχαίοις περὶ τῶν κυνοκεφάλων καὶπιθηκανθρώπων ἣ ἐν τοῖς συναξαρίοις περὶ τῶν Σατύρων, οἵτινες συνέζων μετὰ τοῦ Ἀγ. Ἀντωνίου εἰς τάς ἐρήμους τῆς Θηβαΐδος, διαλεγόμενοι μετ' αὐτοῦ περὶ θεολογίας. Ἀλλ' οἱ δυσώδεις καὶ σκωληκόβρωτοι ἐκεῖνοι σκελετοί, δι' οὖς ἀπόλαυσις καὶ ἀπώλεια, Κόλασις καὶκαθαριότης ἦσαν λέξεις συνώνυμοι, οἱμοναχοί, λέγω, ἀναχωρηταί, ἐρημῖται καὶ ἀσκηταὶ ἐκεῖνοι, ὧν μόνη ἡ ἀνάμνησις διεγείρει σήμερον τὸν οἶκτον ἣ τὴν φρίκην, εἶχον μεγάλην ὑπόληψιν ἐπὶ τῆς βασιλείας τῆς εὐσεβοῦς Θεοδώρας, ὡς οἱ ἁμαξηλάται ἐπὶ Μιχαὴλ τοῦ γ΄, οἱ πίθηκοι ἐπὶ τοῦ πάπα Ἰουλίου καὶ οἱ φοιτηταὶ τῶν Χαυτείων ἐπὶ τῆς ἡμετέρας μεσοβασιλείας· ὁ δὲ φιλόδοξος καὶ αὐλικὸς ἐπίσκοπος Νικητὰς ἠναγκάζετο να περιποιῆται αὐτούς, ὡς οἱ παρ' ἡμῖν ὑποψήφιοι βουλευταὶ να δίδωσι τὴν χεῖρα εἰς τὰ περικαθάρματα τῆς ἀγορᾶς καὶ τοὺς κακούργους τῶν ὀρέων. Πλὴν δὲ τούτων, τῶν καλογήρων δηλ., ἦσαν προσκεκλημένοι εἰς τὴν τράπεζαν τοῦ ἐπισκόπου δύο διδάσκαλοι ἑλληνικῶν γραμμάτων, εἷς ἀστρολόγος καὶ τρεῖς εὐνοῦχοι τῆς βυζαντινῆς αὐλῆς, κομίσαντες εἰς Ἀθήνας τὸ αὐτοκρατορικὸν διάταγμα τῆς ἀναστηλώσεως τῶν εἰκόνων. Ἀφοῦ πάντες οὔτοι ἔλαβον θέσιν καὶ ἀπηγγέλθη τὸ «φάγονται πένητες», κόψας ὁ Νικητὰς τεμάχιον ἄρτου προσέφερεν αὐτὸ ἐντὸς ἀργυροῦδίσκου εἰς τὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας, ἥτις κατὰ τὰσυμπόσια τῶν τότε εὐσεβῶν χριστιανῶν ἐλάμβανε πάντοτε τὴν πρώτην μερίδα, ὡς ἡ θυγάτηρ τῆς Ῥέας12 παρὰ τοῖς ἀρχαίοις. Μετὰ ταῦτα ἐφρόντισεν ὁ ἐπίσκοπος καὶ περὶ τῶν συνδαιτυμόνων τοῦ, βυθίσας τὴν μάχαιραν εἰς τὴν κοιλίαν παχέος ἐριφίου, ἐξ ᾖς ἀνοιχθείσης διεχύθη ἀμέσως εὐφρόσυνος σκορόδων, κρομμυδίων καὶπράσων ὀσμή, δι' ὧν τὸ ζῷον ἐκεῖνο ἦτο μετὰ θαυμαστὴς τέχνης ὠνθυλευμένον. Μετὰ τὸ ἐρίφιον παρετέθησαν ἰχθύες διὰ χαβιαρίου ἠρτυμένοι καὶ ἔπειτα πρόβατον μετὰ μέλιτος καὶ κυδωνιῶν. Ἡ Ἰωάννα συνειθισμένη εἰς τὰ ἁπλᾶ καὶ ἀκαρύκευτα φαγητὰ τῆς τότε Γερμανίας, ὅπου καὶ αὐτὰ τὰ συμπόσια ἤρχιζον καὶ ἐτελείονον ὡς ἐν τῇ Ἰλιάδι διὰ ψητὼν κρεάτων, ἐβύθιζε τὸ περόνιον μετὰ δισταγμοὺ καὶ δυσπιστίας εἰς τὰ πολύπλοκα ἐκεῖνα προϊόντα τῆς βυζαντινῆς μαγειρικῆς, ὡς οἱ Εὐρωπαίοι περιηγηταὶ εἰς τὰ ὕποπτα μαγειρεύματα τῶν ἀθηναϊκὼν ξενοδοχείων· ὅτε δὲ ἐγεύθη τὸν μετὰ πίσσης, γύψου καὶ ῥητίνης συγκερασμένον οἶνον τῆς Ἀττικῆς, ἀπέστρεψε μετὰ τρόμου τὰ χείλη, φοβηθεῖσα μὴ οἱ Ἀθηναῖοι ἐκεῖνοι προσέφερον αὐτὴ κώνειον, ὡς εἰς τὸν Σωκράτην, ἣ ὄξος μετὰ χολῆς, ὡς οἱ Ἑβραῖοι εἰς τὸν Ἰησοῦν. Ὁ γείτων τῆς μοναχὸς προσέφερεν ὡς ἀποζημίωσιν ἕτερον ποτήριον· ἀλλὰ καὶ τοῦτο προυξένησεν ἔτι μείζονα εἰς τὴν ἡμετέραν Γερμανίδα ἀηδίαν, πλῆρες ὂν καλογηρικού τινος ποτοῦ, καλουμένου βαλανίου13, ὅπερ ἔφευρε πιθανῶς ὁ Ἄγ. Ἀντώνιος, βράσας τοῦ χοίρου τοῦ τάς βαλάνους, καὶ τὸ ὁποῖον σῴζεται ἀκόμη ἐν τοῖς σχολείοις τῆς Ἑλλάδος, παρατιθέμενον ἀντὶ καφὲ εἰς τοὺς δυστυχεῖς ὑποτρόφους. Ἑνὶ λόγῳ ἥ τε Ἰωάννα καὶ ὁ Φρουμέντιος ἐκαθῆντο εἰς τὴν πολύοψον ἐκείνην τράπεζαν νήστεις καὶ διψαλέοι, ὡς οἱ Φράγκοι πρέσβεις εἰς τὰ συμπόσια τοῦ Νικηφόρου, μέχρις οὐ εὐσπλαγχνισθεὶς αὐτοὺς ὁ φιλόξενος Νικητὰς διέταξε να παρατεθῶσιν ὀπταὶτρυγόνες, μέλι τοῦ Ὑμηττοὺ καὶ ἄδολος οἶνος τῆς Χίου. Εἰς τὴν θέαν τοῦ περιέχοντος τὸ θεῖον ἐκεῖνο ποτὸν ἐρυθροῦσταμνίου, αἱζοφεραὶ ὄψεις τῶν καλῶν ἀσκητῶν ἤστραψαν ὑπὸ τῆς χαρᾶς ὡς ὁ Ἅδης, ὅτε κατέβη εἰς αὐτὸν ὁ Ἰησοῦς, πάντες δὲ ἔτειναν μετὰ προθυμίας τὸ ποτήριον εἰς τὸ προφυροὺν νέκταρ τῆς πατρίδος τοῦ Ὁμήρου, ἀποδεικνύοντες οὕτω ὅτι ἡ ἀνθρωπίνη φύσις ὑπόκειται μὲν ὡς καὶ αἱ ἐγκυμονούσαι γυναῖκες εἰς ἰδιοτρόπους ὀρέξεις, δυναμένη ν' ἀγαπήσῃ τὸ βαλάνιον, τὴν ῥυπαρότητα, τοὺς χοίρους καὶ τὸν ῥητινίτην, ἀλλ' ἅμα τὸ ἀληθὲς καὶ ἄδολον καλὸν ὑπὸ οἰανδήποτε μορφὴν ἐπιλάμψη, εὐθὺς στρέφεται πρὸς ἐκεῖνο ὡς ἡ μαγνήτις πρὸς τὸν πόλον καὶ οἱ δαιτυμόνες τοῦ Νικητὰ πρὸς τὸσταμνίον τῆς Χίου. Σοφισταί μοι φαίνονται οἱ ἰσχυριζόμενοι ὅτι ἕκαστος λαὸς ἣ καὶ ἄνθρωπος ἔχει ἴδιον τίνα τύπον τοῦ καλοῦ καὶ ψευδὴς παροιμία περὶ ὀρέξεων οὐδεὶς λόγος.14 Ἐκ τῆς αὐτῆς ζύμης εἶναι πεπλασμένα πάντων τῶν ἀπογόνων τοῦ Ἀδὰμ τὰ ὄμματα, τὰ ὦτα καὶ τὰ χείλη· «εἷς ἄρτος καὶ ἓν σῶμα οἱπολλοί ἐσμεν»15 καὶ εἰς πάντας ἀρέσκουσιν αἱ παρθένοι τῆς Κιρκασίας, οἱ ἀδάμαντες τῶν Ἰνδιών, οἱ ἵπποι τῶν Ἀράβων, αἱ στῆλαι τοῦ Παρθενῶνος, αἱ σταφυλαὶ τῆς Κωνσταντινουπόλως, οἱ πόδες τῶν Ἰσπανίδων, ὁ πάγος ἐν ὤρᾳ θέρους, τὰ ἰταλικὰ ᾄσματα καὶ οἱ οἶνοι τῆς Γαλλίας· καὶ αὐτοὶ δὲ οἱ μαῦροι τῆς Ἀφρικῆς προτιμῶσι τάς λευκὰς γυναίκας μᾶλλον ἣ τάς Αἰθιοπίδας. Ἂν εἴς τινα τῶν ἡμετέρων ἐκκλησιῶν ἐνεφανίζετο Παναγία τὶς τοῦ Ῥαφαήλου ἣ ἀντήχει αἴφνης ἱερὰ τὶς τοῦ Ῥοσσίνη ἣ Μοζάρτου μελῳδία, πρὸς ταύτας, νομίζω, ἤθελον στραφῇ τὰ ἀληθῶς ὀρθόδοξα ὄμματα καὶ τὰ ὦτα, ἄξιοι δὲ τοῦ ὀνόματος σχισματικὼν ἤθελον εἶναι οἱπρτιμήσαντες τάς βυζαντινὰς μαυρογραφίαςς καὶ ῥινοφωνίας. Ὁ Νικητὰς ἐκέρνα οὺς δαιτυμόνας τοῦ, ἀπαγγέλλων τὸ ἐδάφιον τῶν Παροιμιῶν, «Πίνετε οἶνον, ὂν ἐκέρασα ὑμίν16», οἱ δὲμοναχοὶ ἔτεινον τὸ ποτήριον, ψάλλοντες τό του Ἠσαΐου «Δεῦτε λάβωμεν οἶνον καὶ οἰνοφλυγήσωμεν μέθην17» πρὶν δὲ πίωσιν, ἔκλειον εὐσεβῶς τοὺς ὀφθαλμοὺς κατὰ τὴν ῥητὴν διαταγὴν τοῦ Σολομῶντος, ἀπαγορεύοντος εἰς τοὺς οἰνοπότας να θεωρῶσι τὸν οἶνον, πρὶν πίωσιν αὐτόν,18 ὡς ὁΜωάμεθ εἰς τοὺς Τούρκους τάς συζυγοῦς τῶν, πρὶν νυμφευθώσι. Τὸ να μεθύη τις εὐκόλως, σημεῖον ὅτι δεν εἶναι μέθυσος, ὡς καὶ τὸ να ἐπιθυμῇ ὅσας βλέπει γυναίκας ἀπόδειξις σωφροσύνης· τῶν δὲ καλῶν ἐκείνων ἀσκητῶν αἱκεφαλαί, αἵτινες ἀπὸ τοσούτων χρόνων μόνον τῆς προσευχῆς καὶ τῶν οὐρανίων ἐκστάσεων τὴν ἠθικὴν μέθην ἐγνώριζον, ἤρχισαν μετ' ὀλίγον να γυρίζωσιν ὡς ἡ γῆ περὶ τὸν ἥλιον. Ἀλλὰ καὶ μεθυσμένοι ὄντες μόνον περὶ ἁγίων πραγμάτων ὡμίλουν οἱ ὅσιοι ἐκεῖνοι ἐρημῖται. Καθὼς δὲ οἱ γέροντες ἀγωνισταὶ χαίρουσι διηγούμενοι μετὰ τὸ δεῖπνον τάς μάχας καὶ τὰ τρόπαια τῶν, οὕτω ἤρχισαν κακείνοι να ἀνυμνώσι τὰ θαύματα καὶ τάς ἀθλήσεις τῶν· ὁ μὲν ὅτι φιλευθεὶς ὑπὸ πτωχοῦ ἀνθρώπου, μὴ ἔχοντος ἄλλο να προσφέρῃ αὐτὼ πλὴν ὀλίγην φακήν, ἐφύτευσεν εἰς τὰ γένεια τοῦ ξενίζοντος κόκκον σίτου, ὁ ὁποῖος τοσούτον ἐπολλαπλασιάσθη, ὥστε ὁ καλὸς ἐκεῖνος ἄνθρωπος σείων τὴν γενειάδα ἐγέμισε πεντήκοντα σάκκους σίτου· ὁ δὲ διηγήθη ὅτι κατὰ διαταγὴν τοῦ ἡγουμένου ἐφύτευσεν εἰς τὸν κῆπον τῆς μονῆς τὴν ποιμαντικὴν αὐτοῦ ῥάβδον, ἥτις ποτιζομένη καθ' ἡμέραν δι' ὕδατος καὶ δακρύων μετὰ τρεῖς χρόνους ἐβλάστησε καὶ ἔδωκε τόσω πολλοὺς καὶ παντοίους καρπούς, μῆλα, ῥοδάκινα, σῦκα καὶσταφυλάς, ὥστε ἐξ αὐτῶν ἐχορτάσθησαν ὅλοι οἱ ἀδελφοὶ τοῦ· ὁ δὲ ὅσιος Νικῶν ἰστόρησεν ὅτι τρωθεὶς τὴν καρδίαν ὑπὸ πόθου να ἵδῃ τὴν ἔνδοξον ὡραιότητα τῆς Παναγίας, ἐνήστευε καὶ προσηύχετο νηχθημερόν, μέχρις οὐ εὐσπλαχνισθεῖσα αὐτὸν ἡ ἐλεήμων Παντάνασσα ἐνεφανίσθη ἐνώπιόν του μὲ τοσαύτην ὡραιότητα καὶ λάμψιν, ὥστε θαμβωθεὶς ἔμεινε μονόφθαλμος, ἤθελε δὲ μείνει καὶ τυφλός, ἂν δεν ἐπρόφθανε να κλείσῃ τὸν ἕνα ὀφθαλμόν. Μετὰ τούτους ἔλαβε τὸ λόγον ὁ ὅσιος Παγκράτιος, οὐ ἡ ῥάβδος ἔκαμνε τάς πέτρας να βλαστάνωσι κρίνα, ὁ Ἀθηναῖος ἐρημίτης Αἰγίδιος, τοῦ ὁποίου ἡ σκιὰ ἐθεράπευεν ὅσους ἐπεσκίαζεν ἀσθενεῖς, ὥστε ὁσάκις ἐπεσκέπτετο τάς ὁδοὺς τῶν πόλεων, ἐμάχοντο οἱ πάσχοντες περὶ αὐτῆς ὡς οἱ ἀρχαῖοι περὶ ὄνου σκιάς, ὁ Βατθίας, τὸν ὁποῖον ἀντὶ να καίωσιν ἐδρόσιζον αἱ φλόγες, ὡς τοὺς Ὀλλανδοὺς τὸ πιπέρι. Τοιαῦτα καὶ ἄλλα θαυμάσια διηγοῦντο οἱ καλοὶ ἀσκηταί, πίνοντες οἶνον τῆς Χίου εἰς ὑγείαν τῆς ὀρθοδόξου καὶ φιλτάτης δεσποίνης τῶν Θεοδώρας. Καὶ μὴ νομίσῃς, ἀναγνῶστα, ὅτι ἐξημμένων καλογήρων ὀπτασίαι ἣ συναξαριστὼν ληρήματά εἰσι ταῦτα· ἀπ' ἐναντίας, εἶναι θαύματα αὐθεντικὰ καὶ ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας ἀνεγνωρισμένα, τὰ ὁποῖα πᾶς ὀρθόδοξος χρεωστεὶ κατὰ τὸν κανόνα τῆς πανσέπτου οἰκουμενικῆς ἐν Νικαία συνόδου να «δέχηται πίστει ὁλοψύχω», ἂν δὲ πειραθῇ ὡς «ἀδύνατα να διαβάλῃ ἣ κατὰ τὸ δοκοῦν να παρεξηγήση, Ἀνάθεμα ἔστω!» Ἐνῶ οἱ ἀσκηταὶ ὡμίλουν περὶ θαυμάτων, ὁ Νικητὰς διελέγετο μετὰ τῶν δύο βενεδικτίνων καὶ τῶν βυζαντινῶν εὐνούχων περὶ δογματικῆς. Ἐν πρώτοις ἠρώτησε τὴν Ἰωάνναν τι ἐδογμάτευον οἱ σοφοὶ τῆς Δύσεως περὶ τῆς Εὐχαριστίας19, ἂν δηλαδὴ πιστεύουσιν ὅτι ὁ ἄρτος καὶ οἶνος μεταβάλλονται τῷ ὄντι εἰς σῶμα καὶ αἷμα τοῦ Σωτῆρος ἣ θεωροῦσιν αὐτὴν ὡς σύμβολον καὶ εἰκόνα τοῦ θείου σώματος. Τὸ ζήτημα ἐκεῖνο ἀπησχόλει τότε τὰ πνεύματα ὡς σήμερον τὸ Ἀνατολικόν, ἡ δὲ Ἰωάννα ἀγνοοῦσα τὴν περὶ τούτου γνώμην τοῦ ξενίζοντος, ἀπεκρίθη διπλωματικὼς ὅτι καθὼς ὁ ἥλιος εἶναι ἐν τῷ οὐρανῷ, ἡ δὲ λάμψις καὶ θερμότης αὐτοῦ ἐπὶ τῆς γῆς, οὕτω καὶ τὸ σῶμα τοῦ ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρὸς καθημένου Χριστοῦ εὑρίσκεται ἐν τῷ ἄρτῳ καὶ οἴνω τῆς μεταλήψεως. Ἀλλ' ἡ μεταφορικὴ αὔτη ἀπάντησις δεν ηὐχαρίστησε τὸν Νικήταν, ὅστις πιστεύων εἰς τὴν «πραγματικὴν παρουσίαν» ἐξήγησεν εἰς τὴν Ἰωάνναν ὅτι ὁ ἄρτος καὶ οἶνος εἶναι αὐτὸ τὸ νεκρὸν σῶμα τοῦ Σωτῆρος, ὁ δὲ στόμαχος ἡμῶν ὁ τάφος αὐτοῦ, εἰς τὸν ὁποῖον ἐνταφιάζεται ὑπὸ τοῦ ἱερέως, ἀλλὰ μετ' ὀλίγον ἀνίσταται ἐξ αὐτοῦ, ὡς καὶ μετὰ τὴν Σταύρωσιν ἀνέστη ὁ Ἰησοῦς τριήμερος ἐκ τάφου. Μετὰ ταῦτα ἠρώτησεν αὐτήν, ἂν οἱ ἐν τῇ Δύσει χριστιανοὶ ἐτίμων κακείνοι τὴν Παναγίαν διὰ τοῦ ἐπιθέτου «Θεοτόκος», ἡ δὲ Ἰωάννα ἀπεκρίθη ὅτι ὠοτόκους20 ἐκάλουν τάς ὄρνιθας καὶ ζωοτόκους21 τάς γαλᾶς, ὥστε ἐφοβοῦντο μὴ διὰ τὴν συγγένειαν τῶν λέξεων σκανδαλίση τὸΘεοτόκος τάς ἀκοὰς τῶν πιστῶν καὶ πλὴν τούτου μὴ δώσῃ ἀφορμὴν εἰς τοὺς εἰδωλολάτρας να παραβάλωσι τὴν Θεομήτορα πρὸς τὴν Ῥέαν, ὡς οἱ ἐν Αἰγύπτῳ ὀπαδοὶ τῆς Ὑπατίας. Θέλουσα ἔπειτα να θέση κακείνη τὸν ἐπίσκοπον εἰς ἀπορίαν, ἠρώτησεν αὐτὸν διατὶ δεν ἔκοπτον οἱ Ἀνατολίται τάς τρίχας τῆς κεφαλῆς, παραβαίνοντες τὴν συμβουλὴν τοῦ ἀποστόλου Παύλου, θεωροῦντος γυναικοπρεπὲς καὶ ἄτιμον τὸ να τρέφῃ ἀνὴρ μακρὰν κόμην22. Οὐδὲν ἔχων εἰς τοῦτο ν' ἀντείπῃ ὁ Νικήτας23 ἔξεσε τὴν κομώσαν κεφαλὴν τοῦ, στρέψας καὶ πάλιν τὸν λόγον περὶ δογμάτων, περὶ τῆς «ἀντιδόσεως», περὶ τῆς διπλῆς φύσεως τοῦ Ἰησοῦ μετὰ τὴν ἐνσάρκωσιν, περὶ τοῦ ἂν ὁ«λόγος» ἠνώθη μετὰ τοῦ σώματος τοῦ Σωτῆρος ἐν τῇ κοιλίᾳ τῆς Παρθένου ἣ μετὰ τὸν τοκετὸν αὐτῆς, καὶ ἄλλων θεολογικῶν κόμβων, οὖς ἔλυσαν οἱ ἐν Ἐφέσω πατέρες διὰ τῆς μαχαίρας, ὡς ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος τὸν γόρδιον δεσμόν, ἣ διὰ λακτισμάτων, ὡς οἱ ὄνοι τάς ἐρωτικὰς καὶ χορτοφαγικὰς διενέξεις των24. Ἐν τούτοις, ἐπελθούσης τῆς νυκτός, οἱ ὑπηρετοῦντες διάκονοι ἔσπευσαν να φέρωσι λαμπάδας, ἵνα φωτίσωσι τὸν συζητούντα ἐπίσκοπον τῶν, ὅπως μὴ γείνη ἐπίσκοτος, ὡς οἱ ἐπὶ Κοπρωνύμου καταργήσαντες τάς εἰκόνας πατέρες. Ἀλλ' οἱ σύνδειπνοι ἀπαυδήσαντες ἤδη ἐκ τῆς ἀμηχάνου ἐκείνης συζητήσεως ἀφήκαν τὰ ἐπιχειρήματα, ἵνα λάβωσι καὶ πάλιν τὰ ποτήρια. Ἡ δὲ Ἰωάννα ζαλισθεῖσα ὑπὸ τοῦ οἴνου καὶ τῶν κραυγῶν τῶν περὶ αὐτὴν καλογήρων, οἵτινες ἐδίδασκον ἤδη τὰ πινάκια να χορεύωσι καὶ τὰ ποτήρια να πετώσιν, ἠγέρθη ἠσύχως καὶ ἐξῆλθε τῆς ἐπισκοπῆς, ἀκολουθουμένη ὑπὸ τοῦ πιστοῦ Φρουμεντίου. Ὁ κῆπος ἐκεῖνος ἔκειτο, ὡς εἴπομεν, παρὰ τοὺς πρόποδας τῆς Ἀκροπόλεως, ὥστε μετὰ βραχεῖαν ἀνάβασιν εὑρέθησαν οἱ ἐρασταὶ ἐπὶ τῆς κορυφῆς τοῦ μαρμαρίνου ἐκείνου βράχου, περὶ οὐ ὀπαδὸς τὶς τῶν «τελικῶν αἰτίων» ἤθελεν εἰπεὶ ὅτι ἐτέθη ἐπίτηδες ἐκεῖ, ἵνα χρησιμεύση ὡς ὑπόβαθρον εἰς τὰ μνημεῖα τοῦΠερικλέους, ὡς ἐτοποθετήθη κατ' αὐτοὺς καὶ μύτη ἐν μέσῳ τοῦ προσώπου, ἵνα ὑποστηρίζη τὰ ὀμματοϋάλια. Ἦτο ἡ ὥρα, καθ' ἢν οἱβρυκόλακες, οἱτυμπανιτικοί, αἱλαμίαι καὶ οἱ ἄλλοι κάτοικοι τοῦ σκότους διαφεύγουσι τοὺς σκώληκας τοῦ τάφου ἥ του Ἅδου τάς πύλας, ἀφοῦ δεν φρουρεῖ πλέον αὐτὰς ὁ τρικέφαλος Κέρβερος, καὶ πλανῶνται εἰς τοὺς ἀγρούς, ταράττοντες τὰ ὄνειρα τῶν προβάτων καὶ τὰ φιλήματα τῶν ἐραστῶν. Ἀλλ' οἱ ἡμέτεροι μοναχοί, φέροντες ἀνηρτημένον περὶ τὸν τράχηλον ὀδόντα τῆς Ἀγ. Σαβίνης, ἀπέφυγον δι' αὐτοῦ τάς κακὰς συναντήσεις, μακρόθεν δὲ μόνον εἶδον ἀγέλην ὀνοκεφάλων παγανιών, οἵτινες σείοντες τὰ μακρὰ ὦτα τῶν ἠτένιζον ἐρωτικὼς τὴν σελήνην, εἰς τὸ φῶς τῆς ὁποίας ἐζήτουν τὸν περιμενόμενον Μεσσίαν. Δὶς δὲ ἣ τρις προσέκοψαν κατὰκαλογήρων κοιμωμένων ἐπὶ τῶν πλακῶν τῶν Προπυλαίων, οἵτινες οὐδὲ κἀν μετεκινήθησαν· καθότι οἱ Ἕλληνες εἶχον ἤδη συνειθίσει να καταπατώνται ὡς σταφυλαὶ ὑπὸ τοὺς πόδας τῶν ξένων. Ἡ Ἰωάννα ἄλλους ναοὺς δεν εἶχεν ἴδει πλὴν μόνων τῶν δρυϊδικὼν μονολίθων καί τινων ἀμόρφων ῥωμαϊκῶν ἐρειπίων, τῆς δὲπατρίδος τῆς αἱ ἐκκλησίαι ἦσαν αἱ πλεῖσται ξύλιναι καὶ ἀπελέκητοι, ὡς οἱ ἀνεγείροντες αὐτὰς Γερμανοί· ὥστε δεν ἠδύνατο να χορτάση θαυμάζουσα τάς στήλας τοῦ Παρθενῶνος καὶ τάς Καρυάτιδας τοῦ Ἐρεχθείου, περὶ ὢν ἠρώτα κατασπαζόμενος τοὺς πόδας τῶν ὁ καλὸς Φρουμέντιος ἂν ἦσαν ἄγγελοι ἀπολιθωθέντες. Ὁ ναὸς τῆς παρθένου Ἀθηνᾶς ἀνῆκε τότε εἰς τὴν παρθένον Μαρίαν. Ἀλλὰ κατ' ἐκείνην τὴν στιγμὴν οὔτε ῥινόφωνοι ψαλμωδίαι οὔτε λιβάνου νεκρώσιμοι ἀναθυμιάσεις ἣ κώδωνες ὀχληροὶ ἤρχοντο να ταράξωσι τὰ θέλγητρα τῶν ἀναμνήσεων· γλαῦκες μόνον τινὲς ἐμφωλεύουσαι εἰς τὰ κοιλώματα τῆς ὀροφῆς ἐξέπεμπον ἐκ διαλειμμάτων πένθιμον κραυγήν, ὡς εἰ ἐθρήνουν τῆς δεσποίνης τῶν τὴν ἐξορίαν. Ὁ δίσκος τῆς Ἑκάτης, περικυκλούμενος ὑπὸ νεφῶν διαφανῶν ὡς σεμνὴ παρθένος ὑπὸ τῶν νυκτικὼν τῆς πέπλων, ἔλαμπεν ἀκίνητος εἰς ὕψος ἀκαταμέτρητον, ἐπιχέων ἐπὶ τῶν ἀθανάτων ἐκείνων μαρμάρων λάμψιν λευκὴν καὶ ἀμυδράν, οἵαν καὶ ἐπὶ τοῦ κοιμωμένου Ἀδώνιδος, ὅτε ἐπεσκέπτετο αὐτὸν ἡ θέα ἐπὶ τῶν ἀκρωρειῶν τοῦ Λάτμου. Αἱ στῆλαι τοῦ Ὀλυμπιείου, τὸ ῥεῦμα τοῦ Ἰλισσού, τὰ γλαῦκα κύματα τοῦΦαλήρο, οἱ ἐλαιῶνες, αἱ οδοδάφναι, αἱ κορυφαὶ τῶν λόφων στεφόμεναι ὑπὸ ἐκκλησιῶν ἣ μνημείων, πάντα ταῦτα περιέσφιγγον τὴν ὅρασιν τῶν δύο νεανίσκων διὰ ζώνης καὶ αὐτοῦ τοῦ κεστοῦ τῆς Ἀφροδίτης θελκτικωτέρας, ἡ δὲ ἡδονή, ἢν ᾐσθάνοντο ἐκ τοῦ πανοράματος τούτου, καθίστατο διπλασία, διότι μεθυσμένοι ὄντες ἔβλεπον τὰ πάντα διπλά. Ἡ Ἰωάννα εἶχε καθίσει ἐπὶ μαρμαρίνου ἑδωλίου, ὁ δὲΦρουμέντιος κατακλιθεὶς παρὰ τῆς φίλης τοῦ τοὺς πόδας ἐδείκνυεν αὐτὴ τὸν ναὸν τῆς ἀπτέρου Νίκης, εὐχόμενος ὁ ἔρως αὐτῶν να διαμείνῃ ἄπτερος ὡς ἐκείνη. Τοιαῦτα λέγοντες καὶ διὰ φιλημάτων διακόπτοντες πολλάκις τὸν λόγον, ὡς οἱ συγγραφεῖς διὰκομμάτων τάς περιόδους, ἀπεκοιμήθησαν ἐπὶ τοῦ μαρμάρου τῆς Πεντέλης, ὡς ὁ Ἰακὼβ ἐπὶ τῶν λίθων τῆς Χαρράν. Τὴν ἐπιοῦσαν τὸ πρωί, ἀποσείσαντες τὸν ὕπνον ἐκ τῶν ὀφθαλμῶν καὶ ἐκ τῶν ῥάσων τὴν δρόσον τῆς πρωίας κατέβησαν, ἵνα ἐπισκεφθῶσι καὶ τάς Ἀθήνας. Ἡ καρδία τῆς Ἰωάννας ἔπαλλεν ὑπὸπεριεργίας ἅμα καὶ φόβου, ἀναλογιζομένης ὅτι ἔμελλε μετ' ὀλίγον να θαυμάση τὴν κατείδωλον ἐκείνην πόλιν, τῆς ὁποίας καὶ μόνη ἡ ὄψις κατὰ τὸν Ἄγ. Γρηγόριον ἦτο ἐπικίνδυνος εἰς τάς ψυχὰς τῶν χριστιανῶν, ὡς ἡ θέα τῆς πρῴην χαριτοβρύτου καὶφιλομειδοὺς ἐρωμένης εἰς ἄνδρα νυμφευθέντα ἄσχημον καὶ συνωφρυωμένην γυναῖκα. Ἀλλ' αἱ ἐλπίδες καὶ οἱ φόβοι τῆς ἡμετέρας ἡρωίδος ἀπέβησαν κενοί. Πρὸ πολλοῦ οἱ εὐσεβεῖς αὐτοκράτορες τοῦ Βυζαντίου εἶχον κατεδαφίσει τὰ ἔργα ἐκεῖνα τοῦ Μύρωνος, Ἀλκαμένους καὶ Πολυκλείτου, τὰ ὁποῖα ἐθαύμασεν ὁ Ἄγ. Λουκᾶς καὶ ἐσεβάσθη αὐτὸς ὁ Ἀλαρίχος. Τὸ ἔργον τῆς καταστροφῆς ἀρξάμενον ἐπὶ Κωνσταντίνου ἐπεραιώθη ἐπὶ Θεοδοσίου τοῦ μικροῦ. Καὶ οὐ μόνον κατὰ τῶν λίθων ἐπέδειξαν τὸν χριστιανικὸν ζῆλον τῶν οἱ ἀκάματοι ἐκεῖνοι εἰδωλοθραύσται, ἀλλὰ καὶ κατὰ τῶν δυστυχῶν ἐκείνων, ὅσους ὑπωπτεύοντο ἐμμένοντας εἰς τῶν πατέρων τῶν τὴν θρησκείαν. Ὁσφάζων πρόβατον πρὸς οἰκογενειακὴν εὐωχίαν, ὁ προσφερῶν ἄνθη εἰς τοῦ πατρὸς τοῦ τὸν τάφον, ὁ συλλέγων χαμαίμηλα εἰς τὸ φῶς τῆς σελήνης, ὁ ἀρωματίζων τὴν οἰκίαν τοῦ ἢ φέρων ἀνηρτημένον περὶ τὸν τράχηλον φυλακτήριον κατὰ τοῦ πυρετοῦ κατεμηνύετο ὑπὸ κουκουλοφόρων κατασκόπων ὡς μάγος ἣ εἰδωλολάτρης, κατεβαρύνετο δι' ἁλύσεων καὶ ἐστέλλετο εἰς Σκυθούπολιν, ὅπου εἶχε στήθη χριστιανικὸν κρεουργεῖον. Ἐκεῖ συνεδρίαζον εὐσεβεῖς δικασταί, ἁμιλλώμενοι τὶς πλείονας εἰδωλολάτρας να ὀπτήση ἐπὶ ἐσχάρας, να βράση ἐντὸς ζέοντος ἐλαίου ἣ κατακόψῃ μεληδόν. Μυριάδες μαρτυρολογίων διηγοῦνται τάς ἀθλήσεις τῶν χριστιανῶν ὁμολογητῶν, ἐκ τῶν πληγῶν τῶν ὁποίων ἔσταζε γάλα, καὶ οὓς ἐδρόσιζον οἱ φλόγες, ἀλλ' οὐδεὶς ἔγραψεν ἀκόμη τὸ ἀψευδὲς συναξάριον τῶν μαρτύρων ἐκείνων, οἵτινες ἀντὶ μυθώδους γάλακτος ἔχυσαν αἷμα ἀληθὲς καὶ ἀντὶ να τοὺς δροσίση κατέκαυσε τὸ πῦρ τῆς χριστιανικῆς ἀνεπιεικείας, καυστικώτερον ὄν, φαίνεται, τοῦ πυρὸς τῆς πολυθεϊκὴς ὠμότητος. Οἱ δύο βενεδικτίνοι ἀκολουθούμενοι ὑπὸ τοῦ Θεωνὰ καὶ πλήθους Ἀθηναίων, οἵτινες ὡς καὶ κατὰ τοὺς χρόνους τοῦ Ἀποστόλου «πρὸς οὐδὲν ἄλλο ηὐκαίρουν ἣ λέγειν καὶ ἀκούειν τὶ καινόν», περιέδραμον πᾶσαν τὴν πόλιν, ἡ ὁποία στερηθεῖσα τῶν εἰδώλων καὶ τῶν βωμῶν τῆς ὠμοίαζε τὸν ὑπὸ τοῦ Ὀδυσσέως τυφλωθέντα Πολύφημον. Ὅπου πρῴην ὑψοῦτο ἄγαλμα, εἶχεν ἐμπηχθὴξύλινος σταυρός, καὶ ὅπου βωμός, μικροσκοπικὸν ἐκκλησίδιον, στεγαζόμενον διὰ θόλου ὁμοιάζοντος πετρίνην φενάκην. Οἱ ναΐσκοι ἐκεῖνοι εἶχον ἀνεγερθῇ ὑπὸ τῆς Ἀθηναΐδος Εὐδοκίας, ἥτις, θελήσασα εἰς ἕκαστον τῶν ἁγίων ν' ἀφιερώση ἰδιαιτέραν κατοικίαν, ἠναγκάσθη να οἰκοδομήσῃ πλῆθος καλυβῶν, αἵτινες ὑπενθῦμιζον τὴν τεκτονικὴν βιομηχανίαν τῶν καστόρων μᾶλλον ἣ τὸ μεγαλεῖον τοῦ ἀγνώστου Θεοῦ. Παρὰ δὲ τὰπρόθυρα αὐτῶν ἐκαθῆντο μοναχοὶ καὶ ἀσκηταί, ξέοντες τὰ ἕλκη τῶν ἢ ἀρχαία χειρόγραφα πρὸς ἐγγραφὴν συναξαρίων, πλέκοντες καλάθια, προγευματίζοντες κρομμύδια καὶ εὐχαριστοῦντες ἴσως κακείνοι τὸν Θεὸν ὅτι ἐγεννήθησαν Ἕλληνες καὶ ὄχι βάρβαροι. Μόνον τὸ ἀρχαϊκὸν κάλλος τῶν γυναικὼν ἐθαύμαζον οἱ δύο ξένοι. Κατὰ τὸν αἰῶνα ἐκεῖνον αἱ Ἀθῆναι ἦσαν ὁ γυναικὼν τῶν βυζαντινῶν αὐτοκρατόρων, οἵτινες ἐλάμβανον ἐκεῖθεν τάς συζυγοῦς τῶν, ὡς οἱ διάδοχοι αὐτῶν Σουλτάνοι ἐκ Κιρκασίας. Ἡ βελτίωσις αὔτη τῆς ἀττικῆς φυλῆς ἤρξατο ἀπὸ τῶν χρόνων τῆς Εἰκονομαχίας, ὅτε, ἐξορισθέντων τῶν βυζαντινῶν εἰκονισμάτων, αἱ γυναῖκες ἀντὶ να ἔχωσιν ἀκαταπαύστως πρὸ τῶν ὀφθαλμῶν ἰσχνὰς Παναγίας καὶλιποσάρκους ἁγίους, ἀνύψουν καὶ πάλιν τοὺς ὀφθαλμοὺς πρὸς τὰ ἀνάγλυφα τοῦ Παρθενῶνος καὶ ἐγέννων τὰ τέκνα τῶν ὅμοια τούτοις· ὥστε καὶ ὑπὸ τὴν ἔποψιν τῆς καλλιτεκνίας ἀναγκαία φαίνεταί μοι ἡ μεταρρύθμισις τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἡμῶν εἰκονογραφίας. Ἀπόδειξις δὲ τῆς ἐπιρροῆς ταύτης τῶν εἰκόνων ἔστωσαν αἱ σύζυγοι τῶν Ἑβραίων τραπεζιτῶν τῆς Πρωσσίας, αἵτινες ἀπὸ πρωίας μέχρι νυκτὸς μετρώσαι τάλληρα καὶ φλωρία φέροντα τὴν προτομὴν τοῦ βασιλέως Γουλιέλμου, τίκτουσι τέκνα τοσούτον ὁμοιάζοντα τῶν μονάρχῃ, ὥστε δικαίως ἐπωνομάσθη πατὴρ τῶν ὑπηκόων του25. Ἀλλὰ πλὴν τοῦκάλλους τῶν γυναικὼν ἐθαύμαζον τὰ δύο τέκνα τῆς Ἄρκτου καὶ τὴν ἀσυνήθη αὐτοῖς σεμνότητα τῶν παρθένων, αἵτινες περιτυλιγμέναι εἰς τοὺς μακροὺς πέπλους τῶν συνεσφίγγοντο παρὰ τὴν μητρικὴν πλευράν, ὡς ξίφος παρὰ τὸν μηρὸν στρατιώτου, τὰ δὲ βλέμματα αὐτῶν ἀντὶ να μοιράζωσιν ὡς ἀντίδωρον εἰς τοὺς διαβάτας προσήλουν εἰς τὴν γῆν, ἵνα ἀποφύγωσι τοὺς λάκκους καὶ τάς παρεκτροπάς, ἐρυθριώσαι ὁσάκις ἔσειεν ὁ ἄνεμος τάς πτυχὰς τῆς ἐσθῆτος τῶν καὶ κατὰ πάντα διάφοροι τῶν σημερινῶν κορασίδων, αἱ ὁποῖαι τοσούτον ὁμοιάζουσιν ὑπάνδρους γυναίκας, ὥστε ἀπορεῖ τὶς τίνος ἕνεκα ζητοῦσι δι' αὐτὰς σύζυγον οἱ πατέρες. Ἐν τούτοις ὑπερβάντες τὸν Πύργον τῶν Ἀνέμων καὶ τὴν Ἀγοράν, ἔνθα εἶδον μετὰ θαυμασμοῦ ἄρχοντας καὶ ἐπισκόπους ὀψωνίζοντας τὰ ἐπιούσια πράσα, ἔφθασαν εἰς τὴν Ποικίλην Στοάν, ἐν ἡ ἀντὶ φιλοσόφων εὗρον ἀστρολόγους, λεκανομάντεις, ὀνειροκρίτας καὶ διδασκάλους, οἵτινες κατέβαινον ἅπαξ τῆς ἑβδομάδος ἐκ τῶν ἐπὶ τοῦ Ὑμηττοὺ σχολείων, ἵνα ἑλκύσωσι μαθητὰς διὰ τῆς ἠδύτητος τῶν λόγων τῶν καὶ διὰσταμνίων μέλιτος· καθότι μὴ ἐπαρκούσης πλέον εἰς τάς ἀνάγκας τῶν τῆς διδασκαλίας, προσέθετον εἰς ταύτην, ἵνα ἀποζώσι, καὶ τὴν μελισσουργίαν, ὡς οἱ καλόγηροι τῆς Φλωρεντίας εἰς τὰ κέρδη τῆς λειτουργίας καὶ τὰ τῶν ῥακοπωλείων. Δέκα ὅλας ἡμέρας ἐδαπάνησεν ἡ Ἰωάννα ἐπισκεπτομένη μετὰ τοῦ συντρόφου τῆς τάς ἀρχαιότητας, τὰ ἐκκλησίας καὶ τὰπερίχωρα τῶν Ἀθηνῶν καὶ ἑτέρας δέκα ἀνεπαύθη ὑπὸ τὴν φιλόξενον στέγην τῆς ἐν Δαφνίω Μονῆς. Οἱ καλόγηροι ἦσαν πρόθυμοι να προσφέρωσιν ἰσόβιον φιλοξενίαν εἰς τοὺς δύο βενεδεκτίνους, ὧν οἱ ἀπόγονοι ἔμελλον μετ' ὀλίγον να ἐκδιώξουν αὐτοὺς ἐκ τῆς μάνδρας των26 ὡς ἅρπαγες λύκοι. Ἀλλ' ἡ νερόβραστος δίαιτα, αἱ μακραὶ προσευχαί, ἡ ἀχύρινος κλίνη καὶ ἡ ῥυπαρότης τῶν καλῶν πατέρων ἀδύνατον ἦτο να εὐχαριστήσωσιν ἐπὶ πολὺ τὰ τέκνα ἐκεῖνα τῆς Δύσεως, συνηθίσαντα εἰς τὰ ἐκλελυμένα μοναστήρια τῆς Γερμανίας να τρώγωσι καὶ να πλύνωνται καθ' ἡμέραν. Διό, παραιτηθέντες τῆς τῶν Μεγαλοσχήμων καὶ Ἀγγελικῶν ὀπαδῶν τοῦ Ἀγ. Βασιλείου καὶ αὐτοὺς ἀκόμη τῶν Μικροσχήμων τοὺς κανόνας εὑρίσκοντες τραχεῖς, κατετάχθησαν μεταξὺ τῶν Ἰδιορρύθμων,27 εἰς τὴν προαίρεσιν τῶν ὁποίων ἀφίνετο διὰ πλειόνων ἣ ὀλιγωτέρων εὐχῶν καὶ μαστιγώσεων να κατακτήσωσιν ὑψηλήν τινα ἣ ταπεινοτέραν θέσιν ἐν τῷ Παραδείσῳ, καὶ εἰς τὴν Κόλασιν ἐλεύθεροι ὄντες να ὑπάγωσιν, ἂν ἠγάπων τὸν πλησίον τῶν, τὸν οἶνον ἣ τὴν κρεωφαγίαν. Εἰς μικρὰν ἀπὸ τῆς μονῆς ἀπόστασιν εὑρίσκετο ἐρημητήριον διαθέσιμον ἕνεκα τοῦ θανάτου τοῦ μονάζοντος ἐκεῖ Ὁσίου Ἐρμύλου, ὅστις ἐπιχειρήσας να μὴ λαμβάνῃ ἄλλην τροφὴν πλὴν τῆς ἁγίας Μεταλήψεως, ἀπέθανε μετὰ δεκαήμερον χρῆσιν τοιαύτης διαίτης. Ἐκεῖ ἔστησαν οἱ ἐρασταὶ τὴν ἑστιᾶν τῶν, δαπανήσαντες τὴν μικρὰν αὐτῶν περιουσίαν εἰς ἀγορὰν παχείας στρωμνῆς, μακροῦ ὀβελοῦ, χαλκίνης χύτρας, στάμνου ἐλαίου, δύο αἰγῶν, δέκα ὀρνίθων καὶ μεγάλου σκύλου, ἵνα φυλάττῃ πάντα ταῦτα· τὰ δὲ πρὸς σωτηρίαν τῆς ψυχῆς τῶν ἀναγκαία σκεύη, τὴν μάστιγα, τὴν κεφαλὴν νεκροῦ καὶ τὸ καλὸν παράδειγμα ἔλαβον δωρεὰν ἐκ τῆς κληρονομίας τοῦ μακαρίτου. Αἱ πρῶται ἡμέραι τῆς ἀποκαταστάσεως τῶν δύο βενεδεκτίνων ὑπῆρξαν διηνεκὴς ἑορτή. Ἡ Τεσσαρακοστὴ εἶχε παρέλθει καὶ οἱ Ἰησοῦς ἀνίστατο ἐκ νεκρών· πανταχόθεν ἀντήχουν φιλήματα καὶ ἐστρέφοντο ἀρνία ἐπὶ τῶν πυρῶν, καὶ αὐτὴ δὲ ἡ φύσις, ὡσεὶθέλουσα να πανηγυρίση τὴν ἀνάστασιν τοῦ Σωτῆρος, ἀπετίνασσε τὴν χειμερινὴν αὐτῆς στολὴν ὡς νέα χήρα τὸ πένθος τοῦ συζύγου τῆς. Αἱδάφναι τοῦ Ἀπόλλωνος ἠρυθρίων, ἡ χλόη ἐφύετο ἐπὶ τῶν ἐρειπίων καὶ ἡ ἄνοιξις ἐδίδασκε τοὺς ὄνους να χορεύωσι περὶ τάς συντρόφους τῶν. Ἡ Ἰωάννα ἐγειρομένη ἅμα τῇ αὐγῇ ἀνέπνεε μετ' ἀγαλλιάσεως τάς πρωινὰς ἀναθυμιάσεις τοῦ βουνοῦ, ἤμελγε τάς αἶγας, μὴ ὑπάρχοντος ἀκόμη τοῦ νόμου καθ' ὂν ἀπηγορεύετο τὸ ἄλμεγμα εἰς τοὺς μοναχοὺς ὡς ἐμπνέον πονηρὰς ἐπιθυμίας, συνέλεγε κεράσια ἀποστάζοντα δρόσου, ἔβραζεν ᾠὰ καὶ ἔπειτα ἐξύπνιζε τὸν Φρουμέντιον. Μετὰ τὸ πρόγευμα ἐκεῖνος μὲν ἐπορεύετο να ἀγκιστρώση ἰχθύας ἣ να στήσῃ παγίδας εἰς τοὺς λαγωούς, ὁ δὲ Θεωνὰς ἐκαλλιέργει τὸν κῆπον καὶ ἡ Ἰωάννα ἀποσυρομένη εἰς τὰ βάθη τοῦ κελλίου ὅτε μὲν ἀντέγραφε βίους ἁγίων, οὖς ἐπώλει πρὸς αὔξησιν τῶν οἰκιακῶν προσόδων, ὅτε δὲδιημέρευεν ἀναγινώσκουσα τοῦ Πλάτωνος τὰ ὄνειρα ἥ του Θεοκρίτου τοὺς στεναγμοὺς ἐν χειρογράφοις, ἅτινα ἐδάνειζον αὐτὴ ἣ καὶ ἐδώρουν οἱ καλόγηροι, ὡς ἡ ἀλώπηξ τοῦ μύθου τὴν κριθὴν εἰς τὸν ἵππον. Τὸ ἑσπέρας παρετίθετο τὸ δεῖπνον πρὸ τῆς θύρας τοῦ ἀσκητηρίου ὑπὸ γηραιὰν πεύκην, ἢν οἱχωρικοὶ ἐκάλουν «Πατριάρχην» διὰ τὸ ὕψος καὶ τὸ γῆρας τῆς· τὰ δὲπροϊόντα τοῦκήπου, τῆς ἁλιείας καὶ κυνηγεσίας καθίστων μοναδικὴν ἐν τῷ ὅρει τὴν τράπεζαν τῶν δύο μοναχῶν, οἵτινες καὶ ὡς Σάξωνες καὶ ὡς βενεδικτίνοι ἦσαν ἐκ φύσεως παμφάγοι. Ἡ Ἰωάννα ἀναγινώσκουσα νυχθήμερον Ἕλληνας φιλοσόφους, ἐνίοτε δὲ καὶ ἀποστολικοὺς ἣ καὶ αἱρετικοὺς Πατέρας, ζήσαντας πρὸ τῆς ἐφευρέσεως τῶν νηστειῶν, τῶν δογμάτων καὶ τροπαρίων, εἶχε βαθμηδὸν ἀποξύσει τὴν καλογηρικὴν σκωρίαν· ἀγχίνους δὲ οὖσα καὶ σκεπτικὴ συνήρμοσε πρὸς χρῆσιν τῆς εἶδός τι ἀνεκτικοῦ θρησκεύματος, πολὺ ὁμοιάζοντος πρὸς τὰ συστήματα τῶν σήμερον συμπατριωτῶν τῆς, οἵτινες, χάρις εἰς τάς προόδους τῶν φώτων καὶ τάς θεολογικὰς σχολὰς τοῦ Βερολίνου καὶ τῆς Τουβίγγης, κατώρθωσαν να σχηματίσωσιν εἶδος τὶ χριστιανισμοῦ ἄνευ Χριστοῦ, ὡς ἔφθασαν να παρασκευάζωσι καὶ οἱ ἐξευγενισμένοι μάγειροι τὴν σκορδαλίαν ἄνευ σκόρδου καὶ ὁ κ. Π. Σοῦτσος ποιήματα ἄνευ ποιήσεως. Ὁ δὲ Φρουμέντιος, πρόθυμος ὢν ὡς οἱ ἥρωες τῆς ῥωμαντικὴς σχολῆς να συμμερισθὴ Παράδεισον ἣ Ἅδην μετὰ τῆς φίλης τοῦ, συνέτρωγε μετ' ἐκείνης ὀρνίθια τὴν Παρασκευὴν καὶ ἀρνίον τὴν Τετάρτην. Ἐν Ῥώμῃ, ὁσάκις ἐξελέγετο δικτάτωρ, ἔπαυε πᾶσα ἅλλῃδικαιοδοσία· οὕτω ὅταν καὶ ὁ ἔρως καταστῇ ἀπόλυτος κύριος, πάντα τὰ ἄλλα αἰσθήματα σβύνονται ἐν τῇ καρδίᾳ ὡς τὰ ἄστρα εἰς τὸν οὐρανόν, ἅμα ὁ ἥλιος ἀνατείλῃ. Ὁ Ζεὺς λησμονήσας τὴν θεότητά του ἐκοσμεῖτο διὰ πτερῶν ἣ κεράτων, ἵνα εὐχαριστήση τάς ἐρωμένας τοῦ, ὁ Ἀριστοτέλης φέρων σαγμάριον ἐπὶ τῶν νώτων καὶ χαλινὸν εἰς τὸ στόμα προσέφερε τὴν ἑβδομηκονταετῆ ῥάχιν τοῦ εἰς τὴν Κλεοφίλην, εἰς ἢν ἐχρησίμευεν ὡς ὄνος ἐν Ἰνδίαις, ὁ δὲ Φρουμέντιος οὐ μόνον κρέας τὴν Παρασκευήν, ἀλλὰ καὶ ξύλον καθ' ἡμέραν ἤθελε φάγει χάριν τῆς Ἰωάννας. Ἡ κνῖσσα τοῦ ἀσεβοῦς ἐκείνου μαγειρείου ἐσκανδάλιζεν οὐκ ὀλίγον τοὺς εὐλαβεῖς ῥώθωνας τῶν Γραικὼν καλογήρων. Πολλοὶ τούτων διαβαίνοντες πρὸ τοῦ ἀσκητηρίου ἐποίουν τὸ σημεῖον τοῦ σταυροῦ φράσσοντες τὴν μύτην τῶν, ὡς ἔφρασσε καὶ ὁ Ὀδυσσεὺς τὰ ὦτα, ἵνα προφυλαχθὴ ἀπὸ τοῦ ᾄσματος τῶν Σειρήνων, ἄλλοι δὲ τολμηρότεροι εἰσήρχοντο ἐκεῖ, ἵνα φοβίσωσι τοὺς σαρκοβόρους καλογήρους διὰ τῶν φλογῶν τῆς Κολάσεως ἣ τῶν ἀφορισμὼν τῆς Ἐκκλησίας. Ἀλλὰ μετὰ τοσαύτης φιλοφροσύνης ὑπεδέχετο αὐτοὺς ἡ Ἰωάννα καὶ μετὰ τόσης χάριτος προσέφερεν αὐτοῖς τὴν παχυτέραν μερίδα, ὥστε οἱ Μεγαλόσχημοι ἐκεῖνοι ὀπαδοὶ τοῦ Ἀγ. Βασιλείου, οἵτινες ἄλλα πτηνὰ δεν ἔτρωγον εἰμὴ μόνον τάς μυίας, ὅσαι ἔπιπτον εἰς τὸν νερόβραστον ζωμὸν τῶν, ἐξήρχοντο πολλάκις ἔχοντες τρυγόνα εἰς τὴν κοιλίαν καὶ ἁμάρτημα εἰς τὴν συνείδησιν τῶν. Ἐν τούτοις ἡ φήμη τῆς εὐφυΐας, τοῦ κάλλους καὶ τῶν γνώσεων τοῦ νέου «ἀδελφοῦ Ἰωάννου» ἠπλοῦτο καθ' ὅλον τὸ ὅρος ἀρχίζουσα καὶ εἰς τὴν πόλιν να καταβαίνη. Πολλοὶ τῶν σοφῶν διδασκάλων τοῦ Ὑμηττοὺ ἀφίνοντες τάς μελίσσας καὶ τοὺς μαθητὰς τῶν ἐπορεύοντο πρὸς ἐπίσκεψιν τῆς ἡμετέρας ἡρωίδος, ἵνα συζητήσωσι μετ' αὐτῆς περὶ ἀκανθώδων προβλημάτων τῆς Δογματικῆς ἣ περὶδαιμονίων καὶλεκανομαντείας· καὶ αὐτὸς δὲ ὁ ἀρχιερεὺς Νικητὰς ἦλθε πολλάκις ν' ἀναπαυθὴ ὑπὸ τὴν σκιὰν τῆς γιγαντιαίας πεύκης, θαυμάζων, ὡς ὁ Πετράρχης, πὼς ὁ καρπὸς τῆς γνώσεως ἠδυνήθη τόσω ταχέως να ὠριμάση ὑπὸ τοὺς ξανθοὺς πλοκάμους τῆς εἰκοσαετοῦς ἐκείνης κεφαλῆς. Ἀλλὰ οὐ μόνον οἱ ἱερεῖς καὶσοφοί, ἀλλὰ καὶ οἱ ἄρχοντες καὶ οἱ παρεπιδημοῦντες πατρίκιοι τῆς νέας Ῥώμης ἔμαθον βαθμηδὸν τὸν δρόμον τοῦ ἀσκητηρίου. Οὐδεὶς διήρχετο διὰ τοῦ Δαφνίου, χωρὶς να κρούσῃ τὴν πύλην τῶν βενεδικτίνων, πολλοὶ δὲ αὐτῶν ἀτενίζοντες τοὺς στρογγύλους βραχίονας ἣ ἀσπαζόμενοι τοὺς λευκοὺς δακτύλους τοῦ «Πάτερ Ἰωάννου» κατελαμβάνοντο ὑπὸ δυσεξηγήτου τινὸς ταραχῆς, ὡς εἰ ἔδακνε τὴν καρδίαν τῶν ὁ Δαίμων τῆς ἡδυπαθείας. Ἡ Ἰωάννα νομίζουσα τὸ ἀνδρικὸν ἔνδυμα τῆς ὡς θώρακα ἀσφαλῆ κατὰ πάσης πονηρὰς ἐπιθυμίας καὶ μὴγνωρίζουσα ἀκόμη τὰ ἤθη τῶν νεοπλατωνικὼν ἐκείνων, ἀνέπνεεν ἀπλήστως τὴν ὀσμὴν τοῦ θυμιάματος, ζευγνύουσα καθ' ἑκάστην εἰς τὸ ἅρμα τῆς νέον λάτρην τῆς ἀπεράντου σοφίας καὶ τῶν ἐρυθρῶν χειλέων τῆς. Πολλάκις δὲ ὑπὸτοιούτου σμήνους περικυκλουμένη ἐσκέπτετο μετὰ στεναγμῶν, πόσω πλείονας καὶ θερμοτέρους ἤθελεν ἔχει λάτρας, ἂν ἀντὶ να κρύπτῃ ὑπὸ ῥάσον τὰ θέλγητρα τῆς ὡς χρυσὴν λεπίδα ἐντὸς θήκης μολυβδίνης, ἐνεφανίζετο αἴφνης ὑπὸ τὴν ἀληθῆ αὐτῆς μορφήν, φέρουσα ἐσθῆτα μεταξίνην καὶ λυτὴν ἐπὶ τῶν ὤμων τῆς τὴν ξανθὴν κόμην. Ἀλλ' ἠγνόει ἡ πτωχὴ νεᾶνις ὅτι, ἂν συνέβαινε τοῦτο, οἱ πλεῖστοι τῶν ἀνατολικῶν ἐκείνων ἤθελον στρέψει εἰς αὐτὴν τὴν ῥάχιν, ὡς ἡ ἡρωὶς ἐκείνη τοῦ Λουκιανοὺ εἰς τὸν φίλτατον ὄνον τῆς, ἅμα εἰς ἄνθρωπον μετεμορφώθη. Ὁ Φρουμέντιος ἐν ἀρχῇ μὲν ἔχαιρε διὰ τῆς φίλης τοῦ τὴν ἐπιτυχίαν, ἀλλὰ μετ' οὐ πολὺ ἤρχισε να παρατηρὴ εἰς τὴν διαγωγὴν τῆς Ἰωάννας ἀλλοιώσεις τινάς, αἵτινες κατεθορύβησαν αὐτὸν ὡς φιλάρεσκον κυρίαν αἱ πρῶται ῥυτίδες. Ὁ νέος μοναχὸς ὑπὸ τὴν εὔρωστον αὐτοῦ καὶ ἀνδρώδη μορφὴν ὑπέκρυπτε καρδίαν σύκου μαλακωτέραν, γεννηθεὶς ἵνα ἀγαπᾷ, ὡς ἡ ἀηδὼν ἵνα ψάλλη καὶ ὁ ὄνος ἵνα λακτίζη. Καὶ ἦτο μὲν ἱκανὸς να καταπίη διακόσια κάστανα χωρὶς να αἰσθανθὴ τὸ παραμικρὸν εἰς τὸν στόμαχον βάρος, ἀλλὰ παρὰ τῆς φίλης τοῦ οὔτε χάσμημα οὔτε ψυχρὸν βλέμμα ἠδύνατο να χωνεύση· καὶ ταῦτα μετὰ ἐπταετίαν διηνεκοῦς συζυγικὴς συμβιώσεως! Κατὰ τοὺς ἠθολόγους ἡ ἀπόλαυσις εἶναι τοῦ ἔρωτος ὁ τάφος· ἐγὼ δὲ μᾶλλον ἤθελον παραβάλει αὐτὴν πρὸς τὸφύσημα τοῦ αἰσωπείου ἐκείνου Σατύρου, τὸν ὁποῖον ὅτε μὲν θερμότητα, ὅτε δὲ ψῦχος ἐπροξένει. Ἀλλ' ὁπωσδήποτε τῆς ἡμετέρας ἡρωίδος τὰ φιλήματα καὶ αἱ θωπεῖαι εἶχον καταντήσει εἰς τὸν καλὸν Φρουμέντιον ἀναγκαῖαι ὡς ὁ ἐπιούσιος ἄρτος, καὶ καθ' ὅσον ὠλιγόστευον ἐκεῖναι, ηὔξανεν ἡ ἐπιθυμία τοῦ, ὡς ἤθελεν αὐξήσει καὶ ἡ ὄρεξίς του, ἂν ἀπεκόπτετο αὐτὼ μέρος τῆς καθημερινῆς τροφῆς. Οἱ μῆνες καὶ τὰ ἔτη παρήρχοντο, ἡ Ἰωάννα καθίστατο ψυχροτέρα ἐφ' ὅσον ἐπλατύνετο ὁ κύκλος τῶν θαυμαστῶν τῆς, ἡ δὲ ἀθυμία τοῦ πτωχοῦ νεανίσκου ηὔξανε καθ' ἑκάστην καὶ ὠχρὸν νέφος ἠπλοῦτο ἐπὶ τῆς νεαρᾶς καὶφιλομειδοὺς αὐτοῦ ὄψεως, ὡς μαύρη σκέπη ἐπὶ ἀνθούσης ῥοδωνιάς. Ἐπὶ πολὺ ἐπειράθη να κρύψῃ τὴν ἀδημονίαν τοῦ, ὡς οἱ Σπαρτιᾶται τὴν σπαράσσουσαν τάς σάρκας τῶν ἀλωπεκᾶ, ἀλλὰ τέλος πάντων ξεχείλισαν τὰδάκρυα ἐκ τῶν ὀφθαλμῶν τοῦ καὶ τὰπαράπονα ἐκ τῶν χειλέων. Ἡ Ἰωάννα ἐζήτει κατ' ἀρχὰς να καθησυχάση τὸν σύντροφον τῆς, βεβαιοῦσα ὅτι τὰπερικυκλούντα αὐτὸν ζοφερὰ νέφη ἦσαν ἁπλῶς μαῦραι πεταλούδαι, γεννήματα τοῦ ἐξημμένου ἐγκεφάλου τοῦ. Ἀλλ' ὁ Φρουμέντιος ἦτο δυσμετάπειστος, αἱ δὲ γυναῖκες ταχέως βαρύνονται τὴν μελαγχολίαν. Καὶ αὐταὶ αἱ Ὠκεανίδες, ἂν καὶ ἦσαν θέαι, μίαν καὶ μόνην ἡμέραν παρέμειναν παρηγορούσαι τὸν δεσμώτην Προμηθέα, εἴτα δὲ βαρυνθείσαι τὰ παράπονά του ἐγκατέλιπον αὐτὸν ἐπὶ τοῦ βράχου μετὰ τοῦκατατρώγοντος τὰσπλάγχνα τοῦγυπός. Οὕτω καὶ ἡ ἡμετέρα ἡρωίς, ἀφοῦ παρεχώρει εἰς τὸν ἑταῖρον τῆς σύντομον παρηγορίαν ἣ ταχὺν ἀσπασμόν, ὡς ῥίπτει τὶς δεκάλεπτον εἰς τὴν χεῖρα πτωχοῦ, ἔστρεφεν ἔπειτα εἰς αὐτὸν τὴν ῥάχιν τὴν μὲν νύκτα, ἵνα κοιμηθή, τὴν δὲ ἡμέραν, ἵνα συναναστραφῇ μετὰ τῶν βιβλίων ἣ τῶν αὐλικῶν τῆς, ὧν αἱ ἐπισκέψεις διεδέχοντο ἀλλήλας ἀπὸ πρωίας μέχρι νυκτός. Ὁ Φρουμέντιος ἔμενε συνήθως εἰς γωνίαν τινὰ τοῦ θαλάμου, χωνεύων, ὡς οἱ ἥρωες τοῦ Ὁμήρου, τὴν χολὴν τοῦ, ὅτε δὲ ᾐσθάνετο ἑαυτὸν ἀνίκανον να κρατήσῃ ἐπίπλεον τὰ δάκρυα ἣ τοὺς γρόνθους τοῦ, ἐξώρμα ἐκ τοῦ θαλάμου καὶ ἔτρεχε να μαδήση ὀρνίθιον διὰ τὸ γεῦμα ἣλευκανθεμον28, ἵνα μάθῃ, ἂν τὸν ἠγάπα ἡ Ἰωάννα. Ἀλλ' ἡ τοιαύτη κατάστασις τῶν πραγμάτων ἀδύνατον ἦτο να διαρκέσῃ αἰωνίως. Ὁ νέος μοναχὸς ἐσκέπτετο ὅτε μὲν να κόψῃ τὴν κεφαλὴν τῆς Ἰωάννας, ὅτε δὲ πᾶσαν μετ' αὐτῆς σχέσιν. Ἡ φιλαρέσκεια καὶ αἱ ἐρωτοτροπίαι τῆς ἡμετέρας ἡρωίδος «ἐλάμβανον καθ' ἑκάστην σπουδαιότερον χαρακτῆρα», κατὰ τὴν φράσιν τῶν ἐφημεριδογράων. Εἰς ἡγούμενος, δύο ἀρχιερεῖς καὶ ὁ ἔπαρχος Ἀττικῆς ἐγνώριζον ἤδη τὸ περιεχόμενον τοῦ ῥάσου τῆς, πολλοὶ ἄλλοι ὑπωπτεύοντο τοῦτο καὶ οἱ λοιποὶ προσέφερον εἰς τὸν ἀδελφὸν «Ἰωάννην» τὸ θυμίαμα πλατωνικῆς λατρείας· ὁ δὲ Φρουμέντιος δεν ἔπαυε μεμψιμοίρων καὶ ὑβρίζων τὴν φιλτάτην τοῦ, ἥτις χάσασα ἐπὶτέλους τὴν ὑπομονὴν ἔδιδεν εἰς αὐτὸν ἀποκρίσεις ξηρὰς ὡς σῦκα τῶν Καλαμῶν. Ἡ σχέσις τῶν δύο νεανίσκων εἶχε καταντήσει βαθμηδὸν να ὁμοιάζη τάς περικυκλούσας τὸν βασιλικὸν κῆπον μας ἰνδοσυκὰς ἐκείνας, ὧν ὁ καρπὸς διαρκεῖ μίαν ἡμέραν καὶ αἱ ἄκανθαι ὅλον τὸν χρόνον. Καὶ ἐν τούτοις, ὁσάκις σπουδάζων ἀνελογίζετο ὁ Φρουμέντιος να χωρισθῇ τῆς φίλης τοῦ, ᾐσθάνετο τάς τρίχας τοῦ ὀρθουμένας ὑπὸ τῆς φρίκης. Οὔτε μετ' αὐτῆς οὔτε ἄνευ αὐτῆς ἠδύνατο να ζήση· ἀγνοῶν δὲ ὁδυστυχὴς νεανίας ὅτι ἡ καρδία τῆς γυναικὸς εἶναι ἄμμος κινητῇ, ἐπὶ τῆς ὁποίας μόνον σκηνὴ διὰ κατάλυμα μιᾶς νυκτὸς δύναται ν' ἀνεγερθῇ, εἶχεν οἰκοδομήσει ἐκεῖ κατοικίαν, ἐν ἡ ὅλην τοῦ τὴν ζωὴν ἐσκόπευε να διαμείνῃ. Διωχθεὶς δι' ὕβρεων καὶ λακτισμάτων ἐκ τῆς Ἐδὲμ ἐκείνης, ἀντὶ να ὑποταγὴ ὡς ὁ Ἀδὰμ εἰς τὴν καταδίκην, ἐζήτει παντὶ τρόπῳ να εἰσέλθῃ καὶ πάλιν εἰς τὸν ἀπηγορευμένον ἐκεῖνον περίβολον, οὐ τὴν θύραν ἀπέκλειεν αὐτὼ ἡ ψυχρότης καὶ ἡ κακία τῆς Ἰωάννας, ὡς ὁ ξιφήρης ἄγγελος τήν του Παραδείσου. Ὅτε μὲν κατακλινόμενος παρὰ τῆς φίλης τοῦ τοὺς πόδας ἐπειρᾶτο να συγκινήση αὐτήν, ἐνθυμίζων τὰ τοσαύτα αὐτῶν φιλήματα καὶ τοὺς ὅρκους, ἀλλ' οἱ λόγοι τοῦ ὠλίσθαινον ἐπὶ τῆς ἀναλγησίας τῆς ὡς βροχὴ ἐπὶ τῶν φύλλων, ὅτε δὲ περιτρέχων ὡς πληγωμένη ἔλαφος τὸ δάσος ἐζήτει τινὰ θαυματουργὸν ῥάβδον, ἵνα ἀποσπάση δι' αὐτῆς δάκρυά τινα ἐκ τῶν ξηραθέντων ὀφθαλμῶν τῆς Ἰωάννας, ὡς ὁ Μωϋσῆς ὕδωρ ἐκ τοῦ βράχου τῆς ἐρήμου. Ἄλλοτε πάλιν οὐδὲν πλέον ἐλπίζων ἐζήτει παντὶ σθένει να ἐκριζώση τὸν ἐρώτᾳ ἐκ τῆς καρδίας τοῦ, ὡς ἀποσπὰ ὁ κηπουρὸς δυσῶδες κρομμύδιον βλαστήσαν ἐν μέσῳ ἡλιοτροπίων· ἀλλὰ τὸ κακὸν φυτὸν εἶχε τάς ῥίζας βαθείας, ὥστε παραιτούμενος μετὰ ματαίους ἀγῶνας τῆς ἐπιχειρήσεως ἔπιπτε κατὰ γῆς περιρρεόμενος ὑπὸ ἱδρῶτος καὶ καταρώμενος ὡς ὁ Ἰὼβ «τὴν ἡμέραν, ἐν ἡ ἐγεννήθη, καὶ τὴν ὥραν, ἡ εἶπον ἰδοὺ ἄρσεν». Καὶ μὴ νομίσῃς, ἀναγνῶστα, ὅτι Ἐρωτόκριτός τις, σούτσειος ἥρως ἣ ἄλλο τοιοῦτον δίποδον τοῦ ῥωμαντικοὺ θηριοτροφείου εἶχε καταντήσει ὁ καλὸς Φρουμέντιος· ἀπ' ἐναντίας ἦτο φρόνιμον καὶ εὐσεβὲς τέκνον τῆς ἡρωικῆς Γερμανίας, οἵα ἐγέννα ἡ κλασικὴ αὔτη πατρὶς τοῦ ζύθου καὶ τῶν ξυνολαχάνων πρὶν διαφθαρὴ ὑπὸ τῶν στεναγμῶν τοῦ Βερθέρου καὶ τῶν βλασφημιῶν τοῦ Στράους καὶ Ἐγέλου, τὴν δὲ Ἰωάνναν ἠγάπα ἴσως, ὡς ὁ Ἀρίστιππος τὴν Λαΐδα καὶ αἱ γαλαῖ τὸ γάλα. Ἀλλὰ πλὴν αὐτῆς ἄλλην γυναῖκα δεν ἐγνώριζεν οὐδ' ἦτο δυνατὸν να εὔρη εἰς Ἀθήνας· καθότι οἱ ἀπόγονοι τοῦ Σόλωνος δεν ἦσαν ἀκόμη, ὡς σήμερον, πολιτισμένοι, αἱ δὲ μητέρες, οἱ σύζυγοι, οἱ ἀδελφοὶ καὶ τὰ ἄλλα τοιαῦτα ὀχληρὰπλάσματα, ἅτινα περικυκλοῦσι τάς γυναίκας, ὡς αἱ ἄκανθαι τὰ ῥόδα, δεν ἠμφεσβήτουν ἀκόμη τὴν τιμὴν να κρατῶσι τὸ κηρίον εἰς τοὺς ξένους, οὐδὲ ἂν ναύαρχοι ἣ διπλωμάται ἦσαν. Εἰς μόνους τοὺς αὐτοκράτορας τοῦ Βυζαντίου ἔτεινον τὴν χεῖρα αἱ τότε Ἀθηναΐδες, καὶ εἰς τούτους δὲ πάλιν μόνην τὴν δεξιάν. Ταῦτα πάντα καθίστων δεινὴν τὴν θέσιν καὶ συγχωρητὰς τάς τρέλλας τοῦ δυστυχοῦς Φρουμεντίου, εἰς τοῦ ὁποίου τὴν ἀκμάζουσαν καὶ σφριγώσαν νεότητα ἡ γυνὴ ἦτο σκεῦος ἀναγκαῖον, ὡς τὸ δικανίκιον εἰς τοὺς χωλοὺς καὶ ἡ κόπρος εἰς τοὺς ἀγρούς. Εἰς ἀπεχούσας χώρας τοποθετούσιν οἱ ποιηταὶ καὶ εἰς μυθώδεις ἐποχὰς ὑποθέτουσιν οἱ μυθολόγοι τινὰ παράδοξα καὶ τερατώδη τοῦ φυτικοὺ ἣ ζωικοῦ βασιλείου προϊόντα, μελισταγεῖς λωτούς, ψάλλοντα δένδρα, δράκοντας πτερωτούς, αἰγοπόδας σατύρους, ὕδρας, γίγαντας, σειρῆνας, ἥρωας, μάγους, προφήτας, μάρτυρας, ἁγίους καὶ ἄλλα τοιαῦτα ὄντα, τὰ ὁποῖα οὐδεὶς ἐξ ἢν εἶδε πότε εἰμὴ ἐν εἰκόνι ἣ ἐν ὀνείρῳ· ἀλλὰ καὶ τὸ «ἠθικὸν βασίλειον», ἂν συγχωρῇς, ἀναγνῶστα, τὴν ἔκφρασιν ταύτην, ἔχει τὴν μυθολογίαν τοῦ, ἡρωικὰς ἀφοσιώσεις, εὐσεβεῖς ἐκστάσεις, ὑπερανθρώπους θυσίας, ἀρρήκτους φιλίας καὶ ἄλλα τοιαῦτα τραγικὰ ἣμυθιστορικὰ ἐφόδια. Μεταξὺ τῶν χιμαιρικὼν τούτων προϊόντων τῶν παρελθόντων χρόνων πρέπει, νομίζω, να κατατάξωμεν καὶ τὸν ἐρώτᾳ, ὅπως ἐννόουν αὐτὸν οἱ ἱππόται τοῦ μεσαιῶνος καὶ τοῦΠλάτωνος οἱπαρεξηγηταί, ἐνῶ κατὰ τὴν ὑγιὰ φιλοσοφίαν δεν εἶναι ἄλλο τι εἰμὴ μόνον «πρόσψαυσις δύο ἐπιδερμίδων»29. Ἂν δὲ ὁ Φρουμέντιος τὰ πάντα ἦτο ἕτοιμος χάριν τῆς Ἰωάννας να θυσιάση, ἂν κυλιόμενος πρὸ τῶν ποδῶν τῆς κατηρᾶτο τὴν ἡμέραν καθ' ἢν ἐγεννήθη, ἔπραττε τοῦτο δι' ὃν λόγον συνεχώρησε καὶ ὁ Ἀδὰμ εἰς τὴν ἄπιστον γυναῖκα τοῦ, διότι… δεν εἶχεν ἄλλην. Ἀλλὰ καὶ ἡ ἡμετέρα ἡρωίς, καίτοι ὑπὸ ἀφωσιωμένων περικυκλουμένη, πολὺ ἀπεῖχε τοῦ ν' ἀναπαύηται ἐπὶ ῥόδων. Οἱ ὀδυρμοὶ καὶ τὰμυρολόγια τοῦ Φρουμεντίου, εἰ καὶ δεν συνεκίνουν πλέον αὐτήν, ἐτάραττον ὅμως τὰ νεῦρα τῆς καὶ ἔκοπτον πολλάκις τὸν ὕπνον ἣ τὴν ὄρεξιν τῆς, τὸ δὲ χείριστον, ἀπεκάλυπτον εἰς πάντας τὸ μυστικόν. Κατὰ τὸν Ἀθήναιον ὁ ἔρως καὶ ὁ βήχας, ἣ ὁ βήξ, ἂν ἀρχαΐζης, ἀναγνῶστα, εἶναι τὰ μόνα πράγματα, ἅτινα δεν δύνανται να κρυβώσι. Τὸ κατ' ἐμὲ (ἄν μοι συγχωρῆται να ἔχω γνώμην ἐναντίαν τῆς τῶν μεθυσμένων Δειπνοσοφιστών) φρονῶ ἀπ' ἐναντίας ὅτι οὐδὲν ὑπάρχει εὐκρυπτότερον αὐτοῦ, τοῦ ἔρωτος δηλ. καὶ οὐχὶ τοῦ βῆχα, ὁσάκις οὗτος εὐτυχεῖ. Μόνη ἡ ζηλεία, αἱ ἀνησυχίαι, ἡ ἀπελπισία καὶ τὰ τοιαῦτα ἐρωτικὰ ἀρτύματα ἐντυπούνται ὡς δημίου ῥαπίσματα ἐπὶ τοῦ προσώπου, ἡ δὲ χαρὰ καὶ εὐτυχία μετὰ τοσαύτης φειδωλίας ἀπονέμονται ἡμῖν ὑπὸ τῶν θυγατέρων τῆς Εὕας, ὥστε οὐχὶ ὑπὸ ῥάσον καλογήρου, ἀλλὰ καὶ εἰς τὸ θυλάκιον τοῦ στενωτέρου γελεκίου δύνανται εὐκόλως να κρυβώσιν. Ἀλλὰ πᾶσαι ἀνεξαιρέτως αἱ γυναῖκες ὁμοιάζουσι τοὺς ἀποθηριωθέντας ἐκείνους τῆς παρακμῆς Ῥωμαίους, οἵτινες ἀπῄτουν παρὰ τῶν σφαζομένων ἐν τοῖς ἀμφιθεάτροις θυμάτων να πίπτωσι μετὰχάριτος, τείνοντα εὐθύμως τὸν τράχηλον εἰς τὴν ῥομφαῖαν. Οὕτω καὶ ἡ Ἰωάννα, ἀφοῦ παντοιοτρόπως, διὰ ζηλείας, ψυχρότητος, ἰδιοτροπιῶν καὶ ἄλλων γυναικείων ἐφευρέσεων ἐβασάνιζε τὸν δυστυχῆ Φρουμέντιον, ὠργίζετο ἔπειτα κατ' αὐτοῦ, ἂν κραυγὴ ὀδύνης ἐξέφευγε τῶν χειλέων τοῦ ἐν μέσῳ τῶν παντοίων τούτων βασανιστηρίων ἣ ἂν ἐν τῇ ἀδημονίᾳ τοῦ ἐδείκνυε τοὺς ὀδόντας ἣ τὴν θύραν τοῦκελλίου εἰς τίνα τῶν ἀντεραστῶν τοῦ. Ἐν τούτοις αἱ σκανδαλώδεις τοῦ ἀσκητηρίου σκηναὶ συνεκίνουν ὅλους τοῦ Δαφνίου τοὺς κουκουλοφόρους κατοίκους, δι' οὖς ἡ Ἰωάννα, τῆς ὁποίας οὐδεὶς πλέον ἠγνόει τὸ φῦλον καὶ τάς τρέλλας, ἦτο τέρας σταλὲν ὑπὸ τῶν Φράγκων, ἵνα καταβροχθίση τὴν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν. Καὶ ἀληθὲς μὲν εἶναι ὅτι πολλαὶ πρὸ αὐτῆς γυναῖκες, ἡ Ἀγ. Ματρώνα, Πελαγία καὶ Μακρινά, ἐνεδύθησαν ῥάσα καὶ συνέζησαν μετὰ καλογήρων, ἀλλὰ δεν ἔπραξαν τοῦτο, ἵνα τρώγωσι τρυγόνας καὶ κολάζωσιν ἐπισκόπους. Μεταξὺ τῆς παρωργισμένης ταύτης ἀγέλης ὑπῆρχον μοναχίσκοι τινές, ἀποπειρώμενοι ἐνίοτε να ὑπερασπισθοὺν τὴν ὡραίαν Γερμανίδα, ἀλλ' ἡ φωνὴ αὐτῶν ἀπεπνίγετο ὑπὸ τῆς γενικῆς κατακραυγής. Οἱ δὲ μᾶλλον κατ' αὐτῆς ἐξηγριωμένοι ἦσαν «ἀγγελικοί τινες Μεγαλόσχημοι», δυσώδεις καὶ ῥυπαροὶ ὡς πάντες οἱ προτιθέμενοι ν' ἀρέσωσιν εἰς μόνον τὸν Θεόν, οἵτινες θελήσαντες ἐν εἴδει ἐπεισοδίου ν' ἀρέσωσι καὶ εἰς τὴν Ἰωάνναν, ἐστάλησαν ὑπ' αὐτῆς οἱ μὲν να κουρεύωνται, οἱ δὲ εἰς τὸ λουτρόν· ἤδη δὲ ἐξεδικοῦντο τὴν ἀκατάδεκτον καλογραίαν, ῥίπτοντες κατ' αὐτῆς, ὁσάκις ἐξήρχετο τοῦ κελλίου, ἀναθέματα καὶ κατάρας, ἐνίοτε δὲ καὶ κρομμύδια, ὡς οἱ εὐγενεῖς νεανίσκοι τῶν Ἀθηνῶν εἰς τάς ἀοιδοὺς τοῦ ἰταλικοῦ θεάτρου, ὁσάκις αἱ ἀηδόνες αὖται τῆς Ἰταλίας εὐρίσκουσιν ὀχληροὺς τοὺς στεναγμοὺς τῶν ἢ τάς προσφορὰς τῶν ἀνεπαρκείς. Οὕτω ἔσωθεν ὑπὸ τοῦ Φρουμεντίου καὶ ἔξωθεν ὑπὸ τῆς κοινῆς γνώμης πολεμουμένη ἡ Ἰωάννα καὶ βλέπουσα τὸν ζῆλον τῶν πιστῶν τῆς ψυχραινομένων καθ' ἑκάστην ὑπὸ τοῦ φόβου τοῦ ἀναθέματος, ἐνῶ ηὔξανεν ἡ αὐθάδεια τῶν ἐχθρῶν, ἤρχισε να σκέπτηται σπουδαίως περὶ ἀποδημίας. Πρὸ ὀκτῶ ἐτῶν εὑρίσκετο εἰς Ἀθήνας καὶ πάντα ἐγνώριζε τὰ ἐκεῖ μνημεῖα, τὰ χειρόγραφα καὶ τοὺς κατοίκους, ὥστε ἡ πόλις τῆς Ἀθηνᾶς ἐφαίνετο ἤδη αὐτὴ ἀνούσιος ὡς τὰφιλήματα τοῦΦρουμεντίου. Πλὴν δὲ τούτου ἐφλέγετο καὶ ὑπὸ τῆς ἐπιθυμίας να ἐπιδείξῃ ἐπὶ εὐρυτέρας σκηνῆς τάς γνώσεις, τὸ κάλλος καὶ τὸ πνεῦμα τῆς, ἐγγίζουσα ἤδη εἰς τὸν τριακοστὸν τῆς ἡλικίας ἔτος, ὅτε αἱ γυναῖκες μὴ ἀρκούμεναι εἰς τὰ ἰδιάζοντα αὐταῖς ἐλαττώματα συνηθίζουσι να στολίζωνται καὶ διὰ τῶν ἡμετέρων, προσλαμβάνουσαι τὴν φιλοδοξίαν, σχολαστικότητα, οἰνοφλυγίαν, καὶ εἰ τὶς ἅλλῃ «ἀρσενική» κακία, δυναμένη να καταστήσῃ τὴν καρδίαν τῶν πρότυπον γυναικείας τελειότητος, ὡς κατέστη σήμερον καὶ ἡ Ἑλλὰς διὰ τῶν πολιτκῶν ἀνδρῶν τῆς πρότυπον βασιλείου ἐν τῇ Ἀνατολῇ. Ἡ Ἰωάννα δεν ὠμοίαζε τάς ποιμενίδας ἐκείνας τοῦ Ὀβιδίου, αἵτινες ηὐχαριστοῦντο ἂν μόνος ὁ Ἄθως ἠκροᾶτο τὸ ᾆσμα τῶν ἢ ὁ ῥύαξ ἀντανάκλα τὸ ἀνθοστεφὲς πρόσωπον τῶν, ἀλλ' ἀπ' ἐναντίας ἐδάκρυε πολλάκις ἐπὶ τῶν βιβλίων, σκεπτομένη ὅτι ἄγνωστος καὶ ἀνύμνητος ἤθελε μείνει ἡ σοφία τῆς εἰς τὴν γωνίαν ἐκείνην τῆς Ἀττικῆς, ὡς κλαίουσι καὶ αἱ νέαι καλογραίαι, ὁσάκις γυμνούμεναι τὸ ἑσπέρας ἀναλογίζονται ὅτι τὰ λευκὰ τῶν καὶ εὔσαρκα μέλῃ μόνος ὁ ἀυλὸς αὐτῶν καὶ ἀόρατος νυμφίος βλέπει. Εἰς τοιαύτην εὑρίσκετο διάθεσιν, ὅτε ἑσπέραν τινὰ πλανωμένη παρὰ τὴν κοίλην ὄχθην τοῦ Πειραιῶς, ὅπου εἶχεν ὑπάγει ν' ἀποχαιρετήση τὸν φίλον τῆς Νικήταν ἐπιστρέφοντα εἰς Κωνσταντινούπολιν, εἶδεν εἰσερχόμενον εἰς τὸν λιμένα ξένον πλοῖον, τοῦ ὁποίου τὰ λευκὰ πανία τῇ ἐφάνησαν πτερὰ ἀγγέλου, ἐρχομένου να λυτρώση αὐτὴν ἐκ τῆς γῆς ἐκείνης τῆς ἐξορίας. Τὸ πλοῖον ἦτο ἰταλικόν, ἀνῆκον εἰς τὸν ἐπίσκοπον Γενούης Γουλιέλμον τὸν Ἐλάχιστον καὶ ἐλθὸν εἰς Ἀνατολήν, ἵνα προμηθευθὴ λιβάνιον διὰ τὸν Ὕψιστον καὶ στολὰς διὰ τοὺς ὑπηρέτας τοῦ. Ἡ Ἰωάννα προσφωνήσασα τοὺς ἀποβάντας ναύτας λατινιστί, ἔμαθεν ὅτι ἔμελλον να ἀναχωρήσωσι τὴν ἐπιοῦσαν τὸ πρωὶ εἰς Ῥώμην, ἦσαν δὲ πρόθυμοι να συμπαραλάβωσιν αὐτήν, ἵνα ἀντικαταστήσῃ τὸν συμπλέοντα μετ' αὐτῶν ἱερέα, ἁρπαγέντα ὑπὸ τῶν κυμάτων, ἐνῶ ἱστάμενος παρὰ τὴν πρῷραν ἐζήτει κατὰ τὴν συνήθειαν τῶν καθολικῶν να κατευνάση τὴν τρικυμίαν, ῥίπτων εἰς τὴν θάλασσαν ἱερὰς μερίδας, αἵτινες ἐχρησίμευον πρὸς μετάληψιν εἰς τοὺς δελφῖνας. Συμφωνήσασα περὶ πάντων ἐπέστρεψεν ἡ Ἰωάννα πρὸς τὸν Φρουμέντιον, περιμένοντα αὐτὴν εἰς τὸπλησίον τοῦ ὅρμου τῆς Μουνυχίας σπήλαιον, ὅπου εἶχε στρώσει δεῖπνον καὶ κοίτην. Ὁ καιρὸς ἦτο ὑγρός, ὁ ἄνεμος δριμὺς καὶ ἡ θάλασσα ἐστέναζε πενθίμως ὑποκάτω τοῦ σπηλαίου. Ὁ νέος βενεδεκτίνος ἔσπευσε ν' ἀνάψη πυράν, παρὰ τὴν ὁποίαν ἐκάθισεν ἡ Ἰωάννα, ἵνα ξηράνῃ τὰ ἐνδύματα τῆς ὑγραθέντα ὑπὸ τῶν κυμάτων. Ἡ καρδία αὐτῆς, καίτοι πρὸ πολλοῦ ἐκτραχυνθεῖσα ὑπὸ τῆς σχολαστικότητος καὶ φιλαρεσκείας, κατείχετο ὑπὸ εἴδους τινὸς ἀνησυχίας, ἐνῶ ἐσυλλογίζετο ὅτι ἔμελλε μετ' ὀλίγον να ἀπομακρυνθὴ ἀνεπιστρεπτὶ τοῦσυντρόφου ἐκείνου, ἀπὸ τοῦ ὁποίου εἰς διάστημα δεκαπέντε ἐτῶν οὐδὲ στιγμὴν ἀπεχωρίσθη. Ἐπὶ τίνας στιγμὰς ἐσκέφθη να συμπαραλάβη αὐτὸν εἰς τάς νέας περιπλανήσεις τῆς· ἀλλ' ἡ ἰδιότροπος ζηλεία τοῦ πτωχοῦ καλογήρου, τρέφοντος τὴν ἐσκωριασμένην ἰδέαν ὅτι αἱ γυναῖκες πρέπει να ἔχωσιν ἕνα μόνον ἐραστήν, ὡς οἱ ὄνοι ἐν μόνον σάγμα καὶ οἱ λαοὶ ἕνα βασιλέα, καθιστᾲ αὐτὸν σκεῦος ὀχληρὸν καὶ δυσμετακόμιστον. Ἀλλ' οὐδὲ να τὸν ἀποχαιρετήση ἐτόλμα ἡ Ἰωάννα, φοβουμένη εἰς τὸν ἔρημον ἐκεῖνον τόπον τὰ δάκρυα ἣ καὶ τοὺς γρόνθους τοῦ. Εὐσπλαγχνικώτερον λοιπὸν καὶ ἐνταυτὼ φρονιμώτερον ἐνόμισε ν' ἀποκοιμίση αὐτὸν εἰς τάς ἀγκάλας τῆς, πρὶν τὸν ἐγκαταλείψῃ, ὡς προσέφερον καὶ οἱ δήμιοι τῆς Ἰουδαίας εἰς τοὺς καταδίκους μεθυστικὸν ποτόν, πρὶν τοὺς σταυρώσωσι. Λαβοῦσα λοιπὸν τὴν κεφαλὴν τοῦΦρουμεντίοιυ ἐπὶ τῶν γονάτων τῆς ἤρξατο να θωπεύη τὴν κόμην τοῦ διὰ τῶν δακτύλων καὶ τὸ μέτωπον διὰ τῶν χειλέων τῆς, ὁ δὲ ἀμνησίκακος ἐκεῖνος νεανίας, ὁ τοσούτον ὑβρισθείς, ἀπατηθεὶς καὶ καταπατηθείς, ἐν ἀκαρεῖ ἐλησμόνει καὶ ἀπιστίας καὶ ὕβρεις καὶ βασάνους. Ἡ μόνη πρόσψαυσις τῶν δακτύλων τῆς Ἰωάννας ἔκλειε πάσας αὐτοῦ τάς πληγάς, ὡς ἐθεράπευον πρὸ τοῦσυντάγματος καὶ οἱ Γάλλοι βασιλεῖς τὰ ἕλκη τῶν ὑπηκόων τῶν δι' ἁπλῆς ἐπιθέσεως τῶν χειρῶν. Ὁ Φρουμέντιος κατεχόμενος ὑπὸ ἀδιηγήτου ἡδονῆς, δεν ἤξευρε τίνα τῶν ἁγίων διὰ τὴν αἰφνίδιον ἐκείνην μεταβολὴν να εὐχαριστήση, διότι πάντας ἐν τῇ ἀπελπισία τοῦ τοὺς εἶχεν ἐπικαλεσθή, ἀύπνος δὲ ὢν πρὸ πολλοῦ ἀπεκοιμήθη τέλος ἐπὶ τοῦγλυκυτάτου ἐκείνου προσκεφαλαίου, εἰς ὅλους ὑποσχόμενος τροπάρια καὶ κηρία. Ὅτε τὴν ἐπιοῦσαν, πρὶν ἔτι ἐξημερώση, ἤνοιξε τάς ἀγκάλας, ἵνα τὴν φίλην τοῦπεριπτυχθή, ἀντ' αὐτῆς ἐνηγκαλίσθη μόνον τὰ ἄχυρα τῆς στρωμνῆς τοῦ. Ἀναπηδήσας μετὰ τρόμου ἐξέτεινε τοὺς βραχίονας καὶ ἐψηλάφησε τὰ σκότη, ὡς ὁτυφλωθεὶς Πολύφημος ζητῶν τὸν Ὀδυσσέα. Ἡ αὐγὴ ἐπάλαιεν ἀκόμη κατὰ τοῦσκότους, ὅτε γυμνοκέφαλος, ἀνυπόδητος καὶ ἀπηλπισμένος ἐξῆλθε τοῦ σπηλαίου ὁ δυστυχὴς νεανίας· ἀλλ' οὐδαμοῦ τῆς Ἰωάννας ἴχνος. Ἀφοῦ δὶς καὶ τρις περιέδραμεν εἰς μάτην τὸν λόφον, ὥρμησε πρὸς τὴν παραλίαν,ὡς κάπρος πήδων ἀπὸ βράχου εἰς βράχον τὴν κορυφὴν καὶκράζων «Ἰωάννα!» μεγάλη τῇ φωνῇ. Οἱ κοῖλοι βράχοι ἐπανελάμβανον τὴν κραυγὴν ἐκείνην καὶ ὁσάκις ὁ Φρουμέντιος, τοσάκις κακείνοι ἔκραζον τὴν φυγάδα, ὡσεὶ λυπούμενοι τὸν δυστυχῆ· καὶ αὐτὸς δὲ ὁ ἥλιος ἀνέτειλε κατ' ἐκείνην τὴν στιγμήν, ἵνα βοηθήσῃ αὐτὸν εἰς τάς ἐναγωνίους ἐρεύνας τοῦ. Ἀλλ' ἡπαραλία ἦτο ἔρημος, ἐπὶ δὲ τῆς θαλάσσης ἐφαίνετο λέμβος, σχίζουσα τὰ κύματα τῆς Μουνυχίας καὶ παρὰ τὴν πρύμνην αὐτῆς ἵστατο ἡ Ἰωάννα εἰς τὸ ῥάσον τῆς περιεσφιγμένη. Ἡ δραπέτις εἶδεν ἴσως ἐπὶ τῆς ἀκτῆς τὸν ἀνατείνοντα πρὸς αὐτὴν τοὺς βραχίονας καὶ εἴτα εἰς τὴν θάλασσαν βυθιζόμενον νεανίαν, ἀλλ' ἀποστρέψασα τὸ πρόσωπον παρώτρυνεν εἰς ταχύτερον δρόμον τοὺς κωπηλάτας. Μετ' οὐ πολὺ ἡλέμβος ἀνεσύρετο παρὰ τάς πλευρὰς τοῦ πλοίου, ὅπερ ἤνοιγεν εἰς τοὺς ἀνέμους τὰ ἱστία, ὁ δὲ Φρουμέντιος μετὰ ματαίαν καταδίωξιν, ἐξαντλήσας τάς ἐλπίδας καὶ τάς δυνάμεις τοῦ, ἔκειτο ἄπνουν ναυάγιον ἐπὶ τῆς προκυμαίας. Ὅτε συνῆλθεν εἰς ἑαυτόν, ἀπώθησεν ὡς κακὸν ὄνειρον τὴν ζωήν. Ἀλλ' αἱ ὧραι παρήρχοντο, ὁ ἥλιος ἐξήραινε τὰ ἐνδύματά του καὶ δεν ἔπαυε τὸ ὄναρ. Πρὸς στιγμὴν ἐσκέφθη να πνίξῃ αὐτὸ εἰς τὴν θάλασσαν, ὡς ὁ Σολομὼν τάς λύπας τοῦ εἰς τὸν οἶνον, ἀλλὰ τὸ ὕδωρ ἦτο ῥηχὸν καὶ πλὴν τούτου ἐφοβεῖτο τὴν Κόλασιν, ἔνθα ἐπὶ πολὺ ἀκόμη ἔπρεπε να περιμένῃ τὴν Ἰωάνναν. Ἀνύψωσεν εἴτα πρὸς οὐρανὸν μεμψίμοιρον βλέμμα, ἀλλ' οὐδεμία ἐκ τῶν ἐκεῖ ἁγίων κατέβη να προσφέρῃ εἰς αὐτὸν τὰ χείλη τῆς πρὸς παρηγορίαν, ὡς ὁ Βάκχος εἰς τὴν Ἀριάδνην· ἔπειτα ὁ Φρουμέντιος δεν ἦτο γυνή, καὶ τὶς οἶδεν ἄν, εἰς ἢν εὑρίσκετο διάθεσιν, δεν ἤθελεν ἀγροίκως ἀπωθήσει καὶ αὐτὴν τὴν Ἀγ. Θαϊδα ἣ τὴν ξανθὴν Μαγδαληνήν; Ὅτε ἐνύκτωσεν, ἐπέστρεψε καὶ πάλιν εἰς τὸ σπήλαιον. Ὁποίαν νύκταν ἐπέρασεν ἐκεῖ πρὸ τῆς κλίνης ἐκείνης, ἐν ἡ τὰ κάλλη τῆς Ἰωάννας ἐφαίνοντο ἀκόμη ἐν σχήματι λάκκου ἐντυπωμένα; Ἂν ἔχασές ποτε ἐρωμένην ἣ ὁλόκληρον περιουσίαν εἰς χαρτοπαίγνια, μαντεύεις, ἀναγνῶστα· πόσον δὲ τὰ δάκρυά σου πικρά, ἂν ἔπιες ὡς χωνευτικὸν ἄψινθον μετὰ τὸ γεῦμα. Δεκαπέντε ἡμέρας ἔμεινεν ἐκεῖ ἐρωτῶν «ἵνα τὶδέδοται τοῖς ἐν πικρίᾳ φῶς καὶ ζωὴ ταῖς ἐν ὀδύνῃ ψυχαῖς».30 Ἀλλὰ τέλος εὐσπλαγχνισθεὶς αὐτὸν ἔδραμεν εἰς βοήθειάν του ὁ ἐν οὐρανῷ ἅγιος προστάτης τοῦ Βονιφάτιος. Ἐνῶ ἑσπέραν τινὰ ἐξαντλήσας τὰ μυρολόγιά του ἐκοιμάτο ὁ Φρουμέντιος ἐπὶ τῆς ἄμμου τῆς παραλίας, καταβὰς ἐξ οὐρανῶν ὁ ἀπόστολος ἐκεῖνος τῶν Σαξώνων ἤνοιξε διὰ μαχαίρας τὰ στήθη τοῦ κοιμωμένου, εἰσήγαγε τοὺς ἱεροὺς δακτύλους τοῦ εἰς τὴν ὀπὴν καὶ ἐξαγαγὼν τὴν καρδίαν ἐβύθισεν αὐτὴν εἰς λάκκον πλήρη ὕδατος, ὅπερ ἡγίασε προηγουμένως. Ἡ φλέγουσα ἐκείνη καρδία ἔφριξεν εἰς τὸ ὕδωρ ὡς σμαρὶς ἐντὸς τοῦ τηγανίου, ἀφοῦ δὲ ἐκρύωσεν, ἔθεσε πάλιν αὐτὴν ὁ ἅγιος εἰς τὸν τόπον τῆς καὶκλείσας τὴν πληγὴν ἐπέστρεψεν εἰς τὸν ἰδικὸν τοῦ. Ἔτυχέ ποτε, ἀναγνῶστά μου, ν' ἀποκοιμηθὴς μὲ ἀνυπόφορον βῆχα, κοιμώμενος να ἰδρώσης καὶ ἐξυπνήσας να εὑρεθῇς ἰατρευμένος; Ἀγνοῶν ὅτι εἶσαι καλὰ ἀνοίγεις μηχανικὼς τὸ στόμα, ἵνα πληρώσῃς εἰς τὸν ἐπικατάρατον βῆχα τὸν συνήθη φόρον. Ἀλλὰ πόσην αἰσθάνεσαι χαράν, μὴ εὑρίσκων εἰς τὸν λάρυγγα τὸ ὀχληρὸν θηρίον! Οὕτω ἅμα ἤνοιξε καὶ ὁ Φρουμέντιος τοὺς ὀφθαλμούς, ἡτοιμάσθη να προσφέρῃ εἰς τὴν ἀχάριστον Ἰωάνναν τὴν συνήθη δακρύων σπονδήν, ἀλλὰ παρὰ πᾶσαν προδοκίαν οἱ ὀφθαλμοὶ τοῦ εὑρέθησαν ξηροὶ καὶ να προγευματίση μᾶλλον ἣ να κλαύση ᾐσθάνετο ὄρεξιν μετὰ πολυήμερον νηστείαν ὁ καλὸς βενεδεκτίνος. Νέα ποιμενὶς διέβη μετ' ὀλίγον πρὸ αὐτοῦ, ἔχουσα στάμνον γάλακτος ἐπὶ τῆς κεφαλῆς καὶ κομβολόγιον κολλυρίων εἰς τὴν χεῖρα. Ταύτην κράξας ἐπρογεύθη εὐθύμως· ὅτε δὲ ἡ Ἁμαρυλλὶς ἐκείνη, λαβοῦσα χάλκινον νόμισμα καὶ ἀσπασθεῖσα τὴν χεῖρα τοῦ καλογήρου ἀπεμακρύνθη, ἐνοῦσα τὸ εὔθυμον ᾆσμα τῆς εἰς τὴν φωνὴν τῶν κορυδαλών, ἐνῶ ὁ ἄνεμος τῆς πρωίας ἔπαιζε μὲ τῆς ἐσθῆτος τῆς τάς πτυχάς, ἀνυψὼν αὐτὰς μέχρι μέσης κνήμης, θεωρῶν αὐτὴν ὁ Φρουμέντιος τότε κατὰ πρῶτον ἠσθάνθη ὅτι πλὴν τῆς Ἰωάννας ὑπῆρχον καὶ ἄλλαι εἰς τὸν κόσμον γυναῖκες. Ἡ θεραπεία αὐτοῦ ἠδύνατο ἤδη να θεωρηθὴ ὡς ῥιζική. Οὕτω διὰ τοῦ θαύματος τοῦ ἁγίου γυμνωθεὶς τοῦ ἀνοήτου πάθους τοῦ καὶ ἄχρηστος ἤδη ὧν ἡμῖν ὡς ἥρως μυθιστορήματος, καθίστατο ἀπὸ τῆς στιγμῆς ἐκείνης χρησιμώτατον τῆς κοινωνας μέλος, «λίαν κατάλληλος», ἂν ἔζη σήμερον, να «ἐξασκήση» οἰονδήποτε ἔντιμον ἐπάγγελμα, να γίνη γραμματοκομιστής, κατάσκοπος, βουλευτής, προικοθήρας ἣ θεσιδιώκτης, να κρατῇ τὰ κατάστιχα Χίου ἐμπόρου ἣ τοὺς πόδας ἀγχονιζομένου καταδίκου. Ἀλλὰ κατὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην τὰ Κύριε ἐλέησον ἦσαν ἡ καλλιτέρα τέχνη, καὶ καλῶς ποιῶν ἔμεινε καλόγηρος ὡς πρότερον, ὁ Φρουμέντιος. Τὴν δὲ Ἰωάνναν πρὶν εἰς τὴν Ῥώμην κυνηγήσω θέλω ἀναπαυθὴ ὀλίγον. Οἱ μεγάλοι ποιηταί, ὁ Ὅμηρος καὶ ὁκύριος Π. Σοῦτσος, γράφουσι κοιμώμενοι ὡραίους στίχους, ἀλλ' ἐγὼ σπογγίζω πάντοτε τὸν κάλαμόν μου, πρὶν θέσω ἐπὶ τῆς κεφαλῆς τὸν νυκτικόν μου πῖλον. Εἰς μόνους τοὺς ἐξόχους ἄνδρας συγχωροῦνται αἱ ὑπναλέαι φράσεις, ἡμεῖς δὲ οἱ ταπεινοὶ γραφίσκοι πρέπει να ἤμεθα πάντοτε ἔξυπνοι ὡς αἱ χῆνες τοῦ Καπιτωλίου, αἵτινες ἐξύπνησαν τοὺς Ῥωμαίους.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Οἱ ἱστορικοὶ ἀποκαλοῦσιν αὐτὸν ὅτε μὲν Louis le Pieux, ὅτε δὲ Louis le Debonnaire.

2. Οἱ βασιλεῖς τῆς Σαρδηνίας ἐλάμβανον, ὡς γνωστόν, τὸν τίτλον βασιλέως τῆς Κύπρου καὶ τῶν Ἱεροσολύμων.

3. Παρὰ τοῖς Δυτικοῖς, πλὴν τῶν εἰκόνων, ὑπάρχουσιν ἐν ταῖς ἐκκλησίαις καὶ ἀγάλματα τῆς Παναγίας, ἐνδεδυμένης μεταξίνους ἐσθῆτας καὶ δι' ἐνωτίων καὶ περιδεραίων κεκοσμημένης.

4. Παροιμ. Κεφ. ΙΑ/ ἐδ. 22.

5. Ἴδε Σατωβριάνδου, Analys. histor.

6. Πατρίς ἐστι, ἵνα ἂν πράττοι τὶς εὖ.

7. Νόσος ἄγνωστος μέχρι τοῦ 1862, χαρακτηριζομένη ὑπὸ μαύρου ἱδρῶτος καταρρέοντος ἐκ τῶν βλεφάρων, πηγάζουσα δὲ ἐκ τῆς διαφθορᾶς τῶν ὑγρῶν ἣ κατ' ἄλλους ἐκ μαύρης τινὸς βαφῆς, ἢν ἐναποθέτουσιν οἱ ἀσθενεῖς μεταξὺ τῶν βλεφάρων. Ὅρα τὰδιάφορα περὶταύτης ἄρθρα τῆς Gazette des Hopitaux τοῦ ἄνω εἰρημένου ἔτους.

8. «Ἡ καρδία καὶ τὸ ἧπαρ (τοῦ ἰχθύος), ἐὰν τίνα δαιμόνιον ἐνοχλῇ, ταῦτα δεῖ καπνίσαι ἐνώπιον ἀνθρώπου ἣ γυναικὸς καὶ μηκέτι ὀχληθή, ἡ δὲ χολὴ ἐγχρίσαι ὢ ἔχει γλαυκώματα τοῖς ὀφθαλμοῖς καὶ ἰαθήσεται». Τωβὶτ Κεφ. ς΄ ἐδαφ. 7 καὶ 8.

9. To Syphil... Constitutionnelle μεταφράζεται διὰ τοῦ Συνταγματικὴ συφ... εἰς τὰ περιτυλίγματα τῶν ἐν Κωνσταντινουπόλει πωλουμένων ἀντισυφ... χαπίων.

10. Ὅρα τὰ συναξάρια καὶ μάλιστα τὴν «Καλοκαιρινήν», ὁ δὲ Λάββαιος (Sac. Concil. Gollect, τόμ. Γ/, στηλ. 403) ἀποκαλεῖ αὐτὴν «foemina veri dei munere, ut nomen indicat».

11. Ψαλμ. ΜΔ/ ἐδ. 4.

12. Ἡ Ἑστία.

13. Τοῦ βαλανίου τούτου γίνεται μνεία καὶ παρ' Ἀθηναίω, ἀλλ' ἄγνωστον εἶναι ἂν ἦτο αὐτὸ ἐκεῖνο τὸ ῥευστὸν τὸ ἐν χρήσει εἰς Ἀνατολὴν κατὰ τὸν μεσαιώνα. Ἴδε Ἀθήν. Ἅ/, 62 καὶ Ζαμπελίου Βυζαντ. Μελέτας, σημ. 325.

14. De gustibus non disputandum.

15. Πρὸς Κορινθ. Α/. κεφ. ἰ/, ἐδ. 17.

16. Παροιμ. Κεφ. Θ/, ἐδάφ. 5.

17. Ἠσαΐου Κεφ. νς/, ἐδάφ. 12.

18. Non intuearis vinum quandum «flavescit», (Παροιμ. Ἅ/, ἐδ. 4.).

19. Ἡ λέξις Μετουσίωσις δεν ἦτο ἀκόμη ἐν χρήσει.

20. Ovipare.

21. Viripare.

22. Ἀνὴρ μὲν ἂν κόμα, ἀτιμία αὐτώ ἐστι, γυνὴ δέ, δόξα.

23. Πιθανὸν να ὑπάρχῃ ἡκατάλληλος ἀπάντησις, ἀλλὰ δεν ἠδυνήθην ν' ἀνεύρω αὐτήν, οἱ δὲ ἱερεῖς, οὖς ἠρώτησα περὶ τούτου, δεν ἐγνώριζον πλείονα τοῦ Νικητά.

24. Κατὰ τὸν Εὐάγριον (βιβλ. Β/, κεφ. 2) ὁΠατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Φλαβιανὸς ἀνῃρέθη κατὰ τὴν δευτέραν ἐν Ἐφέσω Σύνοδον «λακτιζόμενος πρὸς Διοσκόρου» πατριάρχου Ἀλεξανδρείας, ὅστις κατὰ τὴν μαρτυρίαν τοῦ Ζωναρὰ (βιβλ. ΙΓ/. σ. 44) εἶχε τὴν κακὴν συνήθειαν να λακτίζη ὡς ἡμίονος.

25. Ἴδε Henrich Heine «Reisebilder», τόμ. Β/.

26. Ἡ Μονὴ τοῦ Δαφνίου κατελήφθη τῷ ὄντι ὑπὸ τῶν βενεδεκτίνων ἐπὶ τῶν δουκῶν Λαρόχων, ὧν φαίνονται ἔτι οἱ τάφοι παρὰ τὴν εἴσοδον τοῦ Ναοῦ. Ὅρα Ῥαγκαβὴ «Ἑλληνικά» τόμ. Α/. σελ. 221.

27. Ἴδε περὶ τῶν διαφόρων τούτων σχημάτων τάς διασαφήσεις τοῦ Λέοντος Ἀλλατίου (De Consensu Ecclesiae, βιβλ. Γ/, κεφ. 8) καὶ τὸ «Ἐξομολογητάριον» τοῦ Νικοδήμου, σελ. 162.

28. Μαργαρίταν.

29. Ὁ εὐφυὴς οὗτος ὁρισμὸς ἀνηκεῖ εἰς τὸν Σαμφόρτιοον.

30. Ἰώβ, κεφ. γ/, εδ. 20.