Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1890/Νικόλαος Νικολαΐδης
| ←Ἤθελα | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1890 Συγγραφέας: Νικόλαος Νικολαΐδης |
Σ. Πρώϊος→ |
.jpg)
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗΣ
Ο ἔθνος κατὰ δυστυχίαν, δὲν γινώσκει ἀκριβῶς τίς ἐτάφη πρό τινος καιροῦ ἐν Ἀθήναις. Ἁπλῶς ἔμαθεν ὅτι ἀπέθανεν ὁ Ν. Νικολαΐδης, πρώην καθηγητὴς εἰς τὸ Ἐθνικὸν Πανεπιστήμιον. Ἡ εἴδησις ὅτι ὑπῆρξε διακεκριμένος μαθηματικὸς δὲν χορηγεῖ ἀκριβῆ ἰδέαν τῆς ἀξίας αὐτοῦ, οὐδὲ παρέχει ἡμῖν εἰκόνα ζωηρὰν τοῦ τρικυμιώδους, κατὰ τὸ πλεῖστον, βίου του, τῶν ἔργων του καὶ τῆς ἐν τῇ ἐπιστήμῃ δόξης του.
Ὁ ταλαίπωρος ἄνθρωπος εἶχε κλίσιν φυσικὴν εἰς τὸ «λάθε βιώσας,» ἀγαπῶν τὸν βίον τῆς ἀπομονώσεως ὡς πάντα τὰ ἔξοχα πνεύματα, καὶ ὑπέστη τὰ δεινοπαθήματα τῆς σιωπώσης ἀρετῆς, τὰ ἀφόρητα κατὰ τὸν μέγαν τραγικὸν τῆς Ἀγγλίας.
Διὰ τοῦτο θέλομεν ἐπιτελέσει ἔργον δικαιοσύνης καὶ καθήκοντος πρὸς συντριβεῖσαν καὶ ἐκλιποῦσαν ἀώρως μεγαλοφυΐαν σκιαγραφοῦντες ἐν ὀλίγοις τὸν βίον τοῦ καθηγητοῦ Νικολαΐδου ὅπως γνωρίσῃ τὸ ἔθνος ὁποῖον ἀπώλεσε πνευματικὸν θησαυρόν.
Ἀρξαμένου τοῦ ἑλληνικοῦ ἀγῶνος, κατῆλθεν εἰς Ἑλλάδα ἐξ Ἑλβετίας, ἔνθα ἐσπούδαζε, νεαρὸς καὶ ἐνθουσιώδης Ἕλλην καλούμενος Νικολαΐδης ὑπηρέτησε μετὰ φιλοπατρίας τὸν ἀγῶνα, συνέγραψε τὸ πρῶτον βιβλίον περὶ τακτικῆς, ἐδημοσίευσε ποιητικήν τινα συλλογήν, καὶ ἐγένετο ἔπειτα τακτικὸς δικαστής, διακριθεὶς ἐπὶ ἀκεραιότητι χαρακτῆρος καὶ χρηστότητι. Λαβὼν δὲ γυναῖκα ἐκ Τριπόλεως, ἐγέννησε τέσσαρα τέκνα, προικισθέντα πάντα ὑπὸ τῆς φύσεως μὲ εὐφυΐαν ἔξοχον. Τὰ ἔξοχα πνευματικὰ προτερήματα ὑπῆρξαν κληρονομικὰ πράγματι εἰς τὸν οἶκον τοῦ Νικολαΐδου. Ἡ θυγάτηρ αὐτοῦ, ἀριστεύσασα ἐν τῷ Ἀρσακείῳ, ἀνεδείχθη ἄριστος διδάσκαλος τῆς ἑλληνικῆς καὶ τῆς γαλλικῆς, ἣν μόνη της ἐξέμαθεν· ὁ μικρότερος υἱὸς Γεώργιος, διαπρέπων ἐν τῷ φιλολογικῷ σταδίῳ, συνέγραψε νεαρὸς τὴν Μυρσίνην, ὡραῖον ἀληθῶς μυθιστόρημσ, καὶ ἔστη δυστυχῶς εἰς τὴν ἀρχὴν τοῦ σταδίου, τὰς φρένας παθών· ὁ δὲ Δημήτριος σπουδάσας τὴν μηχανουργίαν ἐν Γαλλίᾳ συνηγωνίσθη μετὰ διακοσίων πεντήκοντα Γάλλων μαθητῶν καὶ ἐπρώτευσεν! Ἀλλὰ πάντας τοὺς υἱοὺς ὑπερέβαλεν ὁ πρωτότοκος υἱὸς Νικόλαος Νικολαΐδης, πρώην καθηγητὴς τοῦ Πανεπιστημίου, ὁ χθὲς ἀσήμως καὶ πενιχρῶς κηδευθείς.
Παιδίον ἔτι, ὁ Νικολαΐδης οὗτος, εἰσελθὼν εἰς τὴν Σχολὴν τῶν Εὐελπίδων, ἀνέπτυξεν ἔκτακτον ἐν τοῖς μαθηματικοῖς εὐφυΐαν, καὶ ἐθαυμάσθη, ἀνακαλύψας νέα θεωρήματα καὶ νέας μεθόδους λύσεως μαθηματικῶν προβλημάτων. Διαγωνισθείς δὲ πρὸς ἄλλους, ἠρίστευσε καὶ λαβὼν ὑποτροφίαν, ἀπῆλθεν εἰς Γαλλίαν πρὸς σπουδὴν τῶν μαθηματικῶν καὶ φυσικῶν ἐπιστημῶν. Ἐκεῖ δὲ, ἐν Παρισίοις, ἠνεώχθη αὐτῷ τάχιστα τοῦ θριάμβου καὶ τῆς δόξης τὸ στάδιον. Ἐπὶ ἑξαετίαν ὁλόκληρον ἐχώρει ἐν τῇ ἐπιστήμῃ δι’ ἁλμάτων καταπληκτικῶν, ἄρθρα δὲ ἐπιστημονικὰ ἀδιαλείπτως δημοσιεύων, ἢ παλαίων κατὰ συναδέλφων ἢ ὑποβαλλόμενος εἰς τὰς δοκιμασίας τῶν ἐξετάσεων, ἐπλήρου τὸν ἐπιστημονικὸν κόσμον διὰ τῆς φήμης αὐτοῦ καὶ ἐπέσυρε τὸν κοινὸν θαυμασμόν. Νέος Ἕλλην συσπουδαστὴς ἔγραφε τότε ἐκ Παρισίων ὅτι δὲν ἄφηνον αὐτὸν νὰ ἡσυχάσῃ τὰ ἐπιστημονικὰ τρόπαια τοῦ μαθηματικοῦ Νικολαΐδου. Μετὰ τὸ πρῶτον ἑξάμηνον τῆς ἐν τῇ Πολυτεχνικῇ Σχολῇ φοιτήσεως ἐτόλμησε, τοὺς πάντας ἐκπλήξας, νὰ προσέλθῃ εἰς ἐξετάσεις ἀπολυτηρίους καὶ ἔλαβε τὸ δίπλωμα. Οἱ καθηγηταὶ ἐκάλεσαν αὐτὸν Oriental, διότι ἔλυσε τὰ δοθέντα αὐτῷ προβλήματα, καὶ διετύπωσεν αὐτὰ ἐν γαλλικῇ γλώσσῃ, ἧς τὴν χρῆσιν ἔτι ἠγνόει. Λαβὼν ἐν τούτοις τὸ δίπλωμα δὲν ἡσύχασεν. Ἔδωκεν ἀμέσως νέας ἐξετάσεις καὶ κατετάχθη εἰς τὴν Σχολὴν τῶν Γεφυροδοποιῶν. Ἐν τῇ σχολῇ ὅμως ταύτῃ ἐφοίτησεν ἓν μόλις ἔτος, καὶ ἔφυγεν ἔπειτα ἐκεῖθεν διὰ τὴν ἑξῆς αἰτίαν. Ὁ Μπραὶς, καθηγητὴς διακεκριμένος καὶ πλεῖστα συγγράμματα συγγράψας περιεπλάκη εἰς ἐπιστημονικὰς ἔριδας μετὰ τοῦ μαθητοῦ. Ὁ Νικολαΐδης δὲν ἠδύνατο νὰ χωνεύσῃ τὴν Μηχανικὴν αὐτοῦ καὶ ἀνεζήτει πάντοτε λύσεις προβλημάτων διαφόρους πρὸς τὰς λύσεις τοῦ συστήματός του· αὐτὸ δὲ τοῦτο ἔπραξε καὶ ἐν τῇ αἰθούσῃ τῶν ἐξετάσεων. Ὁ κ. Μπραὶς, ὡς ἦν ἑπόμενον, προσβληθείς, ὠργίσθη καὶ ἔδωκε μέτριον βαθμὸν εἰς τὸν Νικολαΐδην. Εὐσυνείδητος ὅμως ὤν, ἔγραψεν εἰς τὰς παρατηρήσεις τοῦ βαθμολογικοῦ πίνακος ὅτι «ὁ νεαρὸς οὗτος Ἕλλην εἶναι πνεῦμα ἔξοχον· ἀλλὰ δὲν ἐννοῶ διατί δὲν δύναται νὰ δαγκάσῃ τὴν μηχανικήν μου».
Ὁ Νικολαΐδης μαθὼν ὅτι ὁ Μπραὶς ἔδωκεν αὐτῷ μέτριον βαθμόν, ἐθυμώθη λίαν καὶ ἐγκατέλιπε τὴν σχολὴν τῶν Γεφυροδοποιῶν. Ἔκτοτε δὲ κυρίως ἤρξατο ἡ ἐποχή τῆς φήμης του, τῆς δόξης του. Κλεισθεὶς εἰς τὸ δωμάτιον αὐτοῦ, ἐκήρυξεν ἀδυσώπητον πόλεμον κατὰ τοῦ ἀδικήσαντος καθηγητοῦ καὶ τῷ κατήνεγκε βαθείας ἐπιστημονικὰς πληγάς. Ἐδημοσίευεν ἀδιακόπως ἄρθρα καὶ πραγματείας ἐπιστημονικὰς ἀναγινωσκομένας ἀπλήστως ὑπὸ τῶν ἐπιστημόνων, ὁ δὲ διευθυντὴς «Τῶν Κόσμων,» περιοδικοῦ ἐπιστημονικοῦ, Ἀββᾶς Μοανὼ ἐζήτει παρὰ τῶν ἀναγνωστῶν του συγγνώμην, ὁσάκις δὲν εἶχεν ἄρθρον τοῦ Νικολαΐδου. Ἀλλὰ τὴν φήμην τοῦ Νικολαΐδου ἔτι μᾶλλον ἀνύψωσε τὸ σκάνδαλον τοῦ Λέοντος Φουκῶ. Ὁ ἀκαδημαϊκὸς οὗτος εἶνε διάσημος διὰ τὸ εὐφυὲς μηχάνημα αὐτοῦ, δι’ οὗ ἔλυσε πρακτικῶς τὴν παραγωγὴν τοῦ ἡλιακοῦ χρώματος ἐκ τῶν ἑπτὰ χρωμάτων. Ὅτε εἰσήχθη εἰς τὴν ἀκαδημίαν ἀνέγνω εἰσιτήριον ἐπιστημονικὸν λόγον χειροκροτηθέντα καὶ πολὺν προξενήσαντα ἐντύπωσιν διὰ τὰς νέας ἐπιστημονικὰς ἀληθείας. Ἐπέπρωτο ὅμως εἰς τὸν Λέοντα Φουκῶ νὰ ὑποστῇ ἀδόκητον ἀτύχημα. Ὁ Νικολαΐδης μετέβαλε τὸν ἐπιστημονικὸν λόγον εἰς κωμῳδίαν. Τὸν λόγον αὐτοῦ ἀναγνοὺς, εὗρεν αὐτὸν κατὰ βάσιν ἐσφαλμένον καὶ τὴν ἐπιοῦσαν ἐδημοσίευσε περὶ αὐτοῦ εἰς τοὺς «Κόσμους» βραχεῖαν σημείωσιν, ἥτις μέγα παρήγαγε σκάνδαλον. Συνεκινήθη ὁλόκληρος ὁ ἐπιστημονικὸς κόσμος τῶν Παρισίων, ὁ δὲ ταλαίπωρος Φουκῶ ἠναγκάσθη περιβληθεὶς τὴν στολὴν καὶ τὰ παράσημα τοῦ στρατηγοῦ, νὰ ἐπισκεφθῇ τὸν Νικολαΐδην εἰς τὸ μικρόν του δωμάτιον, ὅπως ἱκετεύσῃ αὐτὸν νὰ μὴ παρατείνῃ τὸ σκάνδαλον, ἐκθέσῃ δὲ αὐτὸν εἰς τὸν περίγελων τῶν ἁπανταχοῦ ἐπιστημόνων. Τὴν φήμην του, τέλος πάντων ἐκορύφωσαν αἱ διδακτορικαὶ ἐξετάσεις του. Αἰ θέσεις αὐτοῦ, πλήρεις ἐπιστημονικῶν ἀνακαλύψεων, ἠγοράσθησαν πᾶσαι ἀμέσως καὶ ἐπέχουσιν ἔκτοτε θέσιν συγγράμματος ἐπιστημονικοῦ. Ὅτε δὲ προσῆλθεν εἰς τὴν δοκιμασίαν τῶν διδακτορικῶν ἐξετάσεων καὶ ἐπεχείρησε νὰ ὑποστηρίξῃ τὰς ἐπιστημονικὰς θεωρίας τῶν θέσεων αὑτοῦ συνέβη γεγονὸς μεγίστην προξενῆσαν ἐντύπωσιν. Κόσμος παρίστατο πολὺς ἐπιστημόνων· ὁ Νικολαΐδης ἤρξατο λύων προβλήματα ἐπὶ τοῦ πίνακος· αἴφνης δὲ ἔστη κεχηνὼς πρὸ τοῦ πίνακος, ἀπέχων νὰ γράφῃ καὶ τηρῶν σιωπήν. Παρῆλθον πέντε, δέκα, δέκα πέντε λεπτά, καὶ πάντες ἠγωνίων, πιστεύοντες ὅτι ὁ Νικολαΐδης ἀπέτυχεν, ἀδυνατῶν νὰ ἐπιτύχῃ τὴν ἐξίσωσιν. Ἐπὶ τέλους οἱ ἐξετασταὶ ἀπώλεσαν τὴν ὑπομονὴν καὶ ὁ πρόεδρος Βερτρὰν εἶπεν αὐτῷ· «Κύριε Νικολαΐδη δὲν δυνάμεθα περισσότερον νὰ περιμένωμεν· ἀφοῦ δὲν δύνασαι νὰ προχωρήσῃς ἀποσύρθητι». Ὁ Νικολαΐδης τότε στραφεὶς πρὸς τὸν Βερτρὰν, ἀπήντησεν αὐτῷ μειδιῶν: «Κύριε πρόεδρε δύναμαι νὰ προχωρήσω, ἀλλὰ κατὰ τὴν στιγμὴν ταύτην ἀνεῦρον ἄλλην ἁπλουστέραν λύσιν τοῦ προβλήματος». Ἀμέσως τότε ἀπαλείφει ὅσα εἶχε γράψει ἐπὶ τοῦ πίνακος καὶ προβαίνει τάχιστα εἰς τὴν λύσιν αὐτοῦ διὰ νέας ὅλως μεθόδου. Ὡς ἐννοεῖται, ραγδαῖα χειροκροτήματα ἀνεκήρυξαν τὴν ἐπιτυχίαν τοῦ Νικολαΐδου, ἡ δὲ ἐξεταστικὴ ἐπιτροπεία ἀπένειμεν αὐτῷ ὁμοφώνως, θερμῶς αὐτῷ συγχαρεῖσα τὸν βαθμὸν τοῦ διδάκτορος τῶν μαθηματικῶν καὶ φυσικῶν ἐπιστημῶν [docteur des scienses mathématiques et physiques].
Ὅπως δὲ κατανοήσωσιν οἱ ἀναγνῶσται τὴν σημασίαν τοῦ διδακτορικοῦ τούτου διπλώματος πρέπει νὰ μάθωσιν ὅτι σπανίως ἐχορηγήθη εἰς Γάλλους, σπανιώτατα δὲ εἰς ξένους, καὶ ὅτι οὐδεὶς κέκτηται δίπλωμα τοιοῦτον ἐν Ρωσσίᾳ καὶ καθ’ ὅλην τὴν Ἀνατολήν!
Μετὰ ταῦτα, ἐπανελθὼν εἰς τὴν Ἑλλάδα, ὁ Νικολαΐδης ἀνέλαβε τὰ καθήκοντα ἀξιωματικοῦ τοῦ μηχανικοῦ καὶ διωρίσθη καθηγητὴς ἐν τῇ σχολῇ τῶν Εὐελπίδων. Ἐν τῇ σχολῇ ταύτῃ συνέβη τότε γεγονὸς ἄξιον ἀναγραφῆς. Ἐξητάζοντο οἱ ἐννέα μαθηταὶ τῆς ἀνωτέρας τάξεως, καὶ μὴ δυνάμενοι νὰ λύσωσιν ἓν τῶν δοθέντων αὐτοῖς τριῶν προβλημάτων, ὑπέδειξαν τὴν στενοχωρίαν αὐτῶν εἰς τὸν Νικολαΐδην. Οὗτος δὲ λαβὼν τὸ πρόβλημα καὶ ἀποσυρθεὶς εἰς δωμάτιον ἔδωκεν αὐτοῖς, ἐντὸς δέκα λεπτῶν, ἐννέα διαφόρους λύσεις! Ἀλλ’ ἐπῆλθε ταχέως ἡ Κρητικὴ ἐπανάστασις τοῦ 1866 καὶ ἔρριψεν αὐτὸν εἰς ἄλλο στάδιον.
Ἀπῆλθεν εἰς Κρήτην ἐκ τῶν πρώτων, διεκρίθη ἐπὶ γεναιότητι καὶ καρτερίᾳ, σχηματίσας δὲ ἐπὶ τέλους σῶμα ἴδιον, συνεκρότησεν εὐτόλμως τινὰς τῶν σπουδαιοτέρων μαχῶν, καθ’ ἃς πολλοὺς μὲν ἀπώλεσε, πλείστους δὲ ἐφόνευσε τῶν πολεμίων, ἐπανῆλθε δὲ εἰς τὴν Ἑλλάδα μετὰ τὴν λῆξιν τῆς ἐπαναστάσεως.
Δυστυχῶς, οἱ κυβερνῶντες κατὰ τὴν ἐποχὴν ἐκείνην δὲν κατενόησαν τὸν χαρακτῆρα καὶ τὸ πνεῦμα τοῦ Νικολαΐδου, ἐπέτρεψαν δὲ αὐτῷ νὰ μεταβῇ εἰς Ἀκαρνανίαν, ὅπως καταδιώξῃ τὴν λῃστείαν. Νομίσας ἐκεῖ ὅτι θὰ κατενέγκῃ καίριον κατὰ τῆς λῃστείας κτύπημα, ἐπολιόρκησε τὸν μακαρίτην Δημ. Γρίβαν εἰς τὴν Κούλιαν, καὶ ἠνάγκασε τὴν κυβέρνησιν τοῦ μακαρίτου Ζαΐμη νὰ ἐπιτιμήσῃ καὶ ν’ ἀνακαλέσῃ αὐτὸν εἰς Ἀθήνας. Ὁ Νικολαΐδης συνῃσθάνθη ἰσχυρῶς τὴν προσβολήν, ἐδημοσίευσε τέσσαρας ἐκθέσεις ἄνευ ἀδείας τοῦ ἐπὶ τῶν Στρατιωτικῶν ὑπουργοῦ καὶ ἐγένετο σκοπὸς καταδιώξεων, αἵτινες ἠνάγκασαν αὐτὸν νὰ παραιτηθῇ τὸν στρατιωτικὸν βαθμόν!
Ἐπελθόντος μετὰ ταῦτα τοῦ γαλλογερμανικοῦ πολέμου, ἔσπευσε νὰ ἀπέλθῃ ὡς ἐθελοντὴς εἰς Παρισίους, ἀνέλαβε τὴν διοίκησιν τοῦ 174 τάγματος τῶν ἐθνοφυλάκων τῆς Βελβίλλης καὶ διεκρίθη διὰ τῶν τολμηροτάτων αὐτοῦ κατοπτεύσεων. Ἡ κυβέρνησις τῆς Ἐθνικῆς Ἀμύνης, μεγάλως ἐκτιμήσασα τὰ στρατιωτικὰ αὐτοῦ προτερήματα παρεκάλεσεν αὐτὸν διὰ τοῦ στρατηγοῦ Καλλιὲ νὰ καταταχθῇ εἰς τὸν τακτικὸν στρατόν, λαμβάνων ἀνώτερον βαθμὸν. Οὗτος ὅμως ἠρνήθη, μὴ θελήσας νὰ δυσαρεστήσῃ τὸν φίλον αὐτοῦ Γουσταῦον Φλουρὰνς, ὄντα τότε διὰ τῆς ἐθνοφυλακῆς παντοδύναμον, καὶ κατὰ τὴν στάσιν τοῦ Δεκεμβρίου κατ ἔλαβεν αὐτὸς διὰ τοῦ τάγματος αὐτοῦ τὸ δημαρχεῖον τῶν Παρισίων. Ὅτε ὅμως οἱ Παρίσιοι παρεδόθησαν τοῖς Πρώσσοις καὶ ὁ πόλεμος ἔληξεν, αὐτὸς ἔσπευσε νὰ ἀναχωρήσῃ εἰς Μασσαλίαν καὶ ἐκεῖθεν εἰς Ἀθήνας μὴ συγκατανεύσας, ἐπ’ οὐδενὶ λόγῳ, νὰ μετάσχῃ τοῦ ἀδελφοκτόνου τῆς κοινότητος πολέμου!
Ἐν Ἀθήναις τότε ὑπέστη τὰ δεινὰ τῆς ἀπορίας. Διέμενεν ἐν Ἀμπελοκήποις ἀσχολούμενος εἰς τὰς προσφιλεῖς αὐτῷ ἐπιστημονικὰς ἐργασίας, ἕως οὗ ὁ ἀείμνηστος Κυβερνήτης Πετμεζᾶς κατανοήσας τὴν μεγάλην ἐπιστημονικὴν ἀξίαν τοῦ Νικολαΐδου, διώρισεν αὐτὸν καθηγητὴν εἰς τὸ Πανεπιστήμιον, κατινικήσας τὰς μεγάλας ἀντιπράξεις τῆς Αὐλῆς, ἥτις δὲν ἠνείχετο νὰ ἀκούσῃ κἂν περὶ τοῦ δῆθεν δημοκρατικοῦ Νικολαΐδου. Ἔκτοτε ἐπεδόθη ἀκράτητος εἰς τὰς ἐπιστημονικὰς ἐργασίας καὶ ἐδημοσίευσε γαλλιστὶ σειρὰν ὑπομνημάτων ὑπὸ τὸν τίτλον «Ἀνάλεκτα» διατελῶν εἰς σχέσεις μετὰ πλείστων εὐρωπαίων σοφῶν. Ἠσχολεῖτο εἰς τὰ ἄλυτα καὶ δυσχερῆ προβλήματα τῶν μαθηματικῶν καὶ φυσικῶν ἐπιστημῶν, μὴ καταβαίνων μέχρι τῶν γνωστῶν καὶ συνήθων μαθημάτων τῆς διδασκαλίας ἐν τῷ Πανεπιστημίῳ. Ἑπομένως ὀλίγον ὑπῆρχεν ὠφέλιμος εἰς τοὺς ἀκροατὰς αὑτοῦ, μὴ δυναμένους νὰ κατανοήσωσι τὰ ὑπ’ αὐτοῦ διδασκόμενα. Ἐπὶ πολὺν χρόνον οἱ ἐν τῷ Πανεπιστημίῳ ἠγνόησαν τὴν μεγάλην ἀξίαν καὶ τὰς ἐπιστημονικὰς ἐργασίας τοῦ Νικολαΐδου, ἐδιδάχθησαν δὲ αὐτὴν παρ’ Ἄγγλου σοφοῦ, ἑρωτήσαντος τὸν τότε πρύτανιν Κόκκινον καὶ ἐπισκεφθέντος αὐτὸν ἐν τῷ οἴκῳ του μετὰ βαθέος σεβασμοῦ! Ὁ Νικολαΐδης εἶχε σεμνότητα κόρης ἐν τῇ συμπεριφορᾷ, ἁπλότητα δὲ καὶ μετριοφροσύνην, αἵτινες ἀπέκρυπτον τὴν μεγάλην ἀξίαν του. Δυσκόλως δὲ ἠδύνατό τις ν’ ἀποκαλύψῃ τὸν ἐπιστημονικὸν αὐτοῦ θησαυρόν. Πρὸς ἐμὲ δὲ τὸν ἐπιστήθιον φίλον του, εἶπε πολλάκις ὑπερηφάνως «Ὅλος αὐτὸς ὁ κόσμος θὰ πνιγῇ εἰς τὰ ὕδατα τῆς λήθης, καὶ μόνον θὰ ἐπιπλεύσῃ τὸ ὄνομά μου. Αἱ ἐπιστημονικαὶ ἀποκαλύψεις μου ἀκόμη δὲν κατενοήθησαν· θὰ κατανοηθῶσι καὶ θὰ μελετηθῶσιν ἀπλήστως, ὅταν ἐγὼ δὲν θὰ ὑπάρχω πλέον. Εἰς τὰς τέσσαρας ριζικὰς ἀρχὰς τῆς Μηχανικῆς ἐγὼ ἔχω προσθέσει δέκα τοιαύτας καὶ πλέον!»
Εἰργάζετο, ἐν τούτοις, λυσσωδῶς καὶ τὰ σπουδαιότερα δυστυχῶς τῶν ὑπομνημάτων του ἐφύλαττεν, ἵνα δημοσιευθῶσι μετὰ θάνατον. Ὑπάρχουσιν ἆρά γε καὶ θὰ σωθῶσιν; Ἐπὶ δύο μῆνας εἰργάσθη ἀδιαλείπτως ποτὲ πρὸς λύσιν ἀλύτου προβλήματος, ἀναφερομένου εἰς τὰς τρεῖς ἐπιφανείας, καὶ ὅταν ἔλυσεν αὐτὸ ἔμαθε μετ’ ἀφάτου θλίψεως ὅτι πρὸ ἔτους εἶχε λύσει αὐτὸ δι’ ἄλλης μεθόδου ὁ Ἄγγλος μαθηματικὸς Κεϋλέϋ. Προσήλωσιν δὲ εἶχε μεγάλην τελευταῖον εἰς τὰς θεωρίας τῆς ἀκουστικῆς καὶ τοῦ φωτός, ἡ δὲ προσήλωσις αὕτη συνετέλεσε εἰς τὴν διατάραξιν τῆς διανοίας τον. Ἡ μεγαλοφυΐα, ἐνταθεῖσα, κουρασθεῖσα, ἀποκαμοῦσα, συνετρίβη καὶ ἀπώλετο!
Ἀνεζητήθη ἡ σωτηρία τοῦ μεγάλου πνεύματος διὰ τοῦ γάμου, καὶ ὁ γάμος ἐκεῖνος τὸν μὲν Νικολαΐδην ὤθησεν εἰς πνευματικὰς ἐξάψεις μείζονας, τὴν δὲ ἐνάρετον καὶ ἀξίαν λόγου σύζυγον, τὴν Εὐρυδίκην Καστανάκου κατέστησε διὰ παντὸς δυστυχῆ. Ἡ συμβίωσις ἦτο ἐντελῶς ἀδύνατος, ἡ δὲ δυστυχὴς σύζυγος, παραλόγως βασανιζομένη, περιέστη εἰς ἀπόγνωσιν. Ἐπῆλθεν ἀναγκαίως τὸ διαζύγιον· ἀλλ’ ὁ Νικολαΐδης, ἀναγνωρίζων τὰς ἀρετὰς τῆς συζύγου του καὶ ἔρωτα θερμὸν αἰσθανόμενος πρὸς τὴν Εὐρυδίκην του, περιέπεσεν εἰς μελαγχολίαν, συνεταράχθη ἰσχυρῶς, καὶ τέλος ἔπαθεν ἀνίατον πνευματικὴν διατάραξιν.
Ἔκτοτε δὲν ἦτο πλέον ὁ Νικολαΐδης. Εἰς τὰς ἐπιστημονικὰς ἐργασίας εἶχεν ἔτι τὴν διάνοιαν αὑτοῦ φωτεινήν, εὗρον δὲ αὐτὸν ἐν Παρισίοις, ἐν ἔτει 1875, συνοικοῦντα μετὰ πέντε μαθηματικῶν, οἵτινες προσεπάθουν νὰ ἐκμεταλλεύωνται τὸν ἐπιστημονικὸν αὐτοῦ θησαυρόν. Κατὰ τὰ ἄλλα ὅμως ἡ κεφαλὴ αὐτοῦ παρελογίζετο καὶ τοιοῦτος ὤν, μετέσχε τῆς Θεσσαλικῆς ἐπαναστάσεως. Τὴν ἐν Παρισίοις δὲ φήμην του χαρακτηρίζει προσηκόντως τὸ ἑξῆς ἀνέκδοτον! Ὅτε ἐκ νέου ἀνεζήτησα αὐτὸν ἐν Παρισίοις, αὐτὸς ὁ ὑπηρέτης τοῦ Ξενοδοχείου μοὶ εἶπε: «Monsieur, tous les grands nommes sont un peu fourrie est part pour faire un petit voyage!». Περατῶν τὴν βραχεῖαν ταύτην ἀπεικόνισιν τοῦ βίου τοῦ Νικολαΐδου ὀφείλω νὰ δηλώσω αὖθις ὅτι ἦτο πρότυπον ἀρετῆς, φιλοστοργίας, εὐσεβείας, αἰσθημάτων εὐγενῶν καὶ γενναίων· ἂν τῷ προσώπῳ δὲ αὐτοῦ, ἀπώλετο ὁ Νεύτων τῆς νεωτέρας Ἑλλάδος, ἄσημος, ἄκλαυστος, ἀγνοηθεὶς κατὰ τὸν θάνατον αὐτοῦ ὑπὸ τοῦ ἀγνωμονήσαντος Πανεπιστημίου, οὗ ἔσται δόξης ἀδάμας ἐν τῇ ἱστορίᾳ, ὁδηγηθεὶς δὲ εἰς τὴν ἐσχάτην αὐτοῦ κατοικίαν ὡς τυχαῖος τις ἄνθρωπος.
- Ἀθῆναι, Ἰούλιος 1889.
Πέτρος Κανελλίδης