Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1890/Ιστορία και συμβολική του ίου
| ←Παρεξήγησις | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1890 Συγγραφέας: Ἱστορία καὶ συμβολικὴ του ἴου |
Τὸ σχολεῖον τοῦ χωριοῦ→ |
ΟΣΟΝ τερπνὸν καὶ ἡδονικὸν εἶνε τὸ ἔαρ!
Μυριάδες φωναὶ καλοῦσιν ἡμᾶς ἔξω εἰς τὴν ἀναβιοῦσαν φύσιν. Ἐδῶ θροεῖ τὸ ἀναθάλλον δάσος τὸ εὔθυμον αὑτοῦ ἐαρινὸν ᾆσμα, καὶ ἐπὶ τοῖς φύλλοις αὑτοῦ καὶ ἄνθεσι τρίζει καὶ ἐκπηγάζει βλαστάνουσα ζωή, ἐκεῖ ἐπὶ τῶν χλοερῶν λειμώνων μαρμαίρουσι χρυσίζοντα τοῦ ἡλίου τὰ φῶτα, καὶ αἱ λιγυραὶ τῶν πτηνῶν φωναὶ μετ’ ἀγαλλιάσεως ἐξυμνοῦσι τὸν ἀνακαινισθέντα κόσμον; Τὸ ἔαρ ἔφθασεν! Μεταξὺ τῶν φαιδρῶν ἀναφυομένων καλαμῶν τῆς Βοτάνης προσνεύουσιν ἡμῖν φιλοφρόνως χαρίεντα ἄνθη, αἰδημόνως δὲ καὶ ἡμικεκρυμμένον ἐν τῇ παχείᾳ χλόῃ ἀνθεῖ τῆς ταπεινοφροσύνης τὸ ἄνθος, τὸ χάριεν ἴον. Καίτοι δὲ ὁ στελεὸς τούτου ὑψοῦται καθέτως πρὸς τὰ ἄνω, κλίνει οὐχ ἧττον πρὸς τὰ κάτω τὴν τρυφερὰν αὐτοῦ κεφαλὴν καὶ διὰ τῆς μορφῆς του ταύτης ἀνταποκρίνεται πρὸς τὸ σύμβολον, ὅπερ ἐκπροσωπεῖ.
Λίαν προσφυῶς ὁ Γοίθιος παριστᾷ τὸ ἴον ψιθυρίζον τοὺς ἑπομένους στίχους:
στέκω κρυμμένο καὶ σκυφτὸ
νὰ ὁμιλήσω δὲν ’μπορῶ
Ὡς δὲ ἐνίοτε ἐκ τῆς φυσιογνωμίας ὀρθῶς κρίνομεν περὶ τῶν ἀνθρώπων, οὕτω, κατὰ τὸν Ἅϊνε τὸ ἄρωμα εἶνε τὸ αἴσθημα τῶν ἀνθέων, ἅτινα ἐκπνέουσι τὰ ἀκατάληπτα τοῦ φυτικοῦ βίου μυστήρια. Τὸ ἄρωμα τοῦ ἴου εἶνε ἡ ἐλπὶς καὶ ὁ πόθος, ἡ πλήρης ταπεινοφροσύνης πεποίθησις καὶ ὑπομονή.
Τὸ ἴον εἶνε τὸ πασίγνωστον ἄνθος, φυόμενον ἐν ἀπάσῃ τῇ Εὐρώπῃ, καὶ εἰς μέγα μέρος τῆς Ἀσίας. Κατὰ δὲ τὸν Αὔγουστον St Hilaire εὑρίσκεται καὶ ἐν τῇ μεσημβρινῇ Ἀμερικῇ.
Οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες διέκρινον τὸ μέλαν, τὸ λευκόν, καὶ τὸ λευκόϊον ἢ κρόκειον, ἀπένεμον δὲ εἰς τὸ κυανοῦν τὸ κοσμητικὸν ἐπίθετον κυαναυγὲς διὰ τὴν διαύγειαν τοῦ χρώματός του.
«καὶ τὸ ἴον μέλαν ἀντὶ καὶ ἃ γραπτὰ
Ὑάκινθος» (Θεόκρ).
Ἐν δὲ τῇ ἀνθολογίᾳ ἐκ τοῦ συμβολικοῦ στεφάνου τοῦ Μελεάγρου ἀναγινώσκομεν
ἔστι κρίνοι ῥοδέη τε κάλυξ νοτερὴ τ’ ἀνεμώνη
καὶ νάρκισσος ὑγρὸς καὶ κυαναυγὲς ἴον.
καὶ κατωτέρω τὸ
Πλέξω λευκόϊον, πλέξω δ’ ἁπαλὴν ἅμα μύρτοις
νάρκισσον, πλέξω καὶ τὰ γελῶντα κρίνα.
Ἀλλὰ καὶ παρ’ Ὁμήρῳ τὸ ἴον ἐτιμᾶτο, διότι παρὰ τὸ ἄντρον τῆς Καλυψοῦς:
κρῆναι ἐξείης πίσυρες ῥέον ὕδατι λευκῷ
πλησίον ἀλλήλων τετραμμέναι ἄλλυδις ἄλλη
Ἀμφὶ δὲ λειμῶνες μαλακοὶ ἴου ἠδὲ σελίνου.
Ἐθεωρεῖτο δὲ παρὰ τοῖς ἀρχαίοις Ἕλλησι τὸ ἴον ὡς σύμβολον τῆς κατ’ ἔτος ἀνεγειρομένης φύσεως καὶ ὡς τοιοῦτον ἦτο ἀφιερωμένον τῇ Περσεφόνῃ, ἧς τὰ μυστήρια παρίστων τὴν ἐκ τῆς φθορᾶς αἰωνίαν γένεσιν. Παρ’ αὐτοῖς δ’ ἐπίσης τὸ ἴον ἦτο σύμβολον τῆς παρθενίας· ἡ θυγάτηρ τοῦ Ἄτλαντος, ἀπὸ τοῦ Ἀπόλλωνος κρυπτομένη, μετεμορφώθη εἰς Ἴον, αἱ δὲ Μαινάδες ἐκόσμουν τοὺς θύρσους των διὰ τοῦ τρυφεροῦ τούτου τοῦ ἔαρος ἀγγέλου, καὶ διὰ τούτου ἐπίσης τὰ ἀγάλματα τῶν ἐφεστίων θεῶν.
Ἀλλὰ καὶ παρὰ τοῖς Ῥωμαίοις ἦτο τὸ προσφιλὲς ἄνθος, οὔτε ἐκ τῶν στεφάνων οὔτε ἐν οὐδεμιᾷ ἑορτῇ ἐλλεῖπον. Οὕτω γινώσκομεν ὅτι ὁ μανιώδης αὐτοκράτωρ Ἡλιογάβαλος εἰς ἑορτήν τινα ῥωμαϊκὴν ἐκ τῆς ὀροφῆς τοῦ ἀνακτόρου του ἐπέχυσε τόσα πολλὰ ῥόδα, κρίνα, ἴα καὶ ναρκίσσους ἐπὶ τους διαβάτας, ὥστε οἱ μὴ δυνηθέντες νὰ ἀπομακρυνθῶσι ταχέως, κατεπνίγησαν ὑπὸ τὰ ἄνθη. —
Καθ’ ὅλον τὸν μεσαίωνα τὸ ἴον ἔμεινε προσφιλὲς φυτόν, καλλιεργούμενον εἰς τοὺς κήπους τῶν μοναστηρίων, τὸ δὲ ἄνθος αὐτοῦ ἐχρησίμευεν ὡς φάρμακον καὶ πρὸς παρασκευὴν εὐώδους ὕδατος.
Ἄνθη τινά, θάμνοι καὶ δένδρα ἔχουσι τοιαύτην ὡρισμένην ἰδιότητα, ὥστε εἰς πᾶσαν εὐαίσθητον ψυχὴν ποιοῦσι τὴν αὐτὴν συμβολικὴν ἐντύπωσιν, καὶ σχεδὸν εἰς πᾶσαν γλῶσσαν πεπολιτισμένου ἔθνους, εὑρίσκομεν σύμβολά τινα, χωρὶς ὅμως νὰ γινώσκωμεν καὶ τοὺς πρωταιτίους τούτων.
Οὕτω π. χ. τὸ ἴον ἐνομίζετο καὶ νομίζεται τὸ σύμβολον τῆς μετριοφροσύνης καὶ κοσμιότητος καὶ ὡς τοιοῦτον ἀντικατοπτρίζεται ἐν πάσῃ φιλολογίᾳ. Τὸ ἴον ἔμεινε κόσμιον, καίτοι καὶ πολὺ τιμᾶται, ἐπιζητεῖται, καλλιεργεῖται, ἐπαινεῖται, ἁγαπᾱται, καὶ ἐξυμνεῖται. Καὶ μεγάλοι μουσικοὶ ὡς ὁ Μοζάρτ καὶ Μενδελσὼν ἐν θαυμασίαις μελῳδίαις ἀπηθανάτισαν αὐτό, καὶ μεγάλοι καὶ μικροί, γνωστοὶ καὶ ἄγνωστοι ποιηταὶ ἐξύμνησαν διὰ τῶν ποιημάτων των· ὁ ζωγράφος προσπαθεῖ νὰ δεσμεύση τὴν θελκτικήν του εἰκόνα ἐν τῇ ὀθόνῃ του, καὶ ἡ γυναικεία χεὶρ ποικίλλει τρυφερὰ νοήματα ἐν τῷ τοῦ ἴου θάμνῳ, ὃν προορίζει ὡς συμβολικὸν ἔρωτος δώρημα προσφιλεῖ ὄντι. Καὶ ὅμως μεθ’ ὅλα ταῦτα
Σὺ ἴον εἶσαι ἡ εἰκὼν τῆς ταπεινοφροσύνης
καὶ ἐν μοναξίᾳ κατοικεῖς
ὅστις δέ τὴν ἀξίαν σου ἀποκαλύψῃ, κρίνεις
αὐτὸν κόσμιον ἄνθρωπον καὶ ἄξιον τιμῆς. (Weisse).
Κατὰ τὸν δέκατον ἕκτον αἰῶνα περίφημός τις ποιητὴς ἀποστέλλων εἰς εὐγενῆ κυρίαν ἀνθοδέσμην ἐξ ἴων συνώδευσε ταύτην διὰ τοῦ ἑξῆς ὡραίου ποιήματος του
modeste en ma couleur modeste en
mon sejour
franche ď ambition, je me cache
sous ľ herbe
mais si sur votre front je puis me
voir un jour
la plus humble des fleures sera
la p′ us superbe.
σεμνὸν ἔχω τὸ χρῶμά μου σεμνὴν τὴν κατοικίαν
ὑπὸ τὴν χλόην κρύπτομαι χωρὶς φιλοδοξίαν·
ἀλλ’ ἐπὶ τοῦ μετώπου σου μίαν μόνον ἡμέραν
ἂν εἰμπορέσω νὰ φανῶ· εἰς πᾶσαν γῆς τὴν σφαῖραν,
ἐγώ, τὸ ταπεινότερον ἐξ ὅλων τῶν ἀνθέων,
τὸ μᾶλλον ὑπερήφανον ἐγὼ θὰ ἦμαι πλέον.
Ἰταλός τις ποιητὴς ἐμβάλλει εἰς τὸ ἴον τοὺς ὡραίους τούτους στίχους,
Ete somiglio, o casta
Leggiadra verginella
che quanto se’ più bella
tanto ti nostri men.
Τὸ ἴον θεωρεῖται ἐπίσης καὶ ὡς σύμβολον ἡσύχου ἀκατανοήτου ἔρωτος. Πολλοὶ ἴσως θὰ γινώσκωσι τὸ θελκτικὸν ᾀσμάτιον τοῦ Γκαῖτε.
und sterb’ ich dann, so sterb’ ich doch
Durch sie, durch sie
Zu ihrem füssen doch.
Come in petto di donna gentile
Nasce il primo pensiero ď amor.
Ἐνίοτε τὸ ἴον τολμᾷ νὰ ἔλθῃ εἰς τὸν κόσμον λίαν πρωΐμως, ἀλλὰ πρὶν φωτίσῃ αὐτὸ ἡ χρυσῆ τοῦ ἔαρος ἡλιακὴ ἀκτίς, κατακλᾶται καὶ ψύχεται ὑπὸ τῆς καταπεσούσης πάχνης.
Ἐν τοῖς πλείστοις σχεδὸν τοῦ ἔαρος ποιητικοῖς εἰκόσι ὑπάρχει τὸ ἴον, ὁ δὲ Σαίξσπηρ ζωογονεῖ τὸ δάσος μὲ χαρίεντας Ἑρπύλλους καὶ τὸ κοσμεῖ διὰ ἀνθέων ἄλλων, ἀλλὰ καὶ ἴων.
Ἐν Παρισίοις, ἔνθα ὁ εὐκίνητος καὶ εὔθυμος τῶν Γάλλων χαρακτὴρ ἀρέσκεται εἰς ἀρώματα καὶ χρώματα, τὸ ἐμπόριον τῶν ἴων εἶνε οὐχὶ εὐκαταφρόνητον. Περὶ τούτου καὶ ὁ Βερανζέρος ἐν τοῖς ἴοις του λέγει
Les Violettes
Ce matin, dès la pâle aurore
un ange a passé par ici
il a dit: Enrichissez Laure
le pain manque, et Laure en souci
Va venir· hâtez-vous ď éclore
Ľ ange a dit vrai; car le voici
Καὶ τῆς πολιτικῆς μετέχει τὸ μικρὸν καὶ κόσμιον ἴον ὃν τὸ σύμβολον τῶν Ναπολεοντιδῶν. Ὅτε ὁ Ναπολέων τὴν 20 Μαρτίου τοῦ 1815 ἐπανήρχετο ἐκ τῆς Ἔλβας, ὁ λαὸς ἐχαιρέτα αὐτόν, ὀνομάζων πατέρα τῶν ἴων.
Τὸ ἴον πλὴν τοῦ μέλανος εἶνε ἐπίσης ἐν ταῖς πεπολιτισμέναις κοινωνίαις καὶ χρῶμα πένθους. Διὰ στεφάνων ἐξ ἴων κοσμοῦσι συνήθως τοὺς τάφους τῶν προσφιλῶν των, ἐπειδὴ ταῦτα δηλοῦσι καλλίτερον τὰ ἡμετέρα αἰσθήματα, παρὰ ζωηρῶν χρωμάτων ἄνθη. Πενθοῦντες ἐκλέγουσιν δι’ ἐνδυμασίαν των τὸ ἰοειδὲς χρῶμα, πρὶν μεταβῶσιν εἰς τὸ ἀνοικτότερον, καί τὸ ἴον πρέπει νὰ κοσμῇ τὸ στῆθος τοῦ λυπουμένου, ὅταν δὲν ἐπιτρέπηται νὰ φέρῃ τὸ ῥόδον, τὸ τῆς ἀγάπης ἄνθος.
Καὶ ὁ γερμανὸς ποιητὴς Rückert παραβάλλει τὴν πληγεῖσαν καρδίαν του πρὸς τὸ ἴον, ὅπερ ἀνθεῖ, ἀλλὰ δὲν ἀποπνέει εὐωδίαν, διότι ὁ Μάρτιος εἶνε τραχὺς καὶ ψυχρός· οὕτω πάσχει καὶ ἡ ἀσθενὴς ψυχή, ὅταν ἐλλείπῃ τὸ φῶς τῆς χαρᾶς, τοῦ οὐρανοῦ ἡ δρόσος!
Τίς μεσοῦντος τοῦ ἔαρος δὲν ἐξῆλθεν εἰς τὴν ἐξοχήν, καὶ δὲν ἐθαύμασε τὸ λαμπρὸν καὶ παμποίκιλλον τῆς φύσεως ἔνδυμα; εἰς δάση καὶ ἀγρούς, εἰς τὰς κοιλάδας καὶ λειμῶνας μαρμαίρουσι καὶ ἐκλάμπουσι πάντα τῆς χλωρίδος τὰ χρώματα· πάντα μεστὰ χαρίτων καὶ ἡδονῆς, πλήρη φυτῶν καὶ ἀνθέων. Ἰδοὺ ἐδῶ αἱ κυπάρισσοι στοιχηδόν, αἱ μυρρίναι κατὰ στέγην συνηρεφεῖς, ἰδοὺ ἐκεῖ αἱ ἄμπελοι βοστρυχοῦνται μὲ φύλλα καὶ βότρυς, τὸ ἴον προπηδᾷ τῶν φύλλων, καὶ μετ’ ὀσμῆς ὡραΐζει τὴν ὄψιν. Τῶν ῥόδων τὸ μὲν προκύπτει τῆς κάλυκος, τὸ δ’ ἐγκυμονεῖται, τὸ κρίνον κοσμεῖ τὸν κῆπον, καὶ πρὸς τὸ ῥόδον ἐρίζει, πανταχοῦ τῆς φύσεως βλέπει τις τὴν χαράν· ἀλλὰ παρὰ τὸν οὐδὸν τοῦ θέρους ὅταν ἐγγίσωμεν, ἰδοὺ ἐνῷ ἐκεῖ ὀνειρώττει ὑπὸ ἀφθόνου περιεστοιχισμένον χλόης τὸ ῥόδον, ἐδῶ ἐν τῷ μέσῳ πάσης τῆς μεγαλοπρεπείας κλίνει ὠχρὰν τὴν μικρὰν αὐτοῦ κεφαλὴν τὸ κόσμιον ἴον!
Ἐμμ. Γαλάνης.