Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1889/Η μουσική υπό αισθητικήν έποψιν
| ←Ἡρωϊκὴ αὐταπάρνησις | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1889 Συγγραφέας: Ἡ μουσικὴ ὑπὸ αἰσθητικὴν ἔποψιν |
Εἰς τὴν δόξαν→ |
Ἰω. Φουστάνος ἐν ΣύρῳΜετα τὴν ἐπιστήμην τοῦ Ἀσκληπιοῦ, τὴν μουσικὴν ἠγάπησα πλειότερον παντὸς ἄλλου, ἢ μᾶλλον τὴν μουσικὴν ἠγάπησα πολὺ πρὸ τῆς ἐπιστήμης. Ἡ καλή μου μήτηρ ἕως χθὲς μοὶ διηγεῖτο, ὅτι, βρέφος ὢν ἔτι, μόλις ἤκουον μουσικὴν, ἐσίγων ἐκ τῶν κλαυθμηρισμῶν καὶ πρὸς αὐτὴν ἔτεινον ἀτενῆ τὴν προσοχήν μου· μετὰ τρόμου δὲ ἐνεθυμεῖτο, ὅτε ἤμην νήπιον, ὅτι, διερχομένης ποτὲ μουσικῆς ἔξωθεν τῆς οἰκίας μας, τοσοῦτο παρεσύρθην ἐκ τῶν ἐκ τῆς ὁδοῦ μουσικῶν ἤχων, ὥστε εἰς ἕνα πρὸς τὴν μουσικὴν αἰφνίδιον καὶ ἰσχυρὸν τιναγμόν μου παρ’ ὀλίγον ἐξέφευγον τῆς ἀγκάλης της ἱσταμένης κατὰ τύχην εἰς τὸ παράθυρον τῆς οἰκίας, καὶ ἴσως νῦν δὲν θὰ ὑπῆρχον ἐν τῇ ζωῇ, καὶ ἡ ἱστορία τῶν μικρῶν θὰ ἀνέγραφεν εἰς τὰς δέλτους αὐτῆς ἓν περισσότερον μουσόληπτον θῦμα, ἡ δὲ ἰατρικὴ ἐπιστήμη θὰ ἠρίθμει σήμερον ἕνα ἔτι ὀλιγώτερον εὐσεβῆ θεράποντα αὐτῆς.
Ὁ πατὴρ μου, βλέπων τὴν πρὸς τὴν μουσικὴν ζωηρὰν κλίσιν μου, μοὶ ἐπρομήθευσεν ἐνωρὶς μικρὸν μουσικὸν ὄργανον, ὅπερ μετ’ ἀγάπης καὶ στοργῆς ἔφερον πάντοτε μετ’ ἐμαυτοῦ ἐν τῇ οἰκίᾳ καὶ εἶχον ἀχώριστον σύντροφον, συχνάκις διὰ τῶν μικρῶν δακτύλων μου κρούων τὰς χορδὰς αὐτοῦ καὶ πολλάκις ἐν τῷ μουσικῷ παιδικῷ οἴστρῳ καὶ ἐνθουσιασμῷ μου συντρίβων τὸ μουσικὸν ὄργανον, ὅπως συλλάβω τὴν ἀπόκρυφον αὐτὴν καὶ μυστηριώδη φωλεὰν, ἀφ’ ἧς ἐγεννῶντο καὶ ἐξήρχοντο τόσον ὡραῖοι καὶ μαγευτικοὶ μουσικοὶ ἦχοι· ἀλλ’ εἰς μάτην, διότι οὐδὲν ἐν αὐτῷ εὕρισκον, καὶ ὅτε ἡ θλιβερὰ θέα τῶν οἰκτρῶν συντριμμάτων μοὶ ἐνεποίει τὴν συναίσθησιν τῆς στερήσεως, ἣν μοὶ ἄφινεν ἡ τόσον θερμὴ καὶ ἀδιάκριτος περιέργειά μου, μετενόουν διὰ τὴν παιδικὴν ἀφροσύνην μου καὶ ἔκλαιον πικρῶς, ἕως οὗ προσεχῆ τινα πρωΐαν ἡ πατρικὴ στοργὴ ἐφρόντιζε καὶ ἀντικαθίστα διὰ νέου ἄλλου τὸ καταστραφὲν ὄργανον πρὸς μεγίστην χαράν μου θορυβωδῶς ἐν ζωηρότητι ἐκδηλουμένην, ἀλλ’ οὐχὶ καὶ πάντοτε πρὸς συνετισμόν μου, διότι ἡ ἰδέα τοῦ νὰ συλλάβω τοὺς μυστηριώδεις αὐτοὺς ὡραίους ἤχους δὲν με ἄφινεν ἥσυχον καὶ ἀδιαλείπτως περιεδινεῖτο ἐν τῇ κεφαλῇ μου.
Οὕτω διῆλθον τὰ πρῶτά μου παιδικὰ ἔτη, ὅτε κατόπιν, κοινωνικῇ ἀνάγκῃ, ἐπεδόθην εἰς τὴν ἐξόχως ἄμουσον καὶ πεζοτάτην ἐπιστήμην τοῦ Ἀσκληπιοῦ — μολονότι ἡ ἱστορία θέλει, ὅτι κατῆλθεν ἐκ τῶν θεῶν εἰς τοὺς ἀνθρώπους ἐπὶ ἐλαφρῶν πτερύγων φερομένη — χωρὶς ὅμως νὰ προδώσω καὶ ἐγκαταλείψω ἐντελῶς τὴν ἐκ παιδικῆς ἡλικίας τρυφεράν μου φίλην, ἣν οὐχ ἧττον δὲν ἠδυνάμην νὰ περιποιῶμαι πάντοτε, ὅσον ἐπεθύμουν, ἀφοῦ ἄλλαι ἀσχολίαι ὑψηλότεραι — συγγνώμην, ἤθελον νὰ εἴπω μᾶλλον ἐπίγειοι παρὰ τὴν κλίνην τῆς πασχούσης ἀνθρωπότητος — μὲ καθήλουν ἐν τῇ ἐπιστήμῃ τοῦ Ἀσκληπιοῦ καὶ ἄλλα αἰσθήματα σύμφωνα πρὸς τὴν γυμνὴν πραγματικότητα τοῦ κόσμου τούτου ἀνέθορον καὶ ἀνεπτύσσοντο ἐν τῇ νεανικῇ μου καρδίᾳ, ὁ ζῆλος δηλαδὴ πρὸς τὴν σπουδὴν τῆς φιλανθρώπου ἐπιστήμης καὶ τὸ κοινωνικὸν καθῆκον καὶ ἡ συμπάθεια πρὸς τὸν πάσχοντα ὅμοιόν μας.
Ἡ μία ἐνασχόλησις ἀπερρόφησε καὶ ἐξουδετέρωσε τὴν ἑτέραν, καὶ οὕτω σήμερον μόνον ἰδιαζούσης ἀπολαμβάνω εὐχαριστήσεως, ὁσάκις ἡ ἐπιστήμη μοὶ δίδει καιρὸν ν’ ἀσχολῶμαι καὶ ἐντρυφῶ περὶ τὴν μουσικὴν, τὴν παιδικήν μου αὐτὴν ἠγαπημένην φίλην, ἥτις μοὶ παρέχει τόσας γλυκεῖας ἀναμνήσεις καὶ εὐεργετικὴν ἀνακούφισιν καὶ ἡδονὴν ἐκ τῶν καθημερινῶν ἀσχολιῶν καὶ διηνεκῶν ἀχθηδόνων τῆς μᾶλλον φιλανθρώπου ἀλλὰ καὶ μᾶλλον ἀνιαρᾶς τῶν ἐπιστημῶν ἀείποτε ἀγωνιζομένης πρὸς τὰ δεινὰ καὶ τὰς ἀνεξαντλήτους ἀσθενείας τῆς ταλαιπώρου ἀνθρωπότητος.
Πολλάκις ἐν ταῖς διαλειπούσαις ταύταις περὶ τὴν μουσικὴν ἐντρυφήσεσί μου ἔλαβον τὸν κάλαμον νὰ περιγράψω, τί ἐν τῇ θείᾳ ταύτῃ τέχνῃ αἰσθανόμεθα καὶ τὶ αὕτη διὰ τῆς ἐνδοτέρας ἐπενεργείας τῶν ἤχων της δύναται ἐν ἡμῖν, ἀλλὰ καὶ τοσάκις δειλὸς καὶ ἀσθενὴς παρῄτησα αὐτὸν ἐκ φόβου μὴ ἀκατόρθωτα ζητῶ καὶ μὴ πάθω τὸ τῆς μικρᾶς ἡλικίας μου, ὅτε συνέτριβον τὸ μουσικὸν ὄργανον, ἵνα συλλάβω τὰς ἐξ αὐτοῦ προερχομένας μουσικὰς ἀπηχήσεις, καὶ δὲν ἔβλεπον, εἰμὴ τὰ οἰκτρὰ συντρίμματα τοῦ ὀργάνου, ἅτινα βωβὰ κατέκειντο δεῖγμα σκληρὸν τῆς παιδικῆς ἀβελτηρίας καὶ ἀκαίρου φιλοπραγμοσύνης μου. Πῶς ἄρα θὰ ἦτο δυνατὸν νὰ διερμηνεύσω διὰ τοῦ καλάμου καὶ νὰ παραστήσω διὰ λέξεων ἅπαντα ἐκεῖνα τὰ ἀόριστα, τὰ λεπτὰ καὶ ἀνέφραστα ποικίλα, ἁπλᾶ καὶ πολυειδῆ αἰσθήματα, ἅτινα διεγείρονται ἐν ἡμῖν τῇ ἐπενεργείᾳ τῆς μουσικῆς συγκινοῦντα καὶ κραδαίνοντα βαθέως ὁλόκληρον τὸν εὐαίσθητον ὀργανισμόν μας μέχρι τῶν μυχιαιτέρων πτωχῶν καὶ τῶν λεπτοτέρων μορίων αὐτοῦ;
Ἐν τούτοις καὶ παρὰ τοὺς ἐπανειλημμένους αὐτοὺς δισταγμούς μου, δὲν ἠδυνήθην ν’ ἀποφύγω τὸν ἀκατάπαυστον πειρασμὸν, τὴν ἀκοίμητον αὐτὴν ἰδέαν, ἥτις ὡς μέλισσα περὶ τὸ ἄνθος, ἀδιαλείπτως περιεστρέφετο ἐν τῇ κεφαλῇ μου. Ὑπέκυψα· καὶ σήμερον τολμῶ νὰ παράσχω, ἐν τῇ ἐτησίᾳ ταύτῃ πλουσίᾳ πνευματικῇ ἀνθοδέσμῃ, τὸ μικρὸν καὶ ἀσθενὲς τοῦτο δοκίμιον, τὴν ἀτελῆ καὶ ἄτεχνον ταύτην ἀνάλυσιν τῶν ψυχολογικῶν ἀποτελεσμάτων τῶν μουσικῶν ἤχων ἐπὶ τοῦ ἀνθρώπου, τὴν ἐλλειπῆ καὶ ἀμυδρὰν ταύτην περιγραφὴν δι’ ἀμούσων καὶ ψυχρῶν λέξεων, τοῦ τί δύναται ἡ μουσικὴ νὰ παραστήσῃ καὶ ἐκφράσῃ καὶ ὁποίας συγκινήσεις καὶ αἰσθήματα νὰ διεγείρῃ ἐν ἡμῖν.
Μέγα καὶ ἄκρως τολμηρὸν τὸ ἐγχείρημα, ἀπέναντι τοῦ ὁποίου συναισθάνομαι ἔτι μᾶλλον τὴν σμικρότητα καὶ ἀδυναμίαν μου, διὰ τὴν ὁποίαν ὅμως μὲ παρηγορεῖ μόνον καὶ μὲ ἐνθαρρύνει σμικρὸν ἡ ἐλπὶς τῆς εὐμενοῦς ἐπιεικείας τῶν φιλομούσων ἀναγνωστριῶν καὶ ἀναγνωστῶν, ὅσαι καὶ ὅσοι εἶχον τὴν εὐγενῆ ἀνεκτικότητα καὶ καλοσύνην νὰ μὲ παρακολουθήσωσι κατὰ τὴν προοιμιακὴν ταύτην φλύαρον περιαυτολογίαν μου, μολονότι καὶ ὁ συρμὸς καὶ τὸ ἐπικρατοῦν πνεῦμα τῆς ἐποχῆς μας εἶνε ἢ αὐτοβιογραφία μετὰ πολλῶν ἐπαίνων πάντων καὶ πασῶν μικρῶν τε καὶ μεγάλων, εἴτε ἐπὶ μεγαλουργήμασι καὶ ἀγαθοεργίαις, εἴτε ἐπὶ κακουργήμασι καὶ πονηραῖς φύσεσιν, εἴτε καὶ ἐπὶ πλήρει ἀπραξίᾳ, τοῦθ’ ὅπερ δὲν εἶνε καὶ μικρὸν κατόρθωμα ἐν τῇ πολυπράγμονι κινήσει καὶ ζωηρῶς ἀναπτυχθείσῃ δραστηριότητι τοῦ αἰῶνός μας.
Ἀλλ’ ἔλθωμεν ἐπὶ τὸ θέμα ἡμῶν καὶ προσπαθήσωμεν, ἔστω καὶ ἀμυδρῶς ν’ ἀναπτύξωμεν αὐτὸ τοὐλάχιστον εὐκρινῶς καὶ εὐλήπτως.
Βάσις καὶ ὕλη, ἐφ’ ἧς καὶ ἐξ ἧς οἰκοδομεῖ καὶ δημιουργεῖ ἡ Μουσικὴ εἶνε οἱ ἦχοι, οἵτινες ποικιλοτρόπως ἀλλήλοις προσαρμοζόμενοι κατά τε ὕψος, ποιότητα, ἔντασιν καὶ ῥυθμὸν παρέχουσιν εἰς τὴν ἀκοὴν τὴν ἰδιάζουσαν ἐκείνην ἡδονὴν καὶ εὐχαρίστησιν, ἣν πᾶς τις ἐγνώρισε καὶ ἐδοκίμασε πολλάκις μέχρι σήμερον· ἐκ τῆς ἀκοῆς δὲ οἱ μουσικοὶ ἦχοι μεταβιβαζόμενοι εἰς τὸν ἐγκέφαλον καὶ ἐπενεργοῦντες ἐπί τε τοῦ πνεύματος καὶ τῆς φαντασίας διεγείρουσιν ἐν ἡμῖν ποικιλίαν δυσόριστον αἰσθημάτων καὶ συγκινήσεων δονουσῶν ὁλόκληρον τὸν ὀργανισμόν μας.
Ὁ ἦχος, ὡς γνωστὸν, εἶνε φυσικὸν φαινόμενον, συνιστάμενος ἐκ παλμωδῶν δονήσεων τοῦ ἀέρος προερχομένων ἐκ τῆς πλήξεως ἢ τριβῆς ἐλαστικῶν σωμάτων, αἱ δονήσεις δ’ αὗται πλήττουσαι τὸ ἀκουστικὸν ἡμῶν ὄργανον μεταβιβάζονται διὰ τοῦ ἀκουστικοῦ νεύρου εἰς τὸν ἐγκέφαλον, ἔνθα παράγεται κυρίως ἡ αἴσθησις τοῦ ἤχου. Ἀλλ’ ὁ ἐγκέφαλος ἡμῶν δὲν ἀρκεῖται εἰς τὴν ἁπλῆν αὐτὴν αἴσθησιν τοῦ ἤχου, ὁ νοῦς ἡμῶν διακρίνει μεταξὺ τοῦ ἤχου καὶ τοῦ παράγοντος τὸν ἦχον ἀντικειμένου, ἀψύχου ἢ ἐμψύχου, σχέσεις τινὰς εἴτε φυσικὰς, εἴτε φυσιολογικὰς, εἴτε ψυχολογικάς. Ἐκ τοῦ ἤχου ὁ νοῦς ἡμῶν οὐ μόνον ἀναγνωρίζει τὸ παράγον τὸν ἦχον ἀντικείμενον, τὴν φύσιν αὐτοῦ, τὴν σύστασιν, τὴν ποιότητα, τὸ εἶδος καὶ τὴν ἐν γένει φυσικὴν ἢ ψυχολογικὴν κατάστασιν αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ παριστᾷ ἐν ἑαυτῷ καὶ τὴν εἰκόνα αὐτὴν τοῦ ἠχοῦντος ἀψύχου ἢ ἐμψύχου ἀντικειμένου.
Οὕτως ἐκ τοῦ παραγομένου ἤχου ὁ νοῦς ἡμῶν ἀναγνωρίζει τὸ μέταλλον καὶ τὴν ποιότητα αὑτοῦ· ἐκ τοῦ μορμυρισμοῦ τὸ ῥέον ὕδωρ ῥυακίου· ἐκ τοῦ ῥυθμικοῦ φλοίσβου τὴν ἀμμώδη θῖνα γαληνιώσης θαλάσσης ἐλαφρῶς ῥυτιδουμένης ὑπὸ ποντιάδος αὔρας καὶ μειλιχίως θωπευούσης τὴν παραλίαν γῆν· ἐκ τοῦ φυσήματος τὸν ἄνεμον· ἐκ τοῦ λεπτοῦ θροῦ τὸ φύλλωμα τῶν δένδρων, ὅπερ ἠρέμα προσψαύει ἡδύπνους αὖρα· ἐκ τῆς φωνῆς αὐτοῦ τὸ ζῶον· ἐκ τοῦ ἀναπνευστικοῦ ψιθυρίσματος τὸ στῆθος ζῶντος ἀνθρώπου, ἐκ τῆς φωνῆς δὲ αὐτοῦ τὸν ἄνθρωπον, καὶ ἐκ τοῦ ποιοῦ καὶ τοῦ τόνου τῆς φωνῆς αὐτοῦ τὴν αἰσθηματικὴν κατάστασιν τῆς ψυχῆς του. Ποσάκις ἐκ τοῦ τοιούτου ἢ τοιούτου τόνου τῆς φωνῆς δὲν διέγνωμεν τὰς ὑποκρυπτομένας ἰδέας ἢ τὰ ὑποκρυπτόμενα αἰσθήματα τῶν πρὸς ἡμᾶς λαλούντων ἀτόμων, μὲ ὅλην τὴν καταβαλλομένην ὑπ’ αὐτῶν πολλάκις προσπάθειαν, ὅπως κρύψωσιν ἀφ’ ἡμῶν τὰ αἰσθήματα ταῦτα; Καὶ μόνος ὁ τόνος τῆς φωνῆς τοῦ ἀνθρώπου πολλάκις προδίδει τὴν ἠθικὴν συγκίνησιν, τὴν στενοχωρίαν, τὴν ἀπορίαν, τὴν πρὸς ψευδολογίαν καὶ ἀπάτην ὑποκρυπτομένην πρόθεσιν τῶν πρὸς ἡμᾶς ὁμιλούντων ἀτόμων. Ποσάκις δὲν διέγνωμεν ἐκ τοῦ τόνου τῆς φωνῆς τοῦ ὁμιλοῦντος τὰ κατέχοντα τὴν ψυχὴν καὶ τὴν καρδίαν αὐτοῦ αἰσθήματα τῆς λύπης, τῆς χαρᾶς, τοῦ φόβου, τῆς συμπαθείας ἢ τοῦ μίσους, τῆς στοργῆς, τῆς ὑπεροψίας ἢ ταπεινότητος κλπ.
Ἕκαστον αἴσθημα, ἕκαστον πάθος ἐκφράζεται καὶ διὰ μιᾶς λεπτῆς ἰδιαζούσης ἀλλοιώσεως κατὰ τὸν τόνον, τὸ ὕψος καὶ τὴν ἔκφρασιν τῆς φωνῆς. Ὡς δὲ τὸ πνεῦμα πολλάκις ζωγραφεῖται εἰς τοὺς ὀφθαλμούς, οὕτω καὶ ἡ καρδία ἀντανακλᾶται ἐν τῇ φωνῇ. Ὑπάρχει στενὴ σχέσις καὶ ἀδιαφιλονείκητος μεταξὺ τῆς φυσικῆς συστάσεως τοῦ ὀργανισμοῦ μας καὶ τῶν αἰσθημάτων καὶ παθῶν μας, μεταξὺ τῶν ὁρμῶν καὶ τῶν ὀργάνων ἡμῶν. Ὁ ἦχος δὲ τῆς φωνῆς ὡς προερχόμενος ἐξ ὀργάνου δὲν εἶνε δυνατόν, εἰμὴ νὰ ὑπείκῃ εἰς τὴν φυσικὴν καὶ ἠθικὴν κατάστασιν τοῦ ὀργάνου αὐτοῦ καὶ ἑπομένως νὰ ᾖ ἐκδηλωτικὴ τῶν παθῶν καὶ αἰσθημάτων μας. Ἡ φωνὴ τοῦ ἀνθρώπου οὕτως εἶνε εἶδός τι δευτέρας φυσιογνωμίας, ἐν ᾗ ὁ προσεκτικὸς παρατηρητὴς ἀναγνωρίζει τὴν ψυχολογικὴν ἐκδήλωσιν τῆς ἐνδοτέρας ζωῆς.
Πάντα τὰ ἐνδόμυχα ταῦτα αἰσθήματα ἐν τούτοις, ἵνα ἐκφράζῃ ὑπὸ τύπον εἰδικώτερον καὶ μᾶλλον ὡρισμένον μόνος ὁ ἄνθρωπος ἐκ πάντων τῶν ἐμψύχων ὄντων κέκτηται τὸ προνόμιον τοῦ ἐνάρθρου λόγου. Ἀλλ’ ἐὰν ὁ ἄνθρωπος μόνος ἔχει τὸ δῶρον τοῦ λόγου, ἡ φωνὴ ὅμως εἶνε κοινὴ εἰς πολλὰ ἄλλα ζῶα· ἡ φωνὴ δὲ εἰς τὰ ζῶα ταῦτα εἶνε ὁ ἠθικὸς σύνδεσμος, ὅστις συνενοῖ αὐτὰ μεταξύ των· διότι διὰ τῶν ἤχων τῆς φωνῆς των τροποποιουμένης ποικιλοτρόπως ταῦτα συνεννοοῦνται, κραυγάζουσι, μυκῶνται, ὠρύονται, συρίττουσι, γρυλλίζουσι, βομβοῦσιν, ᾄδουσιν ἢ κελαδοῦσιν· αἱ κραυγαὶ δὲ καὶ τὰ κελαδήματα ταῦτα μεταβάλλονται καὶ τροποποιοῦνται ἀναλόγως τῶν ἐνδομύχων παθῶν καὶ αἰσθημάτων αὐτῶν. Αἱ κραυγαὶ αὗται, ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖστον μονοσύλλαβοι ἢ ἄναρθροι ἀνερχόμεναι ὅλας τὰς βαθμίδας, ὅλους τοὺς ἤχους τῆς μουσικῆς κλίμακος δὲν ἀποτελοῦσι τὴν γλῶσσαν αὐτῶν, ἀλλ’ εἶδος μουσικῆς ἐκφράσεως, δὲν εἶνε ἐκδηλωτικαὶ ἐννοιῶν λέξεις, ἀλλ’ εἶνε μουσικαὶ ἀπηχήσεις αὐτόματοι ἐξ ἐνστίκτου ἐκφράζουσαι μόνον τὰ διάφορα αἰσθήματα, ἐξ ὧν κατέχονται τὰ διάφορα ζῶα.
Οὕτω ὁ κύων, ὅπως ἐκφράσῃ τὴν ὀργήν, τὸν φόβον, τὴν λύπην, τὴν στενοχωρίαν, τὴν χαρὰν αὐτοῦ, μεταχειρίζεται ἐξ ἐνστίκτου ἰδιαζούσας ἑκάστοτε φωνὰς ἢ κραυγάς· γαυγίζει δηλαδή, ὠρύεται, κλαίει, ὑλακτεῖ, γρύζει, κνυζεῖ, οἰμώζει. Τίς ἐξ ἡμῶν δὲν ἐδέχθη τὰς θωπείας τῶν εὐφυῶν καὶ νοημόνων αὐτῶν ζώων καὶ δὲν ἐνόησε τὴν εὔχαριν ἐκφραστικὴν γλῶσσαν των καὶ τοὺς χαϊδευτικοὺς κνυζηθμοὺς τῆς φιλικῆς ὑποδεξιώσεώς των.
Τὰ πτηνὰ ἐπίσης διὰ τῶν ποικίλων ἁρμονικῶν μελισμῶν καὶ κελαδημάτων αὐτῶν συνεννοοῦνται, καί, δυνάμεθα νὰ εἴπωμεν, ὅτι ζωογονοῦσι τὴν φύσιν σύμπασαν διὰ τοῦ ζωηροῦ καὶ μελῳδικοῦ κελαδήματος τῆς λάλου καὶ ἁβρᾶς εὐθυμίας των. Τί δὲν ἐκφράζει τὸ γλυκὺ καὶ φλύαρον αὐτῶν μινύρισμα καὶ τὰ φαιδρὰ καὶ περιπαθῆ propos galants τῶν ἀηδόνων, τῶν σειρήνων, τῶν ὑπολαΐδων, τῶν ἀκανθίδων, τῶν κορυδαλῶν, τῶν σπίνων καὶ πλήθους ἄλλων εὐκελάδων πτηνῶν, κατὰ τὰς ὡραίας στιγμὰς τῆς ἐρωτικῆς θερμότητος των;
Ἠχοῦσι λιγυρὸν οἱ πονηροὶ κώνωπες εἰς ἔκφρασιν τῆς λαιμάργου χαρᾶς των, ὅταν ἡ ὀξεῖα ὄσφρησις αὐτῶν αἰσθανθῇ μακρόθεν τὸ ἡδέως ὑπνῶττον θῦμα καὶ ἐμβάλῃ εἰς γοργὴν κίνησιν τὰ ὑμενώδη πτερύγια αὐτῶν, ὅπως ταχύτερον φθάσωσιν εἰς τὸν ἐπιθυμητὸν σκοπόν των καὶ ἐμπήξωσιν ἡδέως εἰς παχεῖας καὶ εὐχύμους σάρκας τὴν ὀξύαιχμον προνομήν των, ἥτις ἀφίνει τὰ βδελυρότερα τῶν στιγμάτων ἐπὶ τῆς ἁβροφυοῦς ἐπιδερμίδος τῶν ὡραίων δεσποινίδων μας.
Αἱ μέλισσαι ἱπτάμεναι ἀπὸ τοῦ ἑνὸς ἐπὶ τοῦ ἄλλου ἄνθους βομβοῦσιν ἡδέως ἐκ τῆς μέθης τοῦ εὐώδους ἀρώματος των.
Οἱ τέττιγες τὴν μακαρίαν καὶ ἀμέριμνον ὀκνηρίαν αὐτῶν μετριάζουσι μόνον διὰ τοῦ φλυάρου τερετίσματος των, ὅπερ θερμότερον καθίσταται, ὅσον ζωηρότερον αἰσθάνονται τὴν ἡδονὴν τοῦ θάλπους τῶν ἡλιακῶν ἀκτίνων. Τὸ λάλον δὲ αὐτὸ ᾆσμα των οἱ φιλόμουσοι πρόγονοι ἡμῶν ἐτίμησαν καὶ ἀπηθανάτισαν, θεωρήσαντες τὸν τέττιγα ὡς τὸ ἔμβλημα τῆς μουσικῆς καὶ ἀνεγείραντες ἔτι αὐτῷ καὶ ἱερά. Ὁ Ὅμηρος ἐξύμνησε τὴν μελῳδικὴν εὐγλωττίαν του, ὁ δὲ Πλάτων ἐνεκωμίασε τὴν γλυκυτάτην φωνήν του. Ὁ Ἀνακρέων προέβη ἔτι περαιτέρω ἀποκαλέσας αὐτὸν φίλον τῶν Μουσῶν καὶ τάξας μεταξὺ τῶν Θεῶν!… Μόνον ὁ Αἴσωπος ἤλεγξε τὴν πρὸς τὴν ἐργασίαν ὀκνηρίαν του, ἀλλ’ ἦτο ὁ τάλας… κωφός!
Ἀφοῦ λοιπὸν μόνον οἱ ἦχοι τῆς φωνῆς τῶν πλείστων ζώων καὶ ἡ μελῳδία τῶν κελαδημάτων τῶν πτηνῶν, ἡ ἐν ποικιλῳδίαις ἀνιοῦσα ἅπασαν τὴν μουσικὴν κλίμακα, χρησιμεύει πρὸς συνεννόησιν μεταξύ των, ἢ εἰς ἔκφρασιν καὶ παράστασιν τῶν αἰσθηματικῶν ἐνστίκτων καὶ ὁρμῶν των, πῶς εἶνε δυνατὸν καὶ ἡ μουσικὴ τοῦ ἀνθρώπου, ἤτοι ἡ διαφορότροπος καὶ ποικίλη ἀνάπτυξις τῆς φωνῆς αὑτοῦ, ἡ συνιστῶσα τὸ πληρέστερον, εὐρύτερον, τελειότερον καὶ ἡδονικώτερον μελῳδικὸν κελάδημα, νὰ μὴ δύναται νὰ ἐκφράζῃ ἐπίσης τὰ ἐν τῷ ἀνθρώπῳ ἀναπτυσσόμενα διάφορα πάθη καὶ αἰσθήματα;
Τοὐναντίον, ἡ μουσικὴ εἰς τὸν ἄνθρωπον εἶνε ἓν τῶν σπουδαιοτέρων ἐκφραστικῶν μέσων, ἅτινα οὗτος ἔθηκεν εἰς χρῆσιν εὐθὺς ἐκ τῶν πρώτων ἡμερῶν τῆς ἐν τῷ κόσμῳ ἐμφανίσεώς του πρὸς τοῦτο ὁδηγηθεὶς ὑπ’ αὐτῆς τῆς φύσεως καὶ ὑπ’ αὐτῶν τῶν πλεονεκτημάτων, ἅτινα ἡ θεία δημιουργία ἐδώρησεν αὐτῷ.
Ὡς ἤδη εἴπομεν, ὁ ἄνθρωπος συνεννοεῖται διὰ τοῦ ἐνάρθρου λόγου· ἀλλ’ ὁ ἔναρθρος λόγος δὲν ἦτο γνωστὸς εὐθὺς εἰς τὸν πρῶτον ἄνθρωπον· ἡ γλῶσσα ἀνεπτύχθη βαθμηδὸν καὶ κατ’ ὀλίγον ἀφοῦ πολλοὶ αἰῶνες παρῆλθον. Ἄρα καὶ ὁ ἄνθρωπος κατὰ τὰ πρῶτα ἔτη τῆς δημιουργίας του, ὅπως ἀνακοινώσῃ εἰς τὸν ὅμοιόν του τὰς πρώτας στοιχειώδεις ἰδέας του καὶ μεταδώσῃ τὰ ἁπλᾶ καὶ στοιχειώδη ἔτι τότε αἰσθήματά του, δὲν συνενοεῖτο πρὸς τὸν ὅμοιόν του, εἰμὴ διὰ μονοσυλλάβων μόνον φωνῶν καὶ ἀνάρθρων ἐπιφωνημάτων μουσικῆς εἰς διάφορον ὕψος ἐκφερομένων ἀναλόγως τοῦ σκοποῦ τῆς ἐκφράσεως καὶ τοῦ ἐκδηλουμένου αἰσθήματος.
Βαθμηδὸν ὅμως καὶ κατ’ ὀλίγον ὁ νοήμων ἄνθρωπος, ὁ ὑπὸ τῆς φύσεως πεπροικισμένος ὑπὸ ἐξόχου πνεύματος, δὲν ἠδύνατο νὰ περιορισθῇ εἰς τὰς μονοσυλλάβους ταύτας μόνον μουσικὰς ἐκφραστικὰς φωνὰς καὶ ἀπομιμούμενος τοὺς φυσικοὺς ἤχους, οὓς παράγουσι τὰ διάφορα φυσικὰ φαινόμενα καὶ ἀντικείμενα, ἤρξατο νὰ σχηματίζῃ καὶ δημιουργῇ διαφόρους λέξεις παραστατικὰς τῶν φαινομένων καὶ τῶν ἀντικειμένων αὐτῶν, οἷον τὸν θροῦν, τὴν ῥοήν, τὸν φλοῖσβον, τὴν βροντήν, τὸν κριγμόν, τὸν βρυγμόν, τὸν δοῦπον, τὸν ῥόχθον, κλπ.
Ἀλλὰ καὶ σήμερον ἔτι, καὶ μετὰ τὴν μόρφωσιν τῶν διαφόρων διαλέκτων, κατὰ τὴν αὐτόματον πολλάκις ἐκδήλωσιν διαφόρων αἰσθημάτων μας, ἡ φύσις ἀποσπᾷ ἐξ ἡμῶν εἰς διάφορον ἔντασιν καὶ ὕψος τοιαύτας ἀνάρθρους φωνὰς ἢ ἐπιφωνήματα. Ἡ χαρά μας, ἡ λύπη, ὁ πόνος, ἡ εὐχαρίστησις, ἡ δυσαρέσκεια, ἡ ὀργή, ὁ φόβος, η ἔκπληξις, ὁ θαυμασμὸς ἐκδηλοῦνται αὐτομάτως δι’ εἰδικῶν ἐπιφωνημάτων καὶ ἰδιάζοντος τόνου φωνῆς.
Ἐκ τῶν μέχρι τοῦδε ῥηθέντων πειθόμεθα, ὅτι ὁ ἦχος ἢ ἡ φωνὴ δὲν πλήττει τὸ ἀκουστικὸν ἡμῶν ὄργανον ἁπλῶς μόνον ὡς φυσικὸν φαινόμενον, ὡς ἠχητικαὶ παλμώδεις δονήσεις, ἀλλ’ ἀφ’ ἑνὸς μέν, ὡς ἴδωμεν ἤδη, ἐκ τοῦ ἤχου ὁ νοῦς ἡμῶν σχηματίζει τὴν εἰκόνα τοῦ παράγοντος τὸν ἦχον ἀντικειμένου ἢ φυσικοῦ φαινομένου, ἀφ’ ἑτέρου δὲ ὁ ἦχος τῆς φωνῆς τῶν ἐμψύχων ὄντων παριστᾷ καὶ ἐκφράζει τὰς διαφόρους ψυχολογικὰς ἢ αἰσθηματικὰς καταστάσεις αὐτῶν. Ἡ Μουσικὴ ἑπομένως, ἥτις, ὡς ἔφθημεν εἰπόντες, εἶνε τεχνικὴ συναρμολόγησις καὶ ἀλληλουχία ἤχων, ἀφ’ ἑνὸς μὲν προσπαθεῖ νὰ μιμῆται τοὺς ἐν τῇ φύσει παραγομένους ἤχους καὶ ἑπομένως νὰ ἀπεικονίζῃ, οὕτως εἰπεῖν, διὰ τῆς ἀκοῆς ἡμῶν εἰς τὴν φαντασίαν μας εἰκόνας τῶν διαφόρων φυσικῶν φαινομένων καὶ σκηνῶν, οἷον τοῦ ἀνέμου, τῆς καταιγίδος, τῆς βροντῆς, τῆς τρικυμίας κλπ. καὶ νὰ διεγείρῃ ἐν ἡμῖν τὰς συγκινήσεις, ἂς αὐτὴ ἡ θέα καὶ ἀκρόασις τῶν πραγματικῶν αὐτῶν φαινομένων προξενεῖ ἡμῖν· ἀφ’ ἑτέρου δὲ νὰ μιμῆται καὶ ἐκφράζῃ, ὅ,τι παριστᾷ καὶ ὁ τόνος τῆς φωνῆς τῶν ἐμψύχων ὄντων, ἤτοι τὰ διάφορα πάθη καὶ αἰσθήματα τὰ διακατέχοντα τὴν ψυχὴν καὶ τὴν καρδίαν αὐτῶν.
Ἡ μουσικὴ ἄρα μιμουμένη τοὺς ἤχους τῶν διαφόρων φυσικῶν φαινομένων διεγείρει εἰς τὴν φαντασίαν ἡμῶν αὐτὰς τὰς εἰκόνας τῶν φαινομένων αὐτῶν. Δὲν βλέπομεν ἐνώπιον ἡμῶν βεβαίως τὴν πραγματικὴν εἰκόνα τῆς καταιγίδος, τῆς τρικυμιώδους θαλάσσης, ἀλλὰ διὰ τῆς τεχνικῆς πλοκῆς καὶ ἐπιτηδείου συναρμογῆς τῶν ἤχων ἡ μουσικὴ προκαλεῖ καὶ διεγείρει ἐν ἡμῖν τὰ αὐτὰ αἰσθήματα, τὰς αὐτὰς συγκινήσεις, οἵας διεγείρουσι καὶ τὰ πραγματικὰ αὐτὰ φυσικὰ φαινόμενα τῆς καταιγίδος, τῆς τρικυμιώδους θαλάσσης κλπ. Ἡ μουσικὴ τέχνη ἔχει τὴν δύναμιν οὕτω ν’ ἀποκαθιστᾷ τὰ ἀποτελέσματα ἀντὶ αὐτῶν τούτων τῶν πραγματικῶν ἀντικειμένων καὶ φυσικῶν φαινομένων, καὶ ἑπομένως νὰ διεγείρῃ δι’ ἑνὸς αἰσθητηρίου ὀργάνου ἀντιλήψεις καὶ συγκινήσεις ὁμολόγους πρὸς τὰς διεγειρομένας ὑπ’ ἄλλου αἰσθητηρίου.
Οὕτω δὲ ἡ μουσικὴ διὰ τῶν ἤχων παριστάνει τὸν ἥσυχον καὶ ῥυθμικὸν φλοῖσβον γαληνιώσης θαλάσσης ἢ τὸν βρέμοντα ῥόχθον ἐξηγριωμένης τρικυμίας· μιμεῖται τὸ ἡδὺ καὶ μαλακὸν κελάρυσμα τοῦ ῥέοντος ῥυακίου ὀφιοειδῶς κατεργασμένου διὰ μέσου συσκίου λόχμης, ἢ τὸν ὀργίλον θόρυβον ὁρμητικοῦ χειμάρρου διὰ μέσου κατωφερῶν φαράγγων μετὰ πατάγου κυλιομένου· ἐμφαίνει τὰς πιπτούσας σταγόνας τῆς βροχῆς· παριστάνει τὴν θύελλαν μετὰ βροντῶν καὶ ἀστραπῶν ἢ πραΰνει τὴν καταιγίδα καὶ ἐπαναφέρει τὴν γαλήνην καὶ ἠρεμίαν· μιμεῖται τὸν ἁβρὸν ψίθυρον καὶ λεπτὸν θροῦν τῶν χλοανθῶν καὶ θαλερῶν λειμώνων, ἐφ’ ὧν ἁπλοῦται λεπτὸν μυροβόλου αὔρας στρῶμα· παριστᾷ τὸν ὑποφρίσσοντα θρύλλον φυλλώματος συσκίου καὶ συνηρεφοῦς δάσους, ὅπερ θωπεύει μειλιχίως γλυκεῖα καὶ ἁβρὰ πνοὴ ζεφύρου, ἢ μιμεῖται τὸν ὀξὺν συριγμὸν μυκωμένου ἀνέμου.
Ἡ μουσικὴ ἔτι ἀπεικονίζει ἀντικείμενα ἢ φαινόμενα, ἅτινα εἶνε ἀδύνατον ν’ ἀντιληφθῶμεν διὰ τῆς ἀκοῆς, ὡς μὴ ἐκφαινόμενα ὑπ’ οὐδενὸς ἤχου ἢ θορύβου ἢ ταραχῆς· καὶ μία τῶν μεγίστων καὶ θαυμαστῶν δυνάμεων τῆς μουσικῆς, εἶνε νὰ παριστᾷ διὰ τῶν κινήσεων ἢ ἠχητικῶν δονήσεων αὐτῆς καὶ αὐτὴν τὴν εἰκόνα τῆς ἄκρας σιγῆς καὶ ἠρεμίας. Δύναται πᾶσα ἡ φύσις πέριξ ἡμῶν νὰ κοιμᾶται καὶ ἠρεμῇ, ὁ θεωρῶν ὅμως αὐτὴν δὲν κοιμᾶται καὶ ἡ τέχνη τῆς μουσικῆς συνίσταται εἰς τὸ νὰ ὑποκαθιστᾷ ἀνεπαισθήτως τὴν εἰκόνα τῆς σιγώσης φύσεως διὰ τῶν κινήσεων καὶ συγκινήσεων, ἃς ἡ παρουσία ἢ ἡ θέα αὐτῆς διεγείρει ἐν τῷ πνεύματι καὶ τῇ φαντασίᾳ τοῦ θεατοῦ. Οὕτω ἡ μουσικὴ δύναται ν’ ἀπεικονίζῃ ἐνώπιον ἡμῶν τὰ ζοφερὰ καὶ ἀποτρόπαια τείχη σκοτεινῆς καὶ ὑπογείου εἱρκτῆς, νὰ διεγείρῃ τὸν φόβον καὶ τὴν φρίκην δεινῆς ἐρήμου ἢ ἐρεβώδους σκότους τῆς νυκτὸς φεγγοβολούσης ἐκ τοῦ ἐν τῇ ἀτμοσφαίρᾳ σελαγίζοντος ἐρωτικοῦ φέγγους τῆς σελήνης· δύναται τέλος νὰ παριστάνῃ καὶ αὐτὸν τὸν ὕπνον. Μήπως πολλάκις ὁ θόρυβος δὲν ἔχει ἀποτέλεσμα τὴν σιγὴν, ὡς καὶ ἡ σιγὴ τὸν θόρυβον; Μήπως ὁ ὕπνος τῶν βρεφῶν δὲν εἶνε πολλάκις ἀποτέλεσμα τῶν ἡδέων βαυκαλημάτων τῶν μητέρων ἢ τροφῶν; Μήπως καὶ αὐτὴ ἡ μονότονος ἀνάγνωσις εἰς φιλολογικὰς ὁμηγύρεις δὲν μεταβάλλει πολλάκις τοὺς δυστυχεῖς ἀγορητὰς εἰς τροφοὺς βαυκαλιζούσας πολλοὺς τῶν ἀκροατῶν αὐτῶν;…
Ἀλλ’ ἡ μουσικὴ δὲν εἶνε ἁπλῶς μόνον τέχνη μιμητικὴ κατάλληλος εἰς τὸ νὰ μιμῆται καὶ ζωγραφίζῃ ἐν ἡμῖν τὰς εἰκόνας τῶν ἐν τῇ φύσει διαφόρων σκηνῶν ἢ φαινομένων. Ἡ Μουσικὴ εἶνε πρὸ πάντων καὶ κατ’ ἐξοχὴν τέχνη ἐκφραστική, ἡ μουσικὴ ἐκφράζει καὶ ἐκφράζουσα διεγείρει ἐν ἡμῖν τὰς διαφόρους συγκινήσεις τὰ διάφορα πάθη καὶ τὰς ποικίλας εὐαρέστους ἢ δυσαρέστους ἠθικὰς διαθέσεις, ὅσαι συνταράττουσι τὸ πνεῦμα, τὴν ψυχὴν καὶ τὴν καρδίαν ἡμῶν. Ἡ Μουσικὴ παριστᾷ τὰς ἰδέας διὰ τῶν αἰσθημάτων, τὰ αἰσθήματα διὰ τῶν τόνων καὶ ἐκφράζει τὰ πάθη, ἅτινα διεγείρει εἰς τὸν μυχὸν τῶν καρδιῶν μας, ἐκφράζει καὶ ἐκφράζουσα διεγείρει τὴν χαράν, τὴν εὐχαρίστησιν, τὴν λύπην, τὴν ὀργήν, τὸν φόβον, τὴν ἐλπίδα, τὴν ἀπελπισίαν, τὸν ἐνθουσιασμόν, τὸν πόνον, τὸ μῖσος. τοὺς στεναγμούς, τὰ δάκρυα καὶ πάσας ἐν γένει τὰς συγκινήσεις ψυχῆς διεγηγερμένης· ζωγραφεῖ τὴν ὑλικὴν στοργὴν καὶ τὸ πατρικὸν ἢ μητρικὸν φίλτρον, εἶνε ἡ ἰδιάζουσα μυστηριώδης γλῶσσα τῶν καρδιῶν καὶ τῶν ψυχῶν, δι’ ἧς μεταδίδεται ἡ θερμότης ταῦ εὐγενοῦς καὶ ἁγνοῦ ἔρωτος πρὸς τὸν πλησίον, πρὸς τὸν ὑπέρτατον δημιουργὸν τοῦ σύμπαντος. Ἐνῷ δὲ περιγράφει τὴν φρίκην τοῦ λυγμοῦ καὶ στυγεροῦ θανάτου καὶ τὴν ἐξ αὐτοῦ ὀδύνην, διαχύνει εἰς τὰς τετραυματισμένας καρδίας τὸ γλυκὺ καὶ θεῖον βάλσαμον τῆς παρηγορίας καὶ τῆς ἀνακουφίσεως.
Ἐνταῦθα δὲν δυνάμεθα νὰ παραλείψωμεν ἱστορικὸν γεγονὸς λίαν συγκινητικὸν καὶ ἅμα ἱκανῶς παραστατικὸν τῆς εὐεργετικῆς ταύτης δυνάμεως τῆς μουσικῆς, ἣν ὁ μέγας μουσουργὸς Mendelssohn διηγεῖται ἐν τοῖς ἀπομνημονεύμασιν αὑτοῦ· «Ἡ βαρώνη Ἔρτμανν — λέγει ὁ Mendelssohn — μοὶ περιέγραφε ποτὲ τὸν θάνατον τοῦ τελευταίου αὐτῆς τέκνου καὶ πῶς ὁ Βετόβεν ὁ μουσικοδιδάσκαλος καὶ ἀγαπητὸς αὐτῆς φίλος δὲν ἔσχε τὸ θάρρος νὰ ἐπισκεφθῇ αὐτὴν μετὰ τὴν σκληρὰν καὶ ὀδυνηρὰν ταύτην ἀπώλειάν της· πῶς ἡμέραν τινὰ ὁ διδάσκαλος μὴ δυνάμενος πλέον ν’ ἀντιστῇ εἰς τὴν ἐπιθυμίαν τοῦ νὰ σφίγξῃ τὴν χεῖρά της παρεκάλεσεν αὐτὴν νὰ διέλθῃ ἐκ τῆς οἰκίας του· πῶς αὕτη ὑπήκουσεν εἰς τὴν πρόσκλησιν καὶ πῶς ὁ Βετόβεν ἄφωνος καὶ μὲ καθύγρους ὀφθαλμοὺς ὑπεδέχθη αὐτὴν ἐπὶ τῆς κλίμακος τῆς οἰκίας του· πῶς τέλος ἀμφότεροι, ὁ εἷς ἀπέναντι τοῦ ἄλλου, ἔμειναν ἐπὶ μακρὸν βωβοί, πνίγοντες τοὺς λυγμοὺς αὐτῶν, ἀνίκανοι ν’ ἀρθρώσωσι λέξιν, ἕως οὗ ὁ Βετόβεν κατανοήσας, ὅτι, ἵνα μὴ πάθωσί τι, ἔπρεπε νὰ διακόψωσι τὴν φρικώδη ταύτην σιγήν, κατηυθύνθη εἰς τὸ κλειδοκύμβαλον καὶ ἐκάθησεν παρ’ αὐτῷ ὅλως τρέμων καὶ ὑποτονθορύζων· ἂς συνωμιλήσωμεν τοιουτοτρόπως. Ἐνταῦθα — ἐπιλέγει ὁ Mendelssohn — ἡ βαρώνη διεκόπη ἐπὶ μίαν στιγμὴν ἐκ τῆς θλιβερᾶς διηγήσεώς της, ὡσανεὶ ἐπνίγετο ὑπὸ τῆς συγκινήσεως, ἣν διήγειρεν αὐτῇ ἡ ἀνάμνησις τοῦ γεγονότος αὐτοῦ· ἀλλά μετ’ ὀλίγον συνελθοῦσα ἐπανέλαβε μετὰ γλυκυτάτου μειδιάματος· — Ἔπαιξεν ἐπὶ μίαν τοὐλάχιστον ὥραν καὶ τοιουτοτρόπως μοὶ εἶπε πολλὰ πράγματα λίαν παρηγορητικὰ καὶ τὰ ὁποῖα μοὶ ἐπανέφερον τὴν καρδίαν…»
Ὡς τοιαύτη ἑπομένως ἡ μουσικὴ κέκτηται ἐκφραστικὴν δύναμιν — καίπερ ὑπὸ τύπον ἀόριστον καὶ γενικὸν — πολὺ ἀνωτέραν τῆς γλώσσης, εἰς τὴν ὁποίαν ἐνίοτε ἀδύνατον νὰ εὑρεθῶσι λέξεις ἱκανῶς παραστατικαὶ τῶν ἐν τῇ ψυχῇ ἡμῶν αἰσθημάτων. Ὅπου δὲ καὶ αὐτὴ ἡ γλῶσσα ἀπορεῖ πολλάκις νὰ παραστήσῃ διὰ λέξεων, ἡ μουσικὴ δύναται νὰ ἐκφράσῃ διὰ τῶν ἤχων· ὀρθῶς δὲ καὶ εὐφυῶς ὁ Lefébre εἶπεν ὅτι «ἡ μουσικὴ εἶνε ἔμφυτος γλῶσσα τῶν παθῶν καὶ αἰσθημάτων, τὸ πιστὸν κάτοπτρον τῶν συγκινήσεων τῆς ψυχῆς.»
Ἄλλως τε δὲ ἡ μουσικὴ εἶνε ὁμιλία ἔχουσα τὰς περιόδους της, τὰς φράσεις, τὰς διαλείψεις, τὰς παύλας, τὴν παντοειδῆ αὐτῆς στίξιν, τὸν τονισμὸν καὶ τὴν ἔκφρασιν, ὡς δ’ ἔναρθρος λόγος. Ὅπως ὁ λόγος ἀναλόγως τῶν ψυχικῶν διαθέσεων καὶ τῶν δι’ αὐτοῦ ἐκφραζομένων αἰσθημάτων τονίζεται καὶ χρωματίζεται διαφοροτρόπως ποτὲ μὲν ὤν ὀξὺς καὶ ῥαγδαῖος ἢ ἀνειμένος καὶ χαλαρός, ποτὲ δὲ ἐπαλλάσσων, ἀπότομος καὶ σφοδρὸς ἢ λεῖος, ὁμαλὸς, καὶ ἤρεμος κατὰ τὴν εὐστροφίαν, τὸν χρωματισμὸν καὶ τὴν ἐλαστικότητα· οὕτω καὶ ἡ μουσικὴ προσπαθεῖ νὰ προσεγγίσῃ εἰς τὴν ἀκριβεστέραν παράστασιν καὶ τελειοτέραν ἔκφρασιν τῶν διαφόρων αἰσθημάτων, ποτὲ μὲν παριστῶσα τὴν χαλαρότητα καὶ τὸ βαρὺ τῆς θλίψεως καὶ μελαγχολίας διὰ βαθέων φωνῶν καὶ μικρῶν διαστημάτων, ποτὲ δὲ ἐκφράζουσα διὰ τῶν ὀξέων φωνῶν τὴν παραφορὰν καὶ τὸν πόνον ἢ παρασύρουσα ταχέως δι’ ὅλων τῶν διαστημάτων τῆς διαπασῶν κλίμακος εἰς τὴν ταραχὴν καὶ ἀγωνίαν τῆς ἀπελπισίας ἢ εἰς τὴν παραφορὰν τῶν συγκρουομένων παθῶν· ποτὲ δὲ παριστῶσα τὴν ἔκφρασιν τοῦ φόβου καὶ τῆς ἐκπλήξεως ἢ τοῦ θαυμασμοῦ διὰ διακεκομμένων ἤχων, καὶ ἄλλοτε διερμηνεύουσα διὰ ζωηρῶν καὶ γοργῶν ῥυθμῶν τὴν φαιδρότητα, ἥτις παρέχει ζωὴν εἰς ἁπάσας τὰς ψυχικὰς συγκινήσεις καὶ φυσικὰς κινήσεις τοῦ σώματός μας.
Ἡ Μουσικὴ ἑπομένως δὲν χρησιμεύει ἁπλῶς μόνον νὰ εὐαρεστῇ τὴν ἀκοὴν δι’ ἐπιτυχοῦς συναρμογῆς τῶν ἤχων, ἀλλὰ κέκτηται ὑψηλότερον καὶ εὐγενέστερον σκοπὸν, ἅτε δρῶσα ἐφ’ ἡμῶν, ἐπὶ τοῦ πνεύματος, τῆς ψυχῆς καὶ τῆς καρδίας ἡμῶν στενότερον πάσης ἄλλης ὡραίας τέχνης. Δύναται νὰ παθαίνῃ τὸ πνεῦμα διὰ διαφόρων εἰκόνων, νὰ συγκινῇ τὴν καρδίαν διὰ τῆς διεγέρσεως διαφόρων αἰσθημάτων καὶ νὰ πραΰνῃ καὶ κατευνάζῃ τὰ ἐν τῇ ψυχῇ διεγειρόμενα πολλάκις βίαια καὶ ζωηρὰ πάθη.
Ὡς ἐκ τούτου δὲ ἡ μουσικὴ κέκτηται μεγίστην ἠθικὴν ἐπίδρασιν ἐπὶ τοῦ ἀνθρώπου. Ἡ μουσικὴ εἶνε ἓν τῶν ἰσχυροτέρων μέσων τῆς ἀναπτύξεως καὶ τοῦ πολιτισμοῦ καὶ συντελεῖ εἰς τὴν ἀνάπτυξιν τῆς εὐαισθησίας ἑκάστου λαοῦ. Διεγείρει τὴν φαντασίαν, καταπραΰνει τὰ ἄγρια ἔνστικτα, τὰς ἀτιθάσσους ὁρμὰς καὶ βιαίους χαρακτῆρας, κανονίζει καὶ κατευνάζει τὴν ἄτακτον καὶ ἄλογον διέγερσιν τῶν παθῶν διαπλάσσουσα τὸν χαρακτῆρα καὶ ἐξυψοῦσα καὶ ἐξευγενίζουσα τὸ φρόνημα. Ἡ μουσικὴ ἐμπνέει ὅλας ἐκείνας τὰς ἀγαθάς, εὐγενεῖς καὶ μεγαλόφρονας διαθέσεις τῆς ψυχῆς καὶ τῆς καρδίας, διεγείρουσα τὴν πραότητα, τὴν σεμνότητα, τὴν συμπάθειαν, τὸν οἶκτον, τὴν εὐσπλαγχνίαν, τὴν ἁγνότητα τῶν ἐπιθυμιῶν καὶ πόθων, τὴν καρτερίαν, τὸ θάρρος, τὴν γενναιότητα καὶ τὴν ἅμιλλαν πρὸς τὰς ἐναρέτους καὶ μεγαλουργοὺς πράξεις.
Ὅπως δὲ ἡ μουσικὴ διὰ τῆς ἐπὶ τοῦ πνεύματος ἐπηρείας αὐτῆς μαλάσσει καὶ πραΰνει τὸ ἄγριον, τραχὺ καὶ βίαιον τῆς ψυχῆς, οὕτως ἀφυπνίζει τὸ νωθρὸν καὶ ῥᾴθυμον τοῦ χαρακτῆρος καὶ μεταβάλλει εἰς ζωηρότητα, ἐνεργητικότητα καὶ δραστηριότητα. Ὡς παροξύνουσα δὲ καὶ ἐνθαρρύνουσα τὸ σθένος τῆς ψυχῆς ἡ μουσικὴ εἶνε τὰ μάλιστα ἐπιτήδειος πρὸς διέγερσιν τοῦ ἐνθουσιασμοῦ καὶ τῆς ἀνδρείας εἰς τοὺς στρατιῶτας παραφέρουσα καὶ διεγείρουσα αὐτοὺς εἰς θαυμασίας πράξεις γενναιότητος. Οὕτως ὁ Τυρταῖος διὰ τῆς μουσικῆς καὶ τῶν πολεμικῶν αὑτοῦ ᾀσμάτων ἀνέδειξε τοὺς Σπαρτιάτας νικητὰς κατὰ τῶν Μεσσηνίων. Οὕτως εἰς πάντας τοὺς λαοὺς καὶ στρατοὺς ἀπ’ αὐτῆς τῆς ἀρχαιότητος ὑπάρχουσι τὰ παροτρύνοντα καὶ ἐνθουσιῶντα αὐτοὺς πολεμικὰ ᾄσματα καὶ θούρια ἐθνικὰ ἐμβατήρια.
Δικαίως καὶ πάνυ ὀρθῶς ἐξ αὐτῆς τῆς ἀρχαιότητος ἡ μουσικὴ συνιστᾶτο μεγάλως καὶ ὑπὸ τοῦ Πυθαγόρα καὶ Ἀριστοτέλους καὶ Πλάτωνος καὶ ὑπ’ αὐτῶν τῶν ἐπιφανῶν πατέρων τῆς ἐκκλησίας, τοῦ Γρηγορίου, τοῦ Χρυσοστόμου, κλπ. διὰ τὴν ἐξαίρεσιν ἐπὶ τοῦ ἀνθρώπου ἠθικὴν ἐπίδρασιν, ἥτις παρώρμησε καὶ αὐτὸν τὸν Λούθηρον νὰ εἴπῃ τὸ ἀξιομνημόνευτον ἐκεῖνο· «συναναστρέψου ἐλευθέρως καὶ ἄνευ φόβου μετὰ τῶν καλλιεργούντων τὴν μουσικήν, διότι μόνοι οἱ φαῦλοι δὲν γνωρίζουσιν αὐτήν.»
Ἐκεῖνοι οἱ λαοί, οἵτινες ἐκαλλιέργησαν μετ’ ἔρωτος τὴν μουσικήν, προήχθησαν καὶ ἀνεπτύχθησαν ταχύτερον καὶ πλειότερον τῶν ἄλλων λαῶν κατά τε τὴν ἠθικὴν καὶ διανοητικὴν μόρφωσιν. Ἀπόδειξις περιφανὴς εἶνε ἡ θαυμασία πρόοδος τῶν εὐκλεῶν προγόνων μας, οἵτινες ἐκτιμῶντες, σεβόμενοι καὶ λατρεύοντες μεγάλως αὐτὴν παρέστησαν ὡς διασήμους μουσικοὺς τοὺς πρώτους μεγαλοφυεῖς αὐτῶν ἄνδρας ἐξημερώσαντας τοὺς ἀνθρώπους διὰ τῆς ἐπιρροῆς τῆς μουσικῆς· καὶ τὴν μουσικὴν ἐθεώρουν ὡς ἀπαραίτητον προσὸν πάσης εὐγενοῦς καὶ καλῶς ἐπιμεμελημένης ἀνατροφῆς.
Ἡ μουσικὴ, ὡς ἐξάγεται ἐκ τῶν μαρτυριῶν τῶν ἀρχαίων συγγραφέων, ἐξήσκει ὄντως θαυμαστὴν δύναμιν ἐπὶ τῶν προγόνων μας καὶ πλεῖστα ἱστορικὰ ἀνέκδοτα ἀναφέρονται περὶ τῆς ἐπιρροῆς τῆς μουσικῆς.
Ὁ θυμοειδὴς ἥρως Ἀχιλλεὺς — κατὰ τὸν Ὅμηρον — ἐπράϋνε τὴν κατὰ τοῦ Ἀγαμέμνονος μῆνιν αὐτοῦ διὰ φόρμιγγος λιγείης καταστέλλειν τὸ πυρῶδες αὐτοῦ δυναμένης:
«Τὸν δ’ εὗρον φρένα τερπόμενον φόρμιγγι λιγείῃ,
»καλῇ, δαιδαλέῃ....»
Ὁ Κλεινίας — κατὰ τὸν Ἀθήναιον — ὅτε συνέβαινε νὰ ὀργίζηται, ἀναλαμβάνων τὴν λύραν ἐκιθάριζε· πρὸς δὲ τοὺς πυνθανομένους τὴν αἰτίαν ἀπήντα: «πραΰνομαι».
Ὁ διάσημος μουσικὸς Τέρπανδρος — κατὰ τὸν Πλούταρχον — κατέλυσε ποτὲ τὴν γενομένην ἐν Λακεδαίμονι στάσιν διὰ τῆς ἐπηρείας τῆς μουσικῆς κατευνάσας καὶ καταπραΰνας τὸν ἀναβρασμὸν καὶ ἐρεθισμὸν τῶν πνευάτων.
Ὁ μουσικὸς δὲ Τιμόθεος, τοσοῦτον ἐφημίσθη διὰ τὴν μουσικὴν αὐτοῦ δεξιότητα, ὥστε ἐλέγετο, ὅτι ἠδύνατο κατὰ βούλησιν νὰ διεγείρῃ εἰς τοὺς ἀκροατὰς θυμὸν ἢ πραότητα, ἀναλόγως τῆς συντόνου καὶ ζωηρᾶς ἢ ἀνειμένης καὶ χαλαρᾶς ἁρμονίας. Μάλιστα δὲ ἀναφέρεται, ὅτι κατά τι δεῖπνον τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου, ὁ Τιμόθεος ἐπηύλησε μετὰ τοσαύτης τέχνης καὶ δυνάμεως τὸν Φρύγιον διατονικὸν τρόπον, ὥστε ὁ Μέγας Ἀλέξανδρος ἐκ παραφορᾶς ἐξανέστη ἐπὶ τὰ ὅπλα· παρευθὺς δὲ εἶτα ἐπράϋνεν αὐτὸν τὴν ἁρμονίαν χαλάσας κατὰ τὸν Λύδιον τρόπον.
Μεγάλως ἐτιμᾶτο καὶ ἐκαλλιεργεῖτο ἡ μουσικὴ ἐν τῇ ἀρχαιότητι ὡς ἐξημεροῦσα καὶ ἐξευγενίζουσα τὰ ἤθη. Οἱ Κυναιθεῖς δὲ κάτοικοι ὁμωνύμου πόλεως ἐν Ἀρκαδίᾳ, ἱστορεῖται, ὅτι παραμελήσαντες ποτὲ ἐντελῶς τὴν σπουδὴν τῆς μουσικῆς ὑπερέβησαν κατὰ τὴν σκληρότητα καὶ τὴν θηριωδίαν ὅλους τοὺς Ἕλληνας καὶ οὐδέποτε ἐν Ἑλλάδι ὑπῆρξε πόλις γενομένη τὸ θέατρον τοσούτων στυγερῶν καὶ ἀποτροπαίων κακουργημάτων. Ἕνεκα τούτου μάλιστα οἱ Ἀρκάδες ἐπὶ τέλους ἠναγκάσθησαν τὴν μὲν πόλιν αὐτῶν νὰ καταστρέψωσιν ἐκ θεμελίων, πάντας δὲ τοὺς ἀγρίους κατοίκους νὰ ἐκδιώξωσιν ἐξ ὅλης τῆς Ἀρκαδίας!
Ἡ ἐξαίρετος αὕτη καὶ θαυμαστὴ ἐπίδρασις τῆς μουσικῆς παρὰ τοῖς ἀρχαίοις ὀφείλεται βεβαίως καὶ εἰς ὑπερβολὰς τῶν εὐφαντάστων τότε συγγραφέων, ἄλλα δὲν εἶνε καὶ διόλου ἀπίθανος, ὅταν λάβωμεν ὑπ’ ὄψιν τὸν ζωηρὸν καὶ θερμὸν χαρακτῆρα τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων, τὸν πρὸς τὴν μουσικὴν μέγαν ἔρωτά των καὶ τὴν παρ’ αὐτοῖς ἐξαίρετον ἀνάπτυξιν τῆς μουσικῆς τέχνης.
Ἀλλὰ καὶ καθ’ ἁπάσας τὰς ἐποχὰς καὶ καθ’ ἅπαντας τοὺς λαοὺς ἡ μουσικὴ οὐδέποτε ἔπαυσε νὰ ἔχῃ τὰ ἀνέκδοτα αὐτῆς τῆς θαυμασίου ἐνεργείας της, καὶ πολύτομον συλλογὴν δύναταί τις ν’ ἀπαρτίσῃ, ἐὰν ἐπιχειρήσῃ νὰ ἀναφέρῃ αὐτά. Καὶ πάντα δὲ ταῦτα, ἐὰν ὦσιν ὑπερβολικὰ, δεικνύουσιν ὅμως ἐξάπαντος ποίας λατρείας καὶ ὑπολήψεως καὶ ἀγάπης ἔτυχεν ἡ μουσικὴ παρ’ ἅπασι τοῖς λαοῖς, καὶ ὁποία ἠθικὴ δύναμις ὁμοφώνως παρ’ ἁπάντων τῶν λαῶν ἀνεγνωρίσθη εἰς τὴν μουσικήν.
Ἐὰν δὲ παρὰ τοῖς ἀρχαίοις ἡ μουσικὴ εἶχε τοιαύτην δύναμιν καὶ ἔφερε τοιαῦτα ἀποτελέσματα, οὐχ ἧττον καὶ ἡ νεωτέρα μουσικὴ δὲν εἶνε ἄμοιρος τοιούτων παραδειγμάτων θαυμαστῆς ἐνεργείας. Ἡ ἱστορία τῆς νεωτέρας μουσικῆς τέχνης ἐπίσης γέμει τοιούτων γεγονότων.
Ἐὰν ὁ ἀρχαῖος Ἕλλην μουσικὸς Τιμόθεος ἠδύνατο διὰ μὲν τοῦ Φρυγίου τρόπου νὰ διεγείρῃ τὴν ὁρμὴν καὶ τὸν θυμὸν τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου, διὰ δὲ τοῦ Λυδίου νὰ πραΰνῃ αὐτὸν, ἡ νεωτέρα μουσικὴ εἰς τὸν βασιλέα τῆς Δανιμαρκίας Eric διήγειρε τοιαύτην μανίαν, ὥστε εἰς τὸ ζενὶθ τῆς μουσικῆς εὐαισθησίας του ἐφόνευε τοὺς καλλιτέρους ὑπηρέτας του, οἵτινες, φαίνεται, ἐστεροῦντο τοιαύτης μουσικῆς εὐαισθησίας. διότι ἄλλως θὰ ἐφρόντιζον καὶ αὐτοὶ ν’ ἀπηλλάσσοντο πρὸ πολλοῦ ἐκ τῶν μουσικῶν τοῦ μουσολήπτου κυρίου των.
Ὅλως ἀντίθετα ἀποτελέσματα τῶν ἀνωτέρω εἶχον οἱ μουσικοὶ ἦχοι οἱ ἀναδιδόμενοι ἐκ τῆς κιθάρας τοῦ Δαυῒδ, οἵτινες κατεπράϋναν τοὺς μανιώδεις παροξυσμοὺς τοῦ παράφρονος βασιλέως τῶν Ἰσραηλιτῶν Σαούλ.
Ὡς παροιμιώδης δὲ ἀναφέρεται ἡ ἐνέργεια, τὴν ὁποίαν εἶχεν ἐπὶ τῶν Ἑλβετῶν σωματοφυλάκων τῶν βασιλέων τῆς Γαλλίας, μελῳδία τις τῆς πατρίδος των καλουμένη Rans-des-Vaches. Ὅταν ἤκουον τὴν μελῳδίαν αὐτὴν ἀνελύοντο εἰς δάκρυα καὶ τοσοῦτον διεγείρετο ἐν αὐτοῖς ὁ πόθος τῆς νοσταλγίας, ὥστε πολλοὶ καὶ ἀπέθνησκον αὐτοχειριαζόμενοι, μάλιστα εἰς τοιοῦτον βαθμὸν, ὥστε οἱ βασιλεῖς τῆς Γαλλίας εὑρέθησαν εἰς τὴν ἀνάγκην ν’ ἀπαγορεύσωσιν ἐπὶ ποινῇ θανάτου ἀπὸ τοῦ νὰ παίζωσιν ἢ ᾄδωσιν τὸ ὀλέθριον τοῦτο ᾆσμα.
Ἐπίσης ἀναφέρεται, ὅτι νέος τις ἐν Γαλλίᾳ ὑπεράγαν φιλόμουσος ἀκούσας ποτὲ τὴν Vestale τοῦ ἰταλοῦ μουσουργοῦ Spontini δὲν ἠδυνήθη νὰ ὑποφέρῃ τὴν ἰδέαν τοῦ ν’ ἀποχωρισθῇ ἐκ τῶν θείων αὐτῶν ἡδονῶν τῆς μουσικῆς καὶ νὰ ἐπανέλθῃ εἰς τὴν μονότονον καὶ ἄχαριν πραγματικότητα τοῦ πτωχοῦ μας καὶ πεζοῦ κόσμου. Ἀλλ’ ἀφοῦ ἤκουσε δὶς τὸ μουσικὸν αὐτὸ ἀριστούργημα, ἐν ἀκμῇ ὑψίστου ἐνθουσιασμοῦ, διαλογισθεὶς ὅτι ἔφθασεν εἰς τὸν κολοφῶνα τῆς εὐδαιμονίας τῆς ἐν τῇ γῇ ἐπιφυλασσομένης τῷ ἀνθρώπῳ, μετὰ τὸ πέρας τῆς μουσικῆς ἐκτελέσεως, ἀνετίναξεν εἰς τὸν ἀέρα τὸν ἐγκέφαλόν του. Ὑψίστη ὄντως μουσικὴ ἀπόλαυσις καὶ εὐδαιμονία, ἣν ὅμως ἀπεύχομαι εἰς πάντα ἄλλον.
Ὁ Ἰταλός μουσικὸς Tartini διηγεῖται, ὅτι κατὰ τὸ ἔτος 1714 ἐν τῷ θεάτρῳ τῆς Ἀγκῶνος ἐν Ἰταλίᾳ παριστάνετο μελόδραμα εἰς ὃ ὑπῆρχε μικρὸν μουσικὸν μέρος, ὅπερ εἶχε θαυμασίαν καὶ ὅλως ἔκτακτον ἐνέργειαν οὐ μόνον εἰς τοὺς διδασκάλους τῆς μουσικῆς, ἄλλα καὶ εἰς πάντας τοὺς ἀκροατάς. Ὁ Tartini εἶδεν ὁ ἴδιος τὸ μελόδραμα καὶ ἤκουσε τὴν μουσικὴν αὐτήν. Ἰδοὺ δὲ πῶς περιγράφει τ’ἀποτελέσματα τῆς ἐνεργείας αὐτῆς: «Ἦτο κατὰ τὴν ἔναρξιν τῆς τρίτης πράξεως. Εἰς ἑκάστην παράστασιν τοῦ μελοδράματος σιγὴ βαθεῖα καθ’ ἅπαν τὸ ἀκροατήριον ἐμήνυε τὴν προσέγγισιν τοῦ φοβεροῦ αὐτοῦ μουσικοῦ μέρους. Ἔβλεπέ τις τότε τὰς ὄψεις ὅλων νὰ ὠχριῶσι καὶ ᾐσθάνετο νὰ διατρέχῃ τὸ σῶμα αὐτοῦ ῥῖγος καὶ παγερὸν αἴσθημα φρίκης· τότε παρετήρει ὁ εἷς τὸν ἄλλον μὲ εἶδός τι ἀπεριγράπτου φόβου, διότι τοῦτο δὲν ἦτο οὔτε δάκρυα, οὔτε στεναγμοὶ καὶ θρῆνοι· ἦτο αἴσθημά τι τραχείας καὶ ἀγερώχου δριμύτητος, ἥτις συνετάρασσε τὴν ψυχὴν, περιέσφιγγε τὴν καρδίαν καὶ ἐπάγωνε τὸ αἷμα εἰς τὰς φλέβας!»
Ἅπαντα τ’ἀποτελέσματα ταῦτα ἡ μουσικὴ παράγει διὰ τῆς συνδρομῆς πρὸ πάντων τριῶν παραγόντων· ἤτοι τοῦ ῥυθμοῦ, τῆς μελῳδίας καὶ τῆς ἁρμονίας. Ῥυθμὸς εἶνε τὸ μέτρον τοῦ χρόνου μελῳδία δὲ τὸ κύριον ᾆσμα, καὶ ἁρμονία ἡ συμφωνία πολλῶν ταὐτοχρόνως ἤχων συνοδευόντων τὸ ᾆσμα. Ἡ μελῳδία εἶνε ὅ,τι ἡ ἰχνογραφία ἐν τῇ ζωγραφικῇ· ἡ δὲ ἁρμονία εἶνε τὸ χρῶμα, ὅπερ δίδει τὴν ζωηρότητα εἰς τὴν ἰχνογραφίαν. Ἁρμονία ἄνευ μελῳδίας εἶνε χρώματα ἐρριμμένα ἐπὶ τῆς ζωγραφίας ἄνευ σχεδίου. Ἑπομένως τὴν ἰδέαν ἐν τῇ μουσικῇ παριστᾷ ἡ μελῳδία· μόνη αὕτη εἶνε ἡ μουσικὴ γλῶσσα τῶν αἰσθημάτων.
Ἡ μελῳδία ἦτο καὶ εἶνε ἡ βάσις τῆς μουσικῆς παντὸς λαοῦ, ἐνῷ ἡ ἁρμονία δὲν εἶνε ἢ εὕρημα τῶν νεωτέρων χρόνων ἐν τῇ τελειοτέρᾳ ἀναπτύξει τῆς μουσικῆς τέχνης καὶ ὑπάρχει μόνον ἐν τῇ συγχρόνῳ εὐρωπαϊκῇ μουσικῇ.
Τὴν μελῳδίαν, ἤτοι τὸ ᾆσμα, πᾶς τις αἰσθάνεται καὶ ἐννοεῖ, ἐνῷ τὴν ἁρμονίαν, ἤτοι τὴν συμφωνίαν, ὅπως κατανοῇ τις αὐτὴν ἀνάγκη προηγουμένης ἰδίας σπουδῆς καὶ μελέτης καὶ συνηθείας. Ὅπως καταστῶμεν ἱκανοὶ νὰ ἐκτιμήσωμεν τὰς καλλονὰς συμφωνίας τινὸς τοῦ Mozart, τοῦ Beethoven, τοῦ Mendelssohn, τοῦ Rossini, ἀνάγκη νὰ ἔχωμεν ἱκανὰς γνώσεις τῆς μουσικῆς τέχνης καὶ τῶν κανόνων αὐτῆς· ἐνῷ πᾶς λαὸς καὶ αὐτὸς ὁ ἄγριος καὶ ἀπολίτιστος ἔτι δύναται νὰ κατανοήσῃ καὶ συγκινηθῇ εἰς τὴν ἀκρόασιν ᾄσματος τινὸς, ἁπλῆς τινος μελῳδίας.
Ἡ μελῳδία εἶνε παγκόσμιος γλῶσσα νοητὴ εἰς ὅλους τοὺς λαούς, ἧς ἕκαστος τόνος ἐκφράζει καὶ μίαν ἀνάγκην διαχύσεως τῆς ἀνθρωπίνης καρδίας. Ὀρθῶς δὲ καὶ προσφυῶς ἡ Mme Cottin εἶπεν, ὅτι «ἡ μουσικὴ εἶνε εἶδός τι παγκοσμίου γλώσσης, ἥτις ἐκφράζει ἁρμονικῶς πάσας τὰς αἰσθήσεις τῆς ζωῆς.»
Ἡ μελῳδία τέλος εἶνε ἡ ἰδιάζουσα γλῶσσα, καθ’ ἣν οἱ μουσικοὶ φθόγγοι διαδέχονται ἀλλήλους, ὅπως σχηματίσωσι τὴν μουσικὴν ἰδέαν, καθὼς αἱ λέξεις εἰς τὴν λαλουμένην γλῶσσαν διαδέχονται ἀλλήλας, ὅπως ἀπαρτίσωσι τὰς φράσεις καὶ τὰ νοήματα.
Εἴπομεν, ὅτι μόνη ἡ Εὐρωπαϊκὴ μουσικὴ εὗρε καὶ ἔχει τὴν ἁρμονίαν. Οἱ ἀρχαῖοι ἡμῶν πρόγονοι κατὰ τὴν ἐπικρατοῦσαν ἰδέαν, ἠγνόουν τὰς συμφωνίας. Ἐπίσης οὐδεὶς ἄλλος λαὸς, οὐδὲν ἄλλο ἔθνος ἐγνώρισε τὴν ἁρμονίαν· ἡ μουσικὴ πάντων συνίστατο ἐκ μόνης τῆς μελῳδίας. Ἐν τούτοις ἡ ἀρχαία μουσική, ὡς εἴδομεν, δὲν ἔλειψε νὰ ἔχῃ θαυμαστὰ καὶ ἐξαίσια ἀποτελέσματα ἐπὶ τῶν ἀρχαίων· δὲν λείπει ἐπίσης νὰ ἐπιδρᾷ μεγάλως καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων λαῶν τῶν στερουμένων τῆς ἁρμονίας. Οὐδὲν δὲ τὸ παράδοξον καὶ θαυμαστόν, διότι, ὡς ἤδη εἴπομεν, μόνη ἡ μελῳδία εἶνε ἡ γλῶσσα τῆς μουσικῆς ἡ δυναμένη νὰ παραστήσῃ τὰ ἐνδομύχως ἀναπτυσσόμενα διάφορα αἰσθήματα, νὰ διερμηνεύσῃ τὰς ἐν τῇ ψυχῇ συγκινήσεις τοῦ ἀνθρώπου καὶ νὰ μεταδὠσῃ ταύτας εἰς τὸν ἀκούοντα. Ἄλλως δὲ οὐδὲν ἔμψυχον ὃν ἐν τῇ φύσει, οὐδὲν πτηνόν, οὐδὲν ζῶον γνωρίζει καὶ παράγει ἄλλην συμφωνίαν καὶ ἁρμονίαν, εἰμὴ μόνον τὴν ὁμοφωνίαν, ἄλλην μουσικήν, εἰμὴ μόνον τὴν μελῳδίαν, καὶ αὕτη μόνη εἶνε καταληπτὴ καὶ ἑπομένως εὐχάριστος εἰς πάντας τοὺς λαούς, εἰς πάντα ἄνθρωπον.
Ὁ μέγας διδάσκαλος Fétis μεταξὺ ἄλλων ἀναφέρει τὸ ἑξῆς ἐκφραστικώτατον συμβάν· «ἐγνώρισα ἐν Παρισίοις — λέγει — Ἄραβα, ὅστις ἠγάπα περιπαθῶς τὴν μελῳδίαν τῆς Μασσαλιώτιδος καὶ πολλάκις μὲ παρεκάλει ν’ ἀνακρούω αὐτὴν ἐπὶ τοῦ κλειδοκυμβάλου· πλήν, ὅταν ἐπεχείρουν νὰ ἐκτελέσω αὐτὴν μετὰ τῆς συνοδευούσης ἁρμονίας (accompagnement), μοὶ ἐκράτει τὴν ἀριστερὰν χεῖρα λέγων μοι — Ὄχι, ὄχι αὐτὸν τὸν ἦχον, τὸν ἄλλον μόνον, σὲ παρακαλῶ! Οἱ συνοδεύοντες βαρεῖς ἦχοι τῆς ἁρμονίας ἦσαν διὰ τὴν ἀσυνήθιστον ἀκοὴν τοῦ Ἄραβος δεύτερον ἐπιπρόσθετον καὶ ἐνοχλητικὸν μέλος, ὅπερ ἐκώλυεν αὐτὸν ν’ ἀκούσῃ τὴν μελῳδίαν τὴν Μασσαλιώτιδος!»
Καὶ ὁ λαὸς τῆς Ἑλλάδος σήμερον, μολονότι ἀγνοεῖ ἐντελῶς τὴν ἁρμονίαν, δὲν συγκινεῖται καὶ παθαίνεται ὀλιγώτερον ἀπὸ τὰς ὡραίας αὐτοῦ δημώδεις μελῳδίας. Ὁ Ἀνατολίτης στερούμενος ὡσαύτως τῆς ἁρμονίας οὐχ ἧττον ἐντρυφᾷ ἐν μακαρίᾳ ἀπολαύσει καὶ ἀνεκφράστῳ ἡδονῇ εἰς τὰς περιπαθεστάτας καὶ γοητευτικὰς μελῳδίας τῶν τουρκικῶν ἀμανέδων, ἐνῷ ἤκιστα συγκινεῖται καὶ μένει ἐντελῶς ἀπαθὴς εἰς τὴν σοφὴν μουσικὴν τῶν εὐρωπαίων μουσουργῶν.
Κατὰ τὴν γαλλικὴν ἐν Αἰγύπτῳ ἐκστρατείαν, ὅπως ὁ μέγας Ναπολέων προσελκύσηται τοὺς προέχοντας ἐν αὐτῇ μουσουλμάνους, ἐσκέφθη νὰ ἐκπλήξῃ αὐτοὺς προσκαλῶν εἰς διοργανισθεῖσαν συναυλίαν ἐκ διακεκριμένων εὐρωπαίων μουσικῶν. Τὰ πάντα ὅμως εἰς μάτην· οὐδὲ αὐτὰ τὰ ἐκλεκτότερα μουσικὰ μέρη τῶν ἀριστουργημάτων τῶν εὐρωπαίων μουσουργῶν ἴσχυσαν νὰ συγκινήσωσιν τοὺς ἀπαθεῖς μωαμεθανούς· ἕνεκα δὲ τούτου ὁ παριστάμενος στρατηγὸς Monge στενοχωρηθεὶς ἀνέκραξεν ἐν ὀργῇ· «αὐτοὶ οἱ ἀχυροκέφαλοι εἶνε ἀνάξιοι μουσικῆς· μὴ ματαιοπονεῖτε· παίξατε εἰς αὐτοὺς τὸ Mabrough, διότι αὐτὸ τοῖς πρέπει!» Τὸ Mabrough ἐθεωρεῖτο τότε ἐν Γαλλίᾳ ὡς μελῳδία ἐκ τῶν κοινοτέρων καὶ τετριμμένων. Πλὴν ἅμα ἡ ὀρχήστρα ἤρξατο ἀνακρούουσα ταύτην παρευθὺς οἱ μουσουλμάνοι κατελήφθησαν ὑπὸ συγκινήσεως, ἡ δὲ εὐχαρίστησις καὶ ζωηρὰ συγκίνησις ἐζωγραφεῖτο καταφανῶς ἐπὶ τοῦ προσώπου αὐτῶν. Τὸ περίεργον καὶ ἀπροσδόκητον τοῦτο συμβὰν τότε παρεκίνησε τὸν Σατωμβριάνδον νὰ ἐρευνήσῃ περὶ τοῦ πράγματος καὶ ὄντως μετ’ ὀλίγον ἀνεκάλυψεν, ὅτι ἡ μελῳδία Mabrough ἦτο ἀσιανὴ γνωσθεῖσα ἐν τοῖς ἁγίοις τόποις καὶ μετενεχθεῖσα εἰς Γαλλίαν ὑπὸ τῶν σταυροφόρων.
Ἐὰν ἡ μουσικὴ ᾖνε γλῶσσα παγκόσμιος, διατί νὰ μὴ κατανοῆται ἐξ ἴσου παρὰ πάντων τῶν λαῶν; Ἡ κλίσις πρὸς τὴν τοιαύτην ἢ τοιαύτην μουσικὴν εἶνε ἆρα ἁπλῆ ἰδιοτροπία τοῦ αἰσθητηρίου τῆς ἀκοῆς; Διατί ἓν μουσικὸν μέλος εἰς τοὺς μὲν ἀρέσκει, εἰς τοὺς δὲ ἀπαρέσκει; Συμβαίνει ἆρα διὰ τὴν ἀκοήν, ὅ,τι καὶ διὰ τὴν ὅρασιν, ἐν ᾗ ἀδυνατοῦμεν νὰ δώσωμεν τὸν λόγον, διατί εἰς τοὺς μὲν εὐαρεστεῖ τὸ κυανοῦν χρῶμα, εἰς τοὺς δὲ τὸ πορφυροῦν καὶ εἰς ἄλλως τὸ πράσινον; Συμβαίνει διὰ τὴν ἀκοὴν ὅ,τι συμβαίνει καὶ διὰ τὴν ὄσφρησιν, πρὸς ἣν εἰς ἄλλα μὲν ἄτομα εὐχαριστεῖ ἡ ὀσμὴ τοῦ ῥόδου, ἐνῷ εἰς ἄλλα ἡ αὐτὴ ὀσμὴ δυσαρεστεῖ; Ἀναφέρεται μάλιστα, ὅτι κυρία τις τόσον ἀπεστρέφετο τὸ ἄρωμα τοῦ ῥόδου, ὥστε ἔπιπτε λειπόθυμος, ἅμα ὡς ἡ ὀσμὴ αὐτοῦ προσέβαλλε τὴν ὄσφρησίν της. Δεχομένη δέ ποτε τὴν ἐπίσκεψιν φίλης της, ἐλειποθύμησεν, ὡς εἶδεν ἐπὶ τοῦ στήθους τῆς φίλης της εἰσερχομένης, προσηρμοσμένον ὡραιότατον ῥόδον, τὸ ὁποῖον αὕτη ἔδρεψεν ἐκ τῆς συλλογῆς ἀνθέων.. τεχνητῶν ἐμπόρου τινὸς!…
Ἀλλ’ ἡ κλίσις καὶ διάθεσις εἰς τὴν μουσικὴν δὲν εἶνε ἰδιοτροπία. Ἡ διὰ τῆς μουσικῆς παράστασις καὶ ἔκφρασις τῶν αἰσθημάτων δὲν εἶνε ἰδιοτροπία, ὡς δὲν εἶνε ἰδιοτροπία καὶ ἡ παράστασις τῶν αὐτῶν ἰδεῶν καὶ τῶν αὐτῶν διανοημάτων διὰ λέξεων διαφόρων παρὰ τοῖς διαφόροις λαοῖς. Ὅπως τὰ διανοήματα εἰς μὲν τὸν ἕνα λαὸν ἐκφράζονται διὰ τοιούτων λέξεων, εἰς δὲ τὸν ἄλλον λαὸν δι’ ἄλλων λέξεων, ἐπίσης καὶ ἡ ἔκφρασις τῶν παθῶν καὶ αἰσθημάτων, εἰς τὸν μὲν γίνεται διὰ τοιαύτης μουσικῆς, εἰς δὲ τὸν ἄλλον δι’ ἄλλης διαφερούσης.
Διὰ τοῦτο δέ, ὅπως ἕκαστος λαὸς κέκτηται ἰδίαν γλῶσσαν καὶ ἴδιον τόνον ἐκφράσεως καὶ ἀπαγγελίας, ἐπίσης ἔχει καὶ ἰδίαν μουσικὴν — κατὰ βάθος μὲν μὴ διαφέρουσαν τῆς ἐν γένει μουσικῆς, ἀλλ’ ἔχουσαν ἰδίους τρόπους καὶ ἴδιον σύστημα μελῳδιῶν, — ἡ ὁποία εἶνε καταληπτὴ καὶ μόνη ἑπομένως ἀρέσκει. Καὶ εἰς αὐτὰ τὰ ἔθνη τῆς Εὐρώπης, μολονότι μία εἶνε ἡ ἐν χρήσει μουσικὴ τέχνη, ἐν τούτοις αὕτη διαφέρει ἀναλόγως τῶν διαφόρων ἐθνῶν· ἡ δὲ διαφορὰ αὕτη, ὀφειλομένη εἰς τὸν ἴδιον ἐθνικὸν χαρακτῆρα καὶ τὰς ἰδίας φυσικάς, ἠθικὰς καὶ πνευματικὰς κλίσεις καὶ ἐπιθυμίας ἑκάστου λαοῦ, συνίστησι τὰς ἐθνικὰς μουσικὰς σχολάς, ὧν σήμερον αἱ ἐξέχουσαι εἰσὶν ἡ Γερμανική, ἡ Ἰταλικὴ καὶ ἡ Γαλλική.
Διὰ τῆς ἕξεως ὅμως, τῆς σπουδῆς καὶ μελέτης δύναται ἕκαστος λαὸς νὰ ἐξοικειωθῇ πρὸς πᾶσαν ξένην μουσικήν, νὰ κατανοήσῃ αὐτὴν καὶ ν’ ἀρέσκηται εἰς τὰς καλλονὰς αὐτῆς. Ἀπόδειξις ἡ τουρκικὴ καὶ ἀσιατικὴ μουσική, ἥτις ἀπὸ τῆς ὀθωμανικῆς κατακτήσεως εἰσεχώρησε παρ’ ἡμῖν καὶ σήμερον ἀποτελεῖ μέγα μέρος τῆς δημώδους μουσικῆς, εἰς ἣν μετ’ ἰδιαζούσης ἀγάπης ἐνασμενίζεται καὶ ἐντρυφᾷ ἔτι ὁ λαὸς ἐν Ἑλλάδι. Ἀπόδειξις ἡ εὐρωπαϊκὴ μουσική, ἥτις εἰσχωρεῖ ὁσημέραι εἰς τὴν ἀναγεννωμένην κοινωνίαν τῆς πατρίδος μας καὶ ἥτις καθίσταται κατ’ ὀλίγον τὸ προσφιλέστερον ἐντρύφημα καὶ ἡ εὐγενεστέρα ἐνασχόλησις τῆς ἀνεπτυγμένης τάξεως, ἐν ᾗ ἤδη πολλὰς καὶ πολλοὺς τοὺς θερμοὺς θιασῶτας ἀριθμεῖ, μεταξὺ τῶν ὁποίων ἀναμφιβόλως καταλέγεσθε καὶ ὑμεῖς, ὦ φιλόμουσοι ἀναγνώστριαι καὶ ἀναγνῶσται, ἀφοῦ, χάριν τοῦ πρὸς τὴν μουσικὴν αὐτοῦ ἔρωτος Σας, δὲν ἐδειλιάσατε νὰ παρακολουθήσητε μέχρι τέλους τὸ ἄτεχνον τοῦτο καὶ φλύαρον ἄρθρον μου, διὰ τὸ ὁποῖον καὶ αὖθις ἐπικαλοῦμαι τὴν εὐγενῆ ἐπιείκειαν Σας.
- Ἐν Σύρῳ τῇ 25 Ἰουλίου 1888