Ετήσιον Ημερολόγιον του Έτους 1888/Ελληνικαί εαριναί ημέραι: Ναύπλιον-Τιρύνς-Άργος
| ←Εἰς ξένην | Ἐτήσιον Ἡμερολόγιον τοῦ Ἔτους 1888 Συγγραφέας: Ἑλληνικαὶ ἐαριναί ἡμέραι: Ναύπλιον-Τιρύνς-Ἄργος |
Κωστάκη Πασᾶς Ἀνθόπουλος→ |
α δείξωμεν πάσας τὰς ὡραιοτάτας σκοπιὰς τῆς πόλεως Ναυπλίου, τὴν κορυφὴν τοῦ Παλαμηδίου, οὕτως ὀνομασθεῖσαν ἐκ τοῦ Παλαμήδους, καὶ δὴ οὕτως ὀνομαζομένην κατὰ πάντας τοὺς αἰῶνας τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας καὶ τὴν ἀκρόπολιν τοῦ Ναυπλίου Ἴτσ - Καλέ, μετ’ ὀνόματος τουρκικῆς ἐποχῆς, ἀλλὰ μετὰ τῶν ὑποτειχίσεών της, ἀνερχομένην εἰς ἐκείνους τοὺς παναρχαίους χρόνους, καθ’ οὓς καὶ τὰ γιγάντεια τείχη τῶν Μυκηνῶν καὶ τῆς Τίρυνθος ἐγένοντο.
Καὶ περὶ τὴν Ναυπλίαν συνέβησαν γεγονότα σπουδαιότατα διὰ τὴν Ἑλλάδα. Ἡ παλαιτάτη ἀρχαιότης καὶ ἡ κλασικωτάτη ἐποχὴ ἀναφέρουσιν ὀλίγον τὴν Ναυπλίαν, ὡς τὸν Ἀργεῖον ναύσταθμον. Ὅτε τὰ ἑλληνικὰ παράλια ἦσαν ἕρμαιον τῶν ἀπροόπτων ἐπιδρομῶν τῶν ἐξ Ἀφρικῆς πειρατῶν, ἡ τῶν πόλεων θεμελίωσις καὶ ἀνάπτυξις ἀπεσύρετο ἐκ τῶν παραλίων εἰς τὰς πεδιάδας καὶ ἐκ τῶν πεδιάδων εἰς τοὺς λόφους. Ἡ Ναυπλία κατέστη ὁ λιμήν, εἰς ὃν, ἐκτὸς τῶν ἐκ Φοινίκης πειρατῶν, καὶ Φοίνικες καὶ Αἰγύπτιοι, εὐεργέται τῆς Ἑλλάδος, ἀπεβιβάσθησαν κατὰ πρῶτον. Τοῦτο δεικνύουσι παλαιαὶ ἀναμνήσεις, συνδεόμεναι μετὰ τοῦ Δαναοῦ, Κάδμου, Πέλοπος καὶ Κέκροπος. Μία φυλή, τολμηροτέρα καὶ ἐμπειροτέρα πολλῶν παραλιῶν, ἀγνώστων τοῖς Πελασγοῖς κατακτηταῖς καὶ θεμελιωταῖς ἐκ μεσημβρίας ἀπέβη εἰς τὴν χώραν, ἥτις εἷνε ἐνταῦθα, ὑπὸ τοὺς πρόποδας ἀμφοτέρων τούτων τῶν πετρωδῶν ἀκροπόλεων καὶ σχεδὸν ἀπέναντι τῶν Μύλων. Σήμερον ἐκτείνεται ἐκεῖ ἕλος ἀκριβῶς, ὡς καὶ κατὰ τὴν μυθικὴν ἐποχήν, ἔνθα ὁ Ἡρακλῆς ἐξηφάνισε τὸν δράκοντα τοῦ ἕλους, τὴν Λερναίαν Ὕδραν. Εἶτα οἱ Δαναΐδαι, οἱ Πελοπίδαι, οἱ Καδμεῖοι, οἱ Κεκροπίδαι κατέλαβον τὸν πρὸς βορρᾶν τῆς Ἀργολικῆς πεδιάδος Ἴναχον, κατέλιπον δὲ πανταχοῦ ἰσχυρὰς ἀκροπόλεις. Ὡς ἐν Τίρυνθι καὶ ἐν Μυκήναις, ἔφερον οὗτοι εἰς τὴν Ἑλλάδα, πλὴν τῆς οἰκοδομῆς τῶν πυραμίδων καὶ τῆς Σφιγγὸς δεδοκιμασμένας τέχνας ἐξεργασίας καὶ ἐπισωρεύσεως γιγαντιαίων πετρῶν. Ἐπειδὴ δὲ πρὸ πολλοῦ ἐλησμονήθη, ὅτι οὗτοι ἦσαν οἰκοδόμοι τῆς Τίρυνθος καὶ Μυκηνῶν τὰ ἀκατανόητα ταῦτα ἔργα ἀποδίδονται εἰς τοὺς ἀτορεύτους Κύκλωπας.
Ἐν τῇ νεωτέρᾳ ἱστορίᾳ τῆς Ἑλλάδος τὸ Ναύπλιον λίαν σπουδαίαν κατέσχε θέσιν. Ἐπὶ τοῦ Παλαμηδίου οἱ Τοῦρκοι ἐπὶ πολλοὺς μῆνας ἠμύνοντο ἀνδρείως κατὰ τῶν πολιορκούντων Ἑλλήνων μέχρις ὅτου τὴν 30 Νοεμβρίου 1822 παρεδόθησαν ἄνευ ὅρων. Ἔκτοτε τὸ Ναύπλιον δὲν περιέπεσεν εἰς χεῖρας τῶν Τούρκων, καὶ παρὰ τοὺς πρόποδας αὐτοῦ μετὰ καταστροφὴν μιᾶς χιλιετηρίδος ἀνέστη πάλιν ἐλευθέρα ἡ Ἑλλὰς ὑπὸ τὸν Κυβερνήτην Ἰωάννην Καποδίστριαν. Ἐνταῦθα ὁ ἀρχηγὸς τῆς νέας Ἑλλάδος ὑπεδέχθη ἐπισήμως τὸ πρῶτον τοὺς πρέσβεις τῶν μεγάλων δυνάμεων. Ἐνταῦθα κατὰ πρῶτον ἐδόθη τῇ γενικῇ ἱστορίᾳ κυβέρνησις συμπάσης τῆς Ἑλλάδος. Ἐν τῇ Ἀργολικῇ πεδιάδι περιήρχετο ἡ Ἑλληνικὴ ἐθνικὴ Συνέλευσις, κατὰ πρῶτον συγκληθεῖσα εἰς Ἄργος καὶ εἶτα μεταβᾶσα εἰς τὸ προάστειον τοῦ Ναυπλίου, τὴν Πρόνοιαν. Ἐν Ναυπλίῳ καὶ ἐπὶ τῶν κλιμάκων τοῦ ναοῦ τοῦ Ἁγίου Σπυρίδωνος τὴν 27]9 Ὀκτωβρίου 1831 ἐφονεύθη ὁ κυβερνήτης τῆς Ἑλλάδος. Δεκαπέντε μῆνας ὕστερον ὁ βασιλεὺς Ὄθων ὁ Α′., κοινὸς βασιλεὺς τῆς παλαιᾶς καὶ νέας Ἑλλάδος, εἰσῆλθε μετ’ ἀγαλλιάσεως εἰς τοῦτον τὸν λιμένα καὶ εἶχεν ἐνταῦθα τὴν πρωτεύουσαν τοῦ Κράτους, ἥτις μετὰ ἓν ἔτος μετετέθη εἰς Ἀθήνας.
Κατὰ τὴν διήμερον ἐν Ναυπλίῳ διαμονήν μου εἶδον πᾶν ὅ,τι προσηκόντως δύναταί τις νὰ ἴδῃ καὶ ἐγνώρισα σχεδὸν ὅλον τὸν πληθυσμὸν τῆς λαμπρᾶς ταύτης παραθαλασσίας πολίχνης. Ὤφειλον δὲ νῦν νὰ βαδίσω περαιτέρω.
Εἰ καὶ ἐξετείνετο ἐπὶ τῆς Ἀργολικῆς πεδιάδος γλυκεῖα ἑσπέρα τοῦ Ἀπριλίου, ὑπελείποντο ὅμως ἀκόμη δύο καλαὶ ὧραι ἡμέρας, αἵτινες ἤρκουν νὰ φθάσω εἰς Ἄργος. Ἀπερχόμενός τις πρὸ ἐμοῦ εἰς Ἄργος, παρέλαβε τὸν σάκκον μου καὶ οὕτως ὡδοιπόρουν ἀνενόχλητος εἰς τὴν πεδιάδα τοῦ Ἰνάχου.
Ἐνταῦθα καλλιεργεῖται μεγάλη ποσότης ὀνομαστοῦ καπνοῦ, ὅστις ὑπὸ τὸ ὄνομα «Τουρκικὸς καπνὸς» πωλεῖται ἐν Εὐρώπῃ κατὰ τριπλὰς τιμάς. Ἄμπελοι ἦσαν σπανιώτεραι. Ἀλλ’ ἡ ἀνατροφὴ τῶν ἵππων, ὁ ἀρχαῖος ἔπαινος τῆς Ἀργείας πεδιάδος, ἧς μνημονεύει ἡ Ἰλιὰς καὶ ἡ Ὀδύσσεια, εὐδοκιμεῖ καὶ σήμερον ἀκόμη ἐπὶ τούτου τοῦ πρασινοειδοῦς λειμῶνος. Οἱ συνοδοιπόροι μου ἦσαν δύο ἀπέριττοι ἔφιπποι νέοι, ὁδηγοῦντες εἰς Ἄργος ἀγέλην δεκατεσσάρων, ὡραίων, σχεδὸν ὑψηλῶν, ἵππων καὶ τριῶν πώλων, ὅπως πωλήσωσιν αὐτοὺς εἰς τὸ ἐκεῖ ἀλογοπάζαρον. Οὐδὲν σάγμα ἐπίεζε τὰ λαμπρὰ νῶτά των καὶ οὐδεμία μάστιξ ἠνάγκαζεν αὐτοὺς εἰς ὑποταγήν. Ἤδη τὸ πρῶτον κατενόουν, ὅτι ὁ Φειδίας διὰ τοὺς ἑαυτοῦ μεγαλοπρεπεῖς ἵππους ἔσχεν, ὡς πρότυπα, τοὺς Ἑλληνικούς. Οἱ ἵπποι τοῦ Φειδίου δὲν εἷνε ὑψηλοὶ, ἀλλὰ βαδίζουσι καλῶς, ὡς καὶ οἱ ἵπποι τῆς ἀγέλης ταύτης. Εἰς ταῦτα δὲ τὰ ζῷα ἀνεῦρον καὶ τὰς εὐσάρκους κεφαλὰς τῶν ἵππων τῆς κλασσικῆς ἐποχῆς.Οἱ Ἀργεῖοι ἵπποι τριποδίζουσι περισσότερον. Ἐν τούτοις ἐγὼ περιστοιχίζω τὸν λόφον τῆς Τίρυνθος, μετρῶ τὰς γιγαντιαίας πέτρας καὶ ἐξετάζω τὴν πύλην, πρὸ τῆς ὁποίας ἡ Ἀλκμήνη διενοεῖτο νὰ ὑποδεχθῇ τὸν σύζυγόν της Ἀμφιτρύωνα καὶ ἀντ’ αὐτοῦ περιέπεσεν εἰς τὰς ἀγκάλας τοῦ Διός. Καὶ ἐν Θήβαις συνέβη ἡ ἐναλλαγὴ αὕτη· ἀλλ’ ἐπειδὴ οἱ λόγιοι ἐρίζουσι περὶ τούτου, τινὲς δὲ τὴν γέννησιν τοῦ Ἡρακλέους εἰς τ’ ἀνάκτορα τῆς Τίρυνθος μεταφέρουσιν, ἀποφασίζω ὑπὲρ ταύτης καὶ ἐγὼ, διότι ἐνταῦθα καὶ οὐχὶ ἐν Θήβαις εὑρίσκομαι. Πνευματώδης Γαλλὶς ὠνόμασε το ἐκ πετρῶν περιβεβλημένον ὀχύρωμα τοῦτο «μικρὰν οἰκίαν ἐκ μεγάλων πετρῶν.» Ὀφείλω νὰ ὁμολογήσω, ὅτι πρῶτον ἤδη ἐν ταύτῃ τῇ περιηγήσει πρὸ τῶν Τιρυνθίων τειχῶν ἐπληροφορήθην κἄτι, ὅπερ μ’ ἐξήγαγε πλάνης τινός. Ἐφανταζόμην τὰ περιώνυμα «Κυκλώπεια οἰκοδομήματα» ἄλλους σωροὺς λίθων. Ἐν συνόλῳ ἀνέβην οὐχὶ λίαν μέγαν λόφον τῆς ἀκροπόλεως καὶ ἀνερριχήθην εἴς τι καλὸν τμῆμα· ἀλλ’ οὐδὲν ἰδιαίτερον ψυχικὸν αἴσθημα διηγέρθη μοι. Ἡ ἐπὶ τῆς Μεσσηνιακῆς Ἰθώμης Ἀρκαδικὴ πύλη εἷνε ἰσχυροτέρα, οὐδαμῶς δὲ δύναται νὰ παραβληθῆ ἡ Τίρυνς πρὸς τὰ ἐν Μυκήναις οἰκοδομήματα.
Ἐπὶ τῆς ὄντως ἀμέμπτου λεωφόρου ἄγει ἡ ὁδὸς εἰς τὸ Ἄργος. Ὁ πληθυσμὸς αὐτοῦ ἀναβαίνει τὰς δέκα χιλιάδας καὶ αὐξάνει λίαν ταχέως οἴκοθεν καὶ διὰ μετοικισμοῦ ἐκ τῶν χωρίων. Ὁ σιδηρόδρομος δὲν συντείνει βεβαίως εἰς τὴν ἐπαύξησιν τῆς Ἀργείας πόλεως καὶ ὡς ἐλπίζω, θὰ ὑφίσταται ἐνταῦθα ἓν ἐλεεινὸν ξενοδοχεῖον. Ἐγὼ λίαν ηὐχαριστήθην, διότι κατὰ τὴν ἐν τῷ ἐλεεινῷ ξενοδοχείῳ διαμονήν μου ἐξηρπάγην ὑπό τινος ἀγαπητοῦ φίλου καὶ προσεκλήθη εἰς τὴν οἰκίαν του.
Ἐπὶ ἐλευθέρας τινὸς πλατείας, ἀρκούντως μεγάλης διὰ πόλιν, δεκάκις μεγαλειτέραν, κεῖται ἡ μητρόπολις καὶ τὸ εὐάερον ἐαρινὸν καφενεῖον τοῦ Ἄργους. Ὁ φίλος μου Τάκης ἀνεῦρέ με ἀμέσως καὶ μοὶ ἐξέλεξε τὸ καλλίτερον δωμάτιον τοῦ ξενοδοχείου «Αἱ Μυκῆναι,» ἐπεμελήθη δὲ καὶ περὶ τοῦ μακρυνοῦ ταξειδίου μου καὶ παρέδωκέ με εἴς τινα τιμητικὴν φρουρὰν διὰ τὰς Μυκήνας. Τὸ Ἄργος εὑρίσκετο ἕν τινι ἐξεγέρσει ἕνεκα τῶν νέων πολεμικῶν τηλεγραφημάτων. Ὡς ἐλέγετο δὲ, θὰ διήρχετο ἐκεῖθεν ἡ βασιλικὴ οἰκογένεια καὶ τὸ Ὑπουργεῖον διὰ τοῦ σιδηροδρόμου διευθυνομένη εἰς Ναύπλιον καὶ ἐκεῖθεν εἰς Ἀθήνας διὰ θαλάσσης.
Εἶχον ἐπιστολὴν συστατικὴν πρὸς τὸν ἐξαίρετον δικηγόρον τοῦ Ἄργους, τὸν κ. Δημήτριον Βαρδουνιώτην, τὸν καὶ ἐκδότην ἐφημερίδος καὶ λυρικὸν ποιητήν. Ἐν τῇ γενικῇ συγχύσει τῆς προετοιμασίας δὲν ἠδυνάμην νὰ ἐνοχλήσω αὐτὸν περισσότερον, διότι βεβαίως οὗτος, ὡς ἀντιπρόσωπος τοῦ τύπου καὶ ὡς ποιητὴς, προητοιμάζετο εἰς ὑποδοχὴν τῆς βασιλικῆς οἰκογενείας. Ὁ φίλος μου Τάκης Π. μ’ ἐσυντρόφευσε. Μὲ ὡδήγησεν εἰς τὸν στρατῶνα τοῦ Ἄργους, ἔνθα ἐψήνετο καὶ κατετρώγετο ἀμνὸς πασχάλιος, μὲ παρέδωκε δ’ ἔπειτα εἰς τὸν ξενοδόχον μου. Οὗτος ἀπὸ πρωΐας ἠσχολεῖτο εἰς τὰ τοῦ βασιλικοῦ ταξειδίου· ἔπεμψεν ὅμως τὴν συστατικὴν ἐπιστολὴν δι’ ὑπηρέτου του εἰς τὸν κ. Βαρδουνιώτην. Ἠγέρθην καὶ ἀνέμενον ἐπ’ ὀλίγον αὐτόν. Ἀλλ’, ὡς φιλοθεάμων, ἐξῆλθον εἰς τὰς ἁγυιὰς καὶ διηυθύνθην εἰς τὸν σταθμὸν τοῦ σιδηροδρόμου.
Ὁλόκληρος ἡ πόλις εἶχεν ὄψι ἑορτάσιμον. Ἀφοῦ δὲ ὁ κάλλιστος δήμαρχος Ἀργείων κ. Σπ. Καλμοῦχος ἐξέμαθεν ἀπὸ στήθους τὴν προσφώνησίν του, οἱ φιλοβασιλικοὶ Ἀργεῖοι μετὰ δαφνῶν, μύρτων καὶ ῥόδων ἐπορεύθησαν εἰς τὸν σιδηροδρομικὸν σταθμόν. Ὑψοῦτο ἐκεῖ θριαμβευτικὸν τόξον ἐκ ξύλου καὶ χάρτου, περικεκοσμημένον ἐξ ἀνθέων ῥοιᾶς, κλάδων δάφνης καὶ μύρτων· ἐπὶ τῆς κυανῆς δὲ βάσεως ἐν τῇ πύλῃ ἀνεγινώσκετο χρυσοῖς γράμμασιν ἡ ἐπιγραφὴ «Ὡς εὖ παρέστητε! προσφωνεῖ ὑμῖν ὁ Δῆμος Ἀργείων.» Ὅλον τὸ Ἄργος καὶ αἱ ὡραιόταται γυναῖκες ἦσαν ἐπὶ ποδὸς, πάντες μὲ ὡραιότατα φορέματα Κυριακῆς καὶ καθαρώτατα ἀσπρόρρουχα. Ὀλίγον περαιτέρω ἦσαν οἱ χωρικοὶ σὺν γυναιξὶ καὶ τέκνοις ἐφ’ ἵππων, ἡμιόνων καὶ ὄνων διὰ νὰ ἴδωσι τοὺς βασιλεῖς των. Ἐν τῇ νεοελληνικῇ ὀνομάζουσι τὸν βασιλέα καὶ τὴν βασίλισσαν ὁμοῦ «βασιλεῖς.»
Εὑρέθην μόνος ξένος ἐν μέσῳ χιλιάδων Ἑλλήνων. Δὲν ἠδυνάμην νὰ καθυστερήσω εἰς τὴν ἑορτὴν τῆς ὑποδοχῆς τοῦ βασιλέως τῆς νέας Ἑλλάδος ἐν τῇ πόλει τοῦ Ἀγαμέμνονος, τοῦ ποιμένος τῶν λαῶν. Ἐν τῷ θορύβῳ ἐκείνῳ αἴφνης ἤκουσα ὑψηλὰ ἐκ τῆς διὰ τὰς διοικητικὰς ἀρχὰς ἁψῖδος τὸ ὄνομά μου μετὰ φιλικῆς προφορᾶς καὶ τόνου. Τὸ ὀξυδερκὲς ὄμμα τοῦ κ. Βαρδουνιώτου ἀνεῦρε τὸν μόνον Εὐρωπαῖον μεταξὺ τῶν Ἀργείων. Εἶχε λάβει τὴν ἐπιστολήν μου ἀπὸ τῆς ἑσπέρας τῆς προτεραίας καὶ μ’ ἐζήτησεν εἰς τὸ ξενοδοχεῖον ἐνωρὶς. Εἶχεν ἐκεῖ ἐπάνω τὴν τιμητικὴν θέσιν του, ὡς μέλος τοῦ δημοτικοῦ συμβουλίου Ἀργείων. Πάντες παρεχώρησάν μοι θέσιν καὶ ἔφθασα εἰς τὴν ἁψίδα. Ὁ ξένος ἐν ἐκείνῃ τῇ χώρᾳ ἀπολαύει παντὸς προνομίου καὶ ἀπὸ τοῦδε εἰμὶ ὑπὸ τὴν διπλῆν προστασίαν τῆς δημοτικῆς ἀρχῆς καὶ τοῦ τύπου τοῦ Ἄργους.
Βροντὴ τηλεβόλων ἐκ τῆς ὑπερκειμένης Λαρίσσης ἀναγγέλλει τὴν προσέγγισιν τῆς πρώτης ἁμαξοστοιχίας εἰς τὸ παλαιὸν Ἄργος. Ἓν ὀξὺ σύριγμα ἀτμαμάξης ἐκ τῶν πέριξ τῶν Μυκηνῶν, εἷς καπνὸς λιθάνθρακος ὑπεράνω τοῦ Ἰνάχου καὶ ἡ ἁμαξοστοιχία πλησίον πλαταγεῖ καὶ σταματᾷ πρὸ τοῦ σιδηροδρομικοῦ σταθμοῦ.
Ὁ λαὸς ῥήγνυσι μίαν φρενήρη κραυγὴν Ζήτω, πάντες δὲ συνωθοῦνται εἰς τὸ κατάστεγον προθύραιον, ἵνα ἴδωσι τὴν βασιλικὴν οἰκογένειαν, οὐχὶ ἐκ φιλοθεαμοσύνης μόνον, ἀλλὰ καὶ ἐξ ὅλως προσωπικοῦ καὶ θερμοῦ ἐγκαρδίου αἰσθήματος. Αἱ γυναῖκες ἰδίως ἠρώτων, ποῦ εἷνε τὰ τέκνα τοῦ βασιλέως.
Οὐδεμία ἀταξία. Κατῆλθον τῆς τιμητικῆς θέσεως καὶ εὑρισκόμην ἐν πυκνοτάτῳ ὄχλῳ, μετετοπιζόμην δὲ ἠπίως δεῦρο κἀκεῖσε, χωρὶς νὰ ὠθῶμαι ἢ πατῶμαι. Ὁ Ἕλλην κατανοεῖ τὴν διατήρησιν τῆς δημοσίας τάξεως ἄνευ παρεμβάσεως τῆς ἀστυνομίας καὶ στρατιωτῶν καὶ ἡ εὐγένεια αὐτοῦ οὐδόλως ζημιοῦται εἰς τοιαύτας μάλιστα περιστάσεις.
Χαρακτηριστικὴ ὑπῆρξεν ἡ ὑποδοχὴ τοῦ βασιλέως ἐν Ἄργει. Ἡ ἐπικρατοῦσα προσφώνησις ἦν εἰκότως, «Ζήτωσαν οἱ βασιλεῖς καὶ οἱ βασιλόπαιδες.» Ἀλλ’ ἠκούοντο καὶ φωναὶ «ζήτω ὁ πόλεμος,» χωρικοὶ δέ τινες ἐφώνουν τῷ κ. πρωθυπουργῷ «ἢ πόλεμον ἢ εἰς τὰ σπίτια μας!» Ὁ δὲ κ. Δηλιγιάννης κατ’ ἐκείνην τὴν στιγμὴν εἶχεν ὁμοιότητα πρὸς τὸν ἀπεγνωσμένον ἐκεῖνον γέροντα ὅστις δὲν γνωρίζει νὰ βοηθῇ ἑαυτόν.
Ἐπανερχόμενος δὲ μετὰ τοῦ φίλου μου κ. Βαρδουνιώτου εἰς τὴν πόλιν, ἤκουσα γέροντα νὰ λέγῃ τῇ συζύγῳ του, «Ποῦ εἶσαι, καϋμένε Ὄθων.» Καθ’ ὅλην τὴν Ἑλλάδα, ἰδίως δὲ παρὰ τῷ κάτω λαῷ, ἀναφέρεται ἀκόμη καὶ σήμερον μέγας ἔπαινος περὶ τοῦ Ὄθωνος.
Τρία δύναταί τις νὰ ἰδῇ ἀξιοθέατα ἐν Ἄργει, τὸ μουσεῖον, τὸ θέατρον καὶ τοὺς χοροὺς τοῦ Πάσχα, ἐν μείζονι δ’ εὐκαιρίᾳ καὶ τὴν Λάρισσαν, ἀκρόπολιν τοῦ παλαιοῦ Ἀργείου ἄρχοντος.
Τὸ μουσεῖον εὕρηται ἔν τινι πενιχρᾷ οἰκοδομῇ. Εἶνε ὅμως καλῶς διατεταγμένον καὶ ἔχει μάλιστα ἀξιόλογον κατάλογον τῶν ἐν αὐτῷ, ἐκπονηθέντα ὑπὸ τοῦ ἐν Βερολίνῳ Ἕλληνος πρέσβεως κ. Ἀλεξάνδρου Ῥαγκαβῆ. Οἱ Ἀργεῖοι ἔχουσι μεῖζον αἴσθημα αὐταπαρνήσεως, ἢ οἱ Σπαρτιᾶται. Ἐν οὐδεμιᾷ ἰδιωτικῇ οἰκίᾳ εὑρίσκει τις ὀνομαστὸν ἔργον τέχνης τῆς ἀρχαιότητος. Πᾶν εὑρισκόμενον (κατ’ ἔτος δὲ νέον τι ἀνακαλύπτεται κατὰ τὰς ἀνασκαφὰς τῶν ἀγρῶν), προσφέρεται εἰς τὸ μουσεῖον· οὐδὲν δὲ πωλεῖται εἰς τὸ ἐξωτερικὸν ἐντεῦθεν. Οὐ μόνον ἀρχαιολογικῆς, ἀλλὰ καὶ τεχνικῆς ἀξίας ἔργον εἷνε ἡ καλῶς διατηρουμένη κεφαλὴ ἀνθηρᾶς κόρης, θελκτικὸν λείψανον ἀρχαίας ἑλληνικῆς τέχνης. Ἐκτὸς τούτων τὸ μουσεῖον ἔχει καὶ μίαν, ἐκπληκτικῶς ὡραίαν κεφαλὴν Μεδούσης ἐν μεγίστῳ ἀναγλύφῳ ἐπί τινος ἀσπίδος, ἔργον αὐστηρᾶς τέχνης. Οὐδὲν δὲ τῶν θησαυρημάτων τούτου τοῦ μουσείου κατέστη προσιτὸν εἰς εὐρύτερον κύκλον διὰ τῆς φωτογραφίας.
Ὑπὸ τὴν ὁδηγίαν τοῦ Ἀργείου ποιητοῦ καὶ δημοτικοῦ συμβούλου ἐπορεύθημεν εἰς τὸ ἀρχαῖον θέατρον τοῦ Ἄργους. Τὸ θέατρον μετὰ καλῶς διατηρουμένων σειρῶν ἑδρῶν κεῖται εἰς τοὺς πρόποδας ὅρους, κατασκευασθὲν ἐκ σκληρῶν πετρῶν εἰς βαθὺ τόξον. Εἷνε ἑκατὸν πόδας ὑψηλὸν ἐν καθέτῳ γραμμῇ, ἡ δὲ ἀπὸ τῆς ἀνωτάτης σειρᾶς τῶν ἑδρῶν μέχρι τῆς ὀρχήστρας κάτω ἀπόστασις ἀνέρχεται εἰς τριακοσίους πόδας. Ἀνήλθομεν μέχρι τῆς ἀνωτάτης βαθμίδος. Ὑφ’ ἡμᾶς ἦτο ἡ πόλις, ἀριστερὰ πλησίον ἡ ἀκρόπολις τῶν Ἀτρειδῶν, καὶ πέραν ἐπὶ λόφου, εἰς τοὺς πρόποδας δύο ὀρέων ὀξέων, αἱ Μυκῆναι. Δεξιὰ φαίνεται ἡ Ἀργολικὴ θάλασσα, τὸ Ναύπλιον μετ’ ἀμφοτέρων τῶν φρουρίων καὶ, ὡς μέγας τύμβος, ὑψοῦται ἡ Τίρυνς ἐν τῇ μεταξὺ Ναυπλίου καὶ Ἄργους ὁδῷ.
Τί αὗται αἱ λίθιναι βαθμίδες ἀντήχουν, ὅτε ἐκεῖ κάτω ἐπὶ τῆς ὀρχήστρας τοῦ Αἰσχύλου καὶ Σοφοκλέους αἱ τραγῳδίαι ἐδίδασκον εἰς τὸ ἀσθμαῖνον πλῆθος τὰς πράξεις ἐκείνης τῆς σκυθρωπῆς καὶ ἰσχυρᾶς φυλῆς, ἥτις κατῴκει ἐπὶ τῆς Λαρίσσης τοῦ Ἄργους καὶ τῶν λόφων τῶν Μυκηνῶν! Ὢ, περὶ ἑνὸς ἀληθῶς ἐθνικοῦ θεάτρου! Ὢ, περὶ ἐκείνου τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ, τοῦ ὁποίου οἱ ποιηταὶ ὤφειλον τὰς φοβερωτάτας καὶ μεγίστας πράξεις τῆς ἰδίας χώρας ν’ ἀναπαριστῶσι διὰ καλλιτεχνικῆς μορφῆς, ὅπως πάλαι ποτὲ συνέβησαν! Ὁ Αἰσχύλος ὤφειλε μετὰ ἑπτὰ ἔτη ἀπὸ τῆς νίκης τῆς Σαλαμῖνος νὰ διδάξῃ τοὺς Πέρσας του, χωρὶς ἀστυνομικός τις κλητὴρ νὰ τῷ εἴπῃ, ὅτι σύγχρονα ἱστορικὰ γεγονότα δὲν ἁρμόζουσιν εἰς δραματικὴν παράστασιν.
Ὡς τὸ δρᾶμα τῶν Ἑλλήνων καὶ τὸ θέατρον ἐκ τοῦ ἐδάφους τοῦ ἐθνικοῦ αὐτῶν βίου ἀνεβλάστησεν. Οὐδὲν παράπηγμα, ἐξειργασμένον μετὰ κεχρυσωμένων κοσμημάτων, οὐδεὶς κίνδυνος, καθ’ ἑκάστην ἀπειλῶν τοὺς θεατὰς διὰ θανάτου πυρκαϊᾶς. Ἀλλ’ εἷς ἰσχυρὸς χῶρος ὑπὸ τὸν κυανοῦν οὐρανὸν κατάλληλος νὰ περιλάβῃ δέκα χιλιάδας θεατὰς πλουσιωτάτους καὶ πενεστάτους, καὶ λίαν ἐναρμόνιος πρὸς τοὺς ὅρους τῆς ὁράσεως καὶ τῆς ἀκουστικῆς.
Ὅ,τι ἐντὸς τῶν ἐρειπίων τῆς Λαρίσσης ἢ ἐν τῇ πύλῃ τῶν λεόντων τῶν Μυκηνῶν πάλαι ποτὲ φοβερὸν συνέβη, τίς ἠδύνατο νὰ γνωρίζῃ ἄνευ τῶν ποιητῶν, ὧν οἱ λόγοι ἐν τούτῳ τῷ θεάτρῳ ἐκπληκτικώτατοι ἀντήχουν πρὸ χιλιετηρίδος; Εἷς νεώτερος τοῦ Αἰσχύλου. ὁ Πίνδαρος, λέγει, ὅτι ἐπὶ μακρότερον χρόνον, ἢ αἱ πράξεις, ἀκμάζει ὁ βίος τῶν λόγων, ὅστις μετὰ τῶν χαρίτων διδάσκει τοῖς νέοις τὸν εὔχαριν βίον τοῦ βαθυτάτου αἰσθήματος. Τί θὰ ἦσαν ἡ Λάρισσα καὶ αἱ Μυκῆναι ἄνευ τῶν τραγῳδιῶν τοῦ Αἰσχύλου καὶ Σοφοκλέους, τί πλειότερον ἢ ἀξιόλογα προελληνικὰ ἢ, ἂν θέλητε, πελασγικὰ οἰκοδομήματα; Αὐτοὶ οἱ ἐπὶ τῆς βασιλικῆς πύλης τῶν Μυκηνῶν λέοντες ἀπέκτησαν δυσοιώνιστον βίον, ἀφ’ ὅτου, ὁ ἐπανελθὼν ἐκ τῆς Τροίας καὶ διὰ φονικοῦ πελέκεως τῆς ἰδίας γυναικὸς θανὼν, Ἀγαμέμνων αὐτοὺς ἴσως ἐχαιρέτισε διὰ τελευταίαν φορὰν, ὡς τὰ ἑαυτοῦ ὑπερήφανα οἰκόσημα.
Ἡμεῖς οἱ οὐχὶ ποιηταὶ, δηλ. ὁ κ. δήμαρχος, δύο διδάσκαλοι καὶ ἐγὼ, ἐστάθημεν ἐπὶ τῆς ἀνωτάτης σειρᾶς τῶν ἑδρῶν τοῦ θεάτρου, εἰς διαφόρους ἀποστάσεις. Ὁ ποιητὴς ἀνέβη εἰς τὴν ὀρχήστραν καὶ μὲ, οὐχὶ πολὺ ἐντεταμένην, ἀλλ’ εὔηχον φωνὴν, ἤρξατο ἀπαγγέλλων τοὺς μετὰ τὸν φόνον φοβεροὺς λόγους τῆς Κλυταιμνήστρας.
«Ἕστηκα δ’ ἔνθ’ ἔπαισ’ ἐπ’ ἐξειργασμένοις.
Οὕτω δ’ ἔπραξα, καὶ τάδ’ οὐκ ἀρνήσομαι,
Ὡς μήτε φεύγειν μήτ’ ἀμύνεσθαι μόρον.
Ἄπειρον ἀμφίβληστρον, ὥσπερ ἰχθύων,
Περιστιχίζω, πλοῦτον εἵματος κακόν.
Παίω δὲ νιν δίς· κἀν δυοῖν οἰμώγμασι
Μεθῆκεν αὐτοῦ κῶλα· καὶ πεπτωκότι
Τρίτην ἐπενδίδωμι, τοῦ κατὰ χθονὸς
Ἄιδου νεκρῶν σωτῆρος εὐκταίαν χάριν.
Οὕτω τὸν αὐτοῦ θυμὸν ὁρμαίνει πεσών·
Κακφυσιῶν ὀξεῖαν αἵματος σφαγὴν,
Βάλλει μ’ ἐρεμνῇ ψακάδι φοινίας δρόσου,
Χαίρουσαν οὐδὲν ἧσσον ἢ Διὸς νότῳ
Γανᾷ σπορητὸς κάλυκος ἐν λοχεύμασιν.
Ὡς ὧδ’ ἐχόντων, πρέσβυς Ἀργείων τόδε.
Χαίροιτ’ ἂν, εἰ χαίροιτ’, ἐγὼ δ’ ἐπεύχομαι.
Εἰ δ’ ἦν πρεπόντων ὥστ’ ἐπισπένδειν νεκρῷ,
Τἀδ’ ἂν δικαίως ἦν, ὑπερδίκως μὲν οὖν,
Τοσῶνδε κρατῆρ’ ἐν δόμοις κακῶν ὅδε
Πλήσας ἀρκίων, αὐτὸς ἐκπίνει μολών.» [2]
Ὁ κ. Βαρδουνιώτης μὲ προσεκάλεσεν εἰς τὴν οἰκίαν του, (ἔνθα μετὰ τῆς μητρός του καὶ δύο ἐν ὥρᾳ γάμου ἀδελφῶν) καταγίνεται εἰς τὴν δικηγορίαν καὶ τὴν ποίησιν. Μένει κατὰ τὰ Ἑλληνικὰ ἔθιμα ἀκόμη ἄγαμος, μέχρις ὅτου ἀποκαταστήσῃ τὰς ἀδελφάς του, πιστὸς ἀδελφὸς καὶ προσεκτικὸς πατὴρ δι’ αὐτάς.
Εἰς τὴν τράπεζαν παρέθηκεν ὁ κ. Βαρδουνιώτης οἶνον κιτρινωπὸν, διεγείραντα τὴν ἔκπληξίν μου διὰ τὴν ζωηρότητα, καὶ τὴν εὐωδίαν του. Ὁ οἶνος οὗτος ἦτο περίπου τὸ αὐτὸ ἐν λευκῷ ὅ,τι ὁ Ἰθακήσιος ἐν τῷ ἐρυθρῷ. Ὁ κ. Βαρδουνιώτης ἐχάρη διὰ τὰς οἰνικὰς γνώσεις μου, διότι διέκρινα ἀμέσως τὸ φυτὸν ἀπὸ τοῦ συνήθους Ἀργείου οἴνου. Ὁ παρατεθεὶς ἦτο οἶνος τῆς Νεμέας, παραχθεὶς πέριξ τοῦ ναοῦ τοῦ Νεμεαίου Διὸς, κίτρινος, ὡς ὁ λέων, ὃν ὁ Ἡρακλῆς ἔπνιξεν, ἰσχυρὸς, ὡς αὐτὸς ὁ νικητὴς τοῦ λέοντος. Πελάτης τις τοῦ κ. δικηγόρου ἐκ τῶν πέριξ τῆς Νεμέας ἀπέστειλεν αὐτῷ τὸν λεόντειον οἶνον, ὡς δῶρον, διά τινα κερδηθεῖσαν ὑπόθεσιν μετὰ τρυφεροῦ ἀμνοῦ, ὅστις σήμερον κατὰ τὴν τελευταίαν ἡμέραν τοῦ Πάσχα ἀποτελεῖ τὴν ἀρχὴν, τὸ μέσον καὶ τὸ τέλος τοῦ γεύματος. Μετὰ δὲ τὸ γεῦμα παρέσχον μίαν ἰδιαιτέραν εὐχαρίστησιν εἰς τὰς κυρίας τῆς οἰκίας καὶ τὴν ὑπηρέτριαν διὰ τὴν σπουδαίαν ἐπιμέλειάν μου ν’ ἀλέθω μετὰ πολλῆς τέχνης Ἑλληνικὸν καφὲν ἐν Ἑλληνικῷ μύλῳ καὶ νὰ μάθω νὰ μαγειρεύω καὶ νὰ κιρνῶ.
Μετὰ μεσημβρίαν μετὰ τοῦ φίλου μου καί τινων νέων καὶ τοῦ Τάκη Π. ἐξήλθομεν εἰς τὰ προάστεια, ἵνα ἴδωμεν τοὺς πασχαλίους χορούς.
Οἱ χοροὶ τοῦ Ἄργους εἷνε διὰ τὴν Πελοπόννησον ὅ,τι οἱ τῶν Μεγάρων διὰ τὴν Ἀττικήν. Σήμερον ἡ ἐκ τῶν χορῶν τέρψις καὶ εὐχαρίστησις εἷνε ὀλίγη ἕνεκα τῆς γενικῆς τοῦ τόπου ἀνάγκης, ἥτις ὅμως βλάπτει μόνον τὸν θεατὴν, οὐχὶ δὲ καὶ τὰς φιλοχόρους κόρας.
Ἐν Ἑλλάδι δὲν γίνεται χορὸς, ὡρμαθισμένος κατὰ ζεύγη. Ἀνήκουστον εἷνε νὰ ἐγγίζηται κόρη καὶ νὰ πιέζηται κατὰ τὸ στῆθος. Ὁ χορευτὴς δὲν πρέπει νὰ θίγῃ διὰ τῆς χειρὸς τὴν χορεύτριαν ἢ καὶ αὐστηρότερον οὐδεὶς χορευτὴς ἔχει μίαν χορεύτριαν, ἀλλ’ ὅμιλος χορευτριῶν ἔχει κοινὸν προχορευτὴν, τὸν ὁδηγὸν τοῦ χοροῦ. Ἄνδρες χορεύουσι μετ’ ἀνδρῶν, γυναῖκες δὲ μετὰ γυναικῶν, εἰ καὶ αὗται ἔχουσιν ἕνα ἄνδρα ἀρχηγὸν καὶ ὁδηγὸν τοῦ χοροῦ, μεθ’ οὗ ὅμως ἡ πρώτη χορεύτρια συνδέεται, οὐχὶ διὰ τῆς χειρὸς, ἀλλὰ διὰ μανδηλίου.
Ἀνδρικοὺς χοροὺς δὲν εἶδον ἐν Ἄργει. Χορεύουσι μόνον κόραι καὶ δέσποιναι, πάντοτε δὲ ἐπὶ ἐλευθέρας θέσεως, ἀνθηρᾶς χλόης ἢ ἀργιλλώδους ὁδοῦ. Οἱ χοροὶ τοῦ Ἑλληνικοῦ λαοῦ δὲν ἀνέχονται περικεκλεισμένον χῶρον, διότι ἔχουν ἀνάγκην εὐρείας ἀναπτύξεως. Αἴθουσαι χοροῦ, ὡς ἐν γερμανικῇ χώρᾳ, ἐν ἑκάστῳ καπηλείῳ, δὲν ὑπάρχουσιν ἐν Ἑλλάδι. Γειτόνισσαι χορεύουν μεταξύ των εἰς τὰ προάστεια. Βλέπει τις ἐπὶ 8 — 10 οἰκιῶν καὶ καλυβῶν ἀνὰ ἕνα χορόν, ἕκαστος δὲ αὐτῶν κυκλοῦται ὑπὸ πλήθους θεατῶν, ἐξ ὧν ἑκάστοτε εἷς νέος εἰσέρχεται εἰς τὸν χορὸν ὡς ἀντικαταστάτης τοῦ προχορευτοῦ.
Τί εἷνε ὁ χορός; δύναταί τις νὰ ἐρωτήσῃ ἑαυτὸν, βλέπων τὰς ἡσύχους ταύτας κινήσεις τῶν βημάτων. Μακρὰ ἅλυσις νεανιῶν καὶ κορασίδων, ἐν πενιχρᾷ ἑορτασίμῳ ἐσθῆτι, προβαίνει μεμετρημένως βήματά τινα δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ, ἔπειτα πρὸς περαιτέρω ἡμικύκλιον κάμπτουσα, κάμνει τὸν κύκλον εἰς τὴν πλατεῖαν τοῦ χοροῦ. Ἵσταται, κάμνει βραδέως τὸν ἀντιτασσόμενον κύκλον, δύο βήματα ἐμπρὸς, δύο ὀπίσω, οὐχὶ δρομαῖα, σκιρτῶσα, χορεύουσα ἄνευ πανηγυρικῆς σοβαρότητος, διὰ κινήσεων χορευτικῆς χαρᾶς καὶ γελώτων κατὰ πρόσωπον. Πρὸς τοῦτο ἀντηχεῖ, ὅπου εὑρίσκεται, καὶ ἓν ντέφι, ἀνακινούμενον διὰ τῶν χειρῶν.
Ὡς τὰ βήματα, πανηγυρικὰ εἶνε καὶ τὰ ᾄσματα καὶ δὲν ἐκπλήσσομαι, ἂν ταῦτα εἷνε εὐσεβῆ ἑορταστικὰ ᾄσματα. Ἀκόμη ὅμως ὀλιγώτερον θὰ ἐξεπληττόμην, ἂν αἱ σοβαραὶ αὗται κόραι ἐν τῇ πενιχρᾷ των βαμβακερᾷ ἐνδυμασία ἐτραγῴδουν πρὸς χάριν μου ἀρχαῖα χορικὰ ᾄσματα ἐκ τοῦ «Ἀγαμέμνονος» τοῦ Αἰσχύλου ἢ τῆς «Ἠλέκτρας» τοῦ Σοφοκλέους. Τόσῳ περίλυπα καὶ αὐστηρῶς θρησκευτικὰ ἔχουν τὰ ᾄσματα. Ἀκριβῶς οὕτω φαντάζομαι πάντοτε τὴν ἀπαγγελίαν τῶν ἀρχαίων χορῶν καὶ τοὺς πρὸς τὴν θεότητα ὕμνους. Προσβλέπω εὐλαβῶς, αἱ δὲ χορεύτριαι οὐδαμῶς ταράσσονται, βλέπουσαι καὶ ἐμὲ, ὡς αὐτὰς, σοβαρόν. Ἀκροῶμαι εὐλαβῶς, ἀλλ’ ἐκτὸς μεμονωμένων τινῶν λέξεων δὲν ἐννοῶ τὰ μονότονα αὐτὰ ᾄσματα. Ὁ ἀκόλουθός μου, ὁ Ἀργεῖος ποιητὴς, ἔρχεται εἰς βοήθειάν μου καὶ ἀναγράφει τὸ κείμενον. Ἆ! Ἆ! ὦ εὐσεβεῖς χορεύτριαι καὶ ἀοιδοὶ, δι’ ἐμὲ εἷνε οἱ ὡραῖοι ὕμνοι! Ἐκ τῶν θεοτήτων ἐκλέγονται δύο μόνον ἡ Ἀφροδίτη καὶ ὁ Ἔρως. Ὑπὸ τὸν βαρὺν ἦχον τοῦ ντεφίου αἱ κόραι αὗται ἐτραγῴδουν τὰ ἑξῆς δίστιχα:
«Ὅπ’ ἔχει δυὼ ἀγαπητικιαῖς ἔχει χαρὰ μεγάλη,
Ἂν τὰ χαλάσῃ μὲ τὴ μιὰ, πηγαίνει μὲ τὴν ἄλλη.»
«Στὰ βουνὰ νὰ ζοῦσα, νάειχα τὰ ζαρκάδια συντροφιὰ,
Νὰ μὴν ἔβλεπα μπροστά μου τὴ μορφή σου τὴ γλυκειά.»
«Ἐσὺ ἀπ’ ἐκεῖ κ’ ἐγὼ ἀπ’ ἐδῶ κι’ ὁ τοῖχος μεσ’ τὴ μέση,
Τάζω περὶ στὴν Παναγιὰ νὰ γκρεμισθῇ νὰ πέσῃ.»
«Τὰ μάτια μ’ ἀπ’ τὴν ἀγρυπνιὰ κι’ ὁ νοῦς μ’ ἀπ’ τὴν ἀγάπη,
Τὰ χείλη μ’ ἀπ’ τὸ φίλημα ἐψήθη κ’ ἐμαράθη.»
«Θέλω νὰ πάω στὴν Ἀραπιὰ νὰ πιάσω ἕναν Ἀράπη,
Νὰ κάθουμαι νὰ τὸν ῥωτῶ, πῶς πιάνεται ἡ ἀγάπη.»
«Ἀπὸ τὰ μάτια πιάνεται, στὰ χείλη κατεβαίνει,
Κι’ ἀπὸ τὰ χείλη στὴν καρδιὰ ῥιζόνει καὶ δὲν βγαίνει.»
Ἂν μ’ ἀγαπᾷς μὲ τὴν καρδιὰ, νὰ μοῦ τὸ ἀποδείξῃς,
Μέσ’ τὸ χορὸ τὸ χέρι μου, ὅσῳ μπορεῖς νὰ σφίξῃς.»
Ἐξ ὑπογυίου δὲν λέγονται πολλὰ κατὰ τούτους τοὺς χοροὺς, διότι ἐν Ἄργει τοὐλάχιστον ἡ τέχνη σχεδὸν παρήκμασεν· τοὐναντίον ἐκ τῶν ἀπείρων πασιγνώστων διστίχων ἐκλέγονται ὅσα ἔχουν σχέσιν πρὸς μικρά τινα περιστατικὰ, γνωστὰ μόνον ταῖς χορευτρίαις. Μετὰ μικρὸν διάλειμμα τοῦ χοροῦ νεανίσκος, δεκαεξαέτης μόλις, μελανόφθαλμος καὶ ζωηρὸς, ὡδήγησε τὸν χορὸν, κρατῶν τὸ μανδήλιον τοῦ προχορευτοῦ καὶ μοὶ ἐτραγῴδησεν:
Ὁ ξένος εἰς τὴν ξενητειὰ, ὡσὰν πουλὶ γυρίζει,
Ὡσὰν βασιλικὸς ἀνθεῖ μ’ ἀλήθεια δὲν μυρίζει.»
Τότε πρῶτον, διαρκοῦντος τοῦ ἀτελευτήτου χοροῦ, ἐπεφάνη εἰς τὰ πρόσωπα τῶν χορευουσῶν ἐλαφρὸς γέλως. Μεταξὺ τῶν πανηγυρικῶν ἔνθεν κἀκεῖσε βημάτων καὶ τῶν εὐθύμων ἐρωτικῶν ᾀσμάτων ἡ ἀντίθεσις ἦτο ἤδη τόσον ἐπαγωγὸς, ὥστε ἀσμενέστατα διῆλθον πλέον τῆς ὥρας, μεταβαίνων ἀπὸ χοροῦ εἰς χορόν. Ὅσῳ σοβαρώτεραι ἦσαν αἱ κινήσεις τῶν χορευτριῶν, τόσῳ ἀστειότεροι καὶ μανικώτεροι οἱ διασκελισμοὶ τοῦ προχορευτοῦ. Χωρὶς ν’ ἀφήσῃ τὸ μανδήλιον τῆς πρώτης χορευτρίας, ἐπήδα, διαστρέφων τὰ σκέλη ἀπαύστως εἰς τὸν ἀέρα, ἐστρέφετο κυκληδὸν, ἦτο εἷς μέθυσος σάτυρος ἐν τῷ ἀρχαίῳ σατυρικῷ δράματι. Ἐφάνη μοι δὲ παραδοξότατον, ὅτι οὔτε αὐτὸς, οὔτε αἱ χορεύτριαι, οὔτε οἱ θεαταὶ ἐγέλων διὰ τὸν προπηδῶντα.
Οὐδαμῶς δύναμαι ν’ ἀποδείξω, ἀλλὰ καὶ δὲν δύναμαι νὰ μεταβάλω τὴν γνώμην μου, ὅτι οἱ ἑορτάσιμοι οὗτοι χοροὶ τοῦ Ἄργους, ὡς καὶ τῶν Μεγάρων, εἶνε λείψανα ἀρχαίων καὶ θρησκευτικῶν χορῶν. Ὁ χορὸς καὶ σήμερον εἷνε ἐν Ἑλλάδι παρὰ τῷ λαῷ θρησκευτικὴ πρᾶξις μᾶλλον ἢ ματαία τέρψις. Μόνον δ’ ἄσχετα πρὸς τὴν θρησκείαν εἶνε τὰ κατὰ τοὺς χοροὺς ᾀδόμενα ἐρωτικὰ ᾄσματα.
Περὶ τὴν ἑσπέραν ἀνήλθομεν εἰς τὴν Λάρισσαν διὰ στενῆς ἀτραποῦ. Ἤθελον νὰ παραλάβω τὸν Bädecker (οὗτος ἔχει συγγράψει τῷ 1883, περιηγητικὸν βιβλίον, ἐπιγραφόμενον «Ἑλλάς»), ἀλλ’ ὁ κ. Βαρδουνιώτης ἐνόμισεν, ὅτι εἶχέ τι καλλίτερον διὰ τοιαύτην ὁδὸν καὶ ἔθετο ἐν τῷ θυλάκῳ του μικρὰν ἔκδοσιν τοῦ Αἰσχύλου. Ἐφθάσαμεν εἰς τὸ μοναστήριον τῆς Παναγίας καὶ ἐκεῖθεν εἰς τὸ ὕψος. Τὸ ἐπὶ τῆς κορυφῆς τῆς Λαρίσσης διατηρούμενον φρούριον κατάγεται ἐκ τοῦ ῥωμαντικοῦ ἐκείνου κόσμου τῆς ἐπὶ τῶν Ἑλληνικῶν πόλεων καὶ ἐπαρχιῶν κυριαρχίας τῶν φράγκων καὶ ἱπποτῶν μετὰ τοῦ φεουδαλισμοῦ οἰκοσήμων καὶ ὅλων τῶν παρεπομένων. Κισσὸς περιτυλίσσει τὸ φρούριον, γλαῦκες κρώζουσι καὶ τὸ φέγγος τῆς ἑσπέρας φωτίζει μετ’ ἐρυθρωπῆς λάμψεως τὰς ἐπάλξεις. Ἀλλ’ ὁ κ. Βαρδουνιώτης, ὅστις δὲν ἔχει πολλὴν ἰδέαν διὰ τὴν φραγκικο-ρωμαντικὴν ἐποχὴν καὶ ὁ ὁποῖος μόνον, ὡς ἀκρόπολιν τοῦ Ἀγαμέμνονος, γνωρίζει καὶ ἀγαπᾷ τὴν Λάρισσαν, ἐπέστησε τὴν προσοχήν μου ἐπὶ τμήματος παλαιοῦ ἑλληνικοῦ τείχους, ὁμοίου πρὸς τὰ τῆς Τίρυνθος. Οἱ Βυζαντινοὶ, οἱ Φράγκοι καὶ οἱ Τοῦρκοι, οἵτινες ἀμοιβαδὸν ἐκυριάρχησαν τῆς Ἀργολικῆς πεδιάδος, μετεχειρίσθησαν τὰ λείψανα τοῦ ἀρχαίου φρουρίου εἰς τὰ ὀχυρωματικὰ αὐτῶν ἔργα.
Εἴχομεν παραλάβει καὶ τροφάς. Ὑπηρέτης τῆς δημαρχίας ἔθετο ἐπὶ τοῦ τείχους κάνιστρον καὶ φανὸν μετὰ παχέος κηρίου. Ἐπῆλθε τὸ σκότος, ὡς καὶ ἐν τῇ πεδιάδι. Ἐν τῇ πόλει εἶχον ἀναφθῆ οἱ φανοί· τότε ὁ ποιητής, ἔχων ἐν χερσὶ τὸν Αἰσχύλον του, προχωρεῖ εἰς τὸ χεῖλος τοῦ ἑλληνικοῦ τείχους καὶ ἀναγινώσκει τοὺς ἑξῆς στίχους:
«Θεοὺς μὲν αἰτῶ τῶν δ’ ἀπαλλαγὴν πόνων,
Φρουρᾶς ἐτείας μῆχος, ἣν κοιμώμενος
Στέγαις Ἀταειδῶν ἄγκαθεν κυνὸς δίκην,
Ἄστρων κάτοιδα νυκτέρων ὁμήγυριν,
Καὶ τοὺς φέροντας χεῖμα καὶ θέρος βροτοῖς
Λαμπροὺς δυνάστας, ἐμπρέποντας αἰθέρι,
Ἀστέρας, ὅταν φθίνωσιν, ἀντολάς τε τῶν·
Καὶ νῦν φυλάσσω λαμπάδος τὸ σύμβολον
Αὐγὴν πυρὸς φέρουσαν ἐκ Τροίας φάτιν,
Ἁλώσιμόν τε βάξιν· ὧδε γὰρ κρατεῖν
Γυναικὸς ἀνδρόβουλον ἐλπίζω κέαρ,
Ὦ χαῖρε λαμπτὴρ νυκτός, ἡμερήσιον
Φάος πιφαύσκων, καὶ χορῶν κατάστασιν
Πολλῶν ἐν Ἄργει, τῆςδε συμφορᾶς χάριν.
Ἰού, ἰού.
Ἀγαμέμνονος γυναικὶ σημανῶ τορῶς,
Εὐνῆς ἐπαντείλασαν ὡς τάχος, δόμοις
Ὀλολυγμὸν εὐφημοῦντα τῇδε λαμπάδι
Ἐπορθιάζειν, εἴπερ Ἰλίου πόλις
Ἑάλωκεν, ὡς ὁ φρυκτὸς ἀγγέλλων πρέπει.» [3]
- ↑ Ἐκ τοῦ νεωτάτου καὶ λίαν ἀξιολόγου περιηγητικοῦ συγγράμματος τοῦ κ. Ἐδουάρδου Ἔγγελ, ἐσχάτως περιηγησαμένου τὴν Ἑλλάδα, σταχυολογοῦμεν χωρία τινὰ, ὧν ἡ μετάφρασις ὀφείλεται εἰς τὸν εὐμαθῆ καθηγητὴν κ. Ἰω. Κ** ὅπως ὁ ἀναγνώστης λάβῃ μικρὰν ἰδέαν περὶ τῶν ἐντυπώσεων καὶ τῶν αἰσθημάτων, ἅτινα διεγείρει παρὰ τοῖς ξένοις ἡ ἐκ τοῦ ἐγγὺς καὶ ἐξ οἰκείας ἀντιλήψεως γνῶσις τοῦ χαρακτῆρας, τῆς ἰδιοφυΐας καὶ τῆς κοινωνικότητος τοῦ νεωτέρου Ἕλληνος, ὃν ἐπὶ τοσοῦτον ἐν τούτοις κατασυκοφαντοῦσιν οἱ ἐπὶ συστηματικῷ μισελληνισμῷ διαφημιζόμενοι μισέλληνες ἐν τῷ ἐξωτερικῷ ἐξ ἐμπαθείας ἢ προκαταλήψεως ἀδίκου ἐλαυνόμενοι. Ὀφείλομεν χάριτας τῷ κ. Ἔγγελ, τοσοῦτον εὐφήμου μνείας ποιησαμένου περὶ τῆς χώρας ἡμῶν καὶ συνηγορήσαντος τοσοῦτον εὐγλώττως κατὰ τῶν ἐμπαθῶν κατηγόρων τῆς νέας Ἑλλάδος.
- ↑ Αἰσχύλου «Ἀγαμέμνων.» στιχ. 1379—1398.
- ↑ Αἰσχύλου «Ἀγαμέμνων» στιχ. 1—11, 22—30.