Ερνέστος Κούρτιος

Ερνέστος Κούρτιος Συγγραφέας: Σπυρίδων Λάμπρος

Εστία, αρ. φυλ. 171, 25.08.1894: 1

Παρὰ τὰς ὄχθας τῆς Σπρέας σεμνὴ θὰ τελέσωσι σήμερον ἑορτὴν οἱ φίλοι τῆς ἑλληνικῆς παιδείας, πανηγυρίζοντες τὴν ὀγδοηκοστὴν γενέθλιον τοῦ Ἐρνέστου Κούρτιου. Ἀλλ’ ἡ ἀμφιετηρὶς δὲν θὰ περιορισθῇ εἰς τὸν πατριαρχικὸν ἐκεῖνον οἶκον ἐν τῇ ὁδῷ τῆς Ἐκκλησίας τοῦ ἀποστόλου Ματθαίου, ἀλλ’ ἡ χαρὰ τοῦ πρεσβύτου, δεχομένου τῆς εὐγνωμοσύνης τῶν μαθητῶν αὐτοῦ τὰ δῶρα, θὰ ἀντηχήσῃ καὶ μακράν, καὶ ἡ ἀκτινοβολία τῆς ἑορτῆς θὰ θερμάνῃ πολλὰς καρδίας, πολὺ πέραν τῶν συνόρων τοῦ Βερολίνου. Ἰδίως δὲ εἶνε δίκαιον τὸ θαλερὸν τοῦ ἐορτάζοντος πρεσβύτου γῆρας νὰ ἐφελκύσῃ καὶ τοῦ ἑλληνικοῦ τύπου μας εὐχάς, ὡς ἐγκαίρως ἡ σημερινὴ ἡμέρα προεκάλεσε καὶ παρ’ ἡμῖν τὴν φροντίδα τῶν μαθητῶν καὶ θαυμαστῶν αὐτοῦ εἰς ἔνδειξιν τῆς ὀφειλομένης τὸν ἄνδρα τιμῆς.

Καὶ πρὸ δέκα ἤδη ἐτῶν οἱ ἐν Γερμανία μαθηταὶ καὶ φίλοι τοῦ Κούρτιου ἐθεώρησαν χρέος αὐτῶν ἐπὶ ἑκατονταετηρίδι αὐτοῦ νὰ ἐπιδείξωσι τὴν πρὸς αὐτὸν τιμὴν κατὰ τὰ παρὰ Γερμανοῖς ἐν τοιούτοις ἰωβιλαίοις εἰωθότα διὰ τῆς εἰς τὸν ἀνδρᾶν ἀφιερώσεως τόμου περιέχοντος ἀξιολόγους συμβολὰς εἰς τὴν φιλολογίαν καὶ ἀρχαιολογίαν τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδος. Ἔτι δὲ πανηγυρικώτατος ὕπηρξεν ὁ τρόπος, καθ’ ὃν οἱ Γερμανοὶ τοῦ Κούρτιου θιασῶται εἶχον ἀποφασίσει νὰ ἑορτάσωσι ἐφέτος τὴν ὀγδοηκοστὴν αὐτοῦ γενέθλιον. Ἡ προτομὴ τοῦ Κουρτίου, ἱδρυομένη δι’ ἐράνου τῶν φίλων αὐτοῦ ἐν αὐτῷ τῷ μουσείῳ τῆς Ὀλυμπίας ἀδεῖᾳ τῆς ἑλληνικῆς Κυβερνήσεως, μέλλει νὰ δεικνύῃ ἒς ἀεὶ εἰς τοὺς ἐπισκέπτας τῆς ἱερᾶς Ἄλτεως τὴν προσηνῆ μορφὴν τοῦ ἀνδρός, ὅστις ηὐτύχησεν εἴπερ τις καὶ ἄλλος, ἰδὼν πραγματοποιηθὲν ἐν γηρᾷ τὸ γλυκὺ ὄνειρον, βίου ὅλου ἀφοσιωθέντος εἰς τὴν λατρείαν τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδος. Τὴν εὐκαιρίαν δὲ ταύτην τῆς ὀγδοηκονταετηρίδος τοῦ Κούρτιου δὲν ἠδύνατο νἀντιπαρέλθωσι καὶ οἱ παρ’ ἡμῖν μαθηταὶ αὐτοῦ καὶ θαυμασταί, καταστήσαντες ἐπιτροπείαν, μέλλουσαν νὰ δεχθῇ πραγματείας φιλολογικάς, ἱστορικὰς καὶ ἀρχαιολογικὰς συνενωθησομένας εἰς ἓν τεῦχος, πρὸς ἐνεχθησομένας εἰς τὸν ἐορτάζοντα σήμερον. Καὶ ἱκανῶς μὲν πρόθυμος ὑπῆρξεν ὁ ζῆλος τῶν προσχωρησάντων εἰς τὴν ἔκκλησιν τῆς ἐπιτροπείας, ἀλλ’ ἕνεκα τῶν δυσχερειῶν, αἵτινες παρουσιάσθησαν πρὸς ταχεῖαν ἐν Ἀθήναις, ἐκτυπῶσι διατριβῶν ἀποστελλομένων ἐκ διαφόρων μερῶν τῆς ἑλληνίδος γῆς ἐκρίθη ἀναγκαία ἡ χωριστὴ δημοσίευσις αὐτῶν ὑπὸ τῶν δωρητῶν. Οὕτω δὲ ἀπὸ τῆς σήμερον μέχρι τοῦ τέλους τοῦ ἔτους, οἰονεῖ παρατεινομένης τῆς ἑορτῆς, ὁ μὲν Κούρτιος θὰ ἔχῃ τὴν εὐχαρίστησιν νὰ δέχηται τὰ μνημόσυνα δῶρα εὐγνωμόνων αὐτοῦ μαθητῶν ἐξ Ἑλλάδος, παρέχεται δι’ εἰς ἡμὰς εὐχάριστος περίστασις νὰ δείξωμεν εἰς τὸν γηραιὸν διδάσκαλον κατὰ πόσον ἐκαρποφόρησαν καὶ ἐν Ἑλλάδι τὰ σοφὰ αὐτοῦ διδάγματα. Καὶ ἔτι ἐπισημότερον δι’ ἡ ἑλληνικὴ ἐπιστήμη ἀπεφάσισε νὰ δηλώσῃ τὴν πρὸς τὴν ἐορταστικὴν τιμὴν αὐτῆς. Ἡ φιλοσοφικὴ σχολὴ τοῦ Πανεπιστημίου ἐθεώρησεν χρέος αὐτῆς ἅμα καὶ εὐχαρίστησιν νὰ συμμετάσχῃ τῆς σημερινῆς ἑορτῆς, διαπέμπουσα διὰ τοῦ κοσμήτορος αὐτῆς πρὸς τὸν Κούρτιον τηλεγραφικῶς τὴν ἔνδειξιν τῆς μεγάλης αὐτῆς τιμῆς «ἐφ’ οἷς μακρὰ ἤδη ἔτη ὑπὲρ τῆς ἑλληνικῆς ἱστορίας, γεωγραφίας καὶ τέχνης ἐπόνησε» καὶ εὐχομένη «θαλερὸν ἐν γηρᾷ εὔμουσον βίον ἐπ’ ἀγαθῆς ἐπιστήμης».

Εἴπερ τις καὶ ἄλλο ἦτο ἀληθῶς ἄξιος ὁ Κούρτιος νὰ τύχῃ τῶν τοιούτων δειγμάτων τῆς θερμῆς συμπαθείας τῶν Ἑλλήνων. Ὀλίγοι τῶν Γερμανῶν σοφῶν συνδέονται πρὸς τὴν ἡμετέραν πατρίδα διὰ δεσμῶν οὕτως ἀρρήκτως ὁδὸν ἐκεῖνος. Ὅσοι παρεκάθησαν παρὰ τοὺς πόδας αὐτοῦ διδάσκοντος θὰ ἐνθυμῶνται ἐς ἀεὶ τὸν ἐνθουσιασμὸν τὸν ἐξαίροντα τὴν εὐγενῆ τοῦ ψυχήν, ὅταν ἀπησχόλει αὐτὸν ἡ ἀρχαία Ἑλλάς. Καὶ τὸν ἀπησχόλησεν ὁ ἀρχαῖος ἐκεῖνος κόσμος ἀληθῶς καθ’ ὅλον αὐτοῦ τὸν βίον. Ἡ «Πελοπόννησος» καὶ ἡ «Νάξος» αὐτοῦ, αἱ εἰς τὴν τοπογραφίαν τῶν Ἀθηνῶν ἀναφερόμεναι μελέται, ὧν κεφάλαιον ὑπῆρξεν ἡ πρὸ ὀλίγων ἐτῶν ἐκδοθεῖσα «Ἱστορία τοῦ ἄστεως τῶν Ἀθηνῶν», ἔστωσαν τρανὰ δείγματα τοῦ τρόπου, καθ’ ὃν ὡς γνήσιος μαθητὴς τοῦ Bittter ἐνόησεν ἐν τῷ ἀρχαίῳ ἑλληνικῷ κόσμῳ ἀναπόσπαστον τὴν ἔννοιαν τοῦ ἐνοικοῦντος ἀνθρώπου πρὸς τὸ ἔδαφος τῆς ὑπ’ αὐτοῦ οἰκουμένης χώρας. Ἡ γεωγραφία καὶ ἡ τοπογραφία μεταβάλλονται διὰ τοῦ ζῶντος αὐτοῦ καλάμου εἰς ἀληθῆ ἱστορίαν τῆς χώρας. Ὁ ἱστορικὸς ἐνούται πρὸς τὸν ποιητὴν ἐν τῇ περιγραφῇ τῶν χωρῶν, καὶ τὰ τοπία ἀντιπαρέρχονται πρὸ ἡμῶν δίκην εἰκόνων, ἐν αἷς ζωηρὰ δρᾷ ἀκόμη καὶ κινεῖται ἡ ἀρχαιότης. Μετὰ τῆς αὐτῆς δὲ θερμότητος ἀνεζήτησεν ὁ Κούρτιος τὴν ζωὴν τῆς ἀρχαιότητος ἐν τῇ τέχνῃ, ἧς τὰ ἔργα δὲν εἶνε δι’ αὐτὸν νεκρὸς συμβολισμὸς οὐδὲ σύνολον γεωμετρικῶν ἀναλογιῶν, ἀλλὰ ζῶν λείψανον τοῦ ἀρχαίου βίου, ὃν θαυμάζει καὶ ἀναζωογονεῖ. Ὁ λίθος, ὃν μετέπλασεν εἰς παράστασιν ἔντεχνον ἡ ἀρχαία σμίλη, δὲν εἶνε δι’ αὐτὸν ἀπομεμονωμένον τεχνούργημα, ἀλλὰ μέλος ἀναπόσπαστον ἀπὸ τοῦ ὅλου σώματος τοῦ ἀρχαίου ἑλληνισμού, σὰρξ ἐκ τῆς σαρκὸς αὐτοῦ καὶ ὀστοῦν ἐκ τῶν ὀστέων. Συνδεόμενα πάντα τὰ τμήματα τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδος εἰς ἓν, παραβαλλόμεναι ἅπασαι αἱ ἐμφανίσεις τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ κόσμου πρὸς ἀλλήλας, συναποτελοῦσιν ἓν ὅλον καὶ ἐξηγοῦνται δι’ ἀλλήλων. Τοιοῦτον εἶνε τὸ τὰς συγγραφὰς τοῦ Κουρτίου διαπνέον πνεῦμα. Ἐνδεικτικωτάτη δὲ τῆς τάσεως αὐτοῦ ταύτης εἶνε ἡ παραβολή, ἧς συνήθως ἐποιεῖτο χρῆσιν ἐν τοῖς μαθήσασί του, ἀποκαλῶν τοὺς ἀρχαίους δακτυλιολίθους ἐπιγράμματα τῆς ἀρχαίας τέχνης. Ἡ γραμματολογικὴ εἰκὼν προώριστο νὰ συντελέσῃ εἰς σαφηνισμὸν τῶν μικρῶν καλλιτεχνημάτων, ὡς ἡ περιγραφὴ τῆς ἑλληνίδος γῆς, ἡ κατανόησις τῆς ἑλληνικῆς τέχνης, ἡ ἀπόλαυσις τῆς γλὼσσς ἧς τῶν Ἑλλήνων καὶ τῶν λογοτεχνημάτων αὐτῶν παρίσταται ἐν τῷ πνεύματι αὐτοῦ ὡς παράγοντες πρὸς συντέλεσιν τῆς μεγαλογραφίας, ἢν ἀποτελεῖ ἡ ἱστορία τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους ἐν τῇ ἀρχαιότητι. Ἀπὸ τοιούτων δ’ ἀληθῶς ἐφοδίων ἀνέλαβε τὴν ἀναπαράστασιν τῶν ἱστορικῶν ἐκείνων περιπετειῶν ἐν τῇ τριτόμω ἐκείνῃ «Ἱστορίᾳ τῆς Ἑλλάδος», ἧς ἀπαράμιλλος παραμένει ἡ καλλιτεχνικὴ ἐπεξεργασία καὶ ἡ ζωηρότης τῶν εἰκόνων. Πολλοὶ μετὰ τὸν Κούρτιον ἐπεχείρησαν νὰ συγγράψωσιν ἱστορία τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδος, πολλαὶ τῶν θεωριῶν αὐτοῦ ἀπηρχαιώθησαν ὑπὸ τῆς νεωτέρας ἐρεύνης, ἀλλ’ ἡ ἐπιβολὴ τοῦ ἔργου ἐκείνου καὶ ἡ γοητεία διατηροῦσιν ἀκόμη ὅλην αὐτῶν τὴν δύναμιν ἅμα καὶ καλλονήν, καὶ ὁ ἀναγνώστης τοῦ Κουρτίου δὲν θὰ παύσῃ ποτὲ τερπνόμενος εἰς τὸν πολυθέλγητρον ἐκεῖνον ἑλληνικὸν κόσμον, ὃν ὁ ἀριστοτέχνης συγγραφεὺς παριστάνει ὡς ἴδιον τίνα, ὡς κόσμον τῶν ἑαυτοῦ προγόνων.

Ἀλλὰ δὲν εἶνε μόνον οἰονεῖ πρόγονοι τοῦ Κουρτίου οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες. Ἀπὸ τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδος κατέβη εἰς νέαν, ἀπὸ τῆς Ἀκροπόλεως εἶδε γενομένας τὰς νέας Ἀθήνας καί, μακρὸν ζήσας ἐν τῇ νεότητι ἐν μέσῳ τῶν νέων Ἑλλήνων, ἠγάπησεν αὐτοὺς ὡς ἀδελφός, ὡς τοὺς ἀρχαίους ἐλάτρευσε δίκην πατέρων. Τὸ Πανεπιστήμιον τῶν Ἀθηνῶν δύναται νὰ καυχηθῇ, ὅτι ἔσχε τὸν δεινὸν ἱστορικόν, γεωγράφον καὶ ἀρχαιολόγον μεταξὺ τῶν ἀκροατῶν τοῦ ἐν αἷς ἡμέραις ἐδίδασκεν ὁ Ρόσσιος τὴν ἀρχαιολογίαν. Ἐν Ἀθήναις ἐξέμαθε τὴν νέαν γλῶσσαν τῶν Ἑλλήνων, ἣν ἄριστα λαλεῖ καὶ νῦν ἄκομα μετὰ δεκαετηρίδας ὅλας. Ἀλλ’ αἱ Ἀθῆναι ἦσαν ἄλλως ἁπλῆ μόνον δι’ αὐτὸν ἀφετηρία πρὸς ἐπίσκεψιν καὶ γνῶσιν τῆς ὅλης ἑλληνικῆς γῆς, ἣν ἐγνώρισε καὶ ἠγάπησεν ὡς ὀλίγοι, δὲν λέγω τῶν ἀλλογενῶν, ἀλλ’ αὐτῶν τῶν Ἑλλήνων. Ὁδοιπόρων διὰ τῆς Πελοποννήσου συνεσχέτισε τὴν ἀρχαίαν Ἑλλάδα μετὰ τῆς νέας, καὶ περιγράφων τὴν Νάξον δεν περιωρίσθη εἰς τὴν ἀρχαιότητα, ἀλλ’ ἔφθασε μέχρι τῶν καθ’ ἡμᾶς χρόνων. Οὔτε ἡ ἅλωσις τῆς Κορίνθου ὑπὸ Μομμίου, οὔτε ἡ πτῶσις τοῦ Βυζαντίου ἀπετέλεσαν ποτὲ δι’ αὐτὸν φραγμοὺς χωρίζοντας τὴν Ἑλλάδα εἰς χρονικὰ τμήματα, ἀλλ’ ὁ ἑλληνισμὸς παρέστη πάντοτε ἑνιαῖος ἐν τῇ μεγάλῃ του ψυχή. Διὰ τοῦτο δὲ καὶ πολλάκις ἐν τοῖς πανηγυρικοῖς πανεπιστημιακοῖς λόγοις, οὓς ἀπὸ μακρῶν ἐκφωνεῖ σχεδὸν καθ’ ἕκαστον ἔτος, ὁ εὔγλωττος ἀκαδημαϊκὸς ρήτωρ εὑρίσκει τὴν εὐκαιρίαν νὰ λαμβάνῃ θέματα ἐκ τοῦ βίου τῆς νέας Ἑλλάδος ἢ νὰ συσχετίσῃ τὸν νέον ἑλληνισμὸν μετὰ τοῦ ἀρχαίου. Καὶ οὐδεὶς ἴσως ὡς αὐτός, ἀναπολὼν τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδος τὴν δόξαν καὶ τὰς χώρας καὶ τὰ ὀνόματα, ἀφίνει ἑλληνοφιλὼς νὰ φέρηται ἢ ἔτι ἐν γηρᾷ ζωηρά του φαντασία εἰς τῆς νέας Ἑλλάδος προσφιλεῖς γωνίας, πρὸς ἃς συνδέουσιν αὐτὸν γλυκεῖαι παλαιῶν ἡμερῶν ἀναμνήσεις. Πῶς νὰ λησμονήσῃ τὴν νέαν Νάξον, ὅταν αὐτὴν ἔχῃ ὡς σκηνὴν ἓν τῶν ὡραιοτάτων ποιημάτων τοῦ πρό τινος μόνον θανόντος φίλου του ποιητοῦ Geibel, εἰς τὸν Κούρτιον ἀφιερώσαντος τοὺς στίχους τοὺς ἀπηχούντας ἀναμνήσεις ὡραίων νεανικῶν ἡμερῶν, ἃς ὁμοῦ διῆλθον ἐν τῇ θελκτικῇ νήσῳ;

Μετὰ μακρὰν περίοδον ἐτῶν ἦτο προωρισμένον εἰς τὸν Κούρτιον νὰ κατέλθῃ πρὸ εἰκοσαετίας καὶ πάλιν εἰς τὴν Ἑλλάδα δίκην νικητοῦ, ὅπως ἀναλάβῃ τὴν διεύθυνσιν ἔργου, ὅπερ ἐπὶ μακρὸν εἶχεν ὀνειροπολήσει, τῆς ἀνασκαφῆς τῆς Ὀλυμπίας. Μέγας μαθητής του, ὁ ἔπειτα αὐτοκράτωρ Φρειδερίκος, πάρειχεν εἰς τὸν σοφὸν ἀρχαιολόγον τὸ μέγα δῶρον ὡς ἀμοιβὴν βίου ὅλου ἀφιερωμένου εἰς τὴν λατρείαν τῆς Ἑλλάδος. Τὸ ὄνειρον ἔγεινε πρᾶγμα, καὶ ἐκ τῶν ἀμνῶν τοῦ Κλαδέου ἀποκαθαρισθείσαν ἐφώτισε καὶ πάλιν ὁ ἑλληνικὸς ἥλιος τὴν ἱερὰν Ἄλτιν, οἵαν ἐφαντάζετο ἐν ὀνείροις ὁ σοφός, καὶ πρὸς ἐμειδίασεν εἰς τὸν Ἕλληνα Γερμανὸν ὁ Ἑρμῆς τοῦ Πραξιτέλους καὶ ἔπτη ἀπὸ τῶν νεφῶν πρὸς αὐτὸν ἡ Νίκη, ἡ Νίκη τοῦ Παιωνίου. Δικαίως λοιπὸν ἐν τῇ Ὀλυμπίᾳ θὰ στηθῇ ἡ προτομὴ τοῦ ἀνδρὸς τοῦ νοσταλγήσαντος ἔτη μακρὰ πρὸς τὴν ἄλτιν. Καὶ ἡμεῖς δὲ σήμερον ἐκ τῆς Ὀλυμπιὰς πρέπει νὰ προσκομίσωμεν εἰς τὸν ἐορτάζοντα τῆς ἐπιστήμης μύστην καὶ τῆς Ἑλλάδος φίλον τὸ πολυτιμότατον τῶν δώρων. Μὲ κότινον ἀπὸ τῶν ὀχθῶν τοῦ πατρῴου Ἀλφειοῦ στρέψωμεν τοὺς πρεσβυτικοὺς κροτάφους τοῦ θαλεροῦ Ὀλυμπιονίκου.

Σπυρ. Π. Λάμπρου