Επικήδειος εις Γ. Χ. Ζαλοκώσταν
| Ἐπικήδειος εἰς Γ. Χ. Ζαλοκώσταν Συγγραφέας: |
| Γεωργίου X. Ζαλοκώστα Τὰ Ἅπαντα (1873) |
Εἶναι μεσάνυκτα ἤδη καὶ σκότος περιβάλλει τὴν φύσιν, ἢ ζοφερὰ ὀμίχλη μοῦ κρύπτει τοῦ φωτὸς τὸν ἀστέρα; Χειραγωγήσατε τυφλὸν κύκνον… Θολὰ τὰ ὄμματά μου εἰς θρῆνον σβύνουσιν ἀλγεινὸν, πλὴν ἂν λαμπὰδες ἀπόῤῥητοι σελαγίζουν, ἂν πολυέλεοι φωτὸς μὲ κυκλοῦσιν, ἂν βλέμματα στοργῆς μὲ προσβλέπουν, οἴμοι! τὰ ὄμματά μου ἀκόμη δύνανται νὰ θρηνοῦν, πλὴν σκέπη ζοφερὰ τὰ καλύπτει. — Εἰς νύκτα πένθους χειμερινὴν, εἰς νύκτα αἰωνίαν ἐτάφην.
Χθὲς ἔτι — ἐνθυμοῦμαι — Διόσκουροι ἀγάπης καὶ πόνου, εἰς δὰσος ἐπλανώμεθα μυροβόλον. Δύω λευκόπτεροι κύκνοι εἰς λίμνην ἐπτερύγιζον κρυσταλλώδη. Ἡ ὄχθη τοὺς ἐμέθυε δι’ ἀνθέων, ἡ δρόσος τοῖς προσέφερε μαργαρίτας καὶ τοῦ τραχήλου των ἡ καμπύλη μὲ ῥεῖθρα ἔπαιζεν ἀργυρᾶ. «Οἴμοι, μὲ εἶπε τότε σφίγγων τὴν χεῖρά μου θλιβερῶς· διὰ τοὺς κύκνους μόνον ὡρίσθη ἄνεσις ἐν τῷ βίῳ. Αὖρα αἰώνιος τοὺς θωπεύει καὶ εἰς τὰ ὕδατά των ἀντανακλᾶται ὁ οὐρανός.» Εἶπε, καὶ ὁ εἷς κύκνος ἀπὸ τῆς λίμνης του ἐξελθὼν, ἠρέμα ἔκυψε πρὸς τὸ χῶμα, καὶ μόνος καὶ ἀκίνητος, πλὴν συμπαθέστερος διὰ τοῦτο, ἔμεινε κατὰ μέρος ὁ ἄλλος..........
Κράτει τὴν πτῆσίν σου, Θάνατε· ἡμιθανὴς ἐγὼ παρεμβαίνων, ἀμφισβητῶ τὸ θῦμά σου ἐπ’ ὀλίγον, καὶ ὑπὸ τῆς πνοῆς σου τὸν λίβαν συντρίβομαι, ἀλλ’ ἀνεγείρω καλλίμορφον τὴν ζηλευμένην του προτομήν.
Ἐλθὲ νὰ ῥἱψης τέφραν ἐπὶ τῆς κόμης μου, ὠρφανευμένη Φιλία! Σὺ μ’ ἐδαψίλευσες πρῶτον — εἰς χείλη μνήματος προσφιλοῦς — τὴν πικροδάφνην τοῦ λόγου· Σὺ θάῤῥυνε καὶ ἤδη τὴν γλῶσσάν μου, διὰ νὰ ῥεύση πύρινος ἡ ἀλγηδὼν τῆς ψυχῆς μου, νὰ στάξῃ καυστικὸν τὸ τελευταῖόν μου δάκρυ, καὶ εἰς ἕνα σβυνόμενος στεναγμὸν, ὡς ὕμνος νὰ ἐκπνεύσω εἰς τὴν Φιλίαν…
Μακρὰν ἐμοῦ, μακρὰν ἡ τοῦ Ἀσκληπιοῦ ἐπιστήμη, ἡ νόθος αὕτη ἀδελφὴ τοῦ Ἐλέους, ἡ Κίρκη ἡ ἀχάριστος πρὸς τοὺς ἰδίους της λειτουργοὺς καὶ ἡ προδότρια τῆς ὀδύνης. Μακράν· εἰς τὴν φιλίαν ἀνήκει νὰ κλαύσῃ ὅ,τι ἡ ἐπιστήμη προδίδει, καὶ εἰς τὸ χῶμα τοῦ μνήματος ἓν ἄνθος νὰ βλαστήσῃ ἀκόμη. — Ἑστιὰς πένθους ἡ Μοῦσά μου, τηρεῖ ἀκοίμητον τὸ πῦρ τῆς ὀδύνης, καὶ μάρτυρας φιλτάτους πενθοῦσα τοὺς φέρει εἰς τὸ πάνθεον τοῦ Θανάτου.
Μὲ πυρετὸν ἀγάπης καὶ τρὸμου ἄφετε ν’ ἀσπασθῶ τὸ φέρετρον τοῦτο, καὶ εἰς τὴν ὄψιν τοῦ Βάρδου μου ἀτενίζων, νὰ τοῦ ἐπιβραδύνω τὴν πτῆσιν, νὰ τοῦ διευθετήσω τὴν καλλιστέφανον δάφνην, νὰ τοῦ πραΰνω τοὺς ζῶντας σπαραγμοὺς τῆς καρδίας, καὶ μ’ ἕνα φίλημα ψυχῆς ἀποῤῥοφῶν τοὺς χαρακτῆράς του ὅλους, νὰ τοὺς ἀποτυπώσω εἰς τὰς καρδιας!
Παρὰ τοὺς πρόποδας τοῦ κεραυνοστεφοῦς Πίνδου κεῖται κωμόπολις ἱερά… Εἶναι ἡ πατρὶς τοῦ μεγάλου Κωλέττου, καὶ εἰς τὸ ὄνομα τοῦτο ἐξυπακούεται τὸ Συῤῥάκον. Ἐκεῖ, εἰς τὴν γωνίαν ταύτην τῆς ἠπειρώτιδος γῆς, ὅπου τὰ ὕψη τοῦ Πίνδου ἐσάλευον ἀντάρτιν ὀφρῦν, καὶ αὖρα ἐλευθέρα μὲ ᾄσματα Κλεπτῶν ἐμελῴδει, εἶδε τὸ φῶς τοῦ βίου ὁ πολυθρήνητος ἀοιδός. Καὶ εἰς τοῦ ὕπνου του τὴν κοιτίδα κρυφή τις, λέγουν, μαρμαρυγὴ διῆλθε τὸ ἁγνὸν μέτωπόν του, καὶ ἦτον ἡ ἁγία τοῦ Φεραίου ψυχὴ, ἥτις διερχομένη τὸν Ἴστρον, ἐπέψαυσε τὸ μέτωπον τοῦ νηπίου. Υἱὸς ἐντίμων εὐπατριδῶν, οἰκεῖος τοῦ μεγάλου Κωλέττου καὶ συγγενὴς τοῦ εὐγενοῦς τούτου πολεμάρχου,[1] ὁ πολυύμνητος νεκρὸς οὗτος δὲν ἦτον ἐκ τῶν ὅσοι εἰς τάφους κύπτοντες προπατόρων, τυμβωρυχοῦσι τὴν ἀπὸ τῶν νεκρῶν δόξαν, ὰλλ’ ἔχων χρίσμα τι ἰδιον, ἦτον ὁ ἀετὸς ὁ μέλλων νὰ ὀργώση τὰ ὕψη καὶ εἰς τὴν πτέρυγά του νὰ ἴδῃ σχιζομένην τὴν ἀστραπήν. — Οἱ φέροντες προνόμιον πικρὸν καὶ, ὡς εἰπεῖν, αὐτοκτόνον, τὴν εὐφυΐαν, ἐμβάπτονται πρωίμως εἰς κάμινον δυστυχίας, ἀφ’ ἦς ἐξέρχονται τεθραυσμένοι ἀλλ’ ἁγιώτεροι διὰ τοῦτο. Καὶ ἡ ζωὴ τοῦ τεθλιμμένου τούτου νεκροῦ σελίδα πρώτην φέρει τὴν δυστυχίαν, ὡς φέρει τελευταίαν τὴν συμφοράν.
Καὶ ἀληθῶς· μόλις παιδίον ἔτι, ἐσκίρτα εἰς τὸ θέλγητρον τῆς ζωῆς, καὶ οἱ γονεῖς του καταδιώκονται ὑπὀ τοῦ αἱμοβόρου Ἀλῆ-Πασσᾶ, δημεύεται ἡ περιουσία των, ἐπαπειλεῖται ἡ ὕπαρξις τῶν τέκνων αὐτῶν, καὶ μόλις περισώζονται εἰς γῆν φιλόξενον, τὸ Λιβοῦρνον, ὅπου ἡ νύμφη τῶν δασῶν ἀφ’ ἐνὸς καὶ ἡ θαλάσσιος Σειρὴν ἀφ’ ἐτέρου συνέρχονται εἰς τὸ μεταίχμιον δύω κόσμων καὶ διαμείβουσι τοὺς ἀσπασμοὑς τοῦ ῥόδου καὶ κοραλλίου. Ἐκεῖ, ὑπὸ τὸν ούρανὸν τῆς γῆς ταύτης, τὴν πρώτην ἔμπνευσιν αἰσθανθεὶς, τὸν πλοῦτον ἐπεδίωξε τῶν Λυκείων, καὶ νεοσσὸς πτερυγίζων, διέβλεπεν ἤδη τὰ ὗψη, ὅτε
ἀντήχησεν αἰώνων φωνὴ, καὶ Πίνδος καὶ Ταΰγετος καὶ πᾶσα ἡ ἐλληνικὴ χώρα ὠρθώθησαν τουρκομάχοι… Ἀκάθεκτος τότε ὡς τοῦ πελάγους τὰ κύματα τὰ ἐπὶ τῶν ἀκτῶν μας «ἢ τὰν ἢ ἐπὶ τὰν» παταγοῦντα, μὲ τὴν καρδίαν ἀσθμαίνουσαν, μὲ ξίφος ἀνθηροῦ στρατιώτου καὶ μὲ τὰ δέκα ἐξ ἐπίλεκτα ἔτη του ἐῤῥίφθη εἰς τὴν κάμινον τοῦ ἀγῶνος, καὶ μετασχών τῆς πρώτης τοῦ Μεσολογγίου πολιορκίας, ἔστεψε τὴν νεότητά του μὲ πρώτην θαλερὰν δάφνην. Ἐκεῖθεν δὲ προτάξας ἔντιμον στῆθος εἰς διαφόρους κατὰ τὴν Στερεὰν μάχας, μετέβη εἰς τοῦ Πέλοπος τήν πατρίδα, ὅπου μυρμηκιὰ ἐχθρῶν ἐπίεζε τὸ σιδηροῦν ἔδαφός της, καὶ ἀπὸ μάχης εἰς μάχην, ἀπὸ κινδύνου εἰς κίνδυνον μεταπίπτων, δὲν εἶναι βροντὴ ὅπλου, οὐδὲ σιδήρου κελαδισμὸς, εἰς ὃν δὲν ἀνεφάνη ὁ νεανίας. Πολλάκις δὲ, πολλάκις ἐκ τοῦ στροβύλου ἐπανερχόμενος τῶν μαχῶν καὶ ὑπὸ τοῦ καμάτου ἐκπνέων, ἀντὶ νὰ κλίνῃ ὡς οἱ λοιποὶ εἰς ἄνεσιν στιγμιαίαν, παρὰ τὸ ὅπλον του ὁ μάρτυς μου ἠρεμῶν καὶ εἰς ἐκστάσεις νοὸς ἀφημένος, μόνος, μετὰ τοῦ ἄστρου τοῦ μυστικοῦ καὶ τῆς καρδίας του τὰς ἐμπνεύσεις, ἢ ἐμελῴδει τὸν Βότσαρην τοῦ Σουλίου ἢ ἐσχεδιαγράφει τὴν πολυκέλαδον φθορὰν τοῦ Μεσολογγίου.
Ἐπῆλθεν ἔπειτα, ἐλαίαν φέρουσα ἡ εἰρήνη, καὶ ὑπὸ τὴν σημαίαν τοῦ τακτικοῦ ταχθεὶς ὅπλου, σεμνὸς, γενναῖος, εἰλικρινής, ἀπρόσιτος εἰς τὸν δόλον, μὰ τὴν ἀγίαν καὶ πολυστένακτον μνήμην του, διῆλθεν ὡς ἀκτὶς χρυσοῦ ἄστρου, ἥτις καὶ ἐκ τελμάτων διερχομένη, χύνει μαρμαρυγὴν γλυκυτέραν. Ἂν δὲ ὡς ἄλσος περικαλλὲς διέλθωμεν τὸν βίον σου ὅλον, δὲν θέλομεν, ὄχι, δὲν θέλομεν ἀπαντήσει, ἀμώμητε φίλε, εἰμὴ ἢ φῶς, ἢ δρόσον, ἢ εὐωδίαν, καὶ μεταξὺ ὀλίγων νὰ εἴπης δύνασαι πρὸς τὸν Πλὰστην «δὲν ἔβλαψα ποτὲ τὸν πλησίον.» Ὑπῆρξεν εὐτυχὴς ἐποχὴ, καθ’ ἣν σοφόν τι ἔθνος ἐδίκαζε νεκροὺς τοὺς πολίτας· ἐν μέσῳ ἔκειτο ὑπόδικος νεκρὸς ζητῶν μνῆμα, καὶ δεξιόθεν ὁ Θάνατος, ἐξ εὐωνύμων ἡ Θέμις παρέδρευον ἐπὶ τοῦ λειψάνου, ἐν ᾧ προσερχομένη, ἐξέφερε τῆν ἐτυμηγορίαν της ἡ Κοινή γνώμη… Ὦ, ἂν τὸ ἔθιμον τοῦτο, ἀν τὸ Συνέδριον αὐτὸ τοῦ θανάτου ὑπῆρχε σήμερον ἐν ἰσχύϊ, — χαῖρε, ψυχή τοῦ φίλου μου ἱερὰ — μία κἂν ψῆφος, μία δὲν ἤθελε ῥιφθῆ ἐναντίον σου…
Ἀλλ’ ἐνῷ στιγμάς τινας τῶν δημοσίων ἔργων του ὑποκλέπτων, ἐξύμνει τὸν πολεμιστὴν τῆς Γραβίας, ἢ συνωμίλει μὲ τοῦ Φαλήρου τοὺς μάρτυρας καὶ πέπλον ἔῤῥιπτε λήθης ἐπὶ ψηφίσματος δυσωνύμου, ἐπῆλθε σεβαστὸς ἀθλοθέτης τὰς Μούσας συγκαλῶν εἰς τὴν γῆν των. Ὦ, τότε, τότε ὡς ὁ ἀγέρωχος λέων, ὁ εἰς πηγὴν κρυστάλλου κατοπτριζόμενος, ὁ μεγαλόφρων οὔτος νεκρὸς διέβλεψε τὴν εὐγενῆ φύσιν του, καὶ εἰς τὸ στάδιον ῥιφθεὶς ἔνθους, τετράκις ἤνοιξε τὸν ἀγῶνα καὶ ἀπ’ αὐτοῦ ἐξῆλθεν ἢ νικητὴς ἢ ἀνίκητος, ἐν ᾧ Βασιλικὴ χεὶρ ἐπέστεφε τὸ εὐγενὲς μέτωπόν του, καὶ πᾶσα χώρα ἑλληνικὴ ἠσπάζετο τὸ προσφιλὲς ὄνομά του…
Καὶ ὅμως — ἀκατανόητος τοῦ ἀνθρώπου ἡ μοῖρα — ὁποίους πόνους δριμεῖς, ὁποῖον συμφορῶν πλῆθος, ὁποίους σπαραγμοὺς καρδίας δὲν ὑπέστη, Θεέ μου, ἡ ἱερὰ, ἡ ἄμωμος, ἡ ἀληθὴς αὐτὴ εἰκὼν τοῦ προσώπου Σου… Μετρεῖτε· ἕν· ἓν ἄλλο· καὶ τρίτον καὶ τέταρτον — ἑπτὰ μνημεῖα καλλιμόρφων ἀγγέλων, ἑπτὰ μνημεῖα τέκνων ἠνέῳξε κατὰ σειρὰν ὁ πολυδάκρυτος πατὴρ οὗτος, καὶ μόλις ἐκ τοῦ πένθους ἐπανωρθόνετο τοῦ ἑνὸς, εἰς πένθος ἐβυθίζετο νέον, καὶ ὑποβρύχιος οὐτω, καὶ ἀνακύπτων καὶ πάλιν ἑλκόμενος, διήνυσε τὸν πολυκύμαντον βίον εἰς νύκτα ναυαγίων ἀπαύστων. — Ὑπάρχει λοιπὸν, ὑπάρχει ἔτι τὸ Γολγοθά ἐπὶ γῆς, καὶ ἂν εἷς Θεὸς πάσχων μὲ πέντε ἐσταυρώθη ἀσεβεῖς ἥλους, ἡ ἐρασμία αὕτη ψυχὴ, τὸ πρότυπον αὐτὸ τῆς ἀγάπης ἑπτὰ ὑπέστη λόγχας εἰς τὴν καρδίαν…
Ἀλλ’ ὄχι, ὄχι, Φιλία μου ἱερά.· τοσαῦται συμφοραὶ δὲν ἐπήρκουν! Εἶχες ἀφήσει τὴν δίκελλαν τῶν τέκνων σου ἐπ’ ὀλίγον, καὶ μετὰ φόβου καὶ ὡσεὶ ἔνοχος ἀνακύπτων, ἐτόλμας μόλις νὰ μειδιάσῃς εἰς τὴν ζωὴν καὶ τὴν πολύπονον κεφαλήν σου ἐν μέσῳ ν’ ἀναπαύσῃς δύω νηπίων, ὅτε — εἷς κτύπος, μία λάμψις, εἷς καγχασμὸς τοῦ ᾄδου, καὶ πίπτεις πρόῤῥιζος ἔμπροσθέν μας, διὰ νὰ πέσῃ εἰς νύκτα αἰωνίαν ἡ σύζυγός σου, νὰ ἐνδυθῶσι μαῦρα μὲ τὸ μειδίαμα εἰς τὰ χείλη τὰ τέκνα σου, νὰ μείνουν εἰς θύελλας τρεῖς ἀπροστάτευτοι ὀρφαναὶ, καὶ νὰ θρηνῶ ματαίως, ματαίως νὰ σὲ κράζω, ἐρατεινὴ εὐφυΐα μου!
Πῶς λοιπόν! ἐκ τῆς χορείας τῶν γλυκυτέρων ἀγγέλων σου ἔλειπεν ἴσως ὁ ἄγγελος τῆς ἀγάπης, καὶ διὰ τοῦτο τὸν ἀνεκάλεσες, Θεὲ τοῦ ἐλέους, ἢ ὁ τελῶν ἐνταῦθα τὰς ἐντολάς σου εἰς ἄλλην προωρίσθη νὰ μειδιάσῃ ζωήν;…
Ἀκατανόητον τὸ αἴνιγμα τοῦ θανάτου! Τείνω τὸ βλέμμα ἔνδακρυ εἰς τὴν περγαμηνὴν τῶν ἀστέρων, ἀλλ’ εἰς τὸ σύμπλεγμα κόσμων τόσων δὲν συλλαβίζω τὴν λύσιν τοῦ φρικτοῦ μυστηρίου· τείνω τὰς ἀκοὰς εἰς τὴν διάλεκτον τῶν ἀνέμων, ἀλλ’ ἡ ψυχὴ κἀμμία δὲν μὲ λαλεῖ, ἢ θρῆνος ὀλολύζων μὲ καταπλήττει· κλίνω προσεκτικὸς εἰς τοὺς τάφους, πλὴν μόνης τῆς καρδίας αἰσθάνομαι τὴν ἠχὼ ἢ τὸν τρυγμὸν ἐντόμου ὅπερ διέρχεται φρίσσον!
Ὡραῖος εἶσαι καὶ νεκρὸς, ἐρατεινή μου φιλία, καὶ μὲ μαγεύει ἡ χλωμὴ αὕτη καὶ ἀνυπόκριτος ὄψις σου. Ἦσο γλυκὺς εἰς τὴν ζωὴν ὡς τὸ μειδίαμα ἀγνοῦ βρέφους, ἀθῷος ὡς ὁ στεναγμὸς πτηνοῦ κοιμωμένου, ἀμόλυντος ὡς ἡ πνοὴ παρθενικοῦ ἄνθους. Πλὴν εἶσαι Σὺ, σὺ εἶσαι, καὶ σιωπᾶς πλησίον μου ἔτι; Σὺ, ζηλευμένε μου καὶ πολυθρήνητε Ζαλοκώστα; Πικρὰ κοιμᾶσαι, φιλία μου ἱερά. Ἐξύπνει πάλιν, κύκνε περιπαθῆ. Φιλία καὶ Πατρὶς σὲ καλοῦσι.
Κλίνατε, Μοῦσαι, λυσίκομοι πρὸ τοῦ σιγήσαντος Βάρδου· κλαύσατε, πολεμάρχαι ἕνα τῶν σεμνοτέρων σας φίλων, καὶ χύσε μετὰ πόνου κραυγὴν ὀδυνηρὰν, Πίνδε, ἐν ᾧ εἰς δάκρυα λυομένη, νεκροφιλεῖ τὴν ὄψιν τοῦ ἡ Φιλία!
«Φεῦ, ἐὰν ὅσους ἀγαπῶ τὸ μνῆμα τοὺς λαμβάνῃ·
Ἂν θάνατος ἡ ἀτυχὴς φιλία μου καλῆται,
Ἂν ὅστις μὲ ἠγάπησεν ὀφείλῃ ν’ ἀποθάνῃ,
Τὴν ὀλεθρίαν μοῖράν μου σκληρὰ καταρασθῆτε!»
- ↑ Τοῦ ἀειμνήστου συνταγματάρχου τῆς Χωροφυλακῆς Ν. Ζαλοκώστα, παρόντος ἐν τῆ κηδείᾳ.