Απομνημονεύματα περί του γαλατικού πολέμου/Α
| ←Εἰσαγωγή | Ἀπομνημονεύματα περὶ τοῦ γαλατικοῦ πολέμου Συγγραφέας: Μεταφραστής: Γρηγόριος Βερναρδάκης Βιβλίον Α΄ |
Βιβλίον Β΄→ |
1. Ὅλη ἡ Γαλατία διαιρεῖται εἰς μέρη τρία, ὧν τὸ μὲν κατοικοῦσιν οἱ Βέλγαι, τὸ ἄλλο δὲ οἱ Ἀκουϊτανοί, τὸ δὲ τρίτον ἐκεῖνοι, οἵτινες κατὰ μὲν τὴν γλῶσσαν αὐτῶν ὀνομάζονται Κελτοὶ, κατὰ δὲ τὴν ἡμετέραν Γαλάται. Οὗτοι πάντες διαφέρουσιν ἀλλήλων κατὰ τὴν γλῶσσαν τὰ ἔθιμα καὶ τοὺς νόμους. Τοὺς δὲ Γαλάτας ἀπὸ μὲν τῶν Ἀκουϊτανῶν χωρίζει ὁ Γαρούμνας ποταμὸς, ἀπὸ δὲ τῶν Βελγῶν ὁ Ματρόνας καὶ ὁ Σηκουάνας. Τούτων πάντων ἀνδρειότατοι εἶναι οἱ Βέλγαι, διότι πλεῖστον μὲν ἀπέχουσι τοῦ πολιτισμοῦ καὶ τῆς ἐξημερώσεως τῆς ἐπαρχίας, σπανιώτατα δὲ ἐπιφοιτῶσι πρὸς αὐτοὺς ἔμποροι εἰσάγοντες τὰ πρὸς ἐκθήλυνσιν τῶν ψυχῶν συντελοῦντα, καὶ εἶναι ἐγγύτατα τῶν Γερμανῶν τῶν πέραν τοῦ Ῥήνου οἰκούντων, μεθ’ ὧν συνεχῶς πολεμοῦσι. Διὰ τοῦτο δὲ οἱ Ἑλουήτιοι καὶ τοὺς λοιποὺς Γαλάτας ὑπερβάλλουσι κατὰ τὴν ἀρετὴν, διότι σχεδὸν καθ’ ἑκάστην συνάπτουσι μάχας μετὰ τῶν Γερμανῶν, ὅτε δηλαδὴ ἢ ἀποκρούουσιν αὐτοὺς ἀπὸ τῆς χώρας των, ἢ αὐτοὶ ἐν τῇ ἐκείνων πολεμοῦσι. Τούτων ἓν μέρος, τὸ ὁποῖον, ὡς ἐλέχθη, κατέχουσιν οἱ Γαλάται, ἄρχεται μὲν ἀπὸ τοῦ ποταμοῦ Ῥοδανοῦ, περιορίζεται δὲ ὑπὸ τοῦ Γαρούμνα ποταμοῦ, τοῦ Ὠκεανοῦ καὶ τῆς χώρας τῶν Βελγῶν, ἐφάπτεται δὲ καὶ τοῦ Ῥήνου ποταμοῦ ἀπὸ τῆς χώρας τῶν Σηκουανῶν καὶ Ἑλουητίων καὶ ἀποκλίνει πρὸς ἄρκτον. Ἡ δὲ Βελγικὴ ἄρχεται μὲν ἀπὸ τῶν ἐσχατιῶν τῆς Γαλλίας, διήκει δὲ μέχρι τοῦ κατωτέρου μέρους τοῦ ποταμοῦ Ῥήνου καὶ ἀποβλέπει πρὸς ἄρκτον καὶ ἀνατολάς. Ἢ δὲ Ἀκουϊτανία διήκει μὲν ἀπὸ τοῦ Γαρούμνα ποταμοῦ μέχρι τῶν Πυῤῥηναίων ὀρέων καὶ ἐκείνου τοῦ μέρους τοῦ Ὠκεανοῦ, τὸ ὁποῖον εἶναι παρὰ τὴν Ἱσπανίαν, ἀποβλέπει δὲ μεταξὺ δυσμῶν καὶ ἄρκτου.
2. Παρὰ τοῖς Ἑλουητίοις ἀνὴρ λίαν εὐγενέστατος καὶ πλουσιώτατος ἦτο ὁ Ὀργέτοριξ. Οὗτος ἐπὶ τῆς ὑπατείας Μάρκου Μεσσάλα καὶ Μάρκου Πείσωνος παρασυρόμενος ὑπὸ τῆς ἐπιθυμίας τῆς βασιλείας συνώμοσε μετὰ τῶν εὐγενῶν καὶ κατέπεισε τὴν πόλιν νὰ ἐκστρατεύσωσι πανδημεὶ ἐκ τῆς χώρας των, (λέγων ὅτι) εἶναι λίαν εὔκολον, ἐπειδὴ προέχουσι πάντων κατὰ τὴν ἀρετὴν, νὰ καταλάβωσι τὴν ἀρχὴν ὅλης τῆς Γαλατίας. Εἰς τοῦτο δὲ τόσῳ εὐκολώτερον κατέπεισεν αὐτοὺς, ὅσῳ οἱ Ἑλουήτιοι πανταχόθεν συνέχονται ὑπὸ τῆς φύσεως τοῦ τόπου· ἀπὸ τοῦ ἑνὸς μὲν μέρους ὑπὸ τοῦ ποταμοῦ Ῥήνου, εὐρυτάτου καὶ βαθυτάτου, ὅστις χωρίζει τὴν χώραν τῶν Ἑλουητίων ἀπὸ τῆς τῶν Γερμανῶν· ἀπὸ δὲ τοῦ ἑτέρου μέρους ὑπὸ τοῦ ὄρους Ἰούρα ὑψηλοτάτου, τὸ ὁποῖον εἶναι μεταξὺ τῶν Σηκουανῶν καὶ Ἑλουητίων· καὶ ἀπὸ τοῦ τρίτου ὑπὸ τῆς Λεμάνης λίμνης καὶ τοῦ ποταμοῦ Ῥοδανοῦ, ὅστις χωρίζει τὴν ἡμετέραν ἐπαρχίαν ἀπὸ τῶν Ἑλουητίων. Διὰ ταῦτα λοιπὸν καὶ εἰς μικροτέραν ἔκτασιν περιεφέροντο καὶ δυσκολώτερον ἠδύναντο νὰ ἐπιφέρωσι πόλεμον κατὰ τῶν γειτόνων· ὥστε αὐτοὶ ἄνδρες φιλοπόλεμοι ὄντες μεγάλως ἐλυποῦντο. Ἀναλόγως δὲ τοῦ πλήθους τῶν ἀνδρῶν καὶ τῆς πολεμικῆς δόξης καὶ τῆς ἀνδρείας των ἐνόμιζον ὅτι εἶχον στενὴν χώραν, ὡς περιέχουσαν κατὰ μὲν τὸ μῆκος χίλια ἐνεακόσια καὶ εἴκοσι στάδια, κατὰ δὲ τὸ πλάτος χίλια τετρακόσια καὶ τεσσαράκοντα.
3. Ὑπὸ τούτων ἀναπεισθέντες καὶ ὑπὸ τοῦ ἀξιώματος τοῦ Ὀργετόριγος παρακινηθέντες ἀπεφάσισαν νὰ παρασκευάσωσι τὰ πρὸς ὁδοιπορίαν, νὰ συναγοράσωσιν ὡς πλεῖστα ὑποζύγια καὶ ἁμάξας, νὰ σπείρωσιν ὡς πλείστους ἀγροὺς, ἵνα καθ’ ὁδὸν ὑπάρχῃ ἀφθονία σίτου, καὶ νὰ συνάψωσιν εἰρήνην καὶ φιλίαν μετὰ τῶν ὁμόρων πόλεων. Πρὸς ἐπιτέλεσιν τούτων ἐνόμισαν ὅτι ἀρκοῦσι δύο ἔτη, κατὰ δὲ τὸ τρίτον ἔτος διὰ νόμου ἐπικυροῦσι ὁδοιπορίαν. Πρὸς δ’ ἐπιτέλεσιν τούτων ἐκλέγεται ὁ Ὀργέτοριξ. Οὗτος δὲ ἀναλαβὼν τὴν πρὸς τὰς πόλεις πρεσβείαν πείθει καθ’ ὁδὸν τὸν Καστικὸν, τὸν υἱὸν τοῦ Καταμανταλέδους, Σηκουανὸν, τοῦ ὁποίου ὁ πατὴρ ἐπὶ πολλὰ ἔτη εἶχε τὴν βασιλείαν ἐν τοῖς Σηκουανοῖς, καὶ ὑπὸ τῆς γερουσίας τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων ὠνομάσθη φίλος, νὰ καταλάβῃ ἐν τῇ πόλει του τὴν βασιλείαν, τὴν ὁποίαν πρότερον εἶχεν ὁ πατήρ του. Ἐπίσης πείθει καὶ τὸν Δουμνόριγα Αἴδουον, τὸν ἀδελφὸν τοῦ Διβιτιακοῦ, ὅστις κατ’ ἐκεῖνον τὸν χρόνον ἐπρώτευεν ἐν τῇ πόλει καὶ ἦτο τὰ μάλιστα ἀρεστὸς τῷ δήμῳ, τὸ αὐτὸ νὰ ἐπιχειρήσῃ, καὶ δίδει αὐτῷ εἰς γάμον τὴν θυγατέρα του. Ἀποδεικνύει δὲ ὅτι εἶναι εὐκολώτατον εἰς ἐκείνους νὰ ἐκτελέσωσι τὸ ἐπιχείρημα, διότι καὶ αὐτὸς μέλλει· νὰ καταλάβῃ τὴν ἀρχὴν τῆς πόλεώς του· εἶναι δὲ ἀναμφίβολον ὅτι οἱ Ἑλουήτιοι ἰσχύουσι πλεῖστον τῶν λαῶν ὅλης τῆς Γαλλίας· διαβεβαιοῖ δὲ ὅτι διὰ τῆς δυνάμεως καὶ τοῦ στρατοῦ του θὰ περιποιήσῃ εἰς ἐκείνους τὰς βασιλείας. Ὑπὸ τοῦ λόγου τούτου ἀναπεισθέντες δίδουσι πίστιν καὶ ὅρκον πρὸς ἀλλήλους καὶ ἐλπίζουσιν ὅτι καταλαβόντες τὴν βασιλείαν θὰ δυνηθῶσι νὰ γείνωσι κύριοι ὅλης τῆς Γαλλίας διὰ τριῶν ἰσχυροτάτων καὶ κραταιοτάτων λαῶν.
4. Τοῦτο κατηγγέλθη τοῖς Ἑλουητίοις διὰ μηνυτῶν. Κατὰ δὲ τὰ ἔθιμα αὐτῶν ἠνάγκασαν τὸν Ὀργετόριγα νὰ ἀπολογηθῇ ἐκ τῶν δεσμῶν· καταδικασθεὶς δὲ ἔπρεπε νὰ ὑποστῇ τὴν ποινὴν, νὰ καῇ ζῶν. Κατὰ δὲ τὴν ὡρισμένην ἡμέραν τῆς ἀπολογίας ὁ Ὀργέτοριξ πανταχόθεν συνήθροισεν εἰς τὸ δικαστήριον πάντας τοὺς δούλους του, περὶ τὰς δέκα χιλιάδας ἀνδρῶν, καὶ πάντας τοὺς ὑποτελεῖς καὶ χρεωφειλέτας του, ὧν εἶχε πλείστους, εἰς τὸ αὐτὸ συνήγαγε· δι’ αὐτῶν δὲ ἀπέφυγε νὰ ἀπολογηθῇ. Ἀλλ’ ἐπειδὴ ἡ πόλις παροξυνθεῖσα διὰ τοῦτο ἐπεχείρει νὰ ἐξασκήσῃ τὸ δικαίωμα της διὰ τῶν ὅπλων, καὶ οἱ ἄρχοντες συνήθροιζον ἐκ τῶν ἀγρῶν πλῆθος ἀνδρῶν, ὁ Ὀργέτοριξ ἀπέθανε· καθὼς δὲ νομίζουσιν οἱ Ἑλουήτιοι, δὲν αἴρεται ἡ ὑποψία, ὅτι αὐτὸς ἑαυτὸν ἐφόνευσε.
5. Ἀλλὰ μετὰ τὸν θάνατον αὐτοῦ οὐδὲν ἧττον οἱ Ἑλουήτιοι ἐπιχειροῦσι νὰ ἐκτελέσωσιν ὅ,τι εἶχον ἀποφασίσῃ, δηλαδὴ νὰ ἐξέλθωσι τῆς χώρας των. Ὡς δὲ ἐνόμισαν ἑαυτοὺς παρεσκευασμένους εἰς τοῦτο, πυρπολοῦσι μὲν πάσας τὰς πόλεις των, περὶ τὰς δώδεκα τὸν ἀριθμὸν, κώμας περὶ τὰς τετρακοσίας καὶ τὰ λοιπὰ ἰδιωτικὰ οἰκοδομήματα, κατακαίουσι δὲ πάντα τὸν σῖτον πλὴν ἐκείνου, τὸν ὁποῖον ἔμελλον νὰ φέρωσι μεθ’ ἑαυτῶν, ὅπως ἀφαιρεθείσης τῆς ἐλπίδος τῆς οἴκαδε ἐπανόδου ἦναι προθυμότεροι νὰ ὑπομένωσι πάντας τοὺς κινδύνους, καὶ διατάττουσιν, ἕκαστος νὰ λάβῃ μεθ’ ἑαυτοῦ οἴκοθεν ἄλευρον διὰ τρεῖς μῆνας. Καταπείθουσι δὲ τοὺς Ῥαυρακοὺς καὶ Τουλίγγους καὶ Λατοβίκους γείτονάς των, ὅπως ἀκολουθήσαντες τὸ παράδειγμά των, τὰς πόλεις καὶ τὰς κώμας των καύσαντες συνεξέλθωσι μετ’ αὐτῶν, καὶ τοὺς Βοΐους, τοὺς πέραν τοῦ Ῥήνου οἰκήσαντας καὶ εἰς τὸ Νωρικὸν μεταβάντας καὶ τὴν Νωρηΐαν πολιορκήσαντας, ὑποδεχθέντες προσλαμβάνουσι συμμάχους.
6. Ἦσαν καθόλου δύο ὁδοὶ, δι’ ὧν οἴκοθεν ἠδύναντο νὰ ἐξέλθωσιν ἡ μὲν διὰ τῶν Σηκουανῶν, στενὴ καὶ δύσβατος, μεταξὺ τοῦ ὄρους Ἰούρα καὶ τοῦ ποταμοῦ Ῥοδανοῦ, δι’ ἧς μόλις μία ἅμαξα ἠδύνατο νὰ διέλθῃ· ἐπεκρέματο δὲ ὄρος ὑψηλότατον, ὥστε καὶ πάνυ ὀλίγοι εὐκόλως ἠδύναντο νὰ ἀποκωλύσωσιν αὐτούς· ἡ δὲ ἑτέρα διὰ τῆς ἡμετέρας ἐπαρχίας, πολλῷ εὐβατωτέρα καὶ εὐρυτέρα, διότι μεταξὺ τῆς χώρας τῶν Ἑλουητίων καὶ τῆς τῶν Ἀλλοβρόγων, οἵτινες νεωστὶ εἶχον ἡσυχάσῃ, ῥέει ὁ Ῥοδανὸς, καὶ οὗτος εἶναι ἐνιαχοῦ διαβατός. Ἐσχάτη δὲ πόλις τῶν Ἀλλοβρόγων, καὶ ἐγγυτάτη τῆς χώρας τῶν Ἑλουητίων, εἶναι ἡ Γενοΐα. Ἐκ δὲ τῆς πόλεως ταύτης διήκει γέφυρα εἰς τοὺς Ἑλουητίους. Ἐπίστευον δὲ ὅτι ἢ ἤθελον πείσῃ τοὺς Ἀλλόβρογας, διότι δὲν ἐφαίνοντο ἀκόμη εὐνοϊκῶς διακείμενοι πρὸς τὸν δῆμον τῶν Ῥωμαίων, ἡ διὰ τῆς βίας ἤθελον ἀναγκάσῃ αὐτοὺς, νὰ ἀφήσωσιν αὐτοὺς νὰ πορευθῶσι διὰ τῆς χώρας των. Πάντα δὲ τὰ πρὸς ὁδοιπορίαν παρασκευάσαντες ὁρίζουσι τὴν ἡμέραν, καθ’ ἣν νὰ συνέλθωσι πάντες παρὰ Τὴν ὄχθην τοῦ Ῥοδανοῦ· ἡ ἡμέρα δὲ αὕτη ἦτο ἡ πέμπτη πρὸ τῶν Καλενδῶν τοῦ Ἀπριλίου (28 Μαρτίου) ἐπὶ τῆς ὑπατείας τοῦ Λευκίου Πείσωνος καὶ Αὔλου Γαβινίου.
7. Καθὼς δὲ ἀνηγγέλθη τοῦτο εἰς τὸν Καίσαρα, ὅτι διανοοῦνται νὰ πορευθῶσι διὰ τῆς ἡμετέρας ἐπαρχίας, ταχέως ἀναχωρεῖ ἐκ τῆς πόλεως, καὶ διὰ συντονωτάτων πορειῶν σπεύδει εἰς τὴν πέραν τῶν Ἄλπεων Γαλατίαν καὶ φθάνει εἰς τὴν Γενοΐαν. Εἰς ὅλην τὴν ἐπαρχίαν ἐπιτάττει ὡς πλείστους στρατιώτας (μία λεγεὼν καθόλου ὑπῆρχεν ἐν τῇ πέραν τῶν Ἄλπεων Γαλατία), ἡ δὲ παρὰ τὴν Γενοΐαν γέφυρα διατάττει νὰ διαλυθῇ. Ὡς δὲ περὶ τῆς ἀφίξεως αὐτοῦ ἐπληροφορήθησαν οἱ Ἑλουήτιοι, πέμπουσι πρέσβεις πρὸς αὐτὸν, ἧς πρεσβείας τὴν πρώτην θέσιν κατεῖχον ὁ Ναμμηΐος καὶ Βερουκλοίτιος, ἵνα εἴπωσιν: ὅτι διανοοῦνται ἄνευ οὐδεμιᾶς βλάβης νὰ διέλθωσι διὰ τῆς ἐπαρχίας, διότι ἄλλην ὁδὸν οὐδεμίαν ἔχουσι· παρακαλοῦσι δὲ αὐτὸν, νὰ συγκατανεύσῃ νὰ πράξωσι τοῦτο. Ὁ δὲ Καῖσαρ, ἐπειδὴ διέσωζεν ἐν τῇ μνήμῃ ὅτι ἐφονεύθη ὁ ὕπατος Λεύκιος Κάσσιος καὶ ὁ στρατὸς αὐτοῦ ἀπεκρούσθη ὑπὸ τῶν Ἑλουητίων καὶ διῆλθεν ὑπὸ τὸν ζυγὸν, ἐνόμιζεν ὅτι δὲν πρέπει νὰ συγχωρήσῃ αὐτό· καὶ δὲν ἐπίστευε δὲ, ὅτι ἄνδρες δυσμενεῖς, τυχόντες. εὐκαιρίας νὰ διέλθωσι διὰ τῆς ἐπαρχίας, θέλουσι ἀποστῇ τῆς βιαιοπραγίας καὶ κακουργίας. Ἀλλ’ ὅμως, ἵνα παρέλθῃ διάστημα, μέχρις οὐ συναθροισθῶσιν οἱ στρατιῶται, οὓς εἶχεν ἐπιτάξῃ, ἀπεκρίνατο πρὸς τοὺς πρέσβεις, ὅτι θέλει λάβῃ προθεσμίαν ὅπως σκεφθῇ· ἐὰν δέ τι θέλωσι, δύνανται νὰ ἐπανέλθωσι τὴν πρὸ τῶν εἰδῶν τοῦ Ἀπριλίου ἡμέραν (13 Ἀπριλίου).
8. Ἐν τοσούτῳ μετὰ τῆς λεγεῶνος, ἣν μεθ’ ἑαυτοῦ εἶχε, καὶ τῶν στρατιωτῶν, οἵτινες εἶχον συνέλθῃ ἐκ τῆς ἐπαρχίας, ἀπὸ τῆς Λεμάνης λίμνης, τῆς ἐμβαλλούσης εἰς τὸν Ῥοδανὸν ποταμὸν, μέχρι τοῦ ὄρους Ἰούρα, τοῦ χωρίζοντος τὴν χώραν τῶν Σηκουανῶν ἀπὸ τῆς τῶν Ἑλουητίων, ἄγει τεῖχος τὸ μὲν μῆκος ἑκατὸν καὶ πεντήκοντα δύο στάδια, τὸ δ’ ὕψος ἑκκαίδεκα πόδας, πρὸς δὲ καὶ τάφρον. Τοῦ ἔργου τούτου ἐπιτελεσθέντος ἐγκαθίστησι φρουρὰς, περιτειχίζει ὀχυρώματα, ὅπως εὐκολώτερον δύναται νὰ ἀποκωλύῃ αὐτοὺς, ἐὰν ἄκοντος αὐτοῦ ἐπιχειρήσωσι νὰ διαβῶσι. Ὡς δ’ ἦλθεν ἡ ἡμέρα, ἣν εἶχεν ὁρίσῃ μετὰ τῶν πρέσβεων, καὶ οἱ πρέσβεις ἐπανῆλθον πρὸς αὐτὸν, λέγει ὅτι κατὰ τὸ ἔθος καὶ τὸν τρόπον τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων δὲν δύναται νὰ συγχωρήσῃ εἴς τινα τὴν διὰ τῆς ἐπαρχίας ὁδὸν καὶ δεικνύει ὅτι θὰ ἐμποδίσῃ αὐτοὺς, ἐὰν ἐπιχειρήσωσι νὰ ἐκβιάσωσιν αὐτήν. Οἱ Ἑλουήτιοι λοιπὸν ψευσθέντες ταύτης τῆς ἐλπίδος, ἄλλοι μὲν συνδέσαντες ναῦς καὶ πλείστας σχεδίας παρασκευάσαντες ἀπεπειράθησαν νὰ ἐκβιάσωσι τὴν δίοδον, ἄλλοι δὲ διὰ τῶν τεναγῶν τοῦ Ῥοδανοῦ, ὅπου ὁ ποταμὸς ἐλάχιστον εἶχε βάθος, ἐνίοτε μὲν τὴν ἡμέραν, συχνότερον δὲ τὴν νύκτα· ἀλλὰ διὰ τοῦ περιτειχίσματος καὶ τῆς συνδρομῆς τῶν στρατιωτῶν καὶ τῶν βελῶν ἀποκρουσθέντες ἀπέστησαν ταύτης τῆς ἐπιχειρήσεως.
9. Μία ἔτι ὁδὸς ὑπελείπετο διὰ τῆς χώρας τῶν Σηκουανῶν, ἣν ἀκόντων τῶν Σηκουανῶν δὲν ἠδύναντο νὰ διέλθωσι διὰ τὰς στενοχωρίας. Ἀλλὰ τούτους μὴ δυνάμενοι νὰ πείσωσι δι’ ἑαυτῶν, πέμπουσι πρέσβεις πρὸς τὸν Δουμνόριγα Αἴδουον, ὅπως τῇ μεσιτείᾳ αὐτοῦ ἐπιτύχωσι τούτου παρὰ τῶν Σηκουανῶν. Ὁ δὲ Δουμνόριξ διὰ τῆς εὐνοίας καὶ τῆς φιλοδωρίας πλεῖστον ἴσχυε παρὰ τοῖς Σηκουανοῖς καὶ τῶν Ἑλουητίων ἦτο φίλος, διότι ἐκ τῆς πόλεως ταύτης εἶχε λάβῃ εἰς γάμον τὴν θυγατέρα τοῦ Ὀργετόριγος, καὶ τῆς βασιλείας ἐπιθυμῶν ἐνεωτέριζε καὶ ὡς πλείστας πόλεις ἤθελε νὰ ἔχῃ ὑποχρέους τῆς εὐεργεσίας του. Ὅθεν ἀναλαμβάνει τὸ πρᾶγμα καὶ παρὰ τῶν Σηκουανῶν ἐπιτυγχάνει, νὰ ἀφήσωσι τοὺς Ἑλουητίους νὰ διέλθωσι διὰ τῆς χώρας τῶν, καὶ κατορθώνει νὰ δώσωσιν ὁμήρους πρὸς ἀλλήλους· οἱ μὲν Σηκουανοὶ, ἵνα μὴ ἐμποδίσωσι τῆς διόδου τοὺς Ἑλουητίους, οἱ δὲ Ἑλουήτιοι, ἵνα ἄνευ κακουργίας καὶ βλάβης διέλθωσι.
10. Εἰς τὸν Καίσαρα ἀναγγέλλεται, ὅτι οἱ Ἑλουήτιοι διανοοῦνται νὰ διέλθωσι διὰ τῆς χώρας τῶν Σηκουανῶν καὶ Αἰδούων εἰς τὴν χώραν τῶν Σαντόνων, οὐ μακρὰν ἀπέχουσαν τῆς τῶν Τολοσατῶν, ἥτις πόλις εἶναι ἐν τῇ ἐπαρχίᾳ. Ἐὰν δὲ τοῦτο ἐγίνετο, κατενοέι ὅτι θὰ ὑπῆρχε μέγας κίνδυνος διὰ τὴν ἐπαρχίαν, νὰ ἔχῃ γείτονας ἐν τόποις εὐρυτάτου καὶ τὰ μάλιστα σιτοφόροις ἄνδρας φιλοπολέμους καὶ ἐχθροὺς τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων. Διὰ ταύτας τὰς αἰτίας ἐπέστησεν εἰς τὸ κατασκευασθὲν ὀχύρωμα τὸν ὕπαρχον Τίτον Λαβιηνόν· αὐτὸς δὲ διὰ συντόνου πορείας σπεύδει εἰς τὴν Ἰταλίαν καὶ καταγράφει ἐνταῦθα δύο λεγεῶνας καὶ τρεῖς περὶ τὴν Ἀκυληΐαν παραχειμαζούσας ἐξάγει ἐκ τῶν χειμαδίων, καὶ, ὅπου διὰ τῶν Ἄλπεων ἡ ὁδὸς ἦτο ἐγγυτάτη πρὸς τὴν ἐκτὸς τῶν Ἄλπεων Γαλατίαν, σπεύδει μετὰ τούτων τῶν πέντε λεγεώνων. Ἀλλ’ ἐνταῦθα οἱ Κέντρωνες καὶ Γραϊόκελοι καὶ Κατούριγες καταλαβόντες τὰ ὕψη ἐπιχειροῦσι νὰ ἀποκωλύσωσι τῆς ὁδοῦ τὸν στρατόν. Διὰ παμπόλλων δὲ μαχῶν ἀποκρούσας τούτους ἀπὸ τοῦ Ὠκέλου, ὅπερ εἶναι τὸ ἔσχατον τῆς ἐντὸς τῶν Ἄλπεων ἐπαρχίας, κατὰ τὴν ἑβδόμην ἡμέραν φθάνει εἰς τὴν ἐν τῇ ἐκτὸς τῶν Ἄλπεων ἐπαρχίᾳ χώραν τῶν Βοκοντίων· ἐντεῦθεν δὲ ἄγει τὸν στρατὸν εἰς τὴν χώραν τῶν Ἀλλοβρόγων καὶ ἀπὸ τῆς τῶν Ἀλλοβρόγων εἰς τὴν τῶν Σεγουσιαβῶν· οὗτοι δὲ εἶναι οἱ πρῶτοι ἐκτὸς τῆς ἐπαρχίας πέραν τοῦ Ῥοδανοῦ.
11. Οἱ δ’ Ἑλουήτιοι ἤδη διαβιβάσαντες διὰ τῶν στενῶν καὶ τῆς χώρας τῶν Σηκουανῶν τὰς δυνάμεις των καὶ φθάσαντες εἰς τὴν χώραν τῶν Αἰδούων ἐλεηλάτουν τοὺς ἀγροὺς αὐτῶν. Οἱ δὲ Αἴδουοι μὴ δυνάμενοι νὰ διασώζωσιν ἀπ’ αὐτῶν ἑαυτοὺς καὶ τὰ ἑαυτῶν, πέμπουσι πρέσβεις πρὸς τὸν Καίσαρα, ἵνα ζητήσωσι βοήθειαν (λέγοντες ὅτι): Πάντοτε προσηνέχθησαν οὕτως πρὸς τὸν δῆμον τῶν Ῥωμαίων, ὥστε δὲν ἔπρεπεν ὑπὸ τὰς ὄψεις σχεδὸν τοῦ ἡμετέρου στρατοῦ οἱ μὲν ἀγροὶ νὰ ἐρημῶνται, τὰ δὲ τέκνα νὰ ἀπάγωνται εἰς δουλείαν, αἱ δὲ πόλεις αὐτῶν νὰ ἐκπορθῶνται. Συγχρόνως δὲ οἱ Αἴδουοι Ἄμβαῤῥοι, συγγενεῖς καὶ ὅμαιμοι τῶν Αἰδούων, δηλοποιοῦσιν εἰς τὸν Καίσαρα, ὅτι τῶν ἀγρῶν δῃωθέντων δὲν ἠδύναντο εὐκόλως νὰ ἀποκρούσωσι τὴν βίαν τῶν ἐχθρῶν ἀπὸ τῶν πόλεων. Ὁμοίως καὶ οἱ Ἀλλόβρογες, οἵτινες πέραν τοῦ Ῥοδανοῦ εἶχον κώμας καὶ κτήματα, διὰ φυγῆς· ἀναχωροῦσι πρὸς τὸν Καίσαρα καὶ ἀποδεικνύουσιν, ὅτι ἐκτὸς τοῦ ἐδάφους τῆς χώρας οὐδὲν ὑπολείπεται αὐτοῖς. Ὑπὸ τούτων παρακληθεὶς ὁ Καῖσαρ ἐνόμισεν ὅτι δὲν ἔπρεπε νὰ περιμένῃ, μέχρις οὐ οἱ Ἑλουήτιοι καταναλώσαντες πάντα τὰ ὑπάρχοντα τῶν συμμάχων φθάσωσιν εἰς τὴν χώραν τῶν Σαντόνων.
12. Ὑπάρχει τις ποταμὸς Ἄραρις, ὅστις διὰ τῆς χώρας τῶν Αἰδούων καὶ Σηκουανῶν ἐμβάλλει εἰς τὸν Ῥοδανὸν μετ’ ἀπιστεύτου ἠρεμίας, οὕτως ὥστε δὲν δύναταί τις νὰ κρίνῃ διὰ τῶν ὀφθαλμῶν κατὰ ποίαν διεύθυνσιν ῥέει. Τοῦτον οἱ Ἑλουήτιοι σχεδίαις καὶ λέμβοις ἐπιζεύξαντες διέβαινον. Μαθὼν δὲ παρὰ τῶν κατασκόπων ὁ Καῖσαρ, ὅτι οἱ Ἑλουήτιοι εἶχον ἤδη διαβιβάσῃ διὰ τοῦ ποταμοῦ τούτου τὰ τρία τέταρτα τῆς δυνάμεώς των, τὸ δὲ τέταρτον σχεδὸν μέρος ὑπελείπετο ἐπὶ τάδε τοῦ ποταμοῦ, περὶ τὴν τετάρτην φυλακὴν ἀναχωρήσας ἐκ τοῦ στρατοπέδου μετὰ τριῶν λεγεώνων φθάνει πρὸς τοῦτο τὸ μέρος, τὸ ὁποῖον δὲν εἶχεν ἀκόμη διαβῇ τὸν ποταμόν. Τούτους δὲ ἐν ἀσχολίαις ὄντας καὶ ἀπροσδοκήτους προσβαλὼν ὁ Καῖσαρ μέγα μέρος αὐτῶν κατέκοψε· οἱ δὲ λοιποὶ ἐτράπησαν εἰς φυγὴν καὶ ἐκρύβησαν εἰς τὰ ἐγγύτατα δάση. Ἡ φυλὴ αὕτη ἐκαλεῖτο Τιγουρίνη· διότι πάσα ἡ πόλις τῶν Ἑλουητίων διαιρεῖται εἰς τέσσαρας φυλάς. Αὐτὴ δὲ αὕτη μόνη ἡ φυλὴ ἐξελθοῦσα οἴκοθεν κατὰ τὴν μνήμην τῶν ἡμετέρων πατέρων εἶχε φονεύσῃ τὸν ὕπατον Λεύκιον Κάσσιον καὶ τὸν στρατὸν αὐτοῦ ἀποβάλῃ εἰς ζυγόν. Οὕτω λοιπὸν εἴτε κατὰ τύχην εἴτε κατὰ βουλὴν τῶν ἀθανάτων θεῶν ἡ μερὶς τῆς πόλεως τῶν Ἑλουητίων, ἡ ἐπενεγκοῦσα ἔκτακτον συμφορὰν εἰς τὸν δῆμον τῶν Ῥωμαίων, αὐτὴ πρώτη ἀπέτισε ποινάς. Ἐν τούτῳ δὲ ὁ Καῖσαρ ἐξεδικήθη οὐ μόνον δημοσίας, ἀλλὰ καὶ ἰδιωτικὰς ὕβρεις, διότι τὸν ὕπαρχον Λεύκιον Πείσωνα, τὸν πάππον τοῦ πενθεροῦ αὐτοῦ Λευκίου Πείσωνος, οἱ Τιγουρῖνοι εἶχον φονεύσῃ κατὰ τὴν αὐτὴν, καθ’ ἣν καὶ τὸν Κάσσιον, μάχην.
13. Μετὰ τὴν μάχην ταύτην, ἵνα δυνηθῇ νὰ καταδιώξῃ τὰς ἐπιλοίπους δυνάμεις τῶν Ἑλουητίων φροντίζει νὰ κατασκευάσῃ γέφυραν ἐπὶ τοῦ Ἀράρεως, καὶ οὕτω διεβίβασε τὸν στρατόν. Οἱ δὲ Ἑλουήτιοι ἐκ τῆς αἰφνιδίας αὐτοῦ ἐπελεύσεως καταπλαγέντες, διότι παρετήρησεν ὅτι ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον αὐτοὶ ἐν εἴκοσιν ἡμέραις ἐπιπονώτατα κατώρθωσαν, νὰ διαβῶσι δηλαδὴ τὸν ποταμὸν, ἐκεῖνος ἐν μιᾷ ἡμέρᾳ ἔκαμε, πέμπουσι πρέσβεις πρὸς αὐτόν· ταύτης δὲ τῆς πρεσβείας ἡγεῖτο ὁ Διβίκων, ὅστις ὑπῆρξε στρατηγὸς κατὰ τὸν Κασσιανὸν πόλεμον. Οὗτος ὡμίλησε πρὸς τὸν Καίσαρα ὡς ἑξῆς: Ἐὰν ὁ δῆμος τῶν Ῥωμαίων κάμῃ εἰρήνην πρὸς τοὺς Ἑλουητίους, οἱ Ἑλουήτιοι θέλουσιν ὑπάγῃ καὶ μείνῃ αὐτοῦ, ὅπου ὁ Καῖσαρ ἤθελεν ἐγκαταστήσῃ αὐτοὺς καὶ θελήσῃ νὰ μείνωσι. Ἐὰν δὲ ἐπιμένῃ διὰ πολέμου καταδιώκων αὐτοὺς, ἂς ἀναλογισθῇ καὶ τὴν παλαιὰν συμφορὰν τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων καὶ τὴν προτέραν ἀρετὴν τῶν Ἑλουητίων. Ὅτι δὲ ἀπροσδοκήτως προσέβαλε μίαν φυλὴν, ἐν ᾧ ἐκεῖνοι, οἵτινες εἶχον διαβῇ τὸν ποταμὸν, δὲν ἠδύναντο νὰ βοηθήσωσι τοὺς ἑαυτῶν, ἂς μὴ ἀποδώσῃ διὰ τοῦτο μεγάλην ἀξίαν εἰς τὴν ἀρετὴν του ἢ περιφρονήσῃ αὐτούς. Ἐδιδάχθησαν δὲ παρὰ τῶν πατέρων καὶ τῶν προγόνων των οὕτως, ὥστε μᾶλλον διὰ τῆς ἀρετῆς ἢ διὰ τοῦ δόλου νὰ διαγωνίζωνται ἢ ἐπ’ ἐνεδρῶν νὰ στηρίζωνται. Ὅθεν ἂς μὴ συντελέσῃ, ὥστε ἐκεῖνος ὁ τόπος, ὅπου διέμειναν, νὰ λάβῃ ὄνομα ἐκ τῆς δυστυχίας τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων καὶ τῆς πανωλεθρίας τοῦ στρατοῦ, ἢ νὰ μεταδώσῃ τὴν μνήμην (τῆς δυστυχίας εἰς τοὺς μεταγενεστέρους).
14. Πρὸς τούτους ὁ Καῖσαρ ἀπεκρίνατο οὕτω: Ὅτι τόσῳ ὀλιγώτερον διστάζει περὶ τούτου, ὅσῳ διασώζει ἐν τῇ μνήμῃ ὅσα εἶχον μνημονεύσῃ οἱ Ἑλουήτιοι, καὶ φέρει ταῦτα τόσῳ βαρύτερον, ὅσῳ ὀλιγώτερον κατ’ ἀξίαν τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων εἶχον συμβῇ· ὅστις ἂν εἶχε συνείδησιν ἀδικίας τινὸς, δὲν θὰ εἶχε δυσκολίαν νὰ προφυλαχθῇ· ἀλλ’ ἐκ τούτου ἠπατήθη, ὅτι οὔτε γινώσκει ὅτι ἔπραξε τι, δι’ ὃ νὰ φοβῆται, οὔτε νομίζει ὅτι ἄνευ αἰτίας πρέπει νὰ φοβῆται. Ἐὰν δὲ θέλῃ νὰ λησμονήσῃ τὴν παλαιὰν ὕβριν, μήπως δύναται νὰ ἀποβάλῃ τὴν μνήμην καὶ τῶν προσφάτων ἀδικιῶν, ὅτι αὐτοῦ ἄκοντος ἀπεπειράθησαν νὰ διέλθωσι διὰ τῆς ἐπαρχίας, ὅτι καὶ τοὺς Αἰδούους καὶ τοὺς Ἀμβάῤῥους καὶ τοὺς Ἀλλόβρογας ἐκάκωσαν; Ὅτι δὲ τόσον θρασέως κομπάζουσιν ἐπὶ τῇ νίκῃ των καὶ θαυμάζουσιν ὅτι ἐπὶ τόσον χρόνον ἀτιμωρητεὶ ὑπέφεραν τὰς ὕβρεις (οἱ Ῥωμαῖοι), εἰς ταὐτὸ τοῦτο ἀνήκει. Διότι οἱ ἀθάνατοι θεοὶ, ἵνα βαρύτερον λυπήσωσι. διὰ τῆς μεταβολῆς τῶν πραγμάτων τοὺς ἀνθρώπους, τοὺς ὁποίους θέλουσι νὰ τιμωρήσωσι διὰ τὴν κακουργίαν αὐτῶν, εἰς τούτους συνειθίζουσι νὰ παρέχωσιν ἐν τῷ μεταξὺ μείζονα εὐτυχίαν καὶ μακροχρονιωτέραν ἀτιμωρησίαν. Καί τοι δὲ ταῦτα οὕτως ἔχουσιν, ὅμως, ἐὰν δοθῶσιν εἰς αὐτὸν ὅμηροι παρ’ ἐκείνων, ὥστε νὰ ἐννοήσῃ ὅτι θὰ πράξωσιν ὅσα ὑποσχεθῶσι, καὶ ἐὰν ἱκανοποιήσωσι τοὺς Αἰδούους διὰ τὰς ζημίας, τὰς ὁποίας εἰς αὐτοὺς καὶ τοὺς συμμάχους αὐτῶν ἔκαμαν, καθὼς καὶ τοὺς Ἀλλόβρογας, θέλει κάμῃ εἰρήνην πρὸς αὐτούς. Ὁ δὲ Διβίκων ἀπεκρίνατο: Ὅτι οὕτως οἱ Ἑλουήτιοι ἐδιδάχθησαν παρὰ τῶν προγόνων των, ὥστε ἐσυνείθισαν νὰ λαμβάνωσιν ὁμήρους καὶ ὄχι νὰ δίδωσι· τούτου δὲ μάρτυς εἶναι ὁ δῆμος τῶν Ῥωμαίων. Ταύτην τὴν ἀπόκρισιν δοὺς ἀνεχώρησε.
15. Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ οἱ Ἑλουήτιοι μεταστρατοπεδεύουσι. Τὸ αὐτὸ πράττει ὁ Καῖσαρ καὶ ἅπαν τὸ ἱππικὸν περὶ τὰς τέσσαρας χιλιάδας, τὸ ὁποῖον εἶχε συναθροίσῃ ἐξ ἁπάσης τῆς ἐπαρχίας καὶ τῶν Αἰδούων καὶ τῶν συμμάχων αὐτῶν, προπέμπει, ἵνα ἴδωσι, κατὰ ποίαν διεύθυνσιν πορεύονται ἀλλ’ οὗτοι ἐπακολουθήσαντες προθυμότερον τὴν ὀπισθοφυλακὴν συνάπτουσιν ἐν ἀνεπιτηδείῳ τόπῳ μάχην πρὸς τὸ ἱππικὸν τῶν Ἑλουητίων· καὶ ὀλίγοι ἐκ τῶν ἡμετέρων πίπτουσι. Ἐπὶ τῇ μάχῃ ταύτῃ ἐπαρθέντες οἱ Ἑλουήτιοι, διότι μετὰ πεντακοσίων ἱππέων εἶχον ἀποκρούσῃ τοσοῦτον πλῆθος ἱππέων, ἤρχισαν νὰ ἀνθίστανται ἐνίοτε τολμηρότερον καὶ διὰ τῆς ὀπισθοφυλακῆς μαχόμενοι νὰ ἐνοχλῶσι τοὺς ἡμετέρους. Ἀλλ’ ὁ Καῖσαρ ἐπεῖχε τῆς μάχης τοὺς ἑαυτοῦ καὶ ἱκανὸν ἐνόμιζεν ἐπὶ τοῦ παρόντος νὰ ἀποκωλύῃ τὸν ἐχθρὸν τῶν ἁρπαγῶν, ἐπινομῶν καὶ λεηλασιῶν. Οὕτως ὡδοιπόρησαν περὶ τὰς πεντεκαίδεκα ἡμέρας, ὥστε ἡ ὀπισθοφυλακὴ τῶν ἐχθρῶν καὶ ἡ ἡμετέρα ἐμπροσθοφυλακὴ διΐσταντο ἀλλήλων τεσσαράκοντα ἢ τεσσαράκοντα καὶ ὀκτὼ στάδια.
16. Ἐν τούτοις καθ’ ἡμέραν ὁ Καῖσαρ ἀπῄτει παρὰ τῶν Αἰδούων τὸν σῖτον, ὃν δημοσίᾳ εἶχον ὑποσχεθῇ. Διότι διὰ τὸ ψῦχος, ἐπειδὴ ἡ Γαλλία κεῖται ὑπὸ τὴν ἄρκτον, ὡς προεῤῥέθη, οὐ μόνον ὁ σῖτος ἐν τοῖς ἀγροῖς δὲν ἦτο ὥριμος, αλλ᾿ οὐδὲ νομῆς ἱκανῶς μεγάλη ἀφθονία ὑπῆρχε· τὸν δὲ σῖτον, τὸν ὁποῖον εἶχε μετοκομίσῃ ἐπὶ νηῶν διὰ τοῦ ποταμοῦ Ἀράρεως, διὰ τοῦτο ἠδύνατο νὰ μεταχειρισθῇ ὀλιγώτερον, διότι οἱ Ἑλουήτιοι ἀπέτρεψαν τὴν ὁδὸν αὐτῶν ἀπὸ τοῦ Ἀράρεως, ἀπὸ τῶν ὁποίων δὲν ἤθελε νὰ ἀπομακρυνθῇ. Οἱ δὲ Αἴδουοι ἀπὸ ἡμέρας εἰς ἡμέραν ἀνέβαλλον τὸ πρᾶγμα, λέγοντες ὅτι συγκομίζεται, παραδίδεται, εἶναι ἕτοιμος. Ἀλλὰ καθὼς ἐνόησεν ὅτι ἐπὶ μακρότερον χρόνον παρατείνεται τὸ πρᾶγμα καὶ πλησιάζει ἡ ἡμέρα, καθ’ ἣν ἔπρεπε νὰ μετρήσῃ τὸν σῖτον εἰς τοὺς στρατιώτας, συγκαλέσας τοὺς ἄρχοντας αὐτῶν, ὧν πολλοὺς εἶχεν ἐν τῷ στρατοπέδῳ, ἐν οἷς τὸν Διβιτιακὸν καὶ τὸν Λίσκον, ὅστις προΐστατο τῆς ἀνωτάτης ἀρχῆς, (ὃν οἱ Αἴδουοι Βεργόβρετον καλοῦσι), ἐκλεγόμενος κατ’ ἔτος καὶ ἔχων ἐπὶ τῶν ἑαυτοῦ ἐξουσίαν ζωῆς καὶ θανάτου, βαρέως κατηγορεῖ αὐτοὺς, διότι, ἐν ᾧ οὔτε νὰ ἀγοράσῃ οὔτε νὰ λάβῃ σῖτον ἐκ τῶν ἀγρῶν δύναται, δὲν ἀνακουφίζεται ὑπ’ αὐτῶν ἐν οὕτως ἀναγκαίῳ χρόνῳ, τῶν ἐχθρῶν ὄντων οὕτω πλησίον· καὶ μάλιστα, ἐν ᾧ ὑπὸ τῶν δεήσεως αὐτῶν κατὰ μέγα μέρος παρακινηθεὶς ἀνέλαβε τὸν πόλεμον, καὶ πολλῷ βαρύτερον αἰτιᾶται αὐτοὺς, διότι ἐγκατελείφθη ὑπ’ αὐτῶν.
17. Τότε τέλος ὁ Λίσκος ὑπὸ τοῦ λόγου τοῦ Καίσαρος πεισθεὶς ἀποκαλύπτει ὅ,τι πρότερον εἶχε σιωπήσῃ: «Ὅτι ὑπάρχουσι τινες, ὧν τὸ ἀξίωμα παρὰ τῷ πλήθει μέγιστον ἰσχύει, οἵτινες ἰδιῶται ὄντες πλεῖον δύνανται ἢ αὐτοὶ οἱ ἄρχοντες. Οὗτοι διὰ στασιαστικῶν καὶ πονηρῶν λόγων ἀποτρέπουσι τὸ πλῆθος νὰ συγκομίσωσι τὸν σῖτον, τὸν ὁποῖον ὀφείλουσι νὰ παράσχωσι, (λέγοντες ὅτι) ἐὰν ἤδη δὲν δύνανται νὰ καταλάβωσι τὴν ἡγεμονίαν τῆς Γαλατίας, πρέπει νὰ προτιμῶσι τὴν ἀρχὴν τῶν Γαλατῶν τῆς τῶν Ῥωμαίων, μηδὲ νὰ ἀμφιβάλλωσιν, ὅτι, ἐὰν νικήσωσι τοὺς Ἑλουητίους οἱ Ῥωμαῖοι, θὰ ἀφαρπάσωσι τὴν ἐλευθερίαν ἀπὸ τῶν Αἰδαίων ἅμα μετὰ τῆς λοιπῆς Γαλατίας. Ὑπὸ τῶν αὐτῶν ἀναγγέλλονται εἰς τοὺς ἐχθροὺς τὰ ἡμέτερα σχέδια καὶ ὅσα πράττονται ἐν τῷ στρατοπέδῳ· διότι δὲν δύνανται νὰ περιορίσωσιν αὐτούς. Καὶ μάλιστα, ἐπειδὴ ἀναγκασθεὶς ἀνήγγειλε τὸ κατεπεῖγον τοῦτο πρᾶγμα εἰς τὸν Καίσαρα, γινώσκει μετὰ πόσου κινδύνου ἔπραξε τοῦτο, καὶ διὰ ταύτην τὴν αἰτίαν, ἐφ’ ὅσον ἐδυνήθη, ἐσιώπησε.
18. Ὁ Καῖσαρ ἠσθάνετο ὅτι διὰ τούτου τοῦ λόγου τοῦ Λίσκου ὑπεσημαίνετο ὁ Δουμνόριξ, ὁ ἀδελφὸς τοῦ Διβιτιακοῦ, ἀλλ’ ἐπειδὴ δὲν ἤθελεν ἐπὶ παρουσίᾳ πολλῶν νὰ διαθρυλῶνται ταῦτα, ταχέως διαλύει μὲν τὸ συνέδριον, κατέχει δὲ τὸν Λίσκον. Ἐρωτᾷ δ’ αὐτὸν κατὰ μόνος περὶ τούτων, ὅσα εἶχεν εἴπῃ ἐν τῇ συνελεύσει· ἐκεῖνος δὲ λέγει αὐτὰ ἐλευθερώτερον καὶ τολμηρότερον. Περὶ τῶν αὐτῶν κρυφίως καὶ ἄλλους ἐρωτᾷ, καὶ μανθάνει ὅτι εἶναι ἀληθῆ: Ὅτι αὐτὸς ἐκεῖνος εἶναι ὁ Δουμνόριξ, ἀνὴρ τολμηρότατος, ἔχων μεγίστην παρὰ τῷ πλήθει διὰ τὴν ἐλευθεριότητα ἐπιῤῥοὴν, καὶ νεωτεριστής. Ὅτι ἀντὶ μικρᾶς τιμῆς εἶχεν ἐνοικιάσῃ ἐπὶ πάμπολλα ἔτη τὰ τελωνεῖα καὶ πάντας τοὺς λοιποὺς φόρους τῶν Αἰδούων, διότι ἐκείνου πλειοδοτοῦντος, οὐδεὶς ἐτόλμα νὰ ἀντιπλειοδοτήσῃ. Ἐκ τούτων δὲ καὶ τὴν ἰδίαν περιουσίαν ηὔξησε καὶ μεγάλα πλούτη πρὸς μεγαλοδωρίαν παρεσκεύασεν· τρέφει δὲ πάντοτε ἰδία δαπάνῃ μέγαν ἀριθμὸν ἱππέων καὶ ἔχει αὐτοὺς περὶ ἑαυτὸν, οὐ μόνον δὲ οἴκοι, ἀλλὰ καὶ παρὰ ταῖς ὁμόροις πόλεσι πλεῖστον δύναται, καὶ ταύτης τῆς δυνάμεως ἕνεκα τὴν μὲν μητέρα συνῴκισεν ἐν τοῖς Βιτούριξι μετ’ ἀνδρὸς ἐκεῖ ἐπιφανεστάτου καὶ ἰσχυροτάτου, αὐτὸς δὲ ἔλαβε γυναῖκα ἐκ τῶν Ἑλουητίων, τὴν δὲ πρὸς μητρὸς ἀδελφὴν καὶ τὰς συγγενεῖς του εἰς ἄλλας πόλεις ἐξέδωκεν. Διὰ ταύτην δὲ τὴν κηδεστίαν εὐνοεῖ μὲν καὶ ἀγαπᾷ τοὺς Ἑλουητίους, μισεῖ δὲ καὶ ἐξ ἰδιαιτέρων λόγων τὸν Καίσαρα καὶ τοὺς Ῥωμαίους, διότι διὰ τῆς ἐλεύσεως αὐτῶν ἡ δύναμις αὐτοῦ ἠλαττώθη καὶ Διβιτιακὸς ὁ ἀδελφός του ἀποκατεστάθη εἰς τὴν ἀρχαίαν θέσιν τῆς ἐπιῤῥοῆς καὶ τῆς τιμῆς. Ἂν δὲ πάθωσί τι οἱ Ῥωμαῖοι, ἔχει μεγίστην ἐλπίδα νὰ καταλάβῃ τὴν βασιλείαν διὰ τῶν Ἑλουητίων διὰ δὲ τῆς ἀρχῆς τῶν Ῥωμαίων οὐ μόνον περὶ τῆς βασιλείας, ἀλλὰ καὶ περὶ τῆς ἐπιῤῥοῆς, ἣν εἶχεν ἀπελπίζεται. Ἐρωτῶν δ’ ὁ Καῖσαρ ἔμαθε πρὸς τούτοις, ὅτι κατὰ τὴν πρὸ ὀλίγων ἡμερῶν γενομένην ἱππομαχίαν, ἡ ἀρχὴ τῆς φυγῆς ἐγένετο ὑπὸ τοῦ Δουμνόριγος καὶ τῶν ἱππέων αὐτοῦ (διότι ὁ Δουμνόριξ προΐστατο τοῦ ἱππικοῦ, τὸ ὁποῖον εἰς βοήθειαν εἶχον πέμψῃ οἱ Αἴδουοι πρὸς τὸν Καίσαρα· διὰ δὲ τῆς φυγῆς αὐτῶν ἐνέπεσεν εἰς φόβον καὶ τὸ ἐπίλοιπον ἱππικόν.
19. Ταῦτα μαθὼν, ἐπειδὴ εἰς τὰς ὑποψίας ταύτας προσετίθεντο βεβαιότατα γεγονότα, πρῶτον μὲν ὅτι διὰ τῆς χώρας τῶν Σηκουανῶν εἶχε διαβιβάσῃ τοὺς Ἑλουητίους, εἶτα δὲ ὅτι ἐφρόντισε νὰ δώσωσι πρὸς ἀλλήλους ὁμήρους, πρὸς δὲ τούτοις ὅτι ταῦτα πάντα οὐ μόνον ἄνευ τῆς διαταγῆς αὐτοῦ καὶ τῆς πόλεως εἶχε πράξῃ, ἀλλὰ καὶ ἀγνοούντων αὐτῶν, προσέτι δὲ ὅτι κατηγορεῖτο ὑπὸ τῆς ἀρχῆς τῶν Αἰδούων, ἐνόμιζεν ὅτι ἔχει ἀποχρῶντα λόγον, δι’ ὃν ἢ αὐτὸς νὰ τιμωρήσῃ αὐτὸν ἢ τὴν πόλιν νὰ διατάξῃ νὰ τὸν τιμωρήσῃ. Ἀλλ’ εἰς ταῦτα πάντα ἓν μόνον ἠναντιοῦτο, ὅτι ἐγίνωσκε τοῦ ἀδελφοῦ Διβιτιακοῦ τὸν μέγιστον ὑπὲρ. τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων ζῆλον, τὴν μεγίστην πρὸς αὐτὸν προθυμίαν, τὴν ἔξοχον πίστιν, δικαιοσύνην καὶ σωφροσύνην· διότι ἐφοβεῖτο, μήπως διὰ τῆς τιμωρίας ἐκείνου λυπήσῃ τὸν Διβιτιακὸν. Ὅθεν πρὶν ἤ, τι ἐπιχειρήσῃ, προσκαλεῖ τὸν Διβιτιακὸν καὶ τοὺς καθημερινοὺς διερμηνεῖς ἀπομακρύνας διαλέγεται μετ’ αὐτοῦ διὰ τοῦ Γαΐου Βαλερίου Προκίλλου, οἰκειοτάτου, εἰς ὃν εἶχε μεγίστην ἐμπιστοσύνην περὶ πάντων τῶν πραγμάτων· ἅμα δὲ κοινοποιεῖ, ὅσα αὐτοῦ παρόντος ἐῤῥέθησαν περὶ τοῦ Δουμνόριγος ἐν τῷ συνεδρίῳ τῶν Γαλατῶν καὶ φανερώνει ὅσα ἰδίᾳ ἕκαστος εἶπε περὶ αὐτοῦ. Παρακαλεῖ δὲ καὶ παραινεῖ αὐτὸν, χωρὶς νὰ λυπηθῇ, ἢ αὐτὸς μαθὼν τὴν αἰτίαν νὰ ἀποφασίσῃ περὶ αὐτοῦ ἢ τὴν πόλιν νὰ διατάξῃ νὰ ἀποφασίσῃ.
20. Ὁ δὲ Διβιτιακὸς μετὰ πολλῶν δακρύων περιβαλὼν τὸν Καίσαρα ἤρχισε νὰ προσλιπαρῇ αὐτὸν, μὴ αὐστηρότερόν τι ἀποφασίσῃ κατὰ τοῦ ἀδελφοῦ: Γινώσκει ὅτι ἐκεῖνα εἶναι ἀληθῆ, καὶ ἐκ τούτου οὐδεὶς πλέον αὐτοῦ λυπεῖται, διότι, ἐν ᾧ αὐτὸς μὲν διὰ τῆς ἐπιῤῥοῆς ἠδύνατο πλεῖστον οἴκοι καὶ ἐν τῇ λοιπῇ Γαλατίᾳ, ἐκεῖνος δὲ ἐλάχιστον διὰ τὴν νεότητα, δι’ αὐτοῦ προήχθη· τοῦτον δὲ τὸν πλοῦτον καὶ τὴν δύναμιν μεταχειρίζεται οὐ μόνον πρὸς ἐλάττωσιν τῆς ἐπιῤῥοῆς, ἀλλὰ σχεδὸν πρὸς καταστροφὴν αὐτῆς. Αὐτὸς ὅμως συνταράττεται καὶ ὑπὸ τῆς ἀδελφικῆς ἀγάπης καὶ ὑπὸ τῆς κοινῆς γνώμης. Διότι, ἐάν τι δεινότερον πάθῃ ὁ Δουμνόριξ ὑπὸ τοῦ Καίσαρος, ἐπειδὴ αὐτὸς ὁ Διβιτιακὸς κατεῖχε τοιοῦτον βαθμὸν φιλίας παρ’ αὐτῷ, οὐδεὶς ἤθελε νομίσῃ ὅτι τοῦτο ἐγένετο ἄνευ τῆς θελήσεώς του· ἐξ οὐ ἤθελε συμβῇ, ὁλοκλήρου τῆς Γαλατίας τὰ φρονήματα νὰ ἀποστραφῶσιν ἀπ’ αὐτοῦ. Ἐπειδὴ δὲ διὰ πλειόνων λόγων κλαίων ἐζήτει ταῦτα παρὰ τοῦ Καίσαρος, ὁ Καῖσαρ λαμβάνει τὴν δεξιάν του· παρηγορήσας δὲ παρακαλεῖ αὐτὸν νὰ παύσῃ τὰς δεήσεις· δεικνύει δὲ ὅτι τόσον ἐκτιμᾷ τὴν φιλίαν του, ὥστε χάριν τῆς ἐπιθυμίας καὶ τῶν δεήσεών του συγχωρεῖ καὶ τὴν ἀδικίαν τῆς πολιτείας καὶ τὴν ἰδίαν ἀγανάκτησιν. Προσκαλεῖ τὸν Δουμνόριγα, παραλαμβάνει καὶ τὸν ἀδελφόν· καὶ δεικνύει μὲν ὅσα μέμφεται αὐτῷ, ἀποκαλύπτει δὲ ὅσα αὐτὸς γινώσκει καὶ ὅσα ἡ πόλις αἰτιᾶται· παραινεῖ δὲ νὰ ἀποφύγῃ κατὰ τὸν ἐπίλοιπον χρόνον τὰς ὑποψίας· καὶ λέγει ὅτι χάριν τοῦ ἀδελφοῦ Διβιτιακοῦ συγχωρεῖ τὰ παρελθόντα. Διορίζει φύλακας εἰς τὸν Δουμνόριγα, ἵνα γινώσκῃ, τί πράττει καὶ μετὰ τίνων διαλέγεται.
21. Κατὰ τὴν αὐτὴν ἡμέραν μαθὼν παρὰ τῶν κατασκόπων, ὅτι οἱ ἐχθροὶ κατέζευξαν ὑπὸ τὸ ὄρος ἑξήκοντα τέσσαρα στάδια ἀπ’ αὐτοῦ, πέμπει ἀνθρώπους, ἵνα κατασκοπεύσωσιν, ὁποία ἦτο ἡ φύσις τοῦ ὄρους καὶ ἡ κατὰ τὴν περίμετρον ἄνοδος· ἀνηγγέλθη δὲ ὅτι εἶναι εὔκολος. Κατὰ δὲ τὴν τρίτην φυλακὴν διατάττει τὸν Τίτον Λαβιηνὸν, ὕπαρχον ἀντιστράτηγον, νὰ ἀναβῇ τὴν ὑψίστην κορυφὴν τοῦ ὄρους μετὰ δύο λεγεώνων καὶ ὑπὸ τὴν ὁδηγίαν ἐκείνων, οἵτινες εἶχον μάθῃ τὴν ὁδόν· καὶ δηλοῖ τί εἶναι τὸ σχέδιόν του. Αὐτὸς δὲ κατὰ τὴν τετάρτην φυλακὴν διὰ τῆς αὐτῆς ὁδοῦ, δι’ ἧς εἶχον πορευθῇ οἱ ἐχθροὶ, σπεύδει πρὸς αὐτοὺς καὶ ἅπαν τὸ ἱππικὸν προπέμπει. Ὁ δὲ Πόπλιος Κονσίδιος, ὅστις ἐνομίζετο ἐμπειρότατος τῶν πολεμικῶν, καὶ εἶχε χρηματίσῃ ἐν τῷ στρατῷ τοῦ Λευκίου Σύλλα καὶ μετὰ ταῦτα ἐν τῷ τοῦ Μάρκου Κράσσου, προπέμπεται μετὰ κατασκόπων.
22. Ἅμα δὲ τῇ ἡμέρα, ἐν ᾧ ἡ μὲν κορυφὴ τοῦ ὄρους κατείχετο ὑπὸ τοῦ Τίτου Λαβιηνοῦ, αὐτὸς δὲ ἀπεῖχεν ἀπὸ τοῦ στρατοπέδου τῶν ἐχθρῶν ὄχι πλέον τῶν δώδεκα σταδίων καὶ δὲν εἶχε γνωσθῇ, ὡς ἔμαθε μετὰ ταῦτα ἐκ τῶν αἰχμαλώτων, οὔτε αὐτοῦ οὔτε τοῦ Λαβιηνοῦ ἡ ἔλευσις, ὁ Κονσίδιος χαλαρώσας τὰς ἡνίας τοῦ ἵππου τρέχει πρὸς αὐτὸν, καὶ λέγει ὅτι τὸ ὄρος, τὸ ὁποῖον ἠθέλησε νὰ καταληφθῇ ὑπὸ τοῦ Λαβιηνοῦ, κατέχεται ὑπὸ τῶν ἐχθρῶν· τοῦτο δὲ ἀνεγνώρισεν ἐκ τῶν γαλατικῶν ὅπλων καὶ σημείων. Ὁ Καῖσαρ λοιπὸν ὑπάγει τὰς δυνάμεις του εἰς τὸν ἐγγύτατον λόφον καὶ παρατάττει τὸν στρατόν. Ὁ δὲ Λαβιηνός, καθὼς εἶχε παραγγελθῆ αὐτῷ ὑπὸ τοῦ Καίσαρος, νὰ μὴ συνάψῃ μάχην, εἰ μὴ ἐφαίνοντο αἱ δυνάμεις αὐτοῦ παρὰ τὸ στρατόπεδον τῶν ἐχθρῶν, ὅπως πανταχόθεν ταὐτοχρόνως γείνῃ ἔφοδος κατ’ αὐτῶν, καταλαβὼν τὸ ὄρος ἀνέμενε τοὺς ἡμετέρους καὶ ἀπείχετο τῆς μάχης. Τέλος δὲ μετὰ παρέλευσιν τοῦ πλείστου μέρους τῆς ἡμέρας ἔμαθε διὰ τῶν κατασκόπων ὁ Καῖσαρ, ὅτι καὶ τὸ ὄρος κατείχετο ὑπὸ τῶν ἑαυτοῦ καὶ οἱ Ἑλουήτιοι ἀνέζευξαν καὶ ὅτι ὁ Κονσίδιος ὑπὸ φόβου καταπλαγεὶς ὅ,τι δὲν εἶδεν ὡς ἰδὼν ἀνήγγειλε. Ταύτην λοιπὸν τὴν ἡμέραν κατὰ τὴν συνήθη ἀπόστασιν ἀκολουθεῖ τοὺς ἐχθροὺς καὶ στρατοπεδεύει εἴκοσι καὶ τέσσαρα στάδια ἀπὸ τοῦ στρατοπέδου αὐτῶν.
23. Τῇ δὲ ὑστεραίᾳ, διότι μόνον δύο ἡμέραι ὑπελείποντο, μεθ’ ἃς ἔπρεπε νὰ μετρήσῃ τὸν σῖτον εἰς τὸν στρατὸν, καὶ διότι δὲν ἀπεῖχε πλέον τῶν ἑκατὸν τεσσαράκοντα τεσσάρων σταδίων ἀπὸ τῶν Βιβράκτων, πόλεως· τῶν Αἰδούων λίαν μεγίστης καὶ εὐπορωτάτης, ἐνόμισεν ὅτι ἔπρεπε νὰ προνοήσῃ περὶ σίτου· ὅθεν ἀποστρέφει τὴν ὁδὸν ἀπὸ τῶν Ἑλουητίων καὶ σπεύδει νὰ πορευθῇ πρὸς τὰ Βίβρακτα. Τοῦτο δὲ ἀναγγέλλεται εἰς τοὺς ἐχθροὺς διὰ τῶν δραπετῶν τοῦ Λευκίου Αἰμιλίου, δεκαδάρχου τῶν Γαλατῶν ἱππέων. Οἱ δὲ Ἑλουήτιοι, εἴτε διότι ἐνόμισαν ὅτι οἱ Ῥωμαῖοι ὑπὸ φόβου καταπλαγέντες ἀπεχώρησαν ἀπ’ αὐτῶν, καὶ τοσούτῳ μέλλον, καθ’ ὅσον τῇ προτεραίᾳ κατέχοντες τὰ ὕψη δὲν εἶχον συνάψῃ μάχην, εἴτε διότι ἤλπιζον ὅτι θὰ ἀποκλείσωσιν αὐτοὺς τοῦ σίτου, μεταβαλόντες σχέδιον καὶ ἀποτραπέντες τῆς πρόσθεν ὁδοῦ ἤρχισαν νὰ διώκωσι καὶ ἐνοχλῶσι τὴν ἡμετέραν ὀπισθοφυλακήν.
24. Τοῦτο παρατηρήσας ὁ Καῖσαρ ὑπάγει τὰς δυνάμεις του εἰς τὸν ἐγγύτατον λόφον καὶ ἔπεμψεν ἱππικὸν, ἵνα ὑποστῇ τὴν ἔφοδον τῶν ἐχθρῶν. Ἐν δὲ τῷ μεταξὺ αὐτὸς ἐν τῷ μέσῳ τοῦ λόφου παρατάττει ἐπὶ τρεῖς σειρὰς τὰς τέσσαρας παλαιᾶς λεγεῶνας καὶ ὑπεράνω ἑαυτοῦ ἐν τῇ κορυφῇ κατέστησε τὰς δύο λεγεῶνας, τὰς ὁποίας νεωστὶ εἶχε καταγράψῃ ἐν τῇ ἐντὸς τῶν Ἄλπεων Γαλατίᾳ, καὶ πάσας τὰς ἐπικουρίας, καὶ ὅλον τὸ ὄρος ἐπλήρωσεν ἀνθρώπων. Ἐν τοσούτῳ δὲ διέταξε νὰ συναθροισθῶσιν εἰς ἕνα τόπον αἱ ἀποσκευαὶ καὶ νὰ διαφυλάττωνται ὑπὸ τούτων, οἵτινες εἶχον σταθῇ ἐπὶ τῆς κορυφῆς. Οἱ δὲ Ἑλουήτιοι μετὰ πάντων τῶν ἁμαξῶν ἀκολουθήσαντες συνήγαγον τὰς βαρείας ἀποσκευὰς εἰς ἕνα τόπον. Αὐτοὶ δὲ διὰ πυκνοτάτης παρατάξεως ἀποκρούσαντες τὸ ἡμέτερον ἱππικὸν, φάλαγγα ἀποτελέσαντες ὥρμησαν κατὰ τῆς πρώτης τῶν ἡμετέρων τάξεως.
25. Ὁ δὲ Καῖσαρ πρῶτον μὲν τὸν ἑαυτοῦ, ἔπειτα δὲ τοὺς ἵππους πάντων ἀπομακρύνας ἐκ τοῦ πλησίον, ἵνα ἐξισώσας τὸν κίνδυνον πάντων ἀφαιρέσῃ τὴν ἐλπίδα τῆς φυγῆς, παροτρύνας τοὺς ἑαυτοῦ συνῆψε μάχην. Οἱ δὲ στρατιῶται ἐκ τοῦ ὑψηλοτέρου τόπου ῥίπτοντες ὑσσοὺς εὐκόλως διέῤῥηξαν τὴν φάλαγγα τῶν ἐχθρῶν. Ταύτης δὲ διαλυθείσης, σπασάμενοι τὰ ξίφη ἐπέδραμον κατ’ αὐτῶν. Οἱ δὲ Γαλάται μέγα ἐμπόδιον πρὸς τὴν μάχην εἶχον, ὅτι, πλείστων αὐτῶν ἀσπίδων μιᾷ βολῇ τῶν ὑσσῶν διατετρημένων καὶ προσδεδεμένων, ἐπειδὴ ἡ σιδηρᾶ αἰχμὴ εἶχεν ἐγκαμφθῇ, δὲ ἠδύναντο οὔτε νὰ ἀποσπάσωσιν αὐτὴν, οὔτε τῆς ἀριστερᾶς ἐμποδιζομένης μεθ’ ἱκανῆς εὐχερείας νὰ μάχωνται, ὥστε πολλοὶ ἐπὶ μακρὸν χρόνον σείσαντες τὸν βραχίονα προετίμων νὰ ῥίψωσιν ἀπὸ τῆς χειρὸς τὴν ἀσπίδα καὶ γυμνοὶ νὰ μάχωνται. Τέλος δὲ ὑπὸ τραυμάτων ἀποκαμόντες ἤρχισαν καὶ νὰ ὑποχωρῶσι καὶ, ἐπειδὴ ὑπῆρχε πλησίον ὄρος τέσσαρα περίπου στάδια μακρὰν, ἐκεῖσε νὰ μεταβαίνωσι. Ἐκείνων δὲ καταλαβόντων τὸ ὄρος καὶ τῶν ἡμετέρων ἐπιδιωκόντων, οἱ Βόϊοι καὶ οἱ Τούλιγγοι, οἵτινες περὶ τὰς πεντεκαίδεκα χιλιάδας ἀνδρῶν ὄντες ἔκλειον τὴν τάξιν τῶν ἐχθρῶν καὶ ἐχρησίμευον πρὸς ἐπικουρίαν τῆς ὀπισθοφυλακῆς, ἀμέσως ἐκ τῆς πορείας προσβαλόντες τοὺς ἡμετέρους κατὰ τὴν γυμνὴν πλευρὰν ἤρχισαν νὰ περικυκλῶσιν αὐτούς· καὶ τοῦτο παρατηρήσαντες οἱ Ἑλουήτιοι, οἵτινες εἶχον ὑποχωρήσῃ εἰς τὸ ὄρος, πάλιν ἤρχισαν νὰ ἐπίκηνται καὶ νὰ ἀνανεῶσι τὴν μάχην. Οἱ δὲ Ῥωμαῖοι διὰ καμπῆς σχηματίσαντες διπλοῦν μέτωπον προσέβαλον αὐτούς· καὶ ἡ μὲν πρώτη καὶ δευτέρα τάξις, ἵνα ἀνθίσταται πρὸς τοὺς ἡττηθέντας καὶ ἀποκρουσθέντας, ἡ δὲ τρίτη, ἵνα ὑπομένῃ τοὺς ἐρχομένους.
26. Οὕτως ἐν ἀμφιῤῥόπῳ μάχῃ ἐπὶ πολὺ καὶ ἐπιμόνως ἠγωνίσθησαν. Ἐπειδὴ δὲ δὲν ἠδύναντο ἐπὶ μακρότερον χρόνον νὰ ὑπομένωσι τὰς ἐφόδους τῶν ἡμετέρων, οἱ μὲν, ὡς εἶχον ἀρχίσῃ, ὑπεχώρησαν εἰς τὸ ὄρος, οἱ δὲ μετέβησαν εἰς τὰς ἀποσκευὰς καὶ τὰς ἁμάξας των. Διότι καθ’ ὅλην ταύτην τὴν μάχην, εἰ καὶ ἐπολέμησαν ἀπὸ τῆς ἑβδόμης ὥρας μέχρι τῆς ἑσπέρας, οὐδεὶς ἠδυνήθη νὰ ἴδῃ τὸν ἐχθρὸν, στρέψαντα τὰ νῶτα. Ἐπὶ πολὺ δὲ τῆς νυκτὸς καὶ παρὰ τὰς ἀποσκευὰς ἐπολέμησαν, διότι ὡς ἔρυμα προέβαλον τὰς ἁμάξας, καὶ ἐξ ὑψηλοτέρας θέσεως ἔῤῥιπτον βέλη κατὰ τῶν ἐπερχομένων, καί τινες μεταξὺ τῶν ἁμαξῶν καὶ τῶν τροχῶν ὑποῤῥίπτοντες ματάρεις καὶ παλτὰ ἐτραυμάτιζον τοὺς ἡμετέρους. Ἀφ’ οὗ δὲ ἐπὶ πολὺν χρόνον ἐπολέμησαν, οἱ ἡμέτεροι ἔγειναν κύριοι τῶν ἀποσκενῶν καὶ τοῦ στρατοπέδου. Ἐνταῦθα ἐζωγρήθη ἡ θυγάτηρ καὶ εἷς ἐκ τῶν υἱῶν τοῦ Ὀργετόριγος. Ἐκ ταύτης τῆς μάχης διεσώθησαν περὶ τὰς ἑκατὸν τριάκοντα χιλιάδας, καὶ αὗται καθ’ ὅλην τὴν νύκτα ἐπορεύθησαν· ἐπ’ οὐδὲν δὲ μέρος τῆς νυκτὸς διακόψαντες τὴν πορείαν ἔφθασαν κατὰ τὴν τετάρτην ἡμέραν εἰς τὴν χώραν τῶν Λιγγόνων, ὅτε οἱ ἡμέτεροι καὶ διὰ τὰ τραύματα τῶν στρατιωτῶν καὶ διὰ τὴν ταφὴν τῶν φονευθέντων τρεῖς ἡμέρας διατρίψαντες δὲν ἠδυνήθησαν νὰ ἀκολουθήσωσιν αὐτούς. Ὁ δὲ Καῖσαρ ἔπεμψε πρὸς τοὺς Λίγγονας γράμματα καὶ ἀγγέλους, ἵνα μὴ βοηθήσωσιν αὐτοὺς διὰ σίτου ἢ δι’ ἄλλου τινος· διότι ἐὰν ἐβοήθουν, ἤθελε μεταχειρισθῇ αὐτοὺς ὅπως καὶ τοὺς Ἑλουητίους. Αὐτὸς δὲ μετὰ παρέλευσιν τριῶν ἡμερῶν ἤρχισε νὰ καταδιώκῃ αὐτοὺς μετὰ πασῶν τῶν δυνάμεων.
27. Οἱ δὲ Ἑλουήτιοι ὑπὸ τῆς ἀπορίας πάντων παρακινούμενοι ἔπεμψαν πρὸς αὐτὸν πρέσβεις περὶ παραδόσεως· οἵτινες ἀπαντήσαντες αὐτὸν καθ’ ὁδὸν καὶ προσπεσόντες εἰς τοὺς πόδας του καὶ ἱκετικῶς ὁμιλήσαντες μετὰ δακρύων ἐζήτησαν εἰρήνην. Ἐκείνου δὲ διατάξαντος νὰ περιμένωσι τὴν ἔλευσίν του ἐν ᾧ ἦσαν τόπῳ, ὑπήκουσαν. Φθάσας δ’ ἐκεῖ ὁ Καῖσαρ ἀπῄτησεν ὁμήρους, τὰ ὅπλα των, καὶ τοὺς δούλους, οἵτινες κατέφυγον πρὸς αὐτούς. Ἐν ᾧ δὲ ταῦτα ἀναζητοῦνται καὶ συναθροίζονται νυκτὸς ἐπελθούσης, περὶ τὰς ἓξ χιλιάδας ἀνδρῶν ἐκείνης τῆς φυλῆς, ἥτις καλεῖται Βερβιγένη, εἴτε ὑπὸ φόβου καταπλαγέντες, μὴ παραδόντες τὰ ὅπλα τιμωρήσωσι, εἴτε ὑπ’ ἐλπίδος σωτηρίας παρορμηθέντες, διότι ἐν τοσαύτῃ πληθύϊ παραδεδομένων ἐνόμιζον ὅτι ἡ φυγὴ αὐτῶν ἠδύνατο νὰ ἀποκρυφθῇ ἡ ὅλως νὰ ἀγνοηθῇ, κατὰ τὴν πρώτην νύκτα ἐξελθόντες ἐκ τοῦ στρατοπέδου τῶν Ἑλουητίων ἔσπευσαν πρὸς τὸν Ῥῆνον καὶ τὴν χώραν τῶν Γερμανῶν.
28. Τοῦτο μαθὼν ὁ Καῖσαρ διέταξε τούτους, δι’ ὧν σῆς χώρας εἶχον πορευθῇ, νὰ ἀναζητήσωσι καὶ ἐπαναγάγωσιν αὐτοὺς, ἐὰν ἤθελον νὰ ἦναι ἀναίτιοι παρ’ ἑαυτῷ. Ἐπαναχθέντας δὲ μετεχειρίσθη ὡς ἐχθρούς· πάντας δὲ τοὺς λοιποὺς παραδόντας ὁμήρους, τὰ ὅπλα καὶ τοὺς αὐτομόλους ἐδέχθη εἰς παράδοσιν. Τοὺς Ἑλουητίους, Τουλίγγους καὶ Λατοβίκους διέταξε νὰ ἐπανέλθωσιν εἰς τὴν χώραν, ἐξ ἧς ἐξῆλθον καὶ, διότι πάντων τῶν καρπῶν διαφθαρέντων οὐδὲν ὑπῆρχεν οἴκοι, δι’ οὗ νὰ ὑπομείνωσι τὸν λιμὸν, ἐπέταξεν εἰς τοὺς Ἀλλόβρογας νὰ χορηγήσωσιν αὐτοῖς σῖτον· αὐτοὺς δὲ διέταξε νὰ ἀνοικοδομήσωσι τὰς πόλεις καὶ τὰς κώμας, τὰς ὁποίας εἶχον πυρπολήσῃ. Τοῦτο δὲ διὰ τοῦτον μάλιστα τὸν λόγον ἔπραξε, διότι δὲν ἠθέλησε νὰ μείνῃ ἔρημος ἡ χώρα, ὅθεν εἶχον ἀποχωρήσῃ οἱ Ἑλουήτιοι, ἵνα μὴ διὰ τὴν ἀγαθότητα τῶν ἀγρῶν οἱ πέραν τοῦ Ῥήνου οἰκοῦντες Γερμανοὶ ἐκ τῆς χώρας των διαβῶσιν εἰς τὴν τῶν Ἑλουητίων καὶ γείνωσι γείτονες τῆς ἐπαρχίας Γαλατίας καὶ τῶν Ἀλλοβρόγων. Τοὺς δὲ Βοΐους συνεχώρησε τοῖς Αἰδούοις, ζητοῦσιν ὅπως ἐγκαταστήσωσιν αὐτοὺς ἐν τῇ χώρᾳ των, διότι ἦσαν γνωστοὶ διὰ τὴν ἐξαίρετον ἀρετήν. Εἰς τούτους δ' ἐκεῖνοι ἔδωκαν ἀγροὺς καὶ μετὰ ταῦτα παρεχώρησαν τὰ αὐτὰ δικαιώματα καὶ ἐλευθερίαν, τὰ ὁποῖα καὶ αὐτοὶ εἶχον.
29. Ἐν τῷ στρατοπέδῳ τῶν Ἑλουητίων εὑρέθησαν πίνακες ἑλληνικοῖς γράμμασι συντεταγμένοι καὶ ἐπεδόθησαν εἰς τὸν Καίσαρα, ἐν οἷς ἠριθμοῦντο ὀνομαστὶ ὅσοι ἐκ τῶν δυναμένων νὰ φέρωσιν ὅπλα εἶχον ἐξέλθῃ οἴκοθεν, καὶ ὁμοίως χωριστὰ οἱ παῖδες, αἱ γυναῖκες καὶ οἱ γέροντες. Τούτων δὲ πάντων τὸ σύνολον ἦσαν ἐκ μὲν τῶν Ἑλουητίων 263 χιλιάδες, ἐκ δὲ τῶν Τουλίγγων 36, ἐκ δὲ τῶν Λατοβίκων 14, ἐκ δὲ τῶν Ῥαυρακῶν 23 καὶ ἐκ τῶν Βοΐων 32· ἐκ δὲ τῶν δυναμένων νὰ φέρωσιν ὅπλα περὶ τὰς 92 χιλιάδας. Πάντων δὲ τὸ σύνολον ἦσαν περὶ τὰς 368 χιλιάδας. Τῶν δὲ ἐπανελθόντων οἴκαδε, καταλόγου γενομένου, ὡς εἶχε διατάξῃ ὁ Καῖσαρ, εὑρέθη ἀριθμὸς 110 χιλιάδων.
30. Τοῦ πολέμου λοιπὸν τῶν Ἑλουητίων συντελεσθέντος ἐξ ὅλης σχεδὸν τῆς Γαλατίας πρέσβεις, οἱ πρῶτοι τῶν πόλεων, συνῆλθον, ἵνα συγχωρῶσι τὸν Καίσαρα: Κατανοοῦσιν ὅτι, καίτοι ἐτιμώρησε τοὺς Ἑλουητίους διὰ πολέμου ἀντὶ τῶν παλαιῶν ἀδικιῶν αὐτῶν πρὸς τὸν δῆμον τῶν Ῥωμαίων, οὐχ ἧττον ὅμως τοῦτο ἐγένετο πρὸς ὠφέλειαν ὅλης τῆς Γαλατίας ἢ τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων, διότι, εἰ καὶ ἐν ἀνθηροτάτῃ καταστάσει, οἱ Ἑλουήτιοι κατέλιπον τὰς ἑστίας αὐτῶν ἐπὶ τῷ σκοπῷ, νὰ ἐπενέγκωσι πόλεμον καθ’ ὅλης τῆς Γαλατίας καὶ γείνωσι κύριοι αὐτῆς καὶ ἐκ τῶν παμπόλλων τόπων ἐκλέξωσιν πρὸς κατοικίαν ἐκεῖνον, τὸν ὁποῖον ἤθελον κρίνῃ ἐκ πάσης τῆς Γαλατίας ἐπιτηδειότατον καὶ εὐφορώτατον, καὶ τὰς λοιπὰς πόλεις ἔχωσι φόρου ὑποτελεῖς. Ἐζήτησαν δὲ νὰ ἐπιτρέψῃ ὁ Καῖσαρ, νὰ κηρύξωσιν εἰς ὡρισμένην ἡμέραν συνέλευσιν ὅλης τῆς Γαλατίας καὶ τοῦτο κάμωσι κατὰ θέλησιν τοῦ Καίσαρος· (ἔλεγον δὲ ὅτι) ἔχουσι πράγματα τινα, τὰ ὁποῖα κατὰ κοινὴν συγκατάθεσιν θέλουσι νὰ ζητήσωσι παρ’ αὐτοῦ. Τούτου δὲ συγχωρηθέντος ὥρισαν τὴν ἡμέραν πρὸς συνέλευσιν καὶ ὤμοσαν πρὸς ἀλλήλους, ἵνα μή τις ἐξαγγείλῃ τι εἰμὴ ἐκεῖνοι, οἷς κατὰ κοινὴν βουλὴν ἐπετράπη τοῦτο.
31. Τῆς συνελεύσεως ταύτης διαλυθείσης, οἱ αὐτοὶ ἄρχοντες τῶν πόλεων, οἵτινες καὶ πρότερον ἦσαν, ἐπανῆλθον πρὸς τὸν Καίσαρα καὶ ἐζήτησαν, νὰ ἐπιτραπῇ αὐτοῖς ἄνευ μαρτύρων νὰ συνδιαλεχθῶσι μετ’ αὐτοῦ ἐν τόπῳ ἀποκρύφῳ περὶ τῆς σωτηρίας ἑαυτῶν καὶ πάντων τῶν ἄλλων. Τούτου δὲ τυχόντες πάντες μετὰ δακρύων προσέπεσαν εἰς τοὺς πόδας τοῦ Καίσαρος (λέγοντες ὅτι): Ἐπιθυμοῦσι καὶ σπουδάζουσιν ὄχι ὀλιγώτερον, ὅπως μὴ τὰ ῥηθέντα ἐξαγγελθῶσιν, ὅσον καὶ ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα ἤθελον ἐπιτύχῃ, διότι ἐὰν ἐξηγγέλλοντο, βλέπουσιν ὅτι θέλουσιν ὑποστῇ μεγίστας βασάνους. Ὑπὲρ τούτων δὲ ὡμίλησεν Διβιτιακὸς ὁ Αἴδουος: Ἐν ὅλῃ τῇ Γαλατίᾳ ὑπάρχουσι δύο μερίδες, ὧν τῆς μὲν ἑτέρας προΐστανται οἱ Αἴδουοι, τῆς δ’ ἑτέρας οἱ Ἀρβερνοί. Ἐπειδὴ δὲ οὗτοι ἐπὶ πολλὰ ἔτη σφόδρα ἤριζον πρὸς ἀλλήλους περὶ τῆς ἡγεμονίας, διὰ τοῦτο οἱ Γερμανοὶ προσεκλήθησαν ἐπὶ μιαθῷ τῶν Ἀρβερνῶν καὶ Σηκουανῶν. Τούτων δὲ κατ’ ἀρχὰς μὲν περὶ τὰς πεντεκαίδεκα χιλιάδας διέβησαν τὸν Ῥῆνον· ἀλλ’ ἀφ’ οὗ οἱ ἄγριοι καὶ βάρβαροι οὗτοι ἤρχισαν νὰ ποθῶσι τοὺς ἀγροὺς καὶ τὸν πολιτισμὸν καὶ τὰ πλούτη τῶν Γαλατῶν, διέβησαν πλείονες· νῦν δὲ ὑπάρχουσιν ἐν τῇ Γαλατία περὶ τὰς 120 χιλιάδας. Καὶ πρὸς τούτους μὲν οἱ Αἴδουοι καὶ οἱ σύμμαχοι αὐτῶν ἅπαξ καὶ δὶς ἐπολέμησαν· ἀλλ’ ἀποκρουσθέντες ἔπαθον μέγα δυστύχημα, δηλαδὴ ἀπώλεσαν πάντας τοὺς εὐγενεῖς, πᾶσαν τὴν γερουσίαν καὶ πᾶν τὸ ἱππικόν. Ὑπὸ τούτων τῶν μαχῶν καὶ τῶν συμφορῶν καταβληθέντες ἐκεῖνοι, οἵτινες πρότερον ἴσχυον πλεῖστον ἐν τῇ Γαλατίᾳ διὰ τὴν ἀρετὴν αὑτῶν καὶ τὴν ξενίαν καὶ τὴν φιλίαν τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων, ἠναγκάσθησαν νὰ δώσωσιν εἰς τοὺς Σηκουανοὺς· ὁμήρους τοὺς εὐγενεστάτους τῆς πόλεως καὶ δι’ ὅρκου νὰ ὑποχρεώσωσιν αὐτὴν, μήτε τοὺς ὁμήρους νὰ ἀπαιτήσωσι μήτε νὰ ἐπικαλεσθῶσι βοήθειαν παρὰ τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων μήτε νὰ ἀρνηθῶσι νὰ μένωσιν διηνεκῶς ὑπὸ τὴν δικαιοδοσίαν καὶ τὴν ἐξουσίαν ἐκείνων. Μόνος δὲ αὐτὸς εἶναι ἐκ πάσης τῆς πόλεως τῶν Αἰδούων, ὅστις δὲν ἠδυνήθη νὰ καταπεισθῇ, νὰ ὀμόσῃ ἢ δώσῃ τοὺς παῖδας αὐτοῦ ὁμήρους. Διὰ τοῦτο ἔφυγεν ἐκ τῆς πόλεως καὶ ἦλθεν εἰς τὴν Ῥώμην πρὸς τὴν γερουσίαν, ἵνα ζητήσῃ βοήθειαν, διότι μόνος αὐτὸς οὔτε διὰ τοῦ ὄρκου. οὔτε διὰ τῶν ὁμήρων κατείχετο, Ἀλλ’ οἱ νικηταὶ Σηκουανοὶ ἔπαθον χείρω τῶν ἡττηθέντων Αἰδούων, διότι ὁ Ἀριόβιστος, ὁ βασιλεὺς τῶν Γερμανῶν κατέμεινεν ἐν τῇ χώρᾳ αὐτῶν καὶ κατέλαβε τὸ τρίτον μέρος τῆς χώρας τῶν Σηκουανῶν, ὅπερ ἦτο τὸ ἄριστον ὅλης τῆς Γαλατίας, καὶ νῦν διέταξε τοὺς Σηκουανοὺς νὰ ἀποχωρήσωσιν ἐκ τοῦ ἑτέρου τρίτου μέρους, διότι πρὸ ὀλίγων μηνῶν ἦλθον πρὸς αὐτὸν τέσσαρες καὶ εἴκοσι χιλιάδες Ἁρούδων, εἰς τοὺς ὁποίους παρασκευάζονται τόπος καὶ ἕδρα. Ἐντὸς λοιπὸν ὀλίγων ἐτῶν θέλει συμβῇ, πάντες μὲν νὰ ἀποβληθῶσιν ἐκ τῆς Γαλατικῆς χώρας, πάντες δ’ οἱ Γερμανοὶ νὰ διαβῶσι τὸν Ῥῆνον· διότι Οὔτε ἡ Γαλατικὴ πρὸς τὴν Γερμανικὴν χώραν ἠδύνατο νὰ παραβληθῇ οὔτε ἡ δίαιτα τούτων πρὸς τὴν ἐκείνων νὰ συγκριθῇ. Ὁ δὲ Ἀριόβιστος ἅπαξ νικήσας τὰς δυνάμεις τῶν Γαλατῶν ἐν μάχῃ, ἥτις ἐγένετο παρὰ τὴν Μαγεντοβρίαν, ἄρχει ἀλαζονικῶς καὶ σκληρῶς, ἀπαιτεῖ τοὺς παῖδας παντὸς εὐγενεστάτου ὁμήρους καὶ μετέρχεται κατ’ αὐτῶν παραδειγματικὰς τιμωρίας καὶ βασάνους, ἐάν τι δὲν γείνῃ κατὰ τὸ νεῦμα καὶ τὴν βούλησιν ἐκείνου. Εἶναι δὲ ἀνὴρ βάρβαρος, ὀργίλος, παράλογος· ἐπὶ μακρότερον χρόνον δὲν δύνανται νὰ ὑποφέρωσι τὴν ἀρχὴν του. Ἐὰν δὲ δὲν ὑπάρχῃ, βοήθειά τις παρὰ τῷ Καίσαρι καὶ τῷ δήμῳ τῶν Ῥωμαίων, πάντες οἱ Γαλάται θέλουσι πράξῃ τὸ αὐτὸ, ὅπερ καὶ οἱ Ἑλουήτιοι, δηλαδὴ νὰ μετοικήσωσι καὶ ζητήσωσιν ἄλλην κατοικίαν καὶ ἄλλας ἕδρας μακρὰν τῶν Γερμανῶν καὶ νὰ δοκιμάσωσι τὴν τύχην, οἱαδήποτε καὶ ἂν ἦναι. Ἐὰν δὲ ἀναγγελθῶσι ταῦτα εἰς τὸν Ἀριόβιστον, δὲν ἀμφιβάλλει, ὅτι θέλει τιμωρήσῃ αὐστηρότατα πάντας τοὺς παρ’ αὑτῷ ὁμήρους. Ὁ δὲ Καῖσαρ δύναται ἢ διὰ τοῦ ἀξιώματος ἑαυτοῦ καὶ τοῦ στρατοῦ ἢ διὰ τῆς προσφάτου νίκης ἢ διὰ τοῦ ὀνόματος τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων νὰ ἐμποδίσῃ, μεῖζον πλῆθος Γερμανῶν νὰ διαβῇ τὸν Ῥῆνον, καὶ πᾶσαν τὴν Γαλατίαν νὰ ἀπαλλάξῃ τῶν ἀδικιῶν τοῦ Ἀριοβίστου.
32. Τοῦτον τὸν λόγον τοῦ Διβιτιακοῦ εἰπόντος, πάντες οἱ παριστάμενοι μετὰ πολλῶν δακρύων ἤρχισαν, νὰ ζητῶσι βοήθειαν παρὰ τοῦ Καίσαρος. Παρετήρησε δ’ ὁ Καῖσαρ ὅτι μόνοι ἐκ πάντων οἱ Σηκουανοὶ οὐδὲν τούτων ἔπραττον ἅπερ καὶ οἱ λοιποὶ, ἀλλὰ τεθλιμμένοι καὶ κεκυφότες ἔβλεπον τὴν γῆν. Θαυμάσας δὲ ἠρώτῆσεν αὐτοὺς, τίς ἦτο ἡ αἰτία τούτου. Οὐδὲν ἀπεκρίνοντο οἱ Σηκουανοὶ, ἀλλ' ἐν τῇ αὐτῇ θλίψει σιωπηλοὶ διέμενον. Ἐπειδὴ δὲ πλεονάκις ἠρώτα αὐτοὺς καὶ οὐδεμίαν καθόλου φωνὴν ἠδύνατο. νὰ ἀποσπάσῃ ἀπ’ αὐτῶν, ὁ αὐτὸς Διβιτιακὸς ὁ Αἴδουος ἀπεκρίνατο: Ἡ τύχη τῶν. Σηκουανῶν εἶναι τόσῳ ἀθλιωτέρα καὶ βαρυτέρα τῆς τῶν ἄλλων, ὅσῳ μόνοι αὐτοὶ οὐδ’ ἐν τῷ κρυπτῷ τολμῶσι νὰ παραπονεθῶσι οὐδὲ βοήθειαν νὰ ἐπικαλεσθῶσι, καὶ ἀπόντος τοῦ Ἀριοβίστου τὴν σκληρότητα, ὡς εἰ αὐτὸς ἦτο παρὼν, φρίττουσι, διότι εἰς τοὺς λοιποὺς τοὐλάχιστον παρέχεται ἐξουσία τῆς φυγῆς, οἱ Σηκουανοὶ ὅμως, οἵτινες εἶχον δεχθῇ τὸν Ἀριόβιστον ἐντὸς τῆς χώρας των, ὧν πᾶσαι αἱ πόλεις εἶναι ἐν τῇ ἐξουσίᾳ αὐτοῦ, πρέπει νὰ ὑποφέρωσι πάσας τὰς βασάνους.
33. Ταῦτα μαθὼν ὁ Καῖσαρ ἐνεθάῤῥυνε τοὺς Γαλάτας διὰ λόγων καὶ ὑπεσχέθη ὅτι θὰ φροντίσῃ περὶ τούτου: ἔχει μεγάλην ἐλπίδα, ὅτι ὁ Ἀριόβιστος καὶ ὑπὸ τῆς εὐεργεσίας καὶ τοῦ ἀξιώματος καταπεισθεὶς θέλει παύσῃ τὰς ἀδικίας. Τοῦτον τὸν λόγον εἰπὼν διέλυσε τὴν συνέλευσιν. Καὶ πρὸς τούτοις δὲ πολλὰ παρεκίνουν αὐτὸν, δι’ ἃ ἐνόμιζεν ὅτι ἔπρεπε νὰ σκεφθῇ καὶ νὰ ἀναλάβῃ τοῦτο, ἐν πρώτοις ὅτι ἔβλεπε τοὺς Αἰδούους, τοὺς ἐπικληθέντας πολλάκις ἀδελφοὺς καὶ ὁμαίμους ὑπὸ τῆς γερουσίας, κατεχομένους ὑπὸ τὴν δουλείαν καὶ τὴν δικαιοδοσίαν τῶν Γερμανῶν, καὶ ἐμάνθανεν ὅτι ὅμηροι αὐτῶν ὑπῆρχον παρὰ τῷ Ἀριοβίστῳ καὶ τοῖς Σηκουανοῖς, ὅπερ ἐν τῇ τηλικαύτῃ ἀρχῇ τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων ἐνόμιζεν αἴσχιστον ἑαυτῷ καὶ τῇ πολιτείᾳ. Προσέτι δὲ ἔβλεπεν ἐπικίνδυνον τῷ δήμῳ τῶν Ῥωμαίων, νὰ συνειθίζωσι κατὰ μικρὸν οἱ Γερμανοὶ νὰ διαβαίνωσι τὸν Ῥῆνον καὶ μέγα πλῆθος αὐτῶν νὰ ἔρχηται εἰς τὴν Γαλατίαν ἐνόμιζε δὲ ὅτι οὗτοι οἱ ἄγριοι καὶ βάρβαροι ἄνδρες, καταλαβόντες ἅπαξ πᾶσαν τὴν Γαλατίαν, ὅπως πρότερον εἶχον κάμῃ οἱ Κίμβροι καὶ Τεύτονες, δὲν ἤθελον ἀποστῇ, τοῦ νὰ ἐξέλθωσιν εἰς τὴν ἐπαρχίαν καὶ ἐντεῦθεν νὰ κατευθυνθῶσιν εἰς τὴν Ἰταλίαν, καὶ μάλιστα ἀφ’ οὗ μόνον ὁ Ῥοδανὸς διεχώριζε τοὺς Σηκουανοὺς ἀπὸ τῆς ἡμετέρας ἐπαρχίας. Περὶ τούτων λοιπὸν ὠς τάχιστα ἐνόμιζεν ὅτι ἔπρεπε νὰ φροντίσῃ. Αὐτὸς δὲ ὁ Ἀριόβιστος τηλικαύτην ἔπαρσιν καὶ ἀλαζονείαν εἶχε προσλάβῃ, ὥστε δὲν ἐφαίνετο ἀνεκτός.
34. Ὅθεν ἀπεφάσισε νὰ πέμψῃ πρέσβεις πρὸς τὸν Ἀριόβιστον, ἵνα ζητήσωσι παρ’ αὐτοῦ, νὰ ἐκλέξῃ τόπον τινὰ ἐν τῷ μέσῳ ἑκατέρων πρὸς συνέντευξιν: θέλει νὰ ὁμιλήσῃ μετ’ αὐτοῦ περὶ πολιτικῶν καὶ σπουδαιοτάτων ἑκατέροις πραγμάτων. Πρὸς τὴν πρεσβείαν ταύτην ἀπεκρίνατο ὁ Ἀριόβιστος: Ἐὰν αὐτὸς εἶχε χρείαν τινὰ τοῦ Καίσαρος, ἤθελεν ἔλθῃ πρὸς αὐτόν· ἐὰν δέ τι ἐκεῖνος θέλῃ, ἐκεῖνος πρέπει νὰ ἔλθῃ πρὸς αὐτὸν. Πλὴν δὲ τούτων δὲν τολμᾷ ἄνευ στρατοῦ νὰ ἔλθῃ πρὸς ταῦτα τὰ μέρη τῆς Γαλατίας, τὰ ὁποῖα κατέχει ὁ Καῖσαρ, μήτε νὰ συναγάγῃ εἰς ἕνα τόπον στρατὸν ἄνευ πολλῶν ἐφοδίων καὶ παρασκευῆς. Τῷ φαίνεται δὲ θαυμαστὸν, τί ἔργον ἔχει ὁ Καῖσαρ ἢ ὁ δῆμος τῶν Ῥωμαίων ἐν τῇ ἑαυτοῦ Γαλατία, ἣν διὰ πολέμου εἶχεν ὑποτάξῃ.
35. Ταύτην τὴν ἀπόκρισιν λαβὼν ὁ Καῖσαρ πάλιν ἔπεμψε πρέσβεις πρὸς αὐτὸν μετὰ τῶν ἀκολούθων παραγγελιῶν. Ἐπειδὴ τοσαῦτα εὐεργετηθεὶς ὑπ’ αὐτοῦ καὶ τοῦ δήμου των Ῥωμαίων, ἀφ’ οὗ ἐπὶ τῆς ὑπατείας αὐτοῦ ἐπεκλήθη ὑπὸ τῆς γερουσίας βασιλεὺς καὶ φίλος, ταύτην τὴν χάριν ἀποδίδει εἰς αὐτὸν καὶ τὸν δῆμον τῶν Ῥωμαίων, προσκαλούμενος νὰ ἔλθῃ εἰς συνέντευξιν νὰ βαρύνηται καὶ νὰ νομίζῃ ὅτι δὲν πρέπει νὰ ὁμιλήσῃ καὶ νὰ πληροφορηθῇ περὶ κοινῆς ὑποθέσεως, ταῦτα εἶναι, τὰ ὁποῖα ἀπαιτεῖ παρ’ αὐτοῦ· πρῶτον μὲν μηδεμίαν πλέον πληθὺν Γερμανῶν νὰ διαβιβάσῃ διὰ τοῦ Ῥήνου εἰς τὴν Γαλατίαν, ἔπειτα δὲ νὰ ἀποδώσῃ τοὺς ὁμήρους, οὓς ἔχει παρὰ τῶν Αἰδούων, καὶ νὰ ἐπιτρέψῃ εἰς τοὺς Σηκουανοὺς νὰ ἀποδώσωσι τῇ θελήσει αὐτοῦ εἰς ἐκείνους τοὺς ὁμήρους, οὓς ἔχουσι· νὰ μὴ ἐνοχλῇ τοὺς Αἰδούους δι’ ἀδικιῶν, μηδὲ νὰ ἐπιφέρῃ πόλεμον κατὰ τούτων καὶ τῶν συμμάχων αὐτῶν. Ἐὰν δὲ οὕτως πράξῃ, αὐτὸς καὶ ὁ δῆμος τῶν Ῥωμαίων θέλει ἔχῃ διηνεκῆ χάριν καὶ φιλίαν πρὸς αὐτόν· ἐὰν δὲ ὁ Καῖσαρ δὲν ἐπιτύχῃ τούτου, ἐπειδὴ ἐπὶ τῆς ὑπατείας τοῦ Μάρκου Μεσσάλα καὶ Μάρκου Πείσωνος ἡ γερουσία ἀπεφάσισεν, ὅστις δήποτε ἢθελε κατέχῃ τὴν ἐπαρχίαν Γαλατίαν, καθ’ ὅσον συνεβιβάζετο πρὸς τὸ συμφέρον τῆς πολιτείας, νὰ ὑπερασπίζηται τοὺς Αἰδούους καὶ τοὺς λοιποὺς φίλους τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων, δὲν θέλει παραβλέψῃ τὰς ἀδικίας τῶν Αἰδούων.
36. Πρὸς ταῦτα δὲ ὁ Ἀριόβιστος ἀπεκρίνατο: Δίκαιον τοῦ πολέμου εἶναι, οἱ νικηταὶ νὰ ἄρχωσι τῶν ἡττημένων, ὅπως θέλωσι· ὁμοίως δὲ ὁ δῆμος τῶν Ῥωμαίων συνεχίζει νὰ ἄρχῃ τῶν ἡττημένων. ὄχι κατὰ τὸ ἐπίταγμα ἑτέρου, ἀλλὰ κατὰ τὴν ἰδίαν κρίσιν. Ἐὰν δὲ αὐτὸς δὲν ὑπογράφῃ εἰς τὸν δῆμον τῶν Ῥωμαίων, τίνι τρόπῳ νὰ μεταχειρίζεται τὸ δικαίωμά του, δὲν πρέπει καὶ αὐτὸς νὰ παρακωλύηται ἐν τῷ δικαιώματί του ὑπὸ τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων. Διότι οἱ Αἴδουοι, ἐπειδὴ ἐδοκίμασαν τὴν τύχην τοῦ πολέμου καὶ σννεπλάκησαν διὰ τῶν ὅπλων καὶ ἐνικήθησαν, ἐγένοντο φόρου ὑποτελεῖς. Μεγάλην δ’ ἀδικίαν πράττει ὁ Καῖσαρ, ὅστις διὰ τῆς ἀφίξεώς του ἐλαττώνει τοὺς φόρους του. Εἰς τοὺς Αἰδούους δὲν θέλει ἀποδώσῃ τοὺς ὁμήρους, ἀλλ’ οὔτε κατ’ αὐτῶν οὔτε κατὰ τῶν συμμάχων θέλει ἐπενέγκῃ ἄδικον πόλεμον, ἐὰν διαμένωσιν ἐν τούτῳ, ὅπερ συνεφωνήθη, καὶ κατ’ ἔτος τελῶσι τὸν φόρον· ἐὰν ὅμως δὲν κάμωσι τοῦτο, τὸ ἀδελφικὸν ὄνομα τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων καθόλου δὲν θέλει ὠφελήσῃ αὐτούς. Ὡς δὲ πρὸς ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον ἀνήγγειλεν εἰς αὐτὸν ὁ Καῖσαρ, ὅτι δὲν θέλει παραβλέψῃ τὰς ἀδικίας τῶν Αἰδούων, οὐδεὶς διηγωνίσθη πρὸς αὐτὸν ἄνευ τοῦ ὀλέθρου του. Ἐπειδὴ ἐπιθυμεῖ, δύναται νὰ συνέλθη εἰς μάχην διότι θέλει μάθῃ, τί δύνανται διὰ τῆς ἀρετῆς οἱ. ἀήττητοι Γερμανοὶ οἵτινες ἐπὶ τεσσαρακαίδεκα ἔτη. δὲν εἰσῆλθον ὑπὸ στέγην.
37. Ἐν τῷ αὐτῷ δὲ χρόνῳ καὶ ταῦτα ἀνηγγέλλοντο τῷ Καίσαρι καὶ πρέσβεις παρὰ τῶν Αἰδούων καὶ τῶν Τρηουΐρων ἤρχοντο: Οἱ μὲν Αἴδουοι, ἵνα παραπονεθῶσι, διότι οἱ Ἁροῦδες, νεωστὶ περαιωθέντες εἰς τὴν Γαλατίαν, λεηλατοῦσι τὴν χώραν αὐτῶν, καὶ ὅτι μηδὲ ὁμήρους δόντες ἠδυνήθησαν νὰ ἐξαγοράσωσι παρὰ τοῦ Ἀριοβίστου τὴν εἰρήνην· οἱ δὲ Τρηούϊροι, ὅτι ἑκατὸν φυλαὶ Σουήβων ἐστρατοπέδευσαν παρὰ τὰς ὄχθας τοῦ Ῥήνου, αἵτινες διανοοῦνται νὰ διαβῶσι τὸν Ῥῆνον· τούτων δὲ προΐστανται οἱ ἀδελφοὶ Νασούας καὶ Κιμβέριος. Ὑπὸ τούτων σφόδρα ταραχθεὶς ὁ Καῖσαρ ἐνόμισεν ὅτι ἔπρεπε νὰ σπεύσῃ, ἵνα μὴ, ἐὰν τὸ νέον στῖφος τῶν Σουήβων συνενωθῇ μετὰ τῶν παλαιῶν δυνάμεων τοῦ Ἀριοβίστου, δυσχερέστερον δύνηται νὰ ἀντιστῇ. Ὅθεν ὡς ἠδυνήθη τάχιστα παρασκευάσας σῖτον διὰ συντόνων πορειῶν κατευθύνεται πρὸς τὸν Ἀριόβιστον.
38. Ἀφ’ οὗ δὲ διήνυσε τριῶν ἡμερῶν ὁδὸν, ἀνηγγέλθη εἰς αὐτὸν, ὅτι ὁ Ἀριόβιστος μετὰ πασῶν τῶν δυνάμεών του σπεύδει νὰ καταλάβῃ τὸ Οὐεσόντιον, ὅπερ εἶναι ἡ μεγίστη πόλις τῶν Σηκουανῶν, καὶ ἤδη προεχώρισε τριῶν ἡμερῶν ὁδὸν ἐκ τῆς χώρας του. Τοῦτο δ’ ἵνα μὴ συμβῇ, ὁ Καῖσαρ ἐνόμισεν ὅτι ἔπρεπε τὰ μάλιστα νὰ προνοήσῃ. Διότι, πάντων τῶν εἰς τὸν πόλεμον χρησίμων ὑπῆρχε μεγίστη ἀφθονία ἐν ταύτῃ τῇ πόλει, καὶ αὕτη οὕτως ἦτο ὠχυρωμένη ἐκ τῆς φύσεως τοῦ τόπου, ὥστε παρεῖχε μεγάλην εὐκολίαν εἰς παράτασιν τοῦ πολέμου, διότι ὁ ποταμὸς Δοῦβις ὥσπερ διὰ διαβοήτου περιηγμένος ζωννύει σχεδὸν ὅλην τὴν πόλιν· τὸ δὲ λοιπὸν διάστημα, ὅπερ δὲν εἶναι πλέον τῶν ἑξακοσίων ποδῶν, ὅπου διαλείπει ὁ ποταμὸς, περιέχει ὄρος μεγάλου ὕψους οὕτως, ὥστε οἱ πρόποδες τούτου ἑκατέρωθεν συνέχονται πρὸς τὴν ὄχθην τοῦ ποταμοῦ. Τοῦτο δὲ τὸ ὄρος περιβάλλον τεῖχος ἀποτελεῖ ἀκρόπολιν καὶ συνδέει μετὰ τῆς πόλεως. Ἐνταῦθα λοιπὸν σπεύδει ὁ Καῖσαρ διὰ συντόνων νυκτερινῶν καὶ ἡμερινῶν πορειῶν καὶ καταλαβὼν τὴν πόλιν ἐγκαθίστησι φρουράν.
39. Ἐν ᾧ δὲ ὀλίγας ἡμέρας διατρίβει παρὰ τὸ Οὐεσόντιον ἕνεκα τοῦ σίτου καὶ τῶν λοιπῶν ἐπιτηδείων, ἐκ τῆς ἐξετάσεως τῶν ἡμετέρων καὶ τῶν λόγων τῶν Γαλατῶν καὶ τῶν ἐμπόρων, οἵτινες διεθρύλουν ὅτι οἱ Γερμανοὶ ἔχουσιν ἐξαίσιον μέγεθος σώματος, ἀπίστευτον ἀνδρείαν καὶ ἄσκησιν εἰς τὰ ὅπλα (ἔλεγον δὲ ὅτι πολλάκις μετ’ αὐτῶν συμπλακέντες οὐδὲ τὴν ὄψιν αὐτῶν καὶ τὴν ὀξύτητα τῶν ὀφθαλμῶν ἠδυνήθησαν νὰ ὑποφέρωσι), τοσοῦτος ἐξαίφνης φόβος κατέλαβεν ἅπαντα τὸν στρατὸν, ὥστε ὄχι κατετάραξε πάντων τὰς ψυχὰς καὶ τὰς καρδίας. Οὗτος δὲ πρῶτον ἐκυρίευσε τοὺς χιλιάρχους, βοηθάρχους καὶ τοὺς λοιπούς, οἵτινες ἐκ τῆς πόλεως φιλίας ἕνεκα ἀκολουθήσαντες τὸν Καίσαρα δὲν εἶχον μεγάλην ἐμπειρίαν ἐν τοῖς πολεμικοῖς· τούτων δὲ ἄλλος ἄλλην αἰτίαν προβαλλόμενοι, δι’ ἣν ἔλεγον ὅτι ἦτο ἀνάγκη νὰ ἀπέλθωσι, ἐζήτουν, νὰ ἐπιτραπῇ εἰς αὐτοὺς νὰ ἀναχωρήσωσι τῇ θελήσει αὐτοῦ· τινὲς δὲ ὑπ’ αἰδοῦς κινούμενοι, ἵνα ἀποφύγωσι τὴν ὑποψίαν τοῦ φόβου, διέμενον. Οὗτοι δὲ οὔτε τὸ πρόσωπον νὰ σχηματίσωσι, οὔτε τὰ δάκρυα ἐνίοτε νὰ κρατήσωσι ἠδύναντο· ἀλλὰ κατακρυπτόμενοι ἐν ταῖς σκηναῖς ἢ ὠδύροντο ἐπὶ τῇ μοίρᾳ των ἢ μετὰ τῶν οἰκείων ἐσχετλίαζον ἐπὶ τῷ κοινῷ κινδύνῳ. Γενικῶς δὲ καθ’ ὅλον τὸ στρατόπεδον ἐσφραγίζοντο διαθῆκαι. Ὑπὸ τῶν λόγων δὲ καὶ τοῦ φόβου τούτων κατὰ μικρὸν καὶ ἐκεῖνοι, οἵτινες εἶχον μεγάλην ἐμπειρίαν ἐν τῷ στρατοπέδῳ, οἱ στρατιῶται, οἱ ἑκατόνταρχοι καὶ οἱ ἵππαρχοι, κατεταράττοντο. Ὅσοι δ’ ἐκ τούτων ἤθελον νὰ νομίζωνται ἦτον δειλοὶ, ἔλεγον ὅτι δὲν ἐφοβοῦντο τὸν ἐχθρὸν, ἀλλὰ τὰ στενὰ τῆς ὁδοῦ καὶ τὸ μέγεθος τῶν δασῶν, τὰ ὁποῖα ἔκειντο μεταξὺ αὐτῶν καὶ τοῦ Ἀριοβίστου, ἢ τὴν δυσκολίαν τῆς σιταγωγίας. Τινὲς δὲ καὶ εἰς τὸν Καίσαρα ἀνήγγελλον, ὅτι ὁπότε ἤθελε διατάξῃ νὰ ἀναζεύξωσι καὶ ἀπάρωσι τὰς σημαίας, οἱ στρατιῶται δὲν ἤθελον ὑπακούσῃ εἰς τὸ κέλευσμα μηδὲ διὰ τὸν φόβον ἀπάρῃ τὰς σημαίας.
40. Ἀφ’ οὗ δὲ παρετήρησε ταῦτα συγκαλέσας συμβούλιον καὶ πασῶν τῶν τάξεων τοὺς ἑκατοντάρχους προσκαλέσας εἰς αὐτὸ σφόδρα ἐμέμφθη αὐτούς: πρῶτον διότι νομίζουσιν ὅτι πρέπει νὰ ἐξετάσωσιν ἢ νὰ σκεφθῶσιν, εἰς ποῖον μέρος ἢ ἐπὶ τίνι σκοπῷ ὁδηγοῦνται. Ὁ Ἀριόβιστος ἐπὶ τῆς ὑπατείας αὐτοῦ προθυμότατα ἐπεζήτησε τὴν φιλίαν τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων· διατὶ λοιπὸν κρίνει τις, ὅτι οὗτος τόσον ἀλογίστως θέλει ἐλλείψει τῆς εὐγνωμοσύνης; Αὐτὸς τοὐλάχιστον εἶναι πεπεισμένος, ὅτι ὁ Ἀριόβιστος μαθὼν τὰς ἀπαιτήσεις του καὶ κατιδὼν τὸ ἐπιεικὲς τῶν προτάσεων δὲν θέλει ἀποκρούσῃ οὔτε αὐτοῦ οὔτε τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων τὴν εὔνοιαν. Ἀλλ’ ἐὰν ὑπὸ μανίας καὶ ἀφροσύνης ὠθούμενος ἐπενέγκῃ πόλεμον, πρὸς τί τέλος νὰ φοβῶνται; ἢ διατὶ νὰ ἀπελπίζωνται περὶ τῆς ἀρετῆς ἑαυτῶν ἢ περὶ τῆς προνοίας αὐτοῦ; Τοῦ ἐχθροῦ τούτου ἐλήφθη πεῖρα κατὰ τὴν μνήμην τῶν πατέρων ἡμῶν, ὅτε τῶν Κίμβρων καὶ Τευτόνων ὑπὸ τοῦ Γαΐου Μαρίου ἀποκρουσθέντων ἐγένετο δῆλον ὅτι ὁ στρατὸς δὲν ἀπέκτησεν μικροτέραν δόξαν ἢ αὐτὸς ὁ στρατηγός· ὁμοίως ἐλήφθη πεῖρα καὶ νεωστὶ κατὰ τὴν ἐν τῇ Ἰταλίᾳ στάσιν τῶν δούλων, οὓς ὅμως ὑπεβοήθουν κατά τι ἡ ἄσκησις καὶ ἡ πειθαρχία, τὰ ὁποῖα παρ’ ἡμῶν παρέλαβον. Ἐξ οὗ δύναταί τις νὰ κρίνῃ, πόσην ὠφέλειαν παρέχει ἡ σταθερότης, διότι τούτους, τοὺς ὁποίους ἐνίοτε ἀόπλους ἄνευ αἰτίας ἐφοβήθησαν, μετὰ ταῦτα ἐνόπλους καὶ νικητὰς ἐνίκησαν. Τέλος δὲ οὗτοι εἶναι αὐτοὶ ἐκεῖνοι, μεθ’ ὧν πολλάκις οἱ Ἑλουήτιοι συμπλακέντες, ἐνίκησαν αὐτοὺς οὐ μόνον ἐν τῇ ἑαυτῶν, ἀλλὰ καὶ ἐν τῇ ἐκείνων χώρᾳ, οἵτινες ὅμως δὲν ἠδυνήθησαν νὰ ἀντιταχθῶσι πρὸς τὸν ἡμέτερον στρατόν. Ἐὰν δὲ ἡ ἧττα καὶ φυγὴ τῶν Γαλατῶν ταράττῃ τινά, οὗτοι, ἐὰν ἐξετάσωσι, δύνανται νὰ μάθωσιν, ὅτι, ἐπειδὴ οἱ Γαλάται ἦσαν ἀποκεκμηκότες ἐκ τοῦ μακροχρονίου πολέμου, ὁ Ἀριόβιστος, ἀφ’ οὗ ἐπὶ πολλοὺς μῆνας διέμεινεν ἐν τῷ στρατοπέδῳ καὶ τοῖς τέλμασι καὶ δὲν παρέσχεν ἀφορμὴν μάχης, αἰφνιδίως προσβαλὼν αὐτοὺς ἤδη ἀπελπιζομένους περὶ τῆς μάχης καὶ διεσκεδασμένους ἐνίκησε μᾶλλον διὰ σκέψεως καὶ στρατηγήματος ἢ διὰ τῆς ἀρετῆς. Ἀλλὰ διὰ τοῦ στρατηγήματος τούτου, τὸ ὁποῖον ἐπέτυχε κατ’ ἀνδρῶν βαρβάρων καὶ ἀπείρων, οὐδ’ αὐτὸς ὁ Ἀριόβιστος ἐλπίζει νὰ ἀπατήσῃ τοὺς ἡμετέρους στρατούς. Ἐκεῖνοι δὲ, οἵτινες ἀποδίδουσι τὸν φόβον των εἰς τὴν πρόφασιν τῶν περὶ τὸν σῖτον καὶ τὰ στενὰ τῆς ὁδοῦ, πράττουσιν ἀλαζονικῶς, διότι φαίνονται ἢ ἀπελπιζόμενοι περὶ τοῦ καθήκοντος τοῦ στρατηγοῦ ἢ δίδοντες διαταγάς. Περὶ τούτων αὐτὸς φροντίζει· διότι σῖτον μὲν χορηγοῦσιν οἱ Σηκουανοὶ, οἱ Λεῦκοι καὶ οἱ Λίγγονες, καὶ ἤδη ἐν τοῖς ἀγροῖς εἶναι ὥριμος· περὶ δὲ τῆς ὁδοῦ αὐτοὶ ἐντὸς βραχέος χρόνου θέλουσι κρίνῃ. Περὶ δὲ τῶν λεγομένων, ὅτι οἱ στρατιῶται δὲν θέλουσιν ὑπακούσῃ εἰς τὸ κέλευσμα μηδὲ ἀπάρῃ τὰς σημαίας, οὐδόλως ταράττεται· διότι γινώσκει ὅτι πάντες ἐκεῖνοι, εἰς τοὺς ὁποίους ὁ στρατὸς δὲς ὑπήκουσεν, ἢ μετά τινα ἧτταν ἐγκατελείφθησαν ὑπὸ τῆς τύχης ἢ μετὰ τὴν γνωστοποίησιν γεγονότος τινος ἐξηλέγχθησαν ἔνοχοι φιλαργυρίας· ἀλλ’ ἡ μὲν ἀθωότης αὐτοῦ κατεδείχθη καθ’ ὅλον τὸν βίον, ἡ δὲ ἐπιτυχία κατὰ τὸν πόλεμον τῶν Ἑλουητίων. Ὅθεν, ὅ, τι ἤθελεν ἀναβάλῃ ἐπὶ μακρότερον, χρόνον, πάραυτα θέλει πράξῃ καὶ κατὰ τὴν προσεχῆ νύκτα περὶ τὴν τετάρτην φυλακὴν θέλει ἀναζεύξῃ, ἵνα δυνηθῇ τάχιστα νὰ ἐννοήσῃ, πότερον· ἐπικρατεῖ παρ’ αὐτοῖς ἡ αἰδὼς καὶ τὸ καθῆκον ἢ ὁ φόβος. Ἐὰν δὲ καὶ οὕτως μηδεὶς ἀκολουθῇ, αὐτὸς ὅμως θέλει πορευθῇ μετὰ μόνης τῆς δεκάτης λεγεῶνος, περὶ ἧς δὲν ἀμφιβάλλει· θέλει δὲ τῷ χρησιμεύσῃ ὡς σωματσφυλακή. Εἰς ταύτην δὲ τὴν λεγεῶνα ἔδειξεν ὁ Καῖσαρ ἐξαίρετον εὔνοιαν καὶ διὰ τὴν ἀρετὴν εἶχε μεγίστην πεποίθησιν.
41. Τοῦτον τὸν λόγον εἰπόντος τοῦ Καίσαρος θαυμασίως μετετράπησαν αἱ γνῶμαι πάντων καὶ μεγίστη προθυμία καὶ ἐπιθυμία τοῦ πολέμου ἐνεγένετο αὐτοῖς, καὶ πρώτη ἡ δεκάτη λεγεὼν διὰ τῶν χιλιάρχων ὡμολόγησεν αὐτῷ χάριτας, διότι ἐξήνεγκεν ἀρίστην περὶ αὐτῆς κρίσιν, καὶ διεβεβαίωσεν ὅτι ἦτο ἑτοιμοτάτη πρὸς πόλεμον. Εἶτα δὲ καὶ αἱ λοιπαὶ λεγεῶνες συνδιελέχθησαν μετὰ τῶν χιλιάρχων καὶ τῶν ἑκατοντάρχων τῶν πρώτων τάξεων, ὥστε νὰ δικαιολογήσωσιν αὐτὰς πρὸς τὸν Καίσαρα: ὅτι οὔτε ποτὲ ἀμφέβαλον οὔτε ἐφοβήθησαν οὔτε ἐνόμισαν ὅτι ἡ περὶ τῆς ἀνωτάτης διοικήσεως τοῦ πολέμου κρίσις εἶναι ἔργον αὐτῶν, ἀλλὰ τοῦ στρατηγοῦ. Τὴν δικαιολογίαν αὐτῶν ἀποδεξάμενος καὶ περὶ τῆς ὁδοῦ ἐξετάσας καὶ μαθὼν παρὰ τοῦ Διβιτιακοῦ, διότι εἰς τοῦτον ἐκ τῶν ἄλλων εἶχε μεγίστην πίστιν, ὅτι διὰ περιόδου ὄχι μείζονος τῶν τετρακοσίων σταδίων ἠδύνατο νὰ ὁδηγήσῃ τὸν στρατὸν εἰς τόπους ἐλευθέρους, κατὰ τὴν τετάρτην φυλακὴν, ὡς προεῖπεν, ἀνεχώρησε. Κατὰ δὲ τὴν ἑβδόμην ἡμέραν, ἐν ᾧ δὲν διέκοψεν ἀκόμη τὴν ὁδὸν, ἔμαθε παρὰ τῶν κατασκόπων, ὅτι. αἱ δυνάμεις τοῦ Ἀριοβίστου ἀπεῖχον ἀπὸ τῶν ἡμετέρων πεντακόσια στάδια.
42. Ὁ δὲ Ἀριόβιστος μαθὼν, τὴν ἄφιξιν τοῦ Καίσαρος πέμπει πρέσβεις πρὸς αὐτόν: ὄ, τι πρότερον περὶ τῆς συνεντεύξεως ἐζήτησεν, εἶναι πρόθυμος νὰ πράξῃ, ἐπειδὴ ἐγγύτερον προσῆλθε, καὶ νομίζει ὅτι ἄνευ κινδύνου δύναται νὰ πράξῃ τοῦτο. Δὲν ἀπέῤῥιψε τὴν πρότασιν ὁ Καῖσαρ καὶ ἤδη ἐνόμιζεν ὅτι ἐκεῖνος ἐπανῆλθεν εἰς τὸν ὀρθὸν λόγον, ἐπειδὴ ἐκεῖνο, ὅπερ πρότερον ἠρνήθη εἰς αὐτὸν ζητοῦντα, ἑκουσίως νῦν ὑπισχνεῖτο καὶ εἶχε μεγάλην ἐλπίδα, ὅτι μαθὼν τὰς ἀπαιτήσεις του ἤθελεν ἀποστῇ τῆς ἐπιμονῆς ἀντὶ τῶν τοσούτων αὐτοῦ καὶ τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων πρὸς αὐτὸν εὐεργεσιῶν. Ἡμέρα δὲ πρὸς συνέντευξιν ὡρίσθη ἡ πέμπτη μετὰ ταύτην τὴν ἡμέραν. Ἐν τοσούτῳ, ἐπειδὴ πολλάκις ἔνθεν καὶ ἔνθεν ἐπέμποντο πρέσβεις πρὸς ἀλλήλους, ὁ Ἀριόβιστος ἀπῄτησε, μηδένα πεζὸν νὰ προσαγάγῃ εἰς τὴν συνέντευξιν ὁ Καῖσαρ· διότι φοβεῖται, μὴ δι’ ἐνεδρῶν περικυκλωθῇ ὑπ’ αὐτοῦ· ἀλλ’ ἑκάτερος μεθ’ ἱππικοῦ νὰ ἔλθῃ, κατ’ ἄλλον δὲ τρόπον δὲν θέλει ἔλθῃ. Ὁ δὲ Καῖσαρ, ἐπειδὴ μήτε τὴν συνέντευξιν ἤθελε νὰ παραλείψῃ διὰ τὴν προβληθεῖσαν πρόφασιν μήτε τὴν σωτηρίαν του ἐτόλμα νὰ ἐμπιστευθῇ εἰς τὸ ἱππικὸν τῶν Γαλατῶν, ἔκρινεν ὅτι ἦτο ἁρμοδιώτατον, ἀφαιρέσας ἀπὸ τῶν Γαλατῶν ἱππέων πάντας τοὺς ἵππους, νὰ ἀναβιβάσῃ ἐπ’ αὐτῶν τοὺς στρατιώτας τῆς δεκάτης λεγεῶνος, εἰς ἣν εἶχε μεγίστην πίστιν, ἵνα, ἂν χρειασθῇ νὰ πράξῃ τι, ἔχῃ φρουρὰν προσφιλεστάτην. Τούτου δὲ γινομένου, λίαν ἀστείως εἶπέ τις τῶν στρατιωτῶν τῆς δεκάτης λεγεῶνος: ὅτι ὁ Καῖσαρ πλέον τῆς ὑποσχέσεώς του ἔπραξε· διότι ὑποσχεθεὶς, νὰ ἔχῃ ἐν χώρᾳ σωματοφυλακῆς τοὺς στρατιώτας τῆς δεκάτης λεγεῶνος, μετέγραψεν αὐτοὺς εἰς ἱππεῖς.
43. Ὑπῆρχε μεγάλη πεδιὰς καὶ ἐν αὐτῇ γήλοφος ἱκανῶς μέγας, Οὗτος δ’ ὁ τόπος ἀπεῖχεν ἐξ ἴσου σχεδὸν ἀπὸ Τῶν στρατοπέδων τοῦ Καίσαρος καὶ τοῦ Ἀριοβίστου. Ἐνταῦτα δὲ, ὡς ὡρίσθη, ἦλθον πρὸς συνέντευξιν. Καὶ ὁ μὲν Καῖσαρ ἔταζε τὴν λεγεῶνα, ἣν ἐφ’ ἵππων ἤγαγε, διακόσια βήματα ἀπὸ τούτου τοῦ γηλόφου, ὁμοίως δ’ ἐν ἴσῃ ἀποστάσει ἔστησαν καὶ οἱ ἱππεῖς τοῦ Ἀριοβίστου. Ὁ δὲ Ἀριόβιστος ἐζήτησεν, ἀφ’ ἵππων νὰ συνδιαλεχθῶσι καὶ ἕκαστος νὰ προσαγάγωσι πρὸς τούτοις δέκα ἱππεῖς. Ὡς δὲ ἦλθον αὐτοῦ, ὁ Καῖσαρ ἐν ἀρχῇ τοῦ λόγου του ἐμνημόνευσε τὰς ἑαυτοῦ καὶ τῆς γερουσίας πρὸς αὐτὸν εὐεργεσίας, ὅτι ἐπεκλήθη βασιλεὺς ὑπὸ τῆς γερουσίας καὶ φίλος, ὅτι δῶρα δαψιλέστατα ἐστάλησαν πρὸς αὐτόν· ἐδίδασκε δὲ ὅτι τοῦτο καὶ εἰς ὀλίγους συνέβη καὶ ἀντὶ μεγάλων ὑπηρεσιῶν συνήθως ἀπονέμεται· ἐκεῖνος δὲ ἐν ᾧ οὔτε ἀξιώσεις οὔτε αἰτίαν εὔλογον νὰ ζητῇ ταύτας τὰς τιμὰς εἶχεν, ἔτυχεν ὅμως αὐτῶν διὰ τῆς εὐεργεσίας καὶ ἐλευθεριότητος αὐτοῦ καὶ τῆς γερουσίας. Προσέτι δὲ ἐδίδασκε, πόσον παλαιαὶ καὶ δίκαιαι αἰτίαι φιλίας ὑπάρχουσι μεταξὺ αὐτῶν καὶ τῶν Αἰδούων, πόσα ψηφίσματα καὶ πόσον τιμητικὰ ἐγένοντο ὑπὲρ αὐτῶν, πῶς κατὰ πάντα τὸν χρόνον οἱ Αἴδουοι διετήρησαν τὴν ἡγεμονίαν ὅλης τῆς Γαλατίας καὶ μάλιστα πρὶν ἢ ἐπιζητήσωσι τὴν ἡμετέραν φιλίαν. Ὅτι ὁ δῆμος τῶν Ῥωμαίων ἔχει τὴν συνήθειαν νὰ ἐπιθυμῇ, οἱ σύμμαχοι καὶ φίλοι αὐτοῦ οὐ μόνον μηδὲν τῶν ὑπαρχόντων αὐτοῖς νὰ ἀποβάλλωσιν, ἀλλὰ καὶ νὰ ἐπιδίδωσιν εἰς δύναμιν, ἀξιώματα καὶ τιμάς· τοῦτο λοιπὸν, ὅπερ προσήνεγκον εἰς τὴν φιλίαν τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων, τίς δύναται νὰ ὑποφέρῃ νὰ ἀφαρπασθῇ ἀπ’ αὐτῶν. Εἶτα δὲ ἀπῄτησε τὰ αὐτὰ, τὰ ὁποῖα παρήγγειλε καὶ εἰς τοὺς πρέσβεις, δηλαδὴ νὰ μὴ ἐπενέγκῃ πόλεμον μήτε κατὰ τῶν Αἰδούων μήτε κατὰ τῶν συμμάχων αὐτῶν, νὰ ἀποδώσῃ τοὺς ὁμήρους· ἐὰν δὲ μηδὲν μέρος Γερμανῶν δύναται νὰ ἀποπέμψῃ οἴκαδε, ἀλλὰ τοὐλάχιστον νὰ μὴ ἐπιτρέψῃ πλέον Εἰς ἄλλους νὰ διαβῶσι τὸν Ῥῆνον.
44. Ὁ δὲ Ἀριόβιστος ὀλίγα μὲν ἀπεκρίνατο πρὸς τὰς αἰτήσεις τοῦ Καίσαρος, διὰ πολλῶν δὲ ἐξύμνησε τὰς ἀρετάς του: Διέβη τὸν Ῥῆνον ὄχι ἑκουσίως, ἀλλὰ παρακληθεὶς καὶ προσκληθεὶς ὑπὸ τῶν Γαλατῶν· δὲν ἐγκατέλιπε δὲ τὴν πατρίδα καὶ τοὺς συγγενεῖς του ἄνευ μεγάλης ἐλπίδος καὶ μεγάλων ἀμοιβῶν· καὶ χώραν μὲν ἔχει ἐν τῇ Γαλατίᾳ ὑπ’ αὐτῶν παραχωρηθεῖσαν καὶ οἱ ὅμηροι ἐδόθησαν τῇ θελήσει αὐτῶν· λαμβάνει δὲ κατὰ τὸ δίκαιον τοῦ, πολέμου φόρον, τὸν ὁποῖον οἱ νικηταὶ συνειθίζουσι νὰ ἐπιβάλλωσιν εἰς τοὺς ἡττημένους. Καὶ αὐτὸς μὲν δὲν ἐπήνεγκε πόλεμον κατὰ τῶν Γαλατῶν, ἀλλ’ οἱ Γαλάται κατ’ αὐτοῦ· διότι πᾶσαι αἱ πόλεις τῆς Γαλατίας συνῆλθον, ἵνα προσβάλλωσιν αὐτὸν καὶ κατ’ αὐτοῦ ἀντεστρατοπέδευσαν· ἀλλὰ πάσας ταύτας τὰς δυνάμεις ἐν μιᾷ μάχῃ ἀπέκρουσε καὶ ἐνίκησεν. Ἐὰν δὲ πάλιν θέλωσι νὰ δοκιμάσωσι, πάλιν εἶναι ἕτοιμος νὰ διαγωνισθῇ· ἐὰν δὲ θέλωσι νὰ μένωσιν ἐν εἰρήνῃ, εἶναι ἄδικον νὰ ἀρνῶνται φόρον, τὸν ὁποῖον οἰκείᾳ θελήσει μέχρις ἐκείνου τοῦ χρόνου ἀπέτισαν. Ἡ δὲ φιλία τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων πρέπει νὰ χρησιμεύῃ αὐτῷ πρὸς τιμὴν καὶ ἀσφάλειαν, ὄχι δὲ πρὸς βλάβην, καὶ ἐπὶ ταύτῃ τῇ ἐλπίδι ἐζήτησεν αὐτήν. Ἐὰν δὲ διὰ τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων ἀνασταλῇ ὁ φόρος καὶ οἱ παραδεδομένοι ὑφαιρεθῶσι, ἐπίσης ἀσμένως θέλει ἀρνηθῇ τὴν φιλίαν τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων, ὅπως ἐπεζήτησεν αὐτήν. Ὅτι δὲ διαβιβάζει πληθὺν Γερμανῶν εἰς τὴν Γαλατίαν, τοῦτο κάμνει, ἵνα ἐξασφαλίσῃ ἑαυτὸν, ὄχι δὲ ἵνα προσβάλῃ τὴν Γαλατίαν· τούτου δὲ ἀπόδειξις εἶναι, ὅτι δὲν ἦλθεν εἰμὴ παρακληθεὶς, καὶ ὅτι δὲν ἐπήνεγκε πόλεμον, ἀλλ' ἀπήμυνεν αὐτόν. Αὐτὸς δ’ ἦλθε πρότερον εἰς τὴν Γαλατίαν ἢ ὁ δῆμος τῶν Ῥωμαίων. Διότι πρὸ τούτου τοῦ χρόνου οὐδέποτε στρατὸς τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων ἐξῆλθε τῆς ἐπαρχίας Γαλατίας. Τί θέλει παρ’ αὐτοῦ; διατὶ ἦλθεν εἰς τὰς κτήσεις του; Αὕτη ἡ Γαλατία εἶναι ἐπαρχία του, ὅπως ἐκείνη ἡ ἡμετέρα. Ὅπως δὲν πρέπει νὰ συγχωρηθῇ εἰς αὐτὸν, ἐὰν εἰσέβαλλεν εἰς τὴν ἡμετέραν χώραν, οὕτω ἐπίσης καὶ ἡμεῖς εἴμεθα ἄδικοι, παρενοχλοῦντες αὐτὸν ἐν τῷ δικαιώματί του. Ὅτι δὲ λέγει ὅτι οἱ Αἴδουοι ἐπεκλήθησαν ἀδελφοὶ ὑπὸ τῆς γερουσίας, δὲν εἶναι τόσον βάρβαρος οὔτε τόσον ἄπειρος, ὥστε νὰ μὴ γινώσκῃ ὅτι οὔτε οἱ Αἴδουοι ἐβοήθησαν τοὺς Ῥωμαίους εἰς τὸν τελευταῖον πόλεμον τῶν Ἀλλοβρόγων, οὔτε αὐτοὶ μετεχειρίσθησαν τὴν βοήθειαν τῶν Ῥωμαίων εἰς τὰς ἔριδας, τὰς ὁποίας εἶχον μετ’ αὐτοῦ καὶ μετὰ τῶν Σηκουανῶν. Ὀφείλει δὲ νὰ ὑποπτεύῃ, ὅτι ὁ Καῖσαρ ὑπὸ τὴν πρόφασιν τῆς φιλίας ἔχει τὸν ἐν τῇ Γαλατίᾳ στρατὸν, ἵνα καταβάλῃ αὐτόν. Ἐὰν δὲ μὴ ἀποχωρήσῃ καὶ ἐξαγάγῃ τὸν στρατὸν ἐκ τῶν χωρῶν τούτων, θέλει θεωρήσῃ αὐτὸν ὄχι ὡς φίλον, ἀλλ’ ὡς ἐχθρόν. Διότι ἐὰν μὲν φονεύσῃ αὐτὸν, θέλει προξενήσῃ χάριν εἰς πολλοὺς εὐγενεῖς καὶ ἄρχοντας τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων· τοῦτο δὲ δι’ ἀγγέλων ἔμαθε παρ’ αὐτῶν, ὧν πάντων τὴν εὔνοιαν καὶ τὴν φιλίαν δύναται νὰ ἐξαγοράσῃ διὰ τοῦ θανάτου αὐτοῦ. Ἐὰν δὲ ἀποχωρήσῃ καὶ παραδώσῃ εἰς αὐτὸν ἐλευθέραν τὴν κτῆσιν τῆς Γαλατίας, διὰ μεγάλου δώρου θέλει ἀνταμείψῃ ἐκεῖνον, καὶ ὁσουςδήποτε πολέμους ἤθελε κάμῃ ὁ Καῖσαρ, αὐτὸς θέλει ἐπιτελέσῃ αὐτοὺς ἄνευ τινὸς πόνου καὶ κινδύνου ἐκείνου.
45. Πολλὰ δ’ ἐλέχθησαν ὑπὸ τοῦ Καίσαρος κατὰ τὴν ἔννοιαν ταύτην, δι’ ἃ ἔλεγεν ὅτι δὲν δύναται νὰ ἀποστῇ τῆς ἀπαιτήσεώς του, καὶ οὔτε αὐτοῦ οὔτε τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων ἡ συνήθεια ἐπιτρέπει, νὰ ἐγκαταλείψῃ τοὺς τὰ μέγιστα ὠφελήσαντες συμμάχους, οὔτε δὲ παραδέχεται, ὅτι ἡ Γαλατία ἀνήκει μᾶλλον εἰς τὸν Ἀριόβιστον ἢ εἰς τὸν δῆμον τῶν Ῥωμαίων. Διότι οἱ Ἀρβερνοὶ καὶ οἱ Ῥουτηνοὶ ἐνικήθησαν ὑπὸ τοῦ Κοΐντου Φαβίου Μαξίμου, τοὺς ὁποίους ὅμως συνεχώρησεν ὁ δῆμος τῶν Ῥωμαίων καὶ οὔτε εἰς ἐπαρχίαν μετέστησεν αὐτοὺς οὔτε φόρον ἐπέβαλε. Καὶ ἐὰν μὲν πρέπῃ νὰ λάβῃ τις ὑπ’ ὄψιν καὶ τὸν ἀρχαιότατον χρόνον, δικαιοτάτη εἶναι ἡ ἐν τῇ Γαλατίᾳ ἀρχὴ τοῦ δήμου τῶν Ῥωμαίων· ἐὰν δὲ πρέπῃ νὰ παρατηρήσῃ τις τὴν γνώμην τῆς γερουσίας, ἡ Γαλατία ὀφείλει νὰ ἦναι ἐλευθέρα, διότι ἠθέλησεν, ἡ Γαλατία νικηθεῖσα νὰ διατηρήσῃ τοὺς ἰδίους ἑαυτῆς νόμους.
46. Ἀλλ’ ἐν ᾧ ταῦτα ἐν τῇ συνεντεύξει γίνονται, ἀνηγγέλθη εἰς τὸν Καίσαρα, ὅτι οἱ ἱππεῖς τοῦ Ἀριοβίστου ἦλθον ἐγγύτερον τοῦ γηλόφου καὶ πρὸς τοὺς ἡμετέρους προσήλαυνον καὶ λίθους καὶ βέλη ἔῤῥιπτον κατ’ αὐτῶν. Ὁ Καῖσαρ λοιπὸν καταπαύει τὸν λόγον, καὶ ἀναχωρήσας πρὸς τοὺς ἑαυτοῦ διέταξεν αὐτοὺς, μηδὲν καθόλου βέλος νὰ ῥίψωσι καὶ αὐτοὶ κατὰ τῶν ἐχθρῶν. Διότι καίτοι ἔβλεπε ὅτι ἀκινδύνως ἡ ἐπίλεκτος λεγεὼν ἤθελε ἱππομαχήσῃ πρὸς τὸ ἱππικὸν, ἀλλ’ ὅμως ἐνόμισεν ὅτι δὲν πρέπει νὰ συνάψῃ μάχην, ἵνα μὴ, ἀποκρουσθέντων τῶν ἐχθρῶν, δύναται νὰ λέγηται ὅτι πιστεύσαντες εἰς τὸν δοθέντα λόγον περιεκυκλώθησαν κατὰ τὴν συνέντευξιν. Ἀφ’ οὐ δὲ διεδόθη εἰς τὸ πλῆθος τῶν στρατιωτῶν, μετὰ ποίας ἀλαζονίας ὁ Ἀριόβιστος ἐν τῇ συνεντεύξει ἀπεῖρξε πάσης τῆς Γαλατίας τοὺς Ῥωμαίους, καὶ οἱ ἱππεῖς αὐτοῦ προσέβαλον τοὺς ἡμετέρους, καὶ πῶς τοῦτο διέλυσε τὴν συνδιάλεξιν, πολλῶ μείζων προθυμία καὶ σπουδὴ πρὸς μάχην ἐνεγένετο εἰς τὸν στρατὸν.
47. Μετὰ δὲ δύο ἡμέρας ὁ Ἀριόβιστος πέμπει πρέσβεις πρὸς τὸν Καίσαρα: Ἐπιθυμεῖ νὰ διαπραγματευθῇ μετ’ αὐτοῦ περὶ τῶν πραγμάτων, τὰ ὁποῖα ἤρχισαν καὶ δὲν ἐτελείωσαν· ὅθεν ἢ νὰ ὁρίσῃ πάλιν ἡμέραν πρὸς συνέντευξιν, ἢ ἐὰν τοῦτο δὲν θέλῃ, νὰ πέμψῃ πρὸς αὐτὸν τινὰ τῶν ὑπάρχων. Ὁ Καῖσαρ αἰτίαν τῆς συνεντεύξεως δὲν ἔβλεπεν, καὶ τοσούτῳ μᾶλλον, καθ’ ὅσον τῇ προτεραίᾳ οἱ Γερμανοὶ δὲν ἠδυνήθησαν νὰ κρατηθῶσι, ὥστε νὰ μὴ ῥίψωσι βέλη κατὰ τῶν ἡμετέρων. Ἐνόμιζε δὲ ὅτι καὶ ὕπαρχόν τινα ἐκ τῶν ἑαυτοῦ μετὰ μεγάλου κινδύνου ἤθελε πέμψῃ πρὸς αὐτὸν καὶ ἐκθέσῃ εἰς ἄνδρας βαρβάρους. Σκοπιμώτατον δὲ ἐνόμισε νὰ πέμψῃ πρὸς αὐτὸν τὸν Γάϊον Βαλέριον Προκίλλον, υἱὸν τοῦ Γαΐου Βαλερίου Καβούρου, νεανίαν τὰ μάλιστα γενναῖον καὶ ἀνεπτυγμένον, τοῦ ὁποίου ὁ πατὴρ ἐτιμήθη διὰ τῆς πολιτείας ὑπὸ τοῦ Γαΐου Βαλερίου Φλάκκου, καὶ διὰ τὴν πίστιν καὶ διὰ τὴν γνῶσιν τῆς Γαλατικῆς γλώσσης, τὴν ὁποίαν ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ μετεχειρίζετο ἤδη ὁ Ἀριόβιστος διὰ τὴν μακρὰν συνήθειαν, καὶ διότι οἱ Γερμανοὶ δὲν εἶχον αἰτίαν νὰ κακοποιήσωσιν αὐτὸν, καὶ τὸν Μάρκον Μέτιον, ὅστις ἦτο ξένος τοῦ Ἀριοβίστου. Εἰς τούτους δὲ παρήγγειλεν, ὅσα εἴπῃ ὁ Ἀριόβιστος νὰ μάθωσι καὶ ἀπαγγείλωσι πρὸς αὐτόν. Ἀλλὰ τούτους ἅμα ἰδὼν ὁ Ἀριόβιστος παρ’ ἑαυτῷ ἐν τῷ στρατοπέδῳ, ἐπὶ παρουσίᾳ τοῦ στρατοῦ ἀνεφώνησε: διὰ τί ἦλθον πρὸς αὐτόν; ἢ ἵνα κατασκοπεύσωσι; Ἐπιχειροῦντας δὲ νὰ ὁμιλήσωσιν ἐκώλυσε καὶ εἰς τὰς ἁλύσεις ἔῤῥιψε.
48. Κατὰ τὴν αὐτὴν ἡμέραν ἀνέζευξε καὶ τεσσαράκοντα ὀκτὼ στάδια ἀπὸ τοῦ στρατοπέδου τῶν Ῥωμαίων ἐστρατοπέδευσε. Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ παρὰ τὸ στρατόπεδον τοῦ Καίσαρος παρήγαγε τὰς δυνάμεις του καὶ ἑκκαίδεκα στάδια πέραν αὐτοῦ ἐστρατοπέδευσεν ἐπὶ τῷ σκοπῷ, ὅπως ἀποκλείσῃ τὸν Καίσαρα τοῦ σίτου καὶ τῶν λοιπῶν ἐπιτηδείων τῶν προσκομιζομένων ἐκ τῶν Σηκουανῶν καὶ Αἰδούων. Ἐκ ταύτης δὲ τῆς ἡμέρας ἐπὶ πέντε ἀλλεπαλλήλους ἡμέρας ὁ Καῖσαρ πρὸ τοῦ στρατοπέδου προήγαγε τὰς δυνάμεις του, ὥστε, ἐὰν ὁ Ἀριόβιστος ἐπεθύμει νὰ ἀγωνισθῇ, νὰ μὴ στερῆται εὐκαιρίας. Ἀλλ’ ὁ Ἀριόβιστος κατὰ πάσας μὲν ταύτας τὰς ἡμέρας ἐπέσχεν ἐν τῷ στρατοπέδῳ τὸν στρατὸν, καθ’ ἑκάστην δὲ ἡμέραν ἱππομάχησε. Τοῦτο δὲ ἦτο τὸ εἶδος τῆς μάχης, εἰς ὃ ἦσαν ἐξησκημένοι οἱ Γερμανοί. Ἦσαν ἓξ, χιλιάδες ἱππέων καὶ ἰσάριθμοι πεζοὶ ταχύτατοι καὶ ἀλκιμώτατοι, οὓς ὃ ἁπάσης τῆς δυνάμεως ἕκαστοι ἑκάστους τῆς ἰδίας σωτηρίας ἕνεκα ἐξέλεξαν· μετὰ τούτων δὲ ἐμάχοντο ἀπὸ κοινοῦ. Καὶ οἱ μὲν ἱππεῖς πρὸς τούτους μετέβαινον· οὗτοι δέ, ἐάν τι χαλεπώτερον ὑπῆρχε, συνέτρεχον, ἐὰν δέ τις καιριώτερον τραῦμα λαβὼν κατέπιπτεν ἐκ τοῦ ἵππου, περιΐσταντο· ἐὰν δέ που ἦτο ἀνάγκη προσωτέρω νὰ προχωρήσωσι ἢ ταχύτερον νὰ ὑποχωρήσωσι, τοσαύτην εὐκινησίαν εἶχον διὰ τῆς ἀσκήσεως, ὥστε βοηθούμενοι ὑπὸ τῶν χαιτῶν τῶν ἵππων ἰσοδρόμουν πρὸς αὐτούς.
49. Ὡς δ’ ὁ Καῖσαρ ἐνόησεν, ὅτι ὁ Ἀριόβιστος διέμενεν ἐν τῷ στρατοπέδῳ, ἵνα μὴ ἐπὶ πλεῖον ἀποκωλύηται τῶν ἐπιτηδείων, πέραν τοῦ τόπου, ἐν ᾧ οἱ Γερμανοὶ ἐστρατοπέδευσαν, περὶ τὰ ἑξακόσια βήματα ἀπ’ αὐτῶν ἐξέλεξε τόπον ἐπιτήδειον πρὸς στρατόπεδον καὶ τριπλῆν παράταξιν σχηματίσας ἦλθε πρὸς τοῦτον τὸν τόπον. Καὶ τὴν μὲν πρώτην καὶ δευτέραν τάξιν διέταξε νὰ ἦναι ἐν τοῖς ὅπλοις, τὴν δὲ τρίτην νὰ ὀχυρώνῃ τὸ στρατόπεδον. Οὗτος δ’ ὁ τόπος, ὡς ἐλέχθη, ἀπεῖχεν ἀπὸ τῶν πολεμίων περὶ τὰ ἑξακόσια βήματα. Ἐνταῦθα δὲ ὁ Ἀριόβιστος ἔπεμψε περὶ τὰς ἑκκαίδεκα χιλιάδας ψιλῶν μεθ’ ἅπαντος τοῦ ἱππικοῦ, ἵνα ἐκφοβήσωσι τοὺς ἡμετέρους καὶ ἀποκωλύσωσιν αὐτοὺς τῆς ὀχυρώσεως Ἀλλ' οὐδὲν ἧττον ὁ Καῖσαρ, ὅπως καὶ πρότερον εἶχεν ὁρίσῃ, διέταξε τὰς μὲν δύο τάξεις νὰ ἀποκρούωσι τὸν ἐχθρὸν, τὴν δὲ τρίτην νὰ ἀποτελῇ τὸ ἔργον. Ὀχυρωθέντος δὲ τοῦ στρατοπέδου δύο ἐνταῦθα λεγεῶνας κατέλιπεν καὶ μέρος τοῦ ἐπικουρικοῦ, τὰς δὲ λοιπὰς τέσσαρας ἐπανήγαγεν εἰς τὸ μεῖζον στρατόπεδον.
50. Τῇ δὲ προσεχεῖ ἡμέρᾳ ὁ Καῖσαρ κατὰ τὴν συνήθειάν του ἐξ ἀμφοτέρων τῶν στρατοπέδων ἐξήγαγε τὰς δυνάμεις του καὶ ὀλίγον τι ἀπὸ τοῦ μείζονος στρατοπέδου προχωρήσας παρέταξε τὸν στρατὸν, καὶ ἔδωκεν εὐκαιρίαν τῆς μάχης εἰς τοὺς πολεμίους. Ἀλλ’ ἐπειδὴ οὐδὲ τότε εἶδεν αὐτοὺς προελθόντας, περὶ τὴν μεσημβρίαν ἐπανήγαγε τὸν στρατὸν εἰς τὸ στρατόπεδον. Τότε δὲ τέλος ὁ Ἀριόβιστος ἔπεμψε μέρος τῆς δυνάμεώς του, ἵνα προσβάλῃ τὸ μικροτέρον στρατόπεδον. Σφοδρῶς δ’ ἑκατέρωθεν μέχρι τῆς ἑσπέρας ἐπολέμησαν. Κατὰ δὲ τὴν δύσιν τοῦ ἡλίου, πολλῶν ἑκατέρωθεν τρωθέντων, ὁ Ἀριόβιστος ἐπανήγαγε τὰς δυνάμεις του εἰς τὸ στρατόπεδον. Ἐρωτῶν δὲ τοὺς αἰχμαλώτους ὁ Καῖσαρ, διατὶ ὁ Ἀριόβιστος δὲν συνῆπτε κρίσιμόν τινα μάχην, ἀνεύρισκε ταύτην τὴν αἰτίαν, ὅτι παρὰ τοῖς Γερμανοῖς ὑπάρχει αὕτη ἡ συνήθεια, αἱ οἰκοδέσποιναι αὐτῶν διὰ κλήρων καὶ μαντειῶν νὰ ἀποφαίνωνται, πότερον εἶναι ὠφέλιμον νὰ συνάψωσι μάχην ἡ ὄχι· αὗται δὲ οὕτως ἔλεγον; ὅτι δὲν εἶναι ὅσιον νὰ νικήσωσι οἱ Γερμανοὶ, ἐὰν συνάψωσι μάχην περὶ τῶν ὅλων πρὸ τῆς νέας σελήνης.
51. Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ ὁ Καῖσαρ κατέλιπε φρουρὰν, ἣν ἐνόμισεν ἱκανὴν, ἐν ἀμφοτέροις τοῖς στρατοπέδοις, πάντας δὲ τοὺς ἐπικούρους κατέταξεν ἀπέναντι τῶν πολεμίων πρὸ τοῦ μικροτέρου στρατοπέδου, διότι ἀναλόγως τοῦ ἀριθμοῦ τῶν πολεμίων ἦτο ὀλιγώτερον ἰσχυρὸς κατὰ τὸ πλῆθος τῶν ἀπὸ τῆς λεγεῶνος στρατιωτῶν, ἵνα μεταχειρίζηται τοὺς ἐπικούρους πρὸς τὸ θεαθῆναι· αὐτὸς δὲ διαιρέσας τὸν στρατὸν εἰς τρεῖς τάξεις προσῆλθε μέχρι τοῦ στρατοπέδου τῶν ἐχθρῶν. Τότε τέλος ἐξ ἀνάγκης οἱ Γερμανοὶ ἐξήγαγον τὰς δυνάμεις ἐκ τοῦ στρατοπέδου καὶ κατὰ φυλὰς διέταξαν καὶ κατ’ ἴσας ἀποστάσεις, τοὺς Ἁρούδας, τοὺς Μαρκομάνους, τοὺς Τριβόκχους, τοὺς Οὐαγγίονας, τοὺς Νεμήτας, τοὺς Σηδουσίους, τοὺς Σουήβους, καὶ πᾶσαν τὴν τάξιν αὑτῶν δι’ ἀπηνῶν καὶ ἁμαξῶν περιέβαλον, ἵνα μή τις ἐλπὶς ἐν τῇ φυγῇ ὑπολείπηται. Ἐπ’ αὐτῶν δὲ ἀνεβίβασαν τὰς γυναῖκας, αἵτινες ἐκτείνασαι τὰς χεῖρας μετὰ δακρύων ἱκέτευον τοὺς εἰς τὴν μάχην πορευομένους, νὰ μὴ παραδώσωσιν αὐτὰς πρὸς δουλείαν εἰς τοὺς Ῥωμαίους.
52. Ὁ δὲ Καῖσαρ εἰς ἑκάστην λεγεῶνα ἀνὰ ἕνα ὕπαρχον καὶ τὸν ταμίαν ἐπέστησε, ὅπως ἕκαστος ἔχῃ αὐτοὺς μάρτυρας τῆς ἰδίας ἀρετῆς. Αὐτὸς δὲ ἀπὸ τοῦ δεξιοῦ κέρατος, ἐπειδὴ παρετήρησεν ὅτι τὸ μέρος τοῦτο τῶν ἐχθρῶν ἦτο ἥκιστα ἰσχυρὸν, συνῆψε μάχην. Δοθέντος δὲ τοῦ συνθήματος τόσον σφοδρῶς ὥρμησαν οἱ ἡμέτεροι κατὰ τῶν ἐχθρῶν, καὶ οὗτοι πάλιν τόσον αἰφνιδίως καὶ ταχέως προέδραμον, ὥστε δὲν ἐδόθη καιρὸς νὰ ῥίψωσι τοὺς ὑσσοὺς κατὰ τῶν ἐχθρῶν. Ἀποῤῥίψαντες τοὺς ὑσσοὺς ἐκ τοῦ συστάδην διὰ τῶν ξιφῶν ἐπολέμησαν ἀλλ’ οἱ Γερμανοὶ ταχέως κατὰ τὴν συνήθειαν αὐτῶν ταχθέντες εἰς φάλαγγα, ὑπεδέξαντο τὰς προσβολὰς τῶν ξιφῶν. Εὑρέθησαν δὲ πάμπολλα ἐκ τῶν ἡμετέρων στρατιωτῶν, οἵτινες εἰσπηδήσαντες εἰς τὰς φάλαγγας καὶ τὰς ἀσπίδας ἀποσπάσαντες ἐκ τῶν χειρῶν αὐτῶν, ἄνωθεν ἐτραυμάτιζον αὐτούς. Ἐν ᾧ δὲ ἡ τάξις τῶν ἐχθρῶν ἀπὸ τοῦ ἀριστεροῦ κέρατος ἀπεκρούσθη καὶ ἐτράπη εἰς φυγὴν, τὴν ἡμετέραν τάξιν ἀπὸ τοῦ δεξιοῦ κέρατος ἰσχυρῶς ἐπίεζον διὰ τοῦ πλήθους αὐτῶν. Τοῦτο δὲ παρατηρήσας ὁ νεανίας Πόπλιος Κράσσος, ὅστις προΐστατο τοῦ ἱππικοῦ, ἐπειδὴ ἦτο ἐλευθερώτερος τῶν ἐν τῇ μάχῃ ἀναστρεφομένων, ἔπεμψε τὴν τρίτην τάξιν πρὸς βοήθειαν τῶν ἡμετέρων ἤδη πιεζομένων.
53. Οὕτω λοιπὸν ἠνωρθώθη ἡ μάχη, καὶ πάντες οἱ ἐχθροὶ στρέψαντες τὰ νῶτα δὲν κατέπαυσαν πρότερον τὴν φυγὴν ἢ ἀφ' οὗ ἔφθασεν παρὰ τὸν ποταμὸν Ῥῆνον, τεσσαράκοντα ἐντεῦθεν στάδια ἀπέχοντα. Ἐνταῦθα δὲ πάνυ ὀλίγοι ἢ πεποιθότες εἰς τὰς δυνάμεις των ἐπεχείρησαν νηχόμενοι νὰ διαβῶσι τὸν ποταμὸν ἢ ἐπιτυχόντες λέμβους εὗρον ἐαὐτοῖς σωτηρίαν. Ἐν τούτοις δὲ. ἦτο καὶ ὁ Ἀριόβιστος, ὅστις πλοιαρίου τυχὼν προσδεδεμένου εἰς τὴν ὄχθην ἐν αὐτῷ διέφυγε· πάντας δὲ τοὺς λοιποὺς καταδιώξαντες διὰ τοῦ ἱππικοῦ οἱ ἡμέτεροι ἐφόνευσαν. Εἶχε δὲ δύο γυναῖκας ὁ Ἀριόβιστος, τὴν μὲν Σουήβην τὸ γένος, ἣν μεθ’ ἑαυτοῦ οἴκοθεν ἐξήγαγεν, τὴν δὲ Νορικὴν, τοῦ βασιλέως Βοκκίονος ἀδελφὴν, ἣν ὑπὸ τοῦ ἀδελφοῦ πεμφθεῖσαν ἐν Γαλατία ἐνυμφεύθη· ἀμφότεραι δὲ ἀπώλοντο ἐν ταύτῃ τῇ φυγῇ. Ἐκ τῶν δύο δὲ αὐτῶν θυγατέρων ἡ μὲν ἐφονεύθη, ἡ δὲ συνελήφθη αἰχμάλωτος. Ὁ δὲ Γάϊος Βαλέριος Προκίλλος, ἐν ᾧ δεδεμένος διὰ τριῶν ἀλύσεων ἐσύρετο ἐν τῇ φυγῇ. ὑπὸ τῶν φυλάκων, εἰσέπεσεν εἰς αὐτὸν τὸν Καίσαρα καταδιώκοντα διὰ τοῦ ἱππικοῦ τοὺς ἐχθρούς. Καὶ τοῦτο δὲ δὲν προὐξένησε μικροτέραν ἡδονὴν εἰς τὸν Καίσαρα ἢ αὐτὴ ἡ νίκη, διότι ἄνδρα τιμιώτατον τῆς ἐπαρχίας Γαλατίας, οἰκεῖον ἑαυτοῦ καὶ ξένον, ἀφαρπασθέντα ἀπὸ τῶν χειρῶν τῶν ἐχθρῶν, ἔβλεπεν ἀποδοθέντα ἑαυτῷ, οὔτε δὲ ἡ τύχη διὰ τοῦ θανάτου αὐτοῦ ἠλάττωσε κατὰ τι τοσαύτην ἡδονὴν καὶ χαράν. Οὗτος δὲ ἔλεγεν ὅτι ἐπὶ παρουσίᾳ αὐτοῦ τρὶς συνεβουλεύθησαν τοὺς κλήρους, πότερον νὰ καῇ παρευθὺς, ἢ δι’ ἄλλον χρόνον νὰ διαφυλαχθῇ· ἀλλὰ διὰ τῆς εὐεργεσίας τῶν κλήρων διεσώθη. Ὁμοίως καὶ ὁ Μάρκος Μέτιος ἀνευρέθη καὶ ἐπανήχθη πρὸς αὐτόν.
54. Ταύτης δὲ τῆς μάχης πέραν τοῦ Ῥήνου διαγγελθείσης, οἱ Σουῆβοι, οἵτινες εἶχον ἔλθῃ παρὰ τὰς ὄχθας τοῦ Ῥήνου, ἤρχισαν νὰ ὑποστρέφωσιν οἴκαδε· τούτους δὲ οἱ Οὔβιοι, οἱ ἐγγύτατα τοῦ Ῥήνου οἰκοῦντες, καταπεπληγμένους καταδιώξαντες πολλοὺς αὐτῶν ἐφόνευσαν. Ὁ Καῖσαρ λοιπὸν ἐν ἑνὶ θέρει δύο μεγίστους πολέμους συντελέσας, ὀλίγῳ ταχύτερον, ἢ ὁ καιρὸς τοῦ ἔτους ἀπῄτει, ἀπήγαγε τὸν στρατὸν εἰς χειμάδια παρὰ τοῖς Σηκουανοῖς· καὶ εἰς μὲν τὰ χειμάδια ἐπέστησε τὸν Λαβιηνὸν, αὐτὸς δὲ ἀπῆλθεν εἰς τὴν ἐντὸς τῶν Ἄλπεων Γαλατίαν, ἵνα δικαιοδοτήσῃ.