Απομνημονεύματα Μακρυγιάννη/Γ3

←Γ2

Απομνημονεύματα Μακρυγιάννη Συγγραφέας: Ιωάννης Μακρυγιάννης Γ3

Γ4→

Εις τα 1835 Μαγίου 20 κόλλησε ο Βασιλέας εις τον θρόνον. Έγινε λαμπρή παράταξη· από την εκκλησίαν ως το παλάτι στρωμένος ο δρόμος και στολισμένος. Εις το παλάτι συνάχτηκαν οι πρέσβες κι’ άλλοι πολλοί, καθώς και οι αρχές όλες. Οι κυβερνήταί μας διά να δυσαρεστήσουν το στρατιωτικόν – ήταν δικός τους ο φρούραρχος –παρουσίασαν όλες της αρχές κ’ εμάς μας καταφρόνεσαν. Τότε πιάστηκα εγώ με τον φρούραρχον. Του λέγω· «Αυτ’ είναι η ’μέρα οπού τρομάξαμεν να την ιδούμεν οι Έλληνες και καταξοχή οι στρατιωτικοί, χύνοντας αίμα ποταμούς· κι’ αφού αξιωθήκαμεν και είδαμεν τον Βασιλέα του αγώνος μας να κολλήση εις τον θρόνον, τηράτε να μας καταφρονέσετε;» Αφού εμπήκαν και οι παραμικροί και παρουσιάστηκαν, εμείς καθόμαστε καταφρονεμένοι. Λέγω των αξιωματικών· «Σηκώτε να φύγωμεν». Κ’ ευτύς εβήκα εγώ έξω. Ακολούθησαν καμπόσοι μαζί μου. Αφού μας είδε η βάρδια θυμωμένους εμπήκε εις τα όπλα. Το ’μαθε ο μαρσιάλης του παλατιού, έτρεξε κοντά μας και μας πρόφτασε· και μας παρακίνησε να γυρίσωμεν οπίσου. Καμπόσοι γύρισαν. Μου είπε κ’ εμένα να γυρίσω· του είπα· «Δεν γυρίζω!» Το βράδυ όσοι δεν γύρισαν οπίσου ήρθαν εις το σπίτι μου και μου λένε να κάμωμεν μιαν επιτροπή να πάγη εις τον μαρσιάλη. Εγώ τους λέγω· «Ούτ’ επιτροπή στέλνω, ούτε πάγω να παρουσιαστώ. Όταν ήταν η τάξη πήγα· δεν θέλησαν να μας παρουσιάσουνε – δεν ματαπάγω, κι’ αν του βαρύνη και του ίδιου του Βασιλέα! Σκλάβος δεν του είμαι· εις τον Τούρκο ήμουν σκλάβος. Κι’ αν δεν με θελήση, πηγαίνω αλλού και ζω. Την καταφρόνεσιν οπού μας κάνουν αυτείνοι πάντοτες την ’στάνομαι». Τότε αυτείνοι πήγαν και παρουσιάστηκαν. Σαν δε μ’ είδανε κ’ εμένα, το βράδυ με προσκαλούνε να πάγω εις το τραπέζι. Σηκώθηκα και πήγα. Τρώγοντας ψωμί μου λένε οι ’πασπισταί· «Τ’ είναι αυτό οπού έκαμες σήμερα; Από το Παλάτι το βασιλικόν έγινες αρχηγός και πήρες τους αξιωματικούς κ’ έφυγες. – Τους είπα, αρχηγός έγινα του κεφαλιού μου. Όποιος με καταφρονεί, εγώ φέγω κι’ άλλος ας κάμη ό,τι θέλη». Πλησίασε ο Βασιλέας και σιωπήσαμεν. Το ’μαθε ο Βασιλέας ύστερα και περιόρισε τον Γραμματέα του Στρατιωτικού και φρούραρχον. Και παρουσιαζόμαστε κατά την τάξη.

Ο Φρούραρχος κι’ άλλοι ’νεργούνε και γίνεται ένα τραπέζι εις το Μαρούσι· και πηγαίνει εκεί ο φρούραρχος, οι ’πασπισταί του Βασιλέως Τζαβέλας, Γενναίος, Κατζάκος, Γριβαίγοι, Μαμούρης, Βάσιος, Χατζηπέτρος, Μήλιος κι’ άλλοι πολλοί· ήμαστε καμμιά σαρανταριά. Θέλαν να διατιμήσουνε εμένα· να δώσω αιτίαν να με χτυπήσουνε. Μου λέγει έναν λόγον πειραχτικόν ο συγγενής του Κωλέτη ο Χατζηπέτρος ’σ το τραπέζι. «Πώς; του λέγω· τι είπες; Πάρε το σπαθί σου και σήκου απάνου να σου δείξω!» Δεν σηκώθη. Πήρα μια μποτίλλια του την τίναξα εις το κεφάλι. Πιαστήκαμεν. Είδαν ότι θα χοντρήνη το κακό και σηκώθηκαν όλοι και μας χώρισαν.

Η Αντιβασιλεία έπαψε άμα κόλλησε ο Βασιλέας εις τον θρόνον, κ’ έγινε ο Αρμασπέρης Αρχικατζελάριος. Οι αγωνισταί αδικήθηκαν από την πρώτη ’πιτροπή κι’ ολημέρα φώναζαν εις τον Βασιλέα – και πλήθος αναφορές. Τότε διορίζουν τον γκενεράλ Τζούρτζη πρόεδρον μιας επιτροπής· μέλη τον Κριτζώτη, τον Νικήτα, τον Τζαβέλα, τον Ομορφόπουλον κ’ εμένα. Ο Κατζελάριος, της Αγγλικής φατρίας, φρόντισε πρώτα κ’ έδιωξε τον Κωλέτη – τον έστειλε πρέσβυ εις την Γαλλία· τον Μεταξά τον έστειλε εις την Ισπανία. Τον Μαυροκορδάτο προ καιρού τον είχαν διώξη. Τότε ο Αρμασμπέρης παντρεύει δυο κορίτζα του και τους δίνει τα δυο παιδιά του Κατακουζηνού. Κ’ έτζι επεβαίνουν και εις την θρησκεία μας διά να μας φκειάσουνε του δόματός τους από λίγον κατ’ ολίγον. Κ’ αυτό το παράδειμα το ακολούθησαν και οι Έλληνες και παντρεύονται τοιούτως. Τότε ο Αρμασμπέρης διά να δείξη ότ’ είναι ο αγαπημένος των Ελλήνων – και είδε ότι μ’ αγαπούνε εις όλο το κράτος– θέλει το στρατιωτικόν να του προσφέρουν ένα σπαθί και να τον πολιτογράψουν παντού εις την Ελλάδα. Με παίρνει μου κάνει ένα τραπέζι· ήταν κι’ ο Τζούρτζης εκεί ο φίλος του. Μου λέγει ότι μ’ αγαπάγει και θα ’νεργήση να μου δώσουν τον σταυρόν με τ’ άστρος κι’ άλλα πολλά. Την άλλη ημέρα μου λέγει ο γκενεράλ Τζούρτζης διά το σπαθί, να ’νεργήσω, και διά το πολιτόγραμμα· κι’ ότι ο Κατζελάριος θα με κάμη σημαντικόν άνθρωπον. Του υποσκέθηκα αυτά με τα χείλη.

Πηγαίνει ο Γαρδικιώτης Γρίβας με το τάμα του ’σ την Δυτική Ελλάδα και ρέθιζε τους κατοίκους να σηκωθούν αναντίον της Κυβέρνησης, το ίδιον και σε άλλα πολλά μέρη, καθώς κι’ ο Θοδωράκης Γρίβας έβγαζε ληστές παντού κι’ άλλοι τοιούτοι. Κι’ αφάνιζαν τους κατοίκους. Τότε άρχισε και η βαθμολογία της επιτροπής. Θέλαν να βάλουν εις την βαθμολογίαν πολλούς ανάξιους, οπού να μην λείψουνε ποτές οι δυστυχίες από τους αγωνιστάς και γενικώς από την πατρίδα. Τότε διά να μ’ ελκύσουν είπαν να μου κάμουν και τον αδελφό μου λοχαγόν, ότ’ είναι αδικημένος από τον Καποδίστρια. Τους λέγω· «Είναι υπολοχαγός· ’σ εκείνο να μείνη. Και να δικαιώσουμεν τους ανθρώπους του Αγώνος να φάνε κομμάτι ψωμί, να μην ταλαιπωριώνται ξυπόλυτοι και γυμνοί. Αυτούς έχομεν αδελφούς – να σωθούν τα δεινά τους, να ησυχάσουν και αυτείνοι και η πατρίδα και ο Βασιλέας. – Μου λένε, τον βάνομεν εμείς τον αδελφό σου κ’ εσύ φώναζε ό,τι θέλεις. – Τον βάνετε εσείς, απαρατιώμαι εγώ· και το βάνω εις τον τύπον διατί απαρατήθηκα». Τότε τ’ άφησαν και τους είπα· «Να ’χωμεν δικαιοσύνη και να λέμεν με φόβον του Θεού όποιον αγωνιστή ξέρει ο καθείς». Και τοιούτως ακολουθήσαμεν.

Τότε διορίστη ο γκενεράλ Τζούρτζης και Γενικός Επιθεωρητής του στρατού. Αποφασίστη κι’ όσους βαθμολόγησε η πρώτη ’πιτροπή κ’ εμείς να συστηθούν σε τετραρχίες και να γένη φάλαγξ. Κάμαν δέκα τετραρχίες. Διόρισαν κ’ εμένα τετράρχη της Αττικής. Αστένησα. Έρχονταν εις το σπίτι μου πολλοί άνθρωποι να με ιδούνε· έρχονταν και οι αξιωματικοί της τετραρχίας μου. Δυο τρεις μου λένε· «Εδώ οι Γριβαίγοι ρεθίζουν τους στρατιωτικούς και τους στέλνουν και πηγαίνουν έξω εις το κράτος και κάνουν ληστείες». Τότε και εις το Κράβαρι, χωρίον Ελετζού, είχε πάγη ο Καλαμάτας κι’ άλλοι λησταί και το πάτησαν· χάλασαν και το σπίτι ενού αγωνιστή, Καλατζαίγους τους λένε. Εκεί ρωτούσαν οι λησταί πότε μπορεί να βγούνε οι Γριβαίοι όξω να ξέρουν. Τότε απ’ αυτούς ήρθε ένας εδώ να ειπή την δυστυχίαν του· τον είχα φίλο· μου είπε αυτά. Τότε αυτά κι’ ό,τι μου είπαν οι αξιωματικοί κατά χρέος θέλησα να τα ειπώ του Αρχικατζελάριου. Μην ξέροντας την γλώσσα του, είχα τον Βαλέττα φίλο και του το είπα κι’ αυτός ήφερε τον γυναικάδελφό του Παναγιωτάκη Σούτζο και τα είπαμεν να τα ειπή τ’ Αρμασπέρη. Πήγε και του τα είπε. Τότε αυτός διά ν’ αποκοιμίση εμένα, με προσκαλεί να πάγω να φάμε ψωμί. Ρωτάγω τον δούλον του ποιοι άλλοι είναι εις το τραπέζι, μου λέγει οι Γριβαίγοι και ο Παναγιωτάκης ο Σούτζος. Τότε λέγω του δούλου· «Σύρε και πες του Εξοχωτάτου Αρμασπέρη δεν είμαι άξιος να φάγω ψωμί εις το τραπέζι του». Τότε του το ’βγαλα φόρα και διά το σπαθί και πολιτογράψιμον. Φανερώθη κι’ απαρατήθη από αυτά.

Τότε άρχισε η αποστασία εις την Δυτική κι’ Ανατολική Ελλάδα. Ο Βασιλέας είχε πίστη ’σ εμένα· μου στέλνει τον Μιαούλη και μου λέγει θα διορίσουνε αρχηγούς διά την καταδίωξιν των ανταρτών και ληστών και να με διορίση κ’ εμένα. Του είπα, δεν μου το συχωρεί μήτε η υγεία μου, μήτε η συνείθησή μου να χτυπήσω τους αγωνιστάς, οπού άλλοι ήταν οι αίτιοι. Και διόρισαν τον Βάσιο, τον Μαμούρη, τον Τζαβέλα και τον ’νεργητή Γρίβα κι’ αδελφόν του Γαρδικιώτη. Και κινήθηκαν αναντίον εκεινών, οπού παρακινούσαν να σηκωθούνε «κ’ είναι κι’ αυτείνοι σύνφωνοι», τους λέγαν. Και τους πήγαν αναντίον τους δολερώς κι’ απίστως· και σκοτώθηκαν τόσοι αγωνισταί κι’ αρφάνεψε η πατρίς από αυτούς. Ότι μίαν ημέρα θα τους χρειαστή και πού να τους εύρη; Τα ’φαγαν τα περισσότερα και καλύτερα παληκάρια οι δολεροί και οι κακοί ανθρώποι. Διόρισαν ύστερα και τον γκενεράλη Τζούρτζη να πάγη επί κεφαλής αυτεινών· πήρε κ’ εμένα με την τετραρχίαν και το πεζικό της γραμμής και καβαλλαρία και Γαρδικιώτη με το τάμα του και πήγαμεν εις Μισολόγγι. Και μάθαμεν ότι διαλύθηκαν οι αντάρτες, όταν μάθαν τον δόλο και την απάτη των συντρόφωνέ τους. Οι κάτοικοι πήγαν εις τα σπίτια τους, οι σημαντικοί έπαθαν σκοτωμούς και φυλακές· και οι λησταί πήγαν εις το Τούρκικον. Και τότε ο Γρίβας έστελνε κεφάλια των συντρόφωνέ του εις την Κυβέρνηση, καθώς έστελνε ένας ντερβέναγας του Αλήπασσα, τον έλεγαν Ισούφ Αράπη.

Εις το Βραχώρι μάθαμεν ότι ο Βασιλέας μας πάγει εις την Μπαυαρία να παντρευτή. Από τους ανθρώπους εις το Ξερόμερον κι’ αλλού μάθαμεν της ενέργειες των Γριβαίων κι’ όλης της συντροφιάς. Ήρθαμε εδώ εις Αθήνα, αφού κάμαμεν όλη την περιοδεία. Τότε ο Γρίβας τούρκεψε τους ανθρώπους. Ήρθαν οι κάτοικοι φωνάζοντας εις την Κυβέρνησιν· έφυγαν και καμπόσες φαμελιές και πήγαν εις την Τουρκιά. Τότε όσους ήταν άξιοι διά παλούκι, όλους τους ληστάς, τους σύναξε ο Γρίβας και προστάζει ο Κατζιλέρης ο Αρμασπέρης, διορίζει κ’ εμάς την ’πιτροπή κατά το ριπόρτο του Γρίβα, αφού τους έστειλε διαταγή να μπούνε μέσα εις το κράτος, οπού ήταν εις την Τουρκιά, κι’ αφού ήρθαν διατάττει την ’πιτροπή ο Αρμπασμπέρης να τους κάμωμεν αξιωματικούς. Ο σύντροφός του ο γκενεράλ Τζούρτζης ήταν έτοιμος· εγώ τους είπα· «Τα χέρια μου και τα δυο να τα κόψετε, υπογραφή δεν βάνω να βαθμολογήσω ληστάς, οπού κάψαν της εθνικές καζάρμες και σκότωσαν και της φυλακές των συνόρων!» Τότε γγιχτήκαμε δι’ αυτό· μάλλωσα με τον γκενεράλη. Πήρα τ’ άλλα τα μέλη εις το σπίτι μου και φάγαμεν και τους είπα· «Δεν θα σκοτωθούμεν από τους αγωνιστάς; Εκείνοι να περπατούνε δυστυχισμένοι, και τους ληστάς να τους φκειάσουμεν αξιωματικούς;» Τότε ορκιστήκαμεν και δεν θέλησε κανένας από ’μας. Και τους έκαμεν μόνος του ο Αρμασμπέρης. Και διάταξε να ’ρθη ο Γρίβας εις την Αθήνα. Κ’ ήρθε με καμμιά εκατοστή τέτοιους. Κι’ ο Αρμασμπέρης διόρισε τους φίλους του και γαμπρούς του και πήγαν και τον δέχτηκαν. Οι κάτοικοι έλπιζαν να τους παλουκώσουνε, κι’ ο Κατζελάρης τους έκανε τέτοιες επίδειξες. Το ’δωσε και τον σταυρό του λαιμού, και η γυναίκα του του χάρισε ένα ’ρολόγι. Τότε έγινε η Αθήνα σπίτι των ληστών· δεν κόταγαν να βγούνε οι άνθρωποι έξω· βρίσκονταν σκοτωμένοι, γυμνωμένοι, από αυτά πλήθος. Έδειρε ο Γρίβας και τον φίλο του τον Σκούφο, οπού πείραζε με την ’φημερίδα του αυτούς όλους.

Τότε ήμουν μέλος του Δημοτικού Συνβουλίου· ο Καλλεφουρνάς πρόεδρος, φίλος μου. Μιλήσαμεν εις το σπίτι μου την κατάστασιν της πρωτεύουσας και είπαμεν να συνάξωμεν το Δημοτικόν Συνβούλιον και να γυρέψωμεν να γένη μια πολιτοφυλακή. Το συνάξαμεν· αρχίσαμεν την πρότασιν οι δυο μας. Ηύραμεν σύνφωνο όλο το Συνβούλιον να γένη αυτό, κ’ εμένα με διόρισαν αρχηγόν. Τους είπα· «Η ομιλία δεν είναι διά δόξες, είναι διά προφύλαξή μας, και δεν θέλω αρχηγίες· όποτε είναι η αράδα μου, ως απλός πολίτης φυλάγω κ’ εγώ». Έγιναν όλα αυτά. Το ζητήσαμεν από την Κυβέρνηση· βήκαν δυο αναντίοι ο Κοκκίδης κι’ ο Γεννάδιος σύβουλοι. Τότε ο Αρμασμπέρης πειράχτηκε. Πήραν και την πράξη την βάλαν εις τον τύπον. Εγώ καθώς γύρισα από την περιοδεία δεν είχα πάγη τελείως εις τον Αρχικατζελάριον· με ζήτησε εις το τραπέζι του, δεν ζύγωσα. Τότε άρχισε να με βαρή. Ζητώ να παρουσιαστώ να του μιλήσω με διαρμηνέα δικόνε μου. Παίρνω τον Βενθύλο και πήγα. Ήταν καμμιά εβδομηνταργιά Έλληνες απόξω, στρατιωτικοί και πολιτικοί. Και εις όλα είχε τον Παναγιωτάκη Σούτζο οπού συβουλεύεταν. Αφού γλύτωσε από τους άλλους, μπήκα μέσα· πήρα και τον Βενθύλο. Μου λέγει ο Αρχικατζελάριος· «Πολύν καιρό δεν σ’ είδα· μου φαίνεται, είσαι αστενής; – Όχι, του λέγω, είμαι υγιής. Εξ αιτίας οπού καταγένεσαι είπα ότι η παρουσία μου σου δίνει βάρος και δι’ αυτό δεν σ’ ενόχλησα. –Κύριε, μου λέγει, τ’ ήταν εκείνο οπού ’κανες εις το Συβούλιον; – Έκανα ως πατριώτης ορκισμένος εις την πατρίδα μου και να προφυλάξω την πολιτεία μας· ό,τι έκαμα το ’καμα μαζί μ’ άλλους δεκαπέντε. Δικαιοσύνη θέλουν οι Έλληνες, Εξοχώτατε! Ότι χύσαμεν ποταμούς αίματα και την δικαιοσύνη δεν την λέπουμεν. Και εις την Αθήνα κανείς δεν κρύβεται, ότι τα σπίτια είναι μεϊντάνια».

Βγάζει έξω ότι γένεται μια φατρία να σκοτώσουνε τους σημαντικούς κι’ αυτόν, κι’ αρχηγός αυτεινής της φατρίας είμαι εγώ. Τότε θέλει να στείλη να με πιάσουνε. Αποφάσισα ν’ αντισταθώ. Ήρθε ο Νότης, ο Βαλτηνός μου λένε· « Τ’ είναι αυτά οπού ακούμε; και θα πάθης. – Σκαλίζω τον κήπο μου, τους λέγω· όποιος θελήση να με πειράξη – ο αδύνατος έχει του Θεού την δύναμη εις το δίκιον του», τους είπα. Τότε πάνε και τα λένε αυτά του Αρμασπέρη και σιώπησε το κίνημα και μο ’στειλε να ησυχάσω. Έγραψα αυτά του Βασιλέως, πώς έγινε η ανταρσία της Ρούμελης, πού κατήντησαν οι υπήκοοί του, πώς έγιναν οι βαθμολογίες, πως ’νεργούν αναντίον του και να ’ρθη να κυβερνήση το κράτος του. Και να βαστάξη και την αναφορά μου· κι’ αν τον απατώ, δεν είναι δίκιος Βασιλέας αν δεν με καταδικάση εις θάνατον. Τότε κάνω κ’ ένα τραπέζι και παίρνω όλους τους Μπαυαρέζους, οπού ήταν φίλοι του Βασιλέως κι’ αναντίοι του Αρμασπέρη, και τρώμεν εις το σπίτι μου· και τους παρακινώ να φκειάνουν κι’ αυτείνοι μίαν αναφορά και ξεστόριζαν τα κακά οπού τρέχουν εις το κράτος του. Τότε ο Βασιλέας διάβασε της αναφορές με τον πατέρα του. Του είπε ο Βασιλέας ότι έχει πολλή πίστη ’σ εμένα. Τότε εις Μπαυαρίαν έστειλε ο Αρμασπέρης τον γαμπρό του τον Κατακουζηνόν. Έμαθε ο Κατακουζηνός την αναφορά μου, γράφει του πεθερού του αυτά. Τότε άρχισε ο Αρμασμπέρης να λαβαίνη μέτρα πώς να μ’ εξαλείψη. Ήμουν πρόεδρος του Δημοτικού Συνβουλίου. Μαζώνεται όλο το Συνβούλιον και φκειάνομεν ένα ψήφισμα και λέγαμεν· «Μ’ αυτόν τον τρόπον δεν διοικιώμαστε, με το «έτζι θέλω» του κάθε ενού· θέλομε νόμους κατά τους αγώνες μας και θυσίες μας». Πριν βγάλωμεν την αναφορά έξω να μαθευτή, κάνω ένα τραπέζι καλό και παίρνω όλους τους σημαντικούς αγωνιστάς. Παίρνω τον Κουντουργιώτη, τον Μπόταση κι’ άλλους πολιτικούς, παίρνω τον Κολοκοτρώνη, Νότη, Βαλτηνό, Βάσιο κι’ άλλους πολλούς στρατιωτικούς, παίρνω τον Δήμαρχον κι’ όλο το Δημοτικόν Συβούλιον. Ήμαστε ’σ το τραπέζι περίτου από εξήντα. Αφού φάγαμεν κι’ αρχίσαμεν να σηκώσουμε τα γιομάτα, σηκώθηκα εγώ κ’ είπα· «Ζήτω του Βασιλέως μας και της Βασίλισσάς μας και να τους δώση ο Θεός και βασιλόπαιδα, και να τους φωτίση να μας κυβερνήσουνε με συνταματικούς νόμους κατά της θυσίες της πατρίδος». Έπιαν όλοι το γιομάτο. Την αυγή το ’μαθε ο Αρμασπέρης αυτό, τους πήρε όλους εις την οργή του κ’ εμένα διά παλούκωμα. Τότε του στείλαμεν και το ψήφισμα, οπού φκειάσαμεν το Δημοτικόν Συβούλιον· το βάλαμεν και εις τον τύπον. Τότε γύρεψε να με κάμη εξορίαν. Ήρθε ο κομαντάντης της πιάτζας στελμένος από τον φρούραρχον να γένω χαζίρι σε δυο ώρες να φύγωμεν – θα ’ρθουν να με πάρουν· και να είμαι εις την θέλησίν τους, να με ξορίσουνε εις τα νησιά. Τους είπα· «Είμαι αστενής εξ αιτίας των πληγών και θα κάτζω με την φαμελιά μου να με συγυρίση εις το σπίτι μου. Κι’ αν έφταιξα, ας με κρίνη η Κυβέρνηση με τους νόμους της πατρίδος μου· και να με παιδέψη κατά το έγκλημά μου». Τότε στείλαν γιατρούς· κι’ από το γινάτι μου μ’ έπιασε μια μεγάλη κάψη. Με γύμνωσαν, είδαν της πληγές. Τότε λέγω του κομαντάντη και των γιατρών· «Επειδήτις η Κυβέρνηση δεν έχει πίστη ’σ εμένα, ότι της λέγω είμαι αστενής και με γυμνώσετε ως σουλντάτον, δεν ματαθέλω να είμαι εις την ’πηρεσίαν της· ως αξιωματικόν δεν με γνωρίζει, κ’ εγώ δεν την γνωρίζω· κι’ απαρατιώμαι· και είμαι εις το εξής απλός πολίτης. Και να λάβη και την ’πηρεσίαν της τετραρχίας και το γραφείον». Ήρθαν μου μίλησαν πολλοί να μην απαρατηθώ· δεν στρέχτηκα κι’ απαρατήθηκα. Τότε στέλναν οληνύχτα πεζούρα και καβαλλαρία και με φύλαγαν. Έρχονταν και οι αγωνισταί κρυφίως και με φύλαγαν ’στο σπίτι μου κ’ έξω εις της ελιές. Ότι ήθελαν να με πάρουν διά νυχτός. Ότι ο Αρμασπέρης δεν ξέχανε την αναφορά οπού ’γραψα εις τον Βασιλέα. Τότε διάλυσαν και το Δημοτικόν Συνβούλιον, έπαψαν και τον Δήμαρχον και ξέκλησαν και το πρωτόκολλον να μην φαίνωνται αυτές οι πράξες, ούτε εκείνη διά την πολιτοφυλακή, ούτε η άλλη διά το σύνταμα. Μ’ είχαν κλεισμένον εις το σπίτι μου όσο οπού ’ρθε ο Βασιλέας – κι’ ως τώρα να μην έρχεταν, εγώ θα ήμουν ακόμα φυλακωμένος. Εις την Μπαυρίαν του είπε ο πατέρας του του Βασιλέα κ’ έφερε μαζί του τον Ρουντχάρτη να τον βάλη εις τον τόπον του Αρμασπέρη. Τα 1837 Φλεβαρίου 3 ήρθε ο Βασιλέας και η αγαθή Βασίλισσα. Πήγαν οι πρέσβες εις την φεργάδα· τους είπε ότι ο Αρχικατζελάριος είναι παμένος κ’ ευτύς ν’ αναχωρήση από το κράτος. Τότε πέθανε κι’ ο Κατζελάριος κι’ ο φίλος του ο πρέσβυς της Αγγλίας. Πάσκισε να τον βαστήξη· του κάκου. Πήγαμε και συνοδέψαμε τους Βασιλείς με μεγάλη παράταξη κι’ όλοι οι πολίτες. Σε δυο ημέρες φκειάνω μιαν αναφορά της Μεγαλειότης του και του ξηγώμαι διά την αναφορά οπού ’στειλα εις την Μπαυαρίαν τι δοκίμασα και τι αντενέργειες του κάναν διά να μην ματαγυρίση οπίσου εις την Ελλάδα· και η Αγγλία τι σκοπούς έχει και πώς ρήμαξε το ταμείον ο Αρμασπέρης κι’ ο υπουργός της ’μπιστοσύνης του, της Οικονομίας· τι πήραν μαζί· και τα καλύτερα υποστατικά, σταφίδες, μύλους κι’ άλλα τα μέρασαν (τα οποία φαίνονται ως σήμερα)· και γύμνωσαν την δυστυχισμένη πατρίδα. Και εις το Κράτος του μένει η δυστυχία. Χάλευε ο Αρμασπέρης και η συντροφιά του να κάμουν τον Λασσάνη συνταματάρχη, και διαμαρτυρήθηκα κ’ έμεινε. Τους βαθμούς τους δώσαν των ληστών και οι αγωνισταί μείναν δυστυχείς. Παρουσιάστηκα και μίλησα αυτά του Βασιλέως και το ’δωσα και την αναφορά μου και του έλεγα· ’στο εξής δεν είμαι άξιος τοιούτως να δουλέψω, ότι δεν μου το συχωράει η υγεία μου και να μου δώση την άδεια να βάλω την κόπια της αναφοράς μου εις τον τύπον. Μου είπε να μην την βάλω. Τότε, αφού έμαθε αυτά ο Αρμασπέρης ’νέργησε να με καταδικάσουνε. Του παραγγέλνω είμαι έτοιμος σε ό,τι αγαπάη, εις τους νόμους της πατρίδος μου να κριθώ, και δεν θέλω κι’ αβοκάτους, ότι έχω την ίδια μου αλήθεια αβοκάτο. Τότε σιώπησε κ’ έμεινε. Το ’δωσε ο Βασιλέας εκατό χιλιάδες δραχμές του Αρμασπέρη, πήρε και κάνα μιλλιούνι τάλλαρα και πάγει ’στην δουλειά του. Ήταν ψειργιασμένος κόντης κ’ έγινε πραματικός. ’Στο φευγάκι του έκαμεν ένα τραπέζι μεγάλο και κάλεσε τους συντρόφους του Κριτζώτη, Γριβαίγους, Μαμούρη, Ρούκη, Κολιόπουλον, Γενναίον, Τζόκρη κι’ άλλους τοιούτους, οπού τους έκαμεν με υποστατικά και με χρήματα – τους έδινε ένα αυτεινών κ’ έπαιρνε αυτός εκατό. Τους πήρε και φάγαν ψωμί· σηκώθη κ’ έπγε ένα γιομάτο και λέγει· «Εις υγείαν εσάς των αγαθών Ελλήνων οπού συντρώμεν σήμερα κι’ αποχαιρετιώμαστε». Άρχισαν κ’ έκλαιγαν όλοι. Τους είπε πολλά τοιαύτα παραπονευτικά λόγια. Τέτοιοι είμαστε εμείς. Όταν φεύγουν οι τύραννοι, οι κλέφτες, εκείνοι οπού θέλουν να βουλιάξουν την πατρίδα, κλαίμεν και λυπώμαστε· κι’ όταν την γυμνώνουν, γελάμεν και χαιρόμαστε. Όταν ήμουν φυλακισμένος, όλοι αυτείνοι με βρίζαν και με κακοσύσταιναν· κι’ αν κάθεταν ο Αρμασπέρης πίσου, ήμουν χαμένος. Ότ’ η αλήθεια κατατρέχεται. Τότε έφυγε ο Αρμασπέρης και τον συντρόφεψαν όλοι οι φίλοι του κάτου εις το καράβι.

Πήγα κι’ αντάμωσα τον Ρουντχάρτη, οπού έμεινε εις το ποδάρι εκεινού. Του είπα όλα αυτά. Τον ζήτησα να ’ρθη εις το σπίτι μου να φάμεν. Μου είπε· «Σου μιλώ δι’ αυτό». Ρώτησε τον Βασιλέα, του είπε να ’ρθη· «ότι πήγα κ’ εγώ, του είπε, εις τον Μακρυγιάννη». Μου είπε ότι έρχεται. Κάλεσα και τον μαρσιάλη του παλατιού κι’ όλους τους αυλικούς και Κουντουργιώτη, Κολοκοτρώνη κι’ άλλους πολλούς πολιτικούς και στρατιωτικούς. Τους έκαμα ένα τραπέζι πολλά καλό. Τότε έπιαμεν υπέρ της Μεγαλειότης του και του Ρουντχάρτη ύστερα και είπα· «Από δικαιοσύνη διψάγει η πατρίδα και ’λικρίνεια· όποιοι την κυβερνούνε ο Θεός να τους φωτίση και να τους οδηγήση εις αυτό. Έπγε κι’ ο Ρουντχάρτης διά ’μένα. Είναι η αλήθεια του Θεού, όσον καιρόν κυβέρνησε αυτός μεγάλη δικαιοσύνη και ’λικρίνεια είδαμεν· και ξόδιαζε κ’ εξ ιδίων του πολλά. Αλλά την αρετή εις την Ελλάδα η ’διοτέλεια την κάνει κακία. Δεν τον θέλει τον καλόν άνθρωπον ο Λάγινης, δεν τον θέλουν οι άλλοι πρέσβες, δεν τον θέλουν οι εδικοί μας οι απατεώνες. Καθώς το ’λεγαν αυτείνοι να κυβερνήση δεν τους έκανε το κέφι τους· έδωσε την απαραίτησίν του. Τον Βασιλέα τον απάτησαν οι άλλοι οι Μπαυαρέζοι οπού ήταν στρωματίδες των ξένων· αντενεργούσαν όλοι κ’ έφυγε από την πατρίδα μας ο καλός κι’ αγαθός άνθρωπος· και εις τον δρόμον πέθανε από την πίκρα του. Ο Θεός να το ’χη την ψυχή του αυτεινού του αγαθού ανθρώπου· και των αλλουνών όσοι ήρθανε εις την πατρίδα μας να την χάσουνε να την δώση την ψυχή τους του αναθεματισμένου και να τους δικιώση· και να τους κάμη την ανταμοιβή της κακίας τους διά όσα έκαμαν γενικώς εις τους Έλληνες και εις τον αθώον τον Βασιλέα μας οι επίορκοι.^[1]

Κάμαμεν νέγες εκλογές και βάλαμεν δήμαρχο τον Καλλεφουρνά και μπήκα κ’ εγώ μ’ άλλους σύνβουλος από το μέρος των τίμιων πολιτών. Τότε μπήκε και το χαρτόσημον και ’πιτηδέματα ’σ ενέργεια διά να βασταχτούμεν. Ότι τα δάνεια εμείς δώσαμεν υπόσκεση ότι τα δανειστήκαμεν και η Μπαυαρία τα ρούφηξε με τον Αρμασπέρη και συντροφιά. Εις την Πάτρα τον ζωγράφισαν και τον έκαψαν σαν τον Γιούδα για την καλωσύνη οπού ’καμεν εις την Ελλάδα. Κι’ ο Θεός ξέρει τα υστερνά μας. Όμως η καλή ’μέρα φαίνεται από την αυγή. Πατρίδα, πατρίδα, ήσουνε άτυχη από ανθρώπους να σε κυβερνήσουν! Μόνος ο Θεός, μόνος ο αληθινός αυτός κι’ δίκιος κυβερνήτης σε κυβερνεί και σε διατηρεί ακόμα!

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. ^  Όταν πήρα τον μακαρίτη Ρουντχάρτη κι’ άλλους και φάγαμε ψωμί, τους παρουσίασα και εικοσιπέντε εικονογραφίες ιστορικές, οπού ’καμα τους αγώνες των Ελλήνων. Θέλω ξηηθώ αυτό αλλού, ότ’ είμαι αστενής τώρα και δεν μπορώ να γράψω.