Αιτναίαι αναμνήσεις
| Αἰτναῖαι Ἀναμνήσεις Συγγραφέας: |
CLAUDIANUS
ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ καὶ στιχοπλόκοι, περιηγηταὶ καὶ τεχνῖται, φαίνονται συνομώσαντες ἵνα παραστήσωσι τὸν οὐρανὸν τῆς Ἑλλάδος ὡς πάντων τὸν τερπνότερον, καὶ σχεδὸν ἱκανὸν νὰ παράσχῃ οὗτος μόνος εἰς τοὺς ὑπὸ τὸν θόλον αὐτοῦ οἰκοῦντας, οὐ μόνον εὐφροσύνην καὶ εὐεξίαν, ἀλλὰ καὶ καλαισθησίαν, πατριωτισμόν, λιτότητα, αὐταπάρνησιν καὶ τὰς ἄλλας ἀρετὰς ὅσαι συνειργάσθησαν εἰς ἀνέγερσιν τοῦ ἐν Μαραθῶνι τροπαίου καὶ τοῦ ναοῦ τῆς Ἀθηνᾶς. Γνωστοὶ εἶναι οἱ γλυκύτατοι στίχοι τοῦ Εὐριπίδου περὶ τῆς χώρας τῆς
οὔτ’ ἐν πνοιαῖσι χείματος δυσχειμέρου
οὔτ’ ἐν τεθρίπποις ἡλίου θερμῆς ἄγαν·
γνωστὴ ἡ βυρώνειος ἀποστροφὴ εἰς τὴν μακαρίαν Ἐδὲμ τῶν ἀνατολικῶν ὑδάτων· οἱ θρῆνοι τοῦ Σατωβριάνδου, καταλείποντος δι’ ἀσελήνου νυκτὸς τὴν Ἀττικὴν ὡς ἐρωμένην, ἧς ἡ θέα ἤθελεν ἀφαιρέσει τὴν δύναμιν τῆς φυγῆς· γνωστὸν τὸ ἀπόφθεγμα τοῦ Γροτίου, καθ’ ὃν ἡ Ἑλλὰς εἶναι, μετὰ τὸν οὐρανόν, τὸ ποθητότερον τῶν σκηνωμάτων· γνωσταὶ αἱ τρεῖς κάλλισται σελίδες τοῦ Ἁγίου Παύλου τοῦ Ρενάν, ἀποδίδονται εἰς τὸ κλῖμα τὴν ἡμερότητα καὶ ἀνεξιθρησκείαν τῶν Ἑλλήνων. Ὁ δὲ μὴ ἀνήκων εἰς τὴν ὑψηλὴν λεγομένην παρ’ ἡμῖν περιωπήν, καὶ ὡς ἐκ τούτου καταδεχόμενος νὰ λαμβάνῃ ἀνὰ χεῖρας καὶ ἰθαγενοῦς μούσης προϊόντα, ἐνθυμεῖται βεβαίως οἵαν φοβερὰν κατάχρησιν σαπφείρων, γάλακτος καὶ πορφύρας ἐποίουν οἱ μακαρίται Σοῦτσοι, εἰκονίζοντες τὴν χώραν ἐν ἦ ὁ Ὕψιστος ηὐδόκησε τὸ τοποθετήσῃ ἡμᾶς. Εἰς πάντα ταῦτα οὐδὲ γρὺ ἔχω ν’ ἀντείπω, ἕτοιμος ὤν μάλιστα να δεχθῷ ὡς ἀναγκαῖα συστατικὰ τερπνῆς σκηνογραφίας καὶ ποταμοὺς κυλίοντας ἀντὶ ὕδατος κονιορτόν. Τοῦτο δὲ μόνον θέλω παρατηρήσει, ὅτι οἱ τὴν εὐλογημένην ταύτην χώραν οἰκοῦντες κατέχονται, εἴπερ πᾶν ἄλλο ἔθνος, ὡς πρὸς ἐμοῦ παρετήρησε καὶ ὁ Θουκυδίδης, ὑπὸ μανίας τῆς μετακινήσεως.
Ἡ ἔκφρασις αὕτη θέλει φανῇ ἴσως ριψοκίνδυνος. Ἀλλ’ ἂν ἔλεγεν ἁπλῶς ὅτι ὁ Ἕλλην ἀγαπᾷ τὰς περιηγήσεις, δὲν ἤθελον ἐκφράσει ἀκριβῶς τὴν ἰδέαν μου. Καὶ τῷ ὄντι, παρὰ τοῖς ἄλλοις λαοῖς αἱ ἀποδημίαι συνδέονται ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ μετὰ πόθου τινὸς ὠφελείας ἢ τοὐλάχιστον ἡδονῆς. Οὕτω, ὁ Ἄγγλος, πάσχων ἐκ πληθώρας χρημάτων καὶ ἐλλείψεως ἡλίου φεύγει τὴν πατρώαν ὁμίχλην, τρέχων εἰς ἀναζήτησιν θερμοτέρων ἀκτίνων. Οἱ Γερμανοὶ καὶ Γαλάται, ἐνδημότατοι ὄντες, περιορίζουσι τὰς συνήθεις αὐτῶν ἐκδρομὰς μέχρις Ἅβρης ἢ Ἀμβούργου, ἵνα θαυμάσωσι τὸν ὠκεανὸν καὶ γευθῶσι ζώντων ἐστρειδίων. Ἱσπανὸν οὐδαμοῦ δύναταί τις ν’ ἀπαντήσῃ ἐπὶ τῶν λεωφόρων, οἱ δὲ Ρώσσοι καὶ Βλάχοι τρέχουσιν εἰς Παρισίους μόνον ὁσάκις πρόκειται να φάγωσι τὰς γαίας των. Ἀλλ’ ἐν Ἑλλάδι, ἢ μᾶλλον ἐν Ἀθήναις, ὑπάρχει ἰδιαιτέρα τις τάξις ἀποδημητῶν, εἰς οὐδεμίαν ὑπαγομένη τῶν ἀνωτέρω κατηγοριών. Ἀπόγονοι τοῦ Σόλωνος, κατὰ πάντα μὲν τὰ λοιπὰ ἀξιόλογοι καὶ ἀξιοσύστατοι, ἀλλ’ οὔτε πνευματικὰ κεφάλαια διαθέτοντες ἱκανὰ πρὸς ἐκτίμησιν τῶν κειμηλίων του Λούβρου καὶ τοῦ Κλουνύ, οὔτε χρηματικὰ ἀρκοῦντα ὅπως ἐμβάψωσι τὸν ἐπιούσιον ἄρτον εἰς τὰ ἀρτύματα τοῦ Χρυσοῦ Οίκου, καταλαμβάνονται ἀνὰ πᾶν ἔαρ ὑπὸ παραδόξου τινὸς πάθους, σφενδονίζοντας αὐτοὺς πρὸς Δυσμάς, ἐπὶ τῷ μόνῳ σκοπῷ νὰ ἐμέσωσιν ἐν τῇ Μεσογείῳ καὶ νὰ γευθῶσι τὸν ζωμὸν τοῦ Δυβάλ. Τὸ τοιοῦτον φυσιολογικὸν φαινόμενον, ἐλλείψει καταλληλοτέρου ονόματος, ἐκάλεσα μανίαν μετακινήσεως. Κατὰ δὲ τὸ παρελθὸν ἔτος τοιαύτην ἐπίτασιν εἴχε λάβει τὸ κακὸν ὥστε, συμπεριπατῶν μετὰ φίλου μου, ἐπρότεινα αὐτῷ στοίχημα ὅτι ἠδυνάμην νὰ ἀναγγείλω ἐκ τῶν προτέρων ποίαν φράσιν ἤθελον ἀποτείνει ἡμῖν πάντες οἱ ἐντυχάνοντες καθ’ ὁδόν. Περιττὸν νὰ προσθέσω ὅτι ὑπῆρξε ἀψευδὴς μάντις, ἑκάστου τῶν δεκαεπτὰ Ἀθηναίων, οὓς ἀπηντήσαμεν ἀπὸ τοῦ Συντάγματος μέχρι τῆς Ὁμονοίας εἰπόντος αὐτολεξεί: Δὲν θὰ κάμης ἐφέτος ταξίδι εἰς τὴν Εὐρώπην; Τὴν στερεότυπον ἐπανάληψιν φράσεώς τινος ὠνόμασαν οἱ Γάλλοι πρίονα (scie), διότι ἡ αὐτὴ ἔννοια διὰ τῶν αὐτῶν φθόγγων ἐπ’ ἄπειρον ἐκφερομένη προξενεῖ εἰς τὸ νευρικό σύστημα τοῦ ἀκούοντος αἴσθησιν οἵαν ὀδόντες πρίονος τριβόμενοι κατὰ ὑελίνου σκεύους. Ἠναγκάσθην οὕτω νὰ ἐγκαταλείψω τὰς Αθήνας οὔτε θαλασσοζάλης οὔτε ἱππείου ὀρεγόμενος ζωμοῦ, οὔτε τὸν κονιορτόν φεύγων ἢ τῶν λαυριοπαθῶν τὰς οἰμωγάς, ἀλλὰ τὴν φοβερὰν πρίονα ἣν ἐπέσειον κατ’ ἐμοῦ ἀκαταπαύστως οἱ οπαδοὶ τῆς μετακινήσεως. Φοβούμενος δὲ μὴ εὕρω τοιούτους καὶ ἐν τῇ ξένῃ, ἐπέβην τοῦ ἀτμοπλοίου «Αἴγεστα» πλέοντος εὐθὺς εἰς Σικελίαν, νῆσον εἰσέτι ἄγνωστον εἰς τοὺς ἀργοὺς περιηγητάς.
Ἐξ Ἀθηνῶν εἶχαν ἀναχωρήσει ἄνευ ἄλλου σκοποῦ πλὴν τῆς φυγῆς, καὶ οὕτω ἔπλεον μέχρις οὗ προέκυψεν ὑπὲρ τὸν ὁρίζοντα ἡ κορυφὴ τῆς Αἴτνης ἐν σχήματι μαύρου γίγαντος καπνίζοντας μετὰ τὸ γεύμα. Ἡ θέα τῆς κατοικίας τοῦ Ἐγκελάδου ἀνήγαγεν εἰς τὴν ἐπιφάνειαν τῆς μνήμης μου, πλὴν τῶν μυθολογικῶν τοῦ σχολείου ἀναμνήσεων, καὶ τὰς ἀγαθὰς συμβουλὰς τοῦ καλοῦ ἡμῶν διδασκάλου Δαυίδ, σήμερον ἁγίου Φωκίδος, καθ’ ὃν ὁ ἄνθρωπος δὲν ἐτέθη ὑπὸ τοῦ πλάστου ἐπὶ τῆς γῆς ἵνα φαγοποτῇ καὶ διασκεδάζῃ, ἀλλὰ πρὸς ἐκπλήρωσιν ὑψηλοτέρου τινὸς προορισμού. Τὰ χρυσᾶ ταῦτα ἔπη ἔχων κατὰ νοῦν, ὑπελόγιζον συγχρόνως ὄτι ἡ Αίτνα ὑψοῦται τρισχίλια περίπου μέτρα ὑπεράνω τῆς θαλάσσης, ὥστε, ἂν κατώρθουν ν’ ἀναρριχηθῷ μέχρι τῆς κορυφῆς τοῦ ὄρους, ἤθελον ἐκπληρώσει πιθανῶς τὸν ὑψηλὸν προορισμὸν δι’ ὃν ἐτέθην ἐπὶ τοῦ ἡμετέρου πλανήτου. Ὁ πλοῦς ἔπαυσεν ἔκτοτε νὰ εἶναι ἄσκοπος, ἡ δὲ συνείδησίς μου μετέσχε παραχρῆμα τῆς ἡδονῆς ἐν κείνης ἥτις, κατὰ τοὺς ἠθολόγους, εἶναι ἡ πρώτη ἀμοιβὴ τῆς ὑποταγῆς εἰς τὸ καθῆκον.
Τὴν ἐπιοῦσαν τὸ πρωὶ ἀπέβημεν εἰς Μεσσήνην, πόλιν κτισθεῖσαν ὑπὸ τῶν προγόνων τοῦ κυρίου Κουμουνδούρου, περίφημον τὸ πάλαι ὡς πρώτη ἀφορμή τοῦ Καρχηδονικοῦ πολέμου, σήμερον δὲ κατὰ τοῦτο μόνον διαφέρουσαν τῶν ἄλλων πόλεων, ὅτι οἱ βόες εἰσὶν ἐκεῖ ταχύτεροι τῶν ἵππων, αἱ γυναῖκες ἀσχημότεραι τῶν ἀνδρῶν, ἡ δὲ γῆ τοσαύτην περιέχει ποσότητα ἀντισηπτικῶν ἀλάτων, ὥστε ἐν αὐτῇ ἐναποτιθέμενοι νεκροί, ἀντὶ ν’ ἀπέρχωνται εἰς χοῦν, κατὰ τὴν κοινὴν συνήθειαν καὶ τὸ ρητὸν τῆς Γραφῆς, μένουσιν ἀνέπαφοι καὶ ἔτοιμοι ν’ ἀποτινάξωσιν ἐκ τῶν βλεφάρων τὸν αἰώνιον ὕπνον, ἅμα ἠχήσῃ ἡ σάλπιγξ τῆς κρίσεως.
Ἀπὸ τοῦ κτίσματος τῶν Μεσσηνίων ἑξάωρος σιδηρόδρομος μετακομίζει τὸν ὁδοιπόρον διὰ κρημνῶν, ἀβύσσων καὶ ὑπογείων ὀχετῶν εἰς τὴν Κατάνην, ἐξηπλωμένην ὡς κύων παρὰ τοὺς πόδας τοῦ ἡφαιστείου. Περὶ τῆς πόλεως ταύτης αὐτοῦμαι τὴν ἄδειαν νὰ εἴπω ὀλίγα τινά, διότι μ’ ἐνθυμίζει δύο ποιητὰς προώρως ἀναρπαγέντας καί, κατ’ ἐμέ, οὐχὶ ἀρκούντως τιμηθέντας, τὸν γαλάτην Βωδελαῖρον καὶ τὸν ἡμέτερον Δημήτριον Παπαρρηγόπουλον. Τὸν τελευταῖον τοῦτον ἐπιστρέφων πρὸ ὀλίγων μηνῶν ἐκ Χίου εἶχον συναντήσει ἐν τῷ ἀτμοπλοίῳ ἐπανερχόμενον ἐκ Σμύρνης. Πλὴν ἄλλων σημείων ἠθικῆς ἐπαφῆς ἐτύχομεν ἔχοντες καὶ κατὰ τοῦτο τὰς αὐτὰς κλίσεις, ὅτι ἀμφότεροι αποφύγαμε τὸν γάμον ἀγαπῶντες νὰ κοιμώμεθα μόνοι. Ἀλλ’ ή τοιαύτη νυκτερινὴ μοναξία εἶναι ἀπαίτησις ὑπερβολικὴ ἐν ἰταλικῷ ἀτμοπλοίῳ, οὗ αἱ στρωμναὶ εἰσὶ καταλληλότεραι πρὸς σπουδήν τῆς συγκριτικῆς ἐντομολογίας ἢ πρὸς ἀπόλαυσιν ἡσύχου ύπνου. Ἂν δὲ κατορθώσῃ τις νὰ κλείσῃ πρὸς στιγμὴν τοὺς ὀφθαλμούς, εὐθὺς ὀνειρεύεται ὅτι μεταμορφώθη εἰς Ἡρακλῆν, οὐχὶ πνίγοντα λέοντας ἐν Νεμέᾳ ἢ κλώθοντα παρὰ τοὺς πόδας της Ὀμφάλης, ἀλλὰ φέροντα ἐπὶ τῶν νώτων τὴν μυριόκεντρον χλαῖναν τοῦ Νέσσου.
Διωχθέντες ὑπὸ τοῦ κοινοῦ ἐχθροῦ καὶ ἔν μόνον ἔχοντες βιβλίον, διήλθομεν τὸ πλεῖστον τῆς νυκτὸς ἀναγιγνώσκοντες τὰ ποιήματα τοῦ Βωδελαίρου. Ἡ νὺξ ἐκείνη ἦτο καταλληλοτάτη πρὸς ἀνάγνωσιν τοιούτου φοβεροῦ ποιητοῦ, οὐχὶ πανσέληνος καὶ λευχείμων, οἵαν ἀγαπῶσιν αὐτὴν οἱ κλασσικοὶ ποιηταὶ καὶ οἱ βρακοφόροι τῆς Σύρου ἐργολαβοῦντες μετὰ τῶν τιτθῶν τῆς Νάξου, ἀλλὰ πλήρης ομίχλης καὶ ὑγρῶν ἀναθυμιάσεων, ἐκ διαλειμμάτων δὲ μόνον φωτιζομένη ὑπὸ σελήνης ἐρυθρᾶς, καταβαινούσης εἰς τὸν ὁρίζοντα διὰ κλίμακος μαύρων συννέφων. Τοιαύτας βεβαίως νύκτας ἐξέλεγον αἱ γόησσαι τῆς Σικελίας καὶ αἱ φαρμακεύτριαι τοῦ Θεοκρίτου ἵνα τελέσωσι τὰς φοβερὸς αὐτῶν ἐπαγωγάς, οἱ δὲ ἔχοντες νεύρα γνωρίζουσιν ἐκ πείρας ὁποίαν ἡ τοιαύτη κατάστασις τῆς ἀτμοσφαίρας ἔχει ἐπ’ αὐτῶν ἐπιρροήν.Ὅπωσδήποτε, εἴτε ἐκ φυσιολογικῆς προδιαθέσεως, εἴτε ἐκ μόνης τῆς σατανικῆς ἐπηρείας τῶν στίχων τοῦ Βωδελαίρου, ὅτε ἐκλείσαμεν τὴν πρωίαν τὸ βιβλίον, ἤμεθα ἀμφότεροι κάτωχροι καὶ νευροπαθεῖς ὡς νεομύηται εἰς τὰ μυστήρια τῆς θεουργίας, ποτισθέντες δι’ εὐθαλείας καὶ ὑοσκυάμου.
Ἐκ πάντων δὲ τῶν νυκτοβίων φαντασμάτων ὅσα παρήλασαν πρὸς ἡμῶν κατὰ τὴν ἀγρυπνίαν ἐκείνην, ἐντύπωσιν βαθυτάτην ένεποίησεν ἡμῖν ἡ ἀκόλουθος ὀπτασία τοῦ ποιητοῦ, περιγράφοντας «χώραν τινὰ παρὰ φύσιν, ἐν ἡ οὔτε δένδρον φαίνεται, οὔτε χλόη, οὔτε ζῶον οὐδ’ ἔμψυχον ἢ κινούμενον οὐδέν, ἀλλὰ τὰ πάντα εἰσὶν ἐκ μαρμάρου, ὕδατος καὶ μετάλλου. Ἐν μέσῳ αἰωνίας σιωπῆς ὑψοῦνται καὶ λάμπουσιν αὐτόφωτοι πύργοι, περιστύλια, μέγαρα, ἀμφιθέατρα, πυλῶνες καὶ ναoὶ ἐκ πoρφυρίτου ἢ παρίου λίθου. Αἱ κρῆναι καταλείβονται ἀψοφητεί, ὁμοιάζονται παραπετάσματα ἐκ κρυστάλλου, αἱ δὲ λίμναι στίλβουσιν ὡς χαλύβδινα κάτοπτρα ἐντὸς χρυσῶν πλαισίων, ἀντανακλῶσαι οὐχὶ οὐρανόν, νεφέλας ἢ δένδρα, ἀλλὰ κίονας ἐξ ὀρειχάλκου ἢ θόλους ἐκ κυανολίθου· καὶ αὐταὶ δὲ τῶν ὁδῶν αἱ πλάκες τόσον λεῖαι εἶναι καὶ στιλπναί, ὥστε ἂν ἐβάδιζεν ἐπ’ αὐτῶν ἡ Βασίλισσα Σάββα, ἤθελεν ἀναγείρει τὰ κράσπεδα τῆς ἐσθῆτος, νομίζουσα ὅτι πατεῖ ἐπὶ ὑγρᾶς κελεύθου». Οἱ κριτικοὶ κατηγόρησαν τὸ ποιημάτιον τοῦτο ὡς παρακοπὴν ὀπισφάγου, οὗ ἡ φαντασία ἐταξίδευεν εἰς νεκρόπολιν σβεσθέντος τινὸς ἡλίου κἀγὼ δέ, καίτοι θαυμαστὴς τοῦ χωρίου, ἐθεώρουν αὐτὸ ὡς κύημα οἰνοπνεύματος ἢ πυρετοῦ, μέχρις οὗ εἶδον τὴν Κατάνην.
Εἰς τὴν πόλιν ταύτην ἔφθασα μεσούσης Κυριακῆς τοῦ Μαΐου. Ὁ ἥλιος ἐμεσουράνει φλογερὸς καὶ ἀνηλεής, οἱ κάτοικοι ἐκοιμῶντο, καὶ ἐφ’ ὅσην ἠδύνατο νὰ περιέλθῃ ἔκτασιν ὁ ὀφθαλμὸς οὔτε ἀνθρώπου, οὔτε κτήνους, οὔτε ἐντόμου, οὔτε φυτοῦ οὔτε ἴχνος οὔτε σκιά, ἀλλὰ μόνον πλακόστρωτοι πλατεῖαι, ἀκίνητος θάλασσα, κίονες, κρήναι, ναοί, ἐλέφαντες, ὀβελῖσκοι καὶ ἀνδριάντες ἐξ ἀμυγδαλίτου ἢ ὀρειχάλκου. Τὰς πλατείας διέτεμνε διπλοῦς στίχος μαρμαρίνων μεγάρων, πενταορόφων, ὁμοιοσχήμων, ἐκτεινομένων εἰς σειρὰν μικροτέραν χειμερινοῦ ὀνείρου. Ἐν ἑνὶ λόγῳ εἶχον πρὸ ὀφθαλμῶν τὴν ὀπτασίαν τοῦ Βωδελαίρου λελαξευμένην ἐν λάβᾳ καὶ μαρμάρῳ. Τετράκις ἤδη κατέφαγεν ἡ Αἴτνα τὴν Κατάνην καὶ τετράκις ἀνηγέρθη αὕτη μεγαλοπρεπεστέρα ἢ πρὶν. Ἑκάστοτε δὲ διορθουμένου ἀρχιτεκτονικοῦ τινος παροράματος, ἡ τελευταία τῆς πόλεως ἔκδοσις κατήντησε άπταιστος ὕμνος εἰς τὴν θεάν Συμμετρίαν. Εἰς ταῦτα πρέπει τις νὰ προσθέσῃ ὅτι ἡ μεσημβρινὴ σιγὴ καὶ ἐρημία ἐπέτεινε τὰ θέλγητρα τῶν πατριωτικῶν ἀναμνήσεων δι’ Ἕλληνα θεατήν, δυνάμενον μετὰ πλείονος πιθανότητος νὰ εἰσαγάγῃ ἐν τῇ νεκροπόλει ἐκείνῃ τὰ εἴδωλα τοῦ κτίσαντος αὐτὴν Θεοκλέους τοῦ Ἀθηναίου, τοῦ νομοθέτου αὐτῆς Χαρώνδα τοῦ Στησιχόρου, τοῦ ὁποίου ὑψοῦτο ἐν μέσῳ τῆς πλατείας τάφος, καὶ τοῦ ᾈλκιβιάδου ἀγορεύοντος τὰ πλήθη ἐκ τῶν βαθμίδων ἀμφιθεάτρου, οὗ ἐπάτουν τὰ ἐρείπια. Ἀλλ’ ἀφίνω τὰς πατριωτικὰς ἀναμνήσεις ἐνθυμούμενος τὸ τοῦ Δάντου, καθ’ ὃν
Nessum maggior dolore
Che ricordarsi del tempo felise
Nella miseria.
Τῶν στίχων τούτων μετάφρασιν πιστὴν παρέσχεν ἡμῖν ὁ Σολωμός λέγων:
Δυστυχὴς παρηγορία
Μόνη σ’ ἔμεινε νὰ λὲς
Περασμένα μεγαλεῖα,
Καὶ διηγῶντάς τα νὰ κλαῖς.
ἀλλ’ ἔτι πιστοτέραν ἀνώνυμός τις ποιητὴς Ἀθηναῖος διὰ διστίχου, οὗ παραθέτομεν μόνον τὸν πρῶτον
Ὦ Ἀθήνα, πρώτη χώρα κτλ.
Θέλων ἤδη νὰ δώσω καὶ εἰς τοὺς θετικοὺς ἀνθρώπους, τοὺς εἰς μόνην τὴν ποίησιν τῶν ἀριθμῶν προσιτούς, ἰδέαν τινὰ τῆς Σικελικῆς λαμπρότητας, προσθέτω χάριν αὐτῶν ὅτι ἡ Μονὴ τοῦ Ἁγίου Νικολάου δύναται νὰ περιλάβῃ τετρακισχιλίους καλογήρους, ὧν ἕκαστος, ἐν εὐσεβεῖ μακαριότητι καὶ ἀργίᾳ παχυνθείς, ἰσοδυναμεῖ πρὸς δύο τοὐλάχιστον συνήθους ὄγκους λαϊκούς. Περὶ δὲ τῶν ἀρχαιοτήτων καὶ γεωλογικῶν τῆς χώρας περιέργων οὐδὲν λέγω, διότι πᾶς ὁ μετὰ τὸν Βόρχιον, τὸν Φορέσταν, τὸν Ἀρτώ, τὸν Γεμελλάρον, τὸν Βεδέκερον καὶ μυρίους ἄλλους ὁμιλῶν περὶ τούτων τάσσεται αὐτοδικαίως εἰς τὴν κατηγορίαν τῶν ἀναμασσώντων ἢ ἀναμηρυκωμένων, ὡς ὀνόμαζε τὰ τοιαῦτα κτήνη ὁ Σταγειρίτης.
Ἡ ἀνάβασις εἰς τὴν Αἴτναν, θεωρουμένην ἐκ Κατάνης, δὲν φαίνεται ἐκ πρώτης ὄψεως κατόρθωμα δυσχερές. Ὁ ἐκ τοῦ παραθύρου τοῦ στησιχορείου ξενῶνος ἀτενίζων τὸ περιλάληλον βουνόν, βλέπει πρὸ αὐτοῦ κυανόφαιον ὄγκον, ἔχοντα μὲν ὕψος δεκακισχυλίων καὶ τριακοσίων ποδῶν, ἀλλὰ καὶ σχῆμα ἁρμονικῆς καὶ εὐβάτου πυραμίδος. ἀπορεῖ λοιπὸν τὶ παθὼν ὁ Πίνδαρος ὀνομάζει που τὴν Αἴτναν στήλην τοῦ οὐρανοῦ, τοὺς δὲ μετὰ στόμφου περιγράψαντας τὴν ἀγωνίαν καὶ τοὺς κινδύνους ἀναβάσεως κλίνει νὰ θεωρήσῃ ὡς τερατολόγους ἢ συβαρίτας. Ἀπατηθέντες ὑπὸ τῆς φαινομένης μειλιχιότητος τοῦ ἡφαιστείου, Ἄγγλος τις νεανίσκος καὶ ἐγὼ ἐζητήσαμεν, εὐθὺς μετὰ τὸ πρόγευμα, δύο ἡμιόνους ἵνα ἀναβῶμεν τὴν Αἴτναν, ἄνευ ἄλλου τινὸς ἐφοδίου πλὴν ψιαθίνων σκιαδίων καὶ θεατρικῶν διόπτρων. Τὴν αἴτησιν ταύτην ἀκούσας ὁ καλὸς ξενοδόχος ἔστρεψεν ἡμῖν τὰ νῶτα σταυροκοπούμενος· ὅτε δὲ μετ’ ὀλίγον ἐπανῆλθεν, ἐκόμιζεν ἡμῖν, ἀντὶ τοῦ ζητηθέντος ὄνου, τὸν σοφὸν διδάκτορα Καροφρατέλλην, φύλακα τῶν ἀρχαιοτήτων, μέλος τῆς ἀδελφότητος τῆς Ἱερᾶς Καρδίας τοῦ Ἰησοῦ καὶ δοῦλον ταπεινότατον παντὸς ξένου, ὃν ἀποκαλεῖ ἐκλαμπρότατον ἀντὶ ἡμίσεος σικελικοῦ ταλλήρου καὶ ἐξοχώτατον ἀντὶ ἑνὸς, ἔτοιμος ὢν καὶ τὰ ὑποδήματα αὐτοῦ νὰ τρίψῃ ἀντὶ δύο. Παρ’ αὐτοῦ ἐμάθομεν ὅτι αἱ ἡμέτεραι ἐκλαμπρότητες, πρὶν ἢ μεταβῶμεν εἰς τὰ ἀνάκτορα τοῦ Ἐγκελάδου, ἔπρεπε νὰ ὑποβληθῶμεν εἰς πολλὰς προφυλάξεις καὶ ἐθιμοτυπίας, πρὸ πάντων δὲ νὰ ἐνδυθῶμεν κοσμιώτερον, καθότι οἱ ψιάθινοι ἡμῶν πῖλοι, οἱ λινοὶ ἐπενδύται καὶ αἱ ἐκ σουηδικοῦ δέρματος χειρίδες ἦσαν περιβολὴ ἀπρεπεστάτη δι’ ἐπίσημον ἐπίσκεψιν εἰς τοιοῦτον ὑψηλὸν ὑποκείμενον, οἰκοῦν ὑπὲρ τοὺς μυρίους (;) ἄνω τῆς ἐπιφανείας τῆς θαλάσσης. Τὴν μακράν ταύτην διδαχὴν τοῦ ἀγαθοῦ ἀρχαιοφύλακος, ἀληθῆ ἰταλικὸν ἀραιόζωμον (brodo lungo), ὃν ἐπότισεν ἡμᾶς ἐπὶ δύο ὁλοκλήρους ὥρας, θέλω πειραθῇ νὰ ἐκχυλίσω εἰς ὀλίγας λέξεις.
Αἱ δυσχέρειαι καθ’ ὧν ἔχει νὰ παλαίσῃ ὁ ἀναβαίνων τὴν Αἴτναν εἰσὶ κυρίως δύο· ἡ αἰφνιδία μεταβολὴ τῆς θερμοκρασίας καὶ ἡ τοῦ βάρους τῆς ἀτμοσφαιρικής πιέσεως. Ὁ ὑδράργυρος τοῦ θερμομέτρου σημειοῖ ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ κατὰ τοὺς θερινοὺς μήνας ἐν μὲν τῇ πεδιάδι τῆς Κατάνης τεσσαράκοντα βαθμοὺς θερμότητος ἐν σκιᾷ καὶ ἑξήκοντα ὑπὸ τὸν ἥλιον, ἐπὶ δὲ τῆς κορυφῆς τοῦ ὄρους μένει στάσιμος ὑπὸ τὸ μηδὲν καὶ ἡ χιών ἐκεῖ αἰωνία. Οὕτω ὁ ἀναβάτης ὁμοιάζει ἄνθρωπον μετακομιζόμενον διὰ μαγικῆς ράβδου ἀπὸ τῶν ὀχθῶν τοῦ Νείλου εἰς τὰς τοῦ Βορυσθένους. Ὁ δὲ μὴ γνωρίζων τοὺς ποταμούς τούτους, δύναται νὰ σχηματίσῃ ἀρκοῦσαν τοῦ πράγματος ἰδέαν, φανταζόμενος ὅτι ἀπὸ τῆς ἀναγνώσεως σελίδες τινὰς τοῦ Βύρωνος ἢ τοῦ Σολωμοῦ πίπτει αίφνης εἰς τὸν
σιγαλὸν αἰγιαλόν γελῶντα γάλα ὅλον
τοῦ μακαρίτου Παναγιώτου ἢ ἄλλην τινὰ παγετώδη Σούτσειον περιγραφήν. Οὐδόλως μετὰ ταῦτα θέλει ἀπορήσει ἂν γεννῶνται ἐντεῦθεν κυνάγχαι, πλευρίτιδες καὶ περιπνευμονίαι.
Τὸ δεύτερον πρόσκομμα, ἡ διαφορὰ δηλαδὴ τῆς ἀτμοσφαιρικῆς πιέσεως, εἶνε οὐχ ἧττον σπουδαῖον. Ἐκ τῆς φυσικῆς μανθάνομεν ὅτι ἕκαστος ἡμῶν, εἴτε βασιλεὺς τύχῃ εἴτε σαρωτὴς τῶν ὁδῶν, οὐδὲν ἄλλο εἶναι ἐπὶ τέλους ἢ ἁπλοῦς ἀχθοφόρος, πλὴν τοῦ σκήπτρου ἢ τοῦ σαρώθρου, φέρων ἐπὶ τῶν νώτων φορτίον ἐκ μίγματός τινος ὀξυγόνου καὶ ἀζώτου, ζυγίζον ὀκάδας ὀκτάκις χιλίας ἑξακοσίας τριάκοντα πέντε. Τὸ δὲ περιεργότερον εἶνε ὅτι οἱ ἀπόγονοι τοῦ Ἀδὰμ τοσοῦτον ἀσπάζονται τὸ ἀχθοφορικὸν αὐτῶν ἐπάγγελμα, ὥστε ἡ ἐλαχίστη αὐτοῦ μείωσις ἀντὶ ἀνακουφίσεως προξενεῖ αὐτοῖς ζάλην καὶ στενοχωρίαν, ἂν δὲ τύχῃ σημαντική, δύσπνοιαν καὶ αἱμορραγίας θανατηφόρους. Ἡ δὲ μεταξὺ τοῦ ἐν τῇ πεδιάδι καὶ τοῦ ἐπὶ τῆς αἰτναίας κορυφῆς φορτίου διαφορὰ ἀνέρχεται εἰς ὀκάδας ἐννεακοσίας πεντήκοντα, ποσότητα οὐχὶ μὲν ἐπικίνδυνον, ἀλλ’ ὁπωσδήποτε ὀχληρὰν διὰ πᾶσαν ράχιν, ὅσον εὔρωστος καὶ ἂν ὑποτεθῇ.
Ἐνῷ ταῦτα ἀπεστήθιζεν ὁ Καροφρατέλλης, ἡμεῖς ἀνοίξαντες τὰ κιβώτια κατεγινόμεθα ἐνδυόμενοι τὴν ἁρμόζουσαν στολήν· ὅσα δηλαδὴ εἴχομεν περιπόδια καὶ τριπλοῦν μάλλινον θώρακα περὶ τὸ στῆθος. Ὁ ξενοδόχος, ἀρχαῖος στρατιώτης, ἐπρομήθευσεν δύο ποδήρεις μανδύας καραβινοφόρων, ἡ δὲ θυγάτηρ αὐτοῦ δεσποινὶς Καλλιρόη προσήρμοσε διὰ καρφίδων περὶ τὴν κεφαλὴν ἡμῶν δύο παρθενικοὺς αὐτῆς πέπλους, ἵνα προφυλάττωσι τὴν ὅρασιν ἀπὸ τοῦ ἀνταυγάσματος τῆς χιόνος. Ἡ τοιαύτη περιβολὴ καθίστα ἡμᾶς τοσοῦτον ὁμοίους πρὸς τοὺς ἐν τῇ Ἰόνῃ ἱερεῖς τῆς Ἴσιδος, ὥστε ἐκαγχάσαμεν θεωροῦντες ὁ εἰς τὸν ἄλλον, δικαιοῦντες τὸν Κικέρωνα, καθ’ ὃν ἀδύνατον εἶνε ν’ ἀτενίσωμεν πρὸς ἀλλήλους δύο ἱερεῖς ἄνευ γέλωτος. Πρὸ τῆς θύρας τοῦ ξενοδοχείου ἀντὶ τῶν ἡμιόνων εὔρομεν περιμένουσαν ἅμαξαν καὶ ἐν αὐτῇ μάλλινα σκεπάσματα, χαλκίνην σφαίραν μέλλουσαν μετ’ ὀλίγον νὰ ἐμπλησθῇ ζέοντος ὕδατος, καφέ, οινόπνευμα, συρακούσιον οἶνον καὶ ὅσα ἄλλα ἐφεῦρεν ὁ ἄνθρωπος παλαίων κατὰ τοῦ Βορρᾶ. Μετὰ τρίωρον δρόμον ἐφθάσαμεν εἰς Νικολόσιον, ὅπου ἀναπαύεται ὁ ὁδοιπόρος πρὶν ἐπιχειρήσῃ τὴν κυρίως ἀναρρίχησιν. Τοιαύτην τινὰ ἀνάπαυσιν νομίζομεν φιλάνθρωπον νὰ παραχωρήσωμεν καὶ ἡμεῖς τῷ ἀναγνώστῃ, πρὶν ἢ συμπαρασύρωμεν αὐτὸν εἰς τὰς ἀβάτους κορυφάς, ἔνθα τελεῖται ὁ μυστηριώδης ὑμέναιος τοῦ πυρὸς μετὰ τῆς χιόνος.