Αθηναΐς/Α/8/Μουσικά όργανα παρά τοις αρχαίοις
| ←Ὁ ὑπερωκεάνειος τηλεγραφικὸς κάλως | Ἀθηναΐς-Ἔτος Α΄, τεῦχος 8 Μουσικὰ ὄργανα παρὰ τοῖς ἀρχαίοις |
Ἀνακοίνωση→ |
Ἡ μουσικὴ ἔκπαλαι ἐθεωρεῖτο ὡς μάθημα ἀναπόφευκτον τοῖς ἐλευθερίως ἀνατρεφομένοις κατ’ ἐξοχὴν χρήσιμον εἰς μόρφωσιν καὶ διάπλασιν τῶν ἠθῶν· διὰ τοῦτο δὲ καὶ μετὰ τῆς ποιήσεως στενῶς συνεδέετο.
Ἀρχαιοτάτη λέγεται ἡ καταγωγὴ τῆς μουσικῆς. Κατὰ τὴν Γραφὴν ὁ Ἰουβὰλ ἔννατος ἀπόγονος ἀπὸ τοῦ Ἀδὰμ ἦν ὁ καταδείξας ψαλτήριον καὶ κιθάραν. Καὶ ἅμα τῇ εὑρέσει της δὲ τόσῳ εὐγενὴς ἐλογίσθη ὥστε πρώτη χρῆσις αὐτῆς ἐγένετο εἰς λατρείαν τοῦ θεοῦ. Ἡ μουσικὴ ὡς ἐκ τῆς τέρψεως καὶ τῆς ἐπὶ τῶν ἠθῶν ἐν γένει ἐπιρροῆς της φαίνεται ὅτι καλλιεργήθη βαθμηδὸν καὶ διὰ τοῦτο τὰ μουσικὰ ὄργανα φαίνονται ἐν τῇ ἱστορίᾳ τῆς μουσικῆς μικρὸν κατὰ μικρὸν τελειοποιούμενα. Περὶ τῆς βαθμιαίας ταύτης ἀναπτύξεως θέλομεν ὁμιλήσει λίαν συνοπτικῶς ἁπλῶς τὰ εἴδη καὶ τὴν χρῆσιν τῶν μουσικῶν ὀργάνων ἀναφέροντες, μετὰ συνοπτικωτάτων σημειώσεων ἀφίνοντες ἄλλοις νὰ ὁμιλήσωσιν ἐπὶ τούτων ἐκτενέστερων.
Καὶ πρῶτον τὰ μουσικὰ ὄργανα διαιροῦνται εἰς τρεῖς τάξεις εἰς πνευστά, κρουστὰ καὶ ἔγχορδα.
Σάλπιγξ. Τὸ ὄργανον τοῦτο κατατάσσεται μεταξὺ τῶν τῆς πρώτης ἐποχῆς. Ἦτο ἀρχαιόθεν γνωστὸν τοῖς Αἰγυπτίοις καὶ συνηθέστα εὑρίσκομεν αὐτὸ ἀπεικονισμένον ἐπὶ τῶν τάφων των. Ἡ ἑλληνικὴ παράδοσις ἀποδίδει τὴν καταγωγὴν αὐτοῦ τῇ Ἀθηνᾷ· παρὰ δὲ τῷ Ὁμήρῳ οὐ μόνον τὸ ῥῆμα σαλπίζω εὑρίσκεται ἀλλὰ καὶ περὶ ἤχου τῆς σάλπιγγος ἐν στοιχ. Σ λόγος γίνεται. Ἐν τῇ Παλαιᾷ διαθήκῃ πολλαχοῦ γίνεται λόγος περὶ σάλπιγγος. Ἐκ πάντων δὲ τούτων ἐξάγεται ὅτι τὸ ὄργανον τοῦτο ἦτο τὰ μάλιστα ἐν χρήσει παρὰ τῷ στρατῷ. Ὁμοίως πρὸς τὴν σάλπιγγα ἔχομεν τὴν κερατίνην ἧς ἀνάλογόν τινα ἀπαντῶμεν παρὰ τῆς Ῥωμαίοις τὴν bituum (βικάνην) ἣν καὶ οἱ ἑβραῖοι μετεχειρίζοντο πρὸς δοξολογίαν τοῦ Κυρίου (ψαλ. 97) Γένεσις δ’ 21.
Σύριγγες. Τὸ ὄργανον τοῦτο ὅπερ ἡ μυθολογία ἀναβιβάζει μέχρι τοῦ Πανὸς, ἀπετελεῖτο ἐκ καλάμων συνδεδεμένων καὶ πεφραγμένων τὴν ἑτέραν ἄκραν διὰ κηροῦ· ἐσυρίζετο δὲ κατὰ μῆκος τῶν ἀνοικτῶν ἄκρων. Πολλοὶ μῦθοι ἀναφέρονται ἐπ’ αὐτῆς, ὧν ἀναφέρομεν μόνον τὸν ἐξῆς: Ἡ νύμφη Σύριγξ διωκομένη ποτὲ ὑπὸ τοῦ Πανός καὶ κινδυνεύουσα νὰ συλληφθῇ προσεκάλεσεν εἰς βοήθειαν τὸν πατέρα της, ὅστις τὴν μετεμόρφωσεν εἰς κάλαμον, ἐκ του ὁποίου κόψας ὁ Πᾶν κατεσκεύασε τὴν σύριγγά του· λέγεται δὲ ὅτι αἱ ἀρχαιότεραι σύριγγες ἦσαν προσδεδεμέναι εἰς ἀσκόν.
Αὐλοί. Πολλῶν εἰδῶν αὐλοὶ ἀπαντῶνται παρὰ τοῖς ἀρχαίοις, ὧν κυριώτερα εἴδη, ὁ κυρίως αὐλὸς, ὁ βαρίαυλος καὶ ὁ πλαγίαυλος. Οἱ Αἰγύπτιοι ὑπὸ τὸ ὄνομα Σιμπὶ μετεχειρίζοντο διπλοῦν αὐλὸν κατασκευαζόμενον πολλάκις ἐξ ὀστοῦ κνήμης, ὅστις ἦν ἐν χρήσει καὶ παρ’ Ἑβραίους, Ἀσσυρίοις, Πέρσαις, Ῥωμαίοις καὶ Ἕλλησι. Κατὰ τὸν Ἡρόδοτον οἱ αὐλοὶ διῃροῦντο εἰς ἄρρενας καὶ θήλεις καθόσον ὁ ἦχος αὐτῶν ἀντεστοίχει πρὸς φωνὴν γυναικείαν ἢ ἀνδρικήν. Λέγεται ὅτι τὰ Ἀθηναϊκὰ τείχη κατηδαφίζοντο ὑπὸ τῶν Λακεδαιμονίων ἠχοῦντος τοῦ αὐλοῦ, ὁ ἦχος τοῦ ὁποίου ἐθεωρεῖτο ὑπὸ τῶν Λακεδαιμονίων ὅτι ἠδύνατο νὰ καταστήσῃ τὸν ἄνθρωπον ἄφοβον πρὸς πάντα κίνδυνον. Ἐν τῇ ἐποχῇ τοῦ Ὁρατίου εὑρίσκομεν σχολὰς οὐ μόνον αὐλητῶν ἀλλὰ καὶ αὐλητρίδων. Αἱ σχολαί αὗται κατόπιν ὅμως καταστᾶσαι σχολεῖα διαφθοράς διελύθησαν καὶ κατεστράφησαν ἐπελθόντος τοῦ χριστιανισμοῦ. Οἱ Ἑτροῦσκοι μετεχειρίζοντο τὸν ἀσκὸν ὅπως φυσῶσιν τρεῖς ἢ καὶ τέσσαρας συγχρόνως αὐλούς.
 Β’. Ὄργανα κρουστά. |
||
 Γ’. Ὄργανα ἔγχορδα. |
 Α’. Ὄργανα πνευστά. |
 Γ’. Ὄργανα ἔγχορδα. |
 Β’. Ὄργανα κρουστά. |
Τὸ κυριώτερον ὄργανον τοῦ εἴδους τούτου εἶναι τὸ τύμπανον ὅπερ οἱ ἑβραῖοι ἀπεκάλουν Τόφ. Τὸ ὄργανον τοῦτο παρὰ τοῖς ἀρχαῖοις εὑρίσκετο ἐν τῇ αὐτῇ καταστάσει ἐν ᾗ καὶ τὴν σήμερον τὸ καλούμενον τέφι. Τὸ τύμπανον οἱ μὲν Ἑβραῖοι μετεχειρίζοντο πάντοτε ἐπὶ χαρᾶς ὡς π. χ. ἐν Κριταῖς ια’ 34 ὅπου φαίνεται ὅτι ἡ θυγάτηρ του Ἰεφθάε ὑπεδέχθη αὐτὸν ἐπιστρέφοντα νικητὴν μετὰ τυμπάνων καὶ χορῶν· οἱ δὲ Αἰγύπτιοι συχνότερον εἰς τὰς κηδείας των. Οἱ Ῥωμαίοι μετεχειρίζοντο τύμπανα περικεκοσμημένα διὰ κωδονίσκων.
Κύμβαλον. Δύο εἰδῶν κύμβαλα ἐν τῇ Γραφῇ ἀπαντῶνται· τὰ εὔηχα ἅτινα ἦσαν κυπελλοειδῆ καὶ τὰ ἀλαλάζοντα, ἅτινα ἦσαν πλατέα. Τὰ ὄργανα ταῦτα παλαιότατα ἦσαν ἀφιερωμένα εἰς λατρείαν τῆς θεάς Κυβέλης, ὡς ἔχοντα τὸ σχῆμα τοῦ ἡμισφαιρίου. Παρεμφερῆ πρὸς ταῦτα ἦσαν τὰ κρόταλα μικρὰ τεμάχια χαλκοῦ, ἅτινα προσδεδεμένα τὸ μὲν ἐπὶ τοῦ ἀντίχειρος τὸ δὲ μεταξὺ τοῦ λειχανοῦ καὶ μέσου ἐκρούοντο. Ταῦτα εἶναι ἐν μεγάλῃ χρήσει τὴν σήμερον περὶ τοῖς χωρικοῖς τῆς Ἱσπανίας.
Σεῖστρον. Παρὰ τοῖς Αἰγυπτίοις πρὸ πάντων ἀπαντᾶται τὸ ὄργανον τοῦτο παρ’ οἷς ἦν ἀφιερωμένον εἰς τελετὰς θρησκευτικὰς καὶ τῶν ὁποίων ὁ ἦχος ἐπιστεύετο ὡς ἀποδιώκων τὸν Τυφῶνα. Δὲν ἐπετρέπετο δὲ ἐντὸς τοῦ ναοῦ νὰ τὸ βαστάζωσιν ἢ μόνον αἱ βασίλισσαι καὶ ἱέρειαι. Οἱ Ῥωμαίοι μόλις τὸ 50 π. Χ. ἔμαθον τὴν χρῆσιν αὐτοῦ, ἥτις τὴν σήμερον εἶναι μεγάλη εἰς τὰς θρησκευτικάς τῶν Ἀβυσσινῶν τελετάς. Ὁμοίας τούτου χρήσεως εὑρίσκομεν καὶ σιδηροῦν τρίγωνον κρουόμενον διὰ μικροῦ σιδήρου.
Ἅρπαι. Νάβλης ἢ Νεβὲλ παρὰ τοῖς Ἑβραίοις ὁμοιάζει σχεδὸν καθ’ ὅλα πρὸς τὸ ταὐτώνυμον ὄργανον ὅπερ βλέπομεν τοὺς Ἰταλόπαιδας κρούοντας καθ’ ὁδόν. Ἡ ἅρπα οὐδέποτε ὑπερέβαινε τὸ ὕψος 6½ ποδῶν. Ἡ ἑλληνικὴ ἅρπα ἦτο τρίγωνος καὶ κατὰ τὴν μαρτυρίαν τοῦ Ἱερωνύμου καὶ Ἰσιοδώρου εἶχε τὸ σχῆμα ἀνεστραμμένου ἑλληνικοῦ Δ. Ὁ Ἰώσηπος λέγει ὅτι κιθάρα μὲν δέκα χορδαῖς ἐξημμένη τύπτεται πλήκτρῳ, ἢ δὲ νάβλα δώδεκα φθόγγους ἔχουσα τοῖς δακτύλοις κρούεται (Ἀρχ. Ζ’ ιβ’).
Ψαλτήριον. Τὸ ψαλτήριον διέφερε τῆς ἅρπας καθότι αἱ χορδαί του ἐτανύοντο κατὰ πλάτος ἠχηροῦ κιβωτίου. Καὶ τὸ ὄργανον δὲ τοῦτο ὡς καὶ ἡ ἅρπα ἀπαντᾶται παρ’ Ἑβραίοις, ἰδίως δὲ τοῦ τελευταίου φαίνεται μεγάλην χρῆσιν ἐποίει ὁ Δαβίδ. Ἡ ἑβραϊκὴ λέξις Ἀζὴρ ἀποδίδεται εἰς αὐτό. Ὅμοιον αὐτοῦ κατά τι εἶναι καὶ ἡ Σαμβύκη.
Κιθάρα. Τὸ ὄργανον τοῦτο ἦν γνωστὸν ἐξ ἀρχαιοτάτων χρόνων τοῖς Ἀσσυρίοις, εἰς τὴν ἱερογλυφικὴν γλῶσσαν τῶν ὁποίων ἡ κιθάρα ἀπαντᾶται ὡς ἀρχικὸν ψηφίον τῆς λέξεως «καλός». Ἡ κιθάρα μετὰ τὸν τέταρτον αἰῶνα ἐγένετο κοινὸν ὄργανον καθ’ ὅλην τὴν Εὐρώπην. Παρὰ τοῖς Ἕλλησιν ἡ ἐφεύρεσις αὐτῆς ἀποδίδεται τῷ Ἀπόλλωνι.
Λύραι. Ἐπὶ τῶν Ἀσσυριακῶν ἀναγλύφων ἀπαντῶνται πολλῶν εἰδῶν λύραι. Παρὰ δὲ τοῖς Ἕλλησι καὶ Ῥωμαίοις ἡ χρῆσις αὐτῶν ἦτο λίαν ἐκτεταμένη· παρὰ τοῖς πρώτοις μάλιστα, οἵτινες τὴν ἐφεύρεσιν αὐτῆς ἀπέδιδον τῷ Ἑρμῇ. Οἱ Σπαρτιᾶται ἦσαν αὐστηρότατοι ὡς πρὸς τὸ παραδεδειγμένον τῆς λύρας σχῆμα περιορίσαντες καὶ τὰς χορδὰς αὐτῆς εἰς ἑπτὰ καὶ τιμωροῦντες πάντα τολμῶντα νὰ προσθέσῃ ἢ μεταβάλῃ τι ἐπ’ αὐτῶν. Πολύμνητος ἐν τούτοις ὁ Κολοφώνιος μετέβαλε τὴν λύραν καταβιβάσας αὐτὴν καθ’ ἥμισυ τόνον τοῦ Δωρικοῦ ῥυθμοῦ καὶ χαλαρώσας τὰς χορδὰς πλεῖον ἢ ὅσον πρὶν ἐγίνετο· τανύων δὲ πάλιν αὐτὰς ὅταν ἤθελε νὰ λυρίσῃ κατὰ τὸν παλαιὸν τρόπον. Αἱ ἑλληνικαὶ δ’ ἐν γένει ἦσαν ὡραιοτάτου ῥυθμοῦ.
Τοιαῦτα ἐν γένει τὰ περὶ μουσικῶν ὀργάνων καὶ τῆς χρήσεως αὐτῶν. Ἐπιφυλαττόμεθα δ’ ἐν εὐθετωτέρα περιστάσει νὰ ποιήσωμεν ἐκτεταμένως λόγον ἰδίᾳ περὶ ἑκάστου αὐτῶν.