Ἑλληνικὴν γλῶσσαν, ὡς τότε ἐλαλεῖτο, ἐπικρατήσασαν βαθμηδὸν πανταχοῦ, καὶ ἀποβᾶσαν τοῦ συρμοῦ παρὰ ταῖς ἀνωτέραις τάξεσιν.
Ἡ ἐκμάθησις αὐτῆς εἶχε τὰς δυσκολίας της, ὡς καὶ ἡ πάσης ἄλλης γλώσσης, καὶ οὐχ ἧττον τὰς ὀρθογραφικάς, αἵτινες καὶ εἰς ἡμᾶς αὐτοὺς εἰσὶν ἐνίοτε ἔτι ἐπαισθηταί. Τούτου ἕνεκα, μετὰ τρία τέταρτα τῆς ἑκατονταετηρίδος περίπου, ὅτε οἱ ὑποδουλωθέντες Ἕλληνες εἶχον σχεδὸν πλέον λησμονηθῆ, ἡ δ’ ἀρχαία Ἑλληνικὴ ἐδιδάσκετο ἤδη πλέον ὡς γλῶσσα νεκρά, λόγιος Ὁλλανδός, ὁ Ἔρασμος, ἵνα διευκολύνῃ, ὡς ἐφρόνει, αὐτῆς τὴν ἐκμάθησιν, ἔγραψε λατινιστὶ διάλογον μεταξὺ ἄρκτου καὶ λέοντος, καθ’ ὃν οὗτος μὲν ἀπταίστως, κατὰ τὴν τότε τῶν Ἑλλήνων προφοράν, ὁμιλεῖ καὶ ἀναγινώσκει τὴν Ἑλληνικήν, ἡ δ’ ἄρκτος, σοφιστευομένη, ἐλέγχει αὐτὸν ἀμαθείας, προσπαθοῦσα νὰ τῷ ἀποδείξῃ ὅτι τὰ Ἑλληνικὰ γράμματα ἐξ ἀρχῆς δὲν εἶχον τὴν προφορὰν ἣν τοῖς ἀπέδιδε, καὶ ἣν παραφθορὰ μόνον τῶν χρόνων τῆς παρακμῆς καθιέρωσε.
Καὶ ταύτην μὲν τὴν θεωρίαν προθυμώτατα ἐδέξαντο οἱ πανταχοῦ ἐν τοῖς σχολείοις διδάσκοντες, διότι τοὺς ἀπήλλαττε πολλῶν κόπων καὶ δυσχερειῶν. Ἀλλ’ ὁ μὴ ἔχων πλήρη πεποίθησιν εἰς αὐτήν, ὁ Ἔρασµος, ὅστις πρὸς τὸν Λάσκαριν ἔγραψε ζητῶν παρ’ αὐτοῦ νὰ τῷ πέμψῃ διδάσκαλον Ἕλληνα τὸ γένος, ὅστις νὰ διδάξῃ εἰς τοὺς υἱούς του ἄπταιστον τὴν ἑλληνικὴν προφοράν. Ἀλλ’ οὐχ ἧττον τὸ σύστημα τῆς ἄρκτου ἐν τῷ διαλόγῳ γενικῶς ἐπεκράτησε, νὰ προφέρηται ἡ Ἑλληνικὴ γράμμα πρὸς γράμμα, ἀποδιδομένης μάλιστα εἰς ἕκαστον τῆς προφορᾶς ἣν ἔχει εἰς τὴν πάτριον γλῶσσαν τοῦ ἀπαγγέλλοντος. Τούτου ἀποτέλεσμα ἦν οὐ μόνον ἡ λυπηρὰ κακοφωνία τῆς ἀρχαίας Ἑλληνικῆς, ἀλλὰ καὶ ἡ ἐντελὴς αὐτῆς ἀπομάκρυνσις ἀπὸ τῆς ὁμιλουμένης, ἥτις οὕτως ἀπέβη ὅλως ξένη εἰς τοὺς ἀλλοεθνεῖς ἑλληνιστάς.
Ἀλλὰ καὶ μεταξὺ τῶν ἡμετέρων ὑπάρχουσί τινες ἐνίοτε διστάζοντες ἂν δὲν ἔχηται ἀληθείας μέχρι τινός, ὅτι τὰ γράμματα ἐπινοηθέντα ἵνα ἐκφράζωσι τοὺς ἤχους, ἂν ἄλλως ἐνίοτε συνδυάζωνται, τοῦτο προέρχεται ἐκ μεταγενεστέρων παραφθορῶν περὶ τὴν προφοράν, καὶ ὁ τὰς τοιαύτας ἀλλοιώσεις ἀποκρούων ὅτι ἐπανέρχεται εἰς τὴν ἀρχικὴν προφορὰν καὶ γνησίαν.
Περὶ τοῦ Ἀνυποστάτου τῶν τοιούτων διϊσχυρισμῶν πολλὰ καὶ σπουδαῖα ἐγράφησαν, ἰδίως, πλὴν τοῦ «Περὶ προφορᾶς τῆς Ἑλληνικῆς συγγράμματος τοῦ Οἰκονόμου τοῦ ἐξ Οἰκονόμων, τὸ νεωστὶ ἐκδοθὲν καὶ μεγάλως ἐκτιμηθὲν τοῦ κ. Παπαδημητρακοπούλου.
