ἵνα ἐπανέλθωμεν εἰς τὸ ζήτημα, ὅπερ ἐτέθη ἀνωτέρω, ἡ εἰς τὸν κλάδον τῆς θεατρικῆς ἠθοποιίας ἐπίδοσις δὲν πρέπει νὰ θεωρηθῇ παρὰ τῷ Δαμαλᾷ ὡς ὁ κύριος χαρακτὴρ τῆς ἰδιοφυΐας του, ἀλλ’ ὡς προϊὸν συνδρομῆς διαφόρων ἐξωτερικῶν συνθηκῶν. Ὁ ἐπ’ ἄπειρον καταμερισμὸς τοῦ ταλάντου, εἰς πολυωνύμους εἰδικότητας, δὲν εἶνε πιθανὸς ἐν τῇ συγχρόνῳ ἐπιστήμῃ. Ἀναμφισβητήτως ὅμως ὁ Δαμαλᾶς κατεῖχε τὴν διανοητικὴν ἐκείνην δύναμιν, ἣν ὁ Wunt ὠνόμασεν ἐνεργητικὴν φαντασίαν καὶ ἣν ὁ μέγας ψυχολόγος θεωρεῖ ὡς βάσιν πάσης τεχνικῆς δημιουργίας. Ἡ δημιουργία αὕτη δύναται νὰ τραπῇ πρὸς τοῦτο ἢ ἐκεῖνο τὸ εἶδος τῆς τέχνης, ἀλλ’ ἀναγκαῖος χαρακτὴρ παντὸς καλλιτέχνου εἶνε τὸ εἶδος τοῦτο τῆς φαντασίας. Δὲν ἐπιχειροῦμεν νὰ ἐξετάσωμεν ἐνταῦθα ἐὰν ἢ ὄχι ὁ Δαμαλᾶς ἠδύνατο ἐπίσης νὰ εὐδοκιμήσῃ εἰς ἄλλον κλάδον καλλιτεχνικῆς δημιουργίας· τοῦτο θὰ ἔφερεν ἡμᾶς μακράν. Ὅ,τι θέλομεν νὰ εἴπωμεν ἐνταῦθα, εἶνε, διὰ νὰ μεταχειρισθῶμεν τὴν συνήθη ἀλλὰ χαρακτηριστικὴν ἔκφρασιν, ὅτι ὁ Δαμαλᾶς ἐγεννήθη καλλιτέχνης, καί… ἐγένετο ὑποκριτής. Ἐγένετο ὑποκριτὴς ὑπὸ τὴν ἐπίδρασιν συνδρομῆς ὡρισμένων περιστάσεων, τῶν περιστάσεων αἵτινες διεκέντησαν τὴν ἰδιοφυΐαν αὐτοῦ εἰς τὴν ἐκδήλωσιν ταύτην. Ἐὰν ὑφίστατο τὴν ἐπίδρασιν τούτων πρὸ μιᾶς δεκαετίας, ὁ ἄνθρωπος τοῦ κόσμου ἤθελεν εἶσθαι ἔκτοτε καλλιτέχνης, ἐὰν δὲν παρουσιάζοντο ὁλοτελῶς ἴσως ἔτι καὶ σήμερον ὁ καλλιτέχνης θὰ ἐκρύπτετο ὑπὸ τὸν ἄνθρωπον τοῦ κόσμου. Τὸ φαινόμενον τοῦτο δὲν ἀπαντᾷ μόνον ἐν τῷ βίῳ τοῦ Δαμαλᾶ. Ἡ ἱστορία τῆς τέχνης βρίθει τοιούτων παραδειγμάτων. Τὸ σύνολον τῶν ἐπιδράσεων καὶ τῶν συνθηκῶν, αἵτινες ἐξεκόλαψαν ἐν τῷ ἡμετέρῳ καλλιτέχνῃ τὸ καλλιτεχνικὸν τάλαντον, συγκεντροῦνται εἰς μίαν γυναῖκα, τὴν Σάρραν Βερνάρ, καὶ μίαν πόλιν, τοὺς Παρισίους. Ἄνευ τούτων ὁ θεατρικὸς κόσμος θὰ ἐστερεῖτο τοῦ Darias — τὸ ψευδώνυμόν του — καὶ ὁ Δυμᾶς, ὁ Ὀνέ, ὁ Κάτοιλος Μανδές, τοῦ ἀπαραμίλλου δημιουργοῦ τῶν δραματικῶν αὐτῶν τύπων. Τὸ φαινόμενον τοῦτο ἐκφράζει ποιητικώτερον περίπου καὶ ὁ μέγας κριτικὸς τοῦ «Figaro,» ὁ Volfe. Ὑπάρχουσι παράδοξοι στιγμαί, λέγει, καθ’ ἃς, τὸ ἰδεῶδες, τὸ ἀνέφικτον πολλάκις τοῖς καλλιτέχναις, προσεγγίζει αὐτοὺς ἐξ ἀπίνης. Οὕτως ὁ συγγραφεὺς ἢ ὁ ποιητὴς ἐπὶ μακροὺς χρόνους φέρει ἰδίαν συγκεχυμένην ἐν τῷ ἐγκεφάλῳ του, ἥτις μίαν ἡμέραν ἐμφανίζεται ὡς τέλειον ἔργον ὑπὸ τὴν γραφίδα του. Ἡ ἡμέρα αὕτη εἶνε ἡ κρίσιμος ἡμέρα τῆς ἰδιοφυΐας. Εἶνε τὸ μητρικὸν θάλπος τὸ ἐκκολάπτον τὸν νεοσσὸν ἀπὸ τοῦ ἀψύχου ὠοῦ, εἶνε ἡ γονιμοποιὸς γῦρις ἡ φερομένη ὑπὸ τοῦ ἀνέμου, ἵνα ἐπι-
