μελέτην τῆς νέας ἑλληνικῆς γλώσσης, οὓς ὀφείλομεν καὶ ἡμεῖς νὰ γεραίρωμεν καὶ τιμῶμεν. Ἂν δ’ ἐνταῦθα ἀπεφασίσαμεν νἀναγράψωμεν ὀλίγιστα ἐκ πολλῶν τῶν παραπτωμάτων εἰς ἃ περιέπεσον, ὁμολογοῦμεν, ὅτι τὸ πράττομεν οὐκ ἄνευ δισταγμοῦ, τὴν μὲν παρεχομένην εἰς τὸν ἀναγνώστην θυμηδίαν εὑρίσκοντες δικαιολογουμένην ἐκ τῶν παρεπομένων εἰς αὐτὴν διδαγμάτων, οὐδαμῶς δὲ φανταζόμενοι, ὅτι σαλεύομεν τοὺς ἄνδρας πρὸ τῶν ὁποίων ἀποκαλυπτόμεθα. Μὲ ἄλλους λόγους οὔτε ζηλοῦμεν οὔτε ἐπιχειροῦμεν ἔργον Ζωίλου. Οἱ Ζωίλοι οὔτε ἔλειψαν οὔτε θὰ λείψωσι· φαίνονταί πως ἀναγκαῖοι εἰς τὴν πολιτείαν τῶν γραμμάτων, ὡς εἰς τὴν φύσιν οἱ σκώληκες, οἱ κώνωπες καὶ ἄλλα δυσωνυμώτερα ζωύφια, ἀλλὰ ῥητέον ὅτι μένουσι πάντοτε Ζωίλοι, Θεὸς δὲ φυλάξαι ἡμᾶς ἀπὸ τοιαύτης δόξης.
Τίς τῶν περὶ την ἱστορίαν τῆς νεοελληνικῆς γλώσσης διατριβόντων δὲν γνωρίζει τὸ ὄνομα τοῦ Ducange, τοῦ Γαλάτου ἐκείνου λογίου τῆς δεκάτης ἑβδόμης ἑκατονταετηρίδος ὅστις ὑπῆρξε τῶν ἀκαμάτων ἐρευνητῶν τῆς βυζαντιακῆς λογοτεχνίας καὶ ὁ συντάκτης τοῦ διτόμου γλωσσαρίου τῆς μεσαιωνικῆς καὶ νέας ἑλληνίδος, ὅπερ καὶ σήμερον ἀκόμη παρέχει εἰς τοὺς ἐρευνητὰς ὠφέλειαν ἀνεκτίμητον;
Καὶ ὅμως το Γλωσσάριον ἐκεῖνο ἔχει σφάλματα δεινά, εἰς ἃ οὐδεὶς Ἕλλην ἤθελεν ὑποπέσει. Πολλὰ ἠδυνάμην νὰ καταγράψω, ἀλλ’ ἀρκοῦμαι ἐνταῦθα εἰς τἀστειότερα διὰ νὰ μὴ διαψεύσω τὴν ἐπιγραφὴν τούτου τοῦ σκαλαθύρματος. Πρὸς ἐξήγησιν τῶν παραδειγμάτων, ἅτινα θὰ φέρω, εἶνε ἀνάγκη νὰ προτάξω, ὅτι ὁ Δουκάγγιος τὴν μὲν ὕλην τοῦ νεοελληνικοῦ του γλωσσαρίου παρέλαβεν ἐξ ἐκδεδομένων ἢ ἀνεκδότων κειμένων τῆς κοινῆς, ἅτινα ὡς τὸ πλεῖστον βρίθουσιν ἀνορθογραφιῶν, τὴν δ’ ἑρμηνείαν τῶν λέξεων ἐπεχείρησε πολλάκις διὰ τοῦ παραλληλισμοῦ πρὸς ἀρχαῖα γλωσσήματα. Ἀλλ’ ἡ τοιαύτη ἀρχαιομάθεια ἔβλαψε πολλάκις τὸν λόγιον Γαλάτην.
Οὕτως ὁ Ducange πολλὰς λέξεις ἤντλησεν ἐκ τοῦ χειρογράφου τοῦ τέως ἀνεκδότου Βιβλίου τῆς κουγκέστας, ὅπερ μετὰ δύο αἰῶνας ἔμελλε νὰ ἐκδώσῃ πρῶτος ὁ συμπολίτης αὐτοῦ Buchon, ἀναγνωρίσας τὴν σημασίαν τοῦ μικροῦ στιχουργήματος διὰ τὴν ἱστορίαν τῆς ἐν Πελοποννήσῳ φραγκοκρατίας. Ἐν αὐτῷ εὑρίσκοντο καὶ οἱ ἑξῆς δύο στίχοι·
ὅτι εἰς τὸ Ἀράκλοβον ἔνι καλαὶς γιστέρναις
καὶ ἀστίλι νὰ τοῦ δώσωσιν ἐκ τὸ νερὸν ἐκεῖνο.
Καὶ τὰ μὲν ἄλλα ἐνόησεν ὁ λεξικογράφος, ὡς ἀποδεικνύεται ἐκ τῆς μεταφράσεώς του.
